... ... ... ұжымы - бастауыш ұжымның бір түрі. Мектептегі бастауыш ұжымның
... ... ... түрі - класс, оқушылар ұйымы, оқушылардың өндірістік бригадалары, әртүрлі
... ... ... және көркемөнерпаздар ұйымы.
Бастауыш ұжымның ерекшелігі - ондағы барлық мүшелердің
... ... ... байланысы, олардың арасындағы күнделікті істер және жолдастық өзара қарым-қатынас.
8
... ... ... Мектепте педагогикалық тұрғыда ойластырылып шешілген оқу-тәрбие процесін шебер жүзеге
... ... ... үшін әрбір мұғалімнің, тәрбиешінің, мектеп директорының, кластан тыс және
... ... ... тыс жұмысты ұйымдасты-рушылардың мектеп коллективінің тәрбиесі жөніндегі негізгі принциптерді
... ... ... қызметте басшылыққа алатын ғылыми негіздерді табуы керек.
Көп жылғы практика
... ... ... коллективінің тәрбиесі негізіне мыналар жататындығына көз жеткізеді:
Коммунистік идеялық. Сан
... ... ... қарым-қатынастарда, еңбекте, ой-пікірде мектеп коллективі коммунистік мұраттарды бейнелеуге, совет
... ... ... бірге тыныстауға тиіс. Коммунистік идеялық бірлік болғанда ғана, іс-әрекет,
... ... ... сана-сөзім орынды үйлескенде ғана коллективтің қозғаушы күшіне айналады. Осы
... ... ... — коллективтің және әрбір адамның табанды идеялық сенімдерін қалыптастырудың
... ... ... негізі және ең маңызды ұйтқысы.
Мектеп коллективгніц идеялың және ұйымдық
... ... ... бірлігі. Бұл мектеп коллективі жұмысының мазмұны мен формаларын айқындаудағы
... ... ... және пионер ұйымдарының бірлескен қызметі, партия ұйымының, коммунистердің басшылық
... ... ... Мектеп коллективін тәрбиелеу, шын мәнінде, мынадан тұрады: мектепте идеялық
... ... ... табанды, рухани бай, өмір тәжірибесі арқылы көреген болған адамдар
... ... ... аға ұрпақтың өкілдері, сенімі жағынан коммунистер-жас ұрпаңты өмір сүруге
... ... ... Өмір сүруге үйрету - бұл өте
... ... ... және өте нәзік ғылым. Оның әліппелік ақиқаты: әрбір тәрбиеленуші
... ... ... ертең ғана емес, сонымен бірге бір жылдан кейін, бес
... ... ... кейін не істейтін болады; адам мен адамның
... ... ... араласуының негізінде не жатқанын, адамның коллективте қандай рухани байлық
... ... ... және коллективке қандай рухани байлың әкелетінін білу.
Коммунист-педагогтың басшылық ролі.
... ... ... өз ішінде аға жолдастардың бағыттаушы, басшылық етуші — коммунистік
... ... ... мұраттармен рухтанған кө-регендігі болғандықтан ғана тәрбиелеуші күш ретінде өмір
... ... ... Егер коллектив мектеп басшысы — директордың моральдық байлығымен, интеллектуалдық
... ... ... қырлы қасиетімен, тұрмыстың көрегендігімен, комму-нистік сеніммен рухтанған жағдайда ғана,
... ... ... осындай жағдайда ғана ол тәрбиелеуші күшке айналады. Директор мектепте
... ... ... жыл істеген жерде коллективті тәрбиелеуші күш ретінде әңгіме етуге
... ... ... болмайды. Педагогика мәдениетінің, бүкіл оқу және тәрбие жұмысының дәрежесі
... ... ... болған жерде де коллективтің болуы мүмкін емес. Коллективке басшылық
... ... ... үшін және оның жұмысына дұрыс бағыт беру үшін мектеп
... ... ... және барлық тәрбиешілер әрбір баланың психикалық, рухани, интеллектуалдык, ерекшелік-терін
... ... ... білуге міндетті.
Оқушылар мен педагогтардың арасындағы, оқушылардың өз арасыпдағы, педагогтардың
... ... ... арасындағы қарым-қатынастардың байлығы. Тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің араласып жатқан мүдделерінің
... ... ... алуандығы, бірлігі, рухани қажеттіліктердің ортақ қанағаттандырылуы, рухани байлықтарды өзара
... ... ... және үнемі алмасу — мектеп коллективінің міндетті белгілері міне
... ... ... Мектепте баланың тек оқып қана қоймайтынын ұмытпау керек. Мектепте
... ... ... өмір сүреді. Егер тәрбиешілер осы ақиқатты ұмытса, оқушы үшін
... ... ... ауыр азапқа айналады. Оқу — сан қырлы рухани өмірдің
... ... ... бір ғана құрамды бөлегі болған жерде — оқу бала
... ... ... жақсы да тартымды болады. Коллектив ішінде идеялық, азаматтық, интеллектуалдық,
... ... ... эстетикалық қарым-қатынастар болған жағдайда, коллектив бай, толық мәнді рухани
... ... ... сүреді. Қайталап айтамын: қарым-қатынастар. Мектеп өзінің қызғылықты, мазмұнды өмірімен
... ... ... магнитше тартуға тиісті. Тек осындай жағдайда оқу магнитше тарта
... ... ... мен тәрбиешілердің рухани өмірінің айқын білінген азаматтың өрісі. Мұғалім
... ... ... оқушылар тек класта ғана кездесіп қоймауы тиіс: оқушы —
... ... ... (ол білім алады, мұғалімнің сұрақтарына жауап береді, баға алады),
... ... ... — мұғалім стол басында (ол білім береді, оқушыға сұрақ
... ... ... баға қояды). Егер қарым-қатынастардың өрісі осы ғана болатын болса,
... ... ... мектеп коллективі тәрбиелеуші күш бола алмайды. Мұғалім мен оқушы
... ... ... азамат ретінде де бір-біріне әсер етуі тиіс, міне сонда
... ... ... олар тәрбиеші және тәрбиеленуші бола алады. Мектеп өмірі мынадай
... ... ... тиіс, онда адам үшін адамның жауапкершілік, адамның қоғам алдындағы
... ... ... жүйесі әрдайым болуға тиіс. Адам - коллектив - қоғам
... ... ... өзара қарым-қатынастардың жүйесі міне осы, осының арқасында коллектив қоғамның
... ... ... қайраткерін, азаматтың, қоғамдық проблемаларға өте сергек қарайтын, ел мүддесімен,
... ... ... тілегімен өмір сүретін азаматты тәрбиелейтін күшке айналады. Дұрыс ұйымдастырылған
... ... ... қарым-қатынастар жақсы коллективке тән белгі, бұл бар жерде жеке
... ... ... өзін қоғаммен бетпе-бет тұрғандай сөзінеді, қоғамдық мүдделердің, проблемалардың нақты,
... ... ... көрінісін көреді, сөйтіп сол мүдделерді жүзеге асыру үшін күрес
... ... ... саналы түрде таңдап алады. Нақ осындай күрес қоғамдық қызметтің
... ... ... болып табылады, бұл қызмет тәрбиеші мен тәрбиеленушінің арасындағы жоғарғы,
... ... ... өзара қарым-қатынастарды — идеялың бірыңғай ой-пікір қатынасын, одақтастар мен
... ... ... ортақ күрестегі қатынасын тудырады.
Өзіндік ынта, творчество, инициатива коллектив мүшелері
... ... ... әр түрлі қарым-қатынаетар көрінісінің ерекше қырлары іспетті. Былайша түсіндірейік:
... ... ... ынта — стихия емес. Мақсатқа бағытталған, идеялық педагогикалық, ата-аналар
... ... ... болмайынша, коллективте нағыз өзіндік ынта болуы мүмкін емес. Өзіндік
... ... ... мәні басқа адамға ықпал ету үшін өзіне идеялық, рухани,
... ... ... интеллектуалдық байлық жинақтауда. Коллективтің әрбір мүшесі тәрбие процесіне белсенді
... ... ... ғана нағыз өзіндік ынта, творчество, инициатива мүмкін болады.
Рухани байлықтарды,
... ... ... идеялық және интеллектуалдық байлықтарды үнемі көбейте беру керек. Бұл,
... ... ... пікірімізше, жалпы оқу мен тәрбие ұштасқан тәрбие жұмысы саласының
... ... ... нәзік проблемаларының бірі.
Ойдың, сенімнің байлығы, затында, оқу көзінде алған
... ... ... мөлшеріне байланысты болады. Ал егер бұл байлық оқушының сабақ
... ... ... оқулықтан алған білімімен ғана шектелсе, оның рухани дүниесі мол
... ... ... Ол ең алдымен коллектив пен жеке адамның қоғамдық белсенді
... ... ... араласқанда ғана идеялық жағынан байиды. Идеялық өресі білім өресінен
... ... ... түспеуге тиіс, қайта, керісінше, әрдайым одан асып түсуі тиіс.
Басқаша
... ... ... интеллектуалдық байлықтарды үздіксіз молайта беру мектеп коллективін баулудың маңызды
... ... ... болып табылады. Түлектердің ой-арма-ны, оларды толғантатын мүдделер, білімге деген
... ... ... бекіп, жетілуі, коллектив өмірінде интеллектуалдық байланысқа негізделген қарым-қаты-настардың алатын
... ... ... — мектеп өмірінің рухы, коллективтің тәрбиелік күші міне осыған
... ... ... Өйткені, мектеп өмірінің бүкіл мәні — бұл өздігінен ойлау,
... ... ... қабілетін баулу. Үнемі терең интеллектуалдық, рухани өмір сүру, сенім
... ... ... берік болу, өзін-өзі білімді құрметтеу рухында баулу — міне
... ... ... бәрі адамнан үлкен күш-жігерді талап етеді. Бұл күш-жігердің қайнар
... ... ... коллективтің интеллектуалдық өмірі екендігіне, оқушылар мен оқушылардың арасындағы, мұғалімдер
... ... ... оқушылардың арасындағы қарым-қатынастарда, сабақтардың, оқулықтардың шеңберінен шығатын қарым-қатынастарда ақыл-ой
... ... ... үздіксіз молайта беру екендігіне тәжірибе көз жеткізеді.
Асқақ, ізгі мүдделердің,
... ... ... тілек-ниеттің үйлесімі. Коллективтің тәрбиелік күші көп ретте мектеп оқушыларының
... ... ... мүдделері мен талап-талғамының қалыптасуына және осылар мектеп оқушыларының тілек-ниеттерімен,
... ... ... жас өспірімдер мен жоғары кластағы жеткіншектердің тілек-ниеттерімен қалай үйлесетініне
... ... ... Кластарда, үйірмелерде, пионер отрядтары мен комсомол ұйымдарында оқушылардың ынтасы
... ... ... қажетін баулуға бағытталған, жеке адамның жан-жақты жетілуіне қажетті қажырлы
... ... ... жүргізу керек, тілектің қанағаттандырылуы бұл адамды да, қоғамды да
... ... ... етеді.
Жалпы мектеп коллективі — бұл ондаған бастауыш коллективтер, олар
... ... ... әр түрлі қарым-қатынастар арқылы, рухани өмірдің, тұтынудың, мүдденің мейлінше
... ... ... сарындары арқылы құрылады.
Тәжірибе жалпы мектеп коллективінің рухани байлығы едәуір
... ... ... кластар коллективтерінің арасындағы өзара байланыстың қаншалыңты әр түрлі және
... ... ... қырлы екендігіне байланысты болатындығын көрсетеді. Жоғары кластарда тәрбиеленушілер мен
... ... ... класс оқушылары коллективтерінің арасындағы өзара қарым-қатынастар адамның адамға деген
... ... ... жауапкершілігінің бастапқы мектебі болып табылады.
Мектеп практикасында азаматтың жауапкершілікті дамытушы
... ... ... орнықтырушы мынадай әр түрлі өзара қарым-қатынастар болады:
Интеллектуалдъщ өзара қарым-қатынастар.
... ... ... (кейде тіпті алтыншы және жетінші) кластардың оқушылары пәндік үйірмелерді
... ... ... бұларда екінші-бесінші кластардың оқушылары оқиды. Балаларды бәрінен гөрі әдеби-творчестволық,
... ... ... өлке танушылар, көркем сөз үйірмелері, ертек үйренуі үйірмесі қызықтырады.
... ... ... жоғары класс оқушыларына, жас математиктер, жас тарихшылар, жас натуралистер
... ... ... басқаруды тапсыруға болады.
Интеллектуалдың өзара қарым-қатынастар — жоғары және төменгі
... ... ... оқушылары арасындағы нағыз берік, нағыз ұзақ мерзімдік қарым-қатынастар. Осындай
... ... ... арңасында коллективтің рухани өмірі байытылады, ақыл-ой мүдделері достың, жолдастаң
... ... ... ұштастырылады. Біздің пікірімізше, оқудың, ғылымның коллективтік өзара қарым-қатынастардың, мүдделердің,
... ... ... негізіне айналуы — тәрбие жұмысының ең қиын салаларының бірі
... ... ... табылады. Танып білуге аңыл-ой жұмсамайынша, ақылмен ынталанбайынша, талпынбайынша коллективтік
... ... ... өзара қарым-қатынастар болуы мүмкін емес. Біз тәрбие шеберлігі мынада
... ... ... әрбір жоғары класс оқушысын, әрбір жас өспірімді өз білімін
... ... ... жолдастарына беруге, сөйтіп өздерінің интеллектуалдың баюына үйретуде деп білеміз.
... ... ... осының арқасында ғана білімге нағыз құштарлық, танып білуге қажеттілік
... ... ... тарихтың, географияның және басқа пәндердің таңдаулы білімпаздары - жоғары
... ... ... оқушылары — бесінші-жетінші класс оқушыларының алдында баяндамалар жасап, әңгіме-кеңестер
... ... ... Мұның өзі де жалпы мектеп коллективінің рухани өмірін байытудың
... ... ... маңызды тәсілдерінің бірі екендігін тәжірибе көрсетіп отыр. Көп оқып,
... ... ... білетін жас өспірімнің өзінің жасы кіші жолдастарының алдында сөйлеуге
... ... ... пайда болады. Осы құштарлықты баулу — педагогтың күрделі міндеттерінің
... ... ... Біздің мектепте жоғары кластарда оқыған жылдар ішінде өздерінің жасы
... ... ... жолдастарының алдында әлденеше реттен баяндамалар жасап, лекциялар оқыған оныншы
... ... ... оқушылары бар. Бұл өте бағалы істің тәрбиелік маңызы мынада:
... ... ... бірліктің негізінде оқушылар коллективінде интеллектуалдық мүдделер бірлігі орнығады, аса
... ... ... достың қатынастар қалыптасады. Жаңа үйірмелер пайда болады, ең басты
... ... ... байлықты — кітапты құрметтеу сөзімі тәрбиеленеді.
Жоғары класс оқушылары төменгі
... ... ... орта буындағы кластарда саяси информациялар жасайды. Біздің елімізде және
... ... ... не болып жатқанын әңгімелей келе, комсомолецтер тек фактілерді ғана
... ... ... қоймайды, олар жасы кіші жолдастарға өздерінің көзқарастарын да жеткізуге
... ... ... қатынастары. Бұл қатынастар интеллектуалдың қатынастармен тығыз байланысты, бірақ бұл
... ... ... қоғамдық белсенділік жөніндегі, азаматтың қасиетті орнықтыруға бағытталған азаматтың қызмет
... ... ... қамқорлық бірінші кезекке қойылады. Біз әрбір түлектің өзінің идеялық,
... ... ... қаси-еттерін жасы кіші жолдастарға беруіне, оның қоғамдық өмірге қатысуы,
... ... ... бірге басқа адамдардың рухани байлығына қамқорлығы болуына күш саламыз.
Пионерлер
... ... ... топтарына, комсомолецтер пионер отрядтарына басшылық етеді. Саяси, қоғамдық идея
... ... ... жас өспірімдердің, жастардың күн-делікті, нақты қызметінің өзегі болуы тиіс.
... ... ... көз-қарасымыз бойынша октябрят, пионер және комсомол жұмысына педагогикалық басшылық,
... ... ... шеберлік негізі — осы болып табылады. Идеялық сенім ең
... ... ... адам бір нәрсе үшін күрескен кезде, бір нәрсені жақтаған
... ... ... орнығады. Бір пікірлес адамдардың коммунистік идея жолындағы күресі коллективтік
... ... ... қарым-қатынастардың жоғары формасы болып табылады. Мектеп коллективін басқарудағы педагогикалық
... ... ... мынадай қызметті таба білуден көрінеді: бұл қызметте күнделікті, қарапайым,
... ... ... дегенде ешқандай тартымдылығы жоқ жұмысқа қатысушылардың саяси бір пікірлес
... ... ... айналатындай болуы керек, өзінің еңбегі мен мінез-құлқын бағалаудағы жоғары
... ... ... — қоғамның, халықтың мүдделері екендігін көз алдына елестететіндей болуы
... ... ... Қарапайым жұмысты Отанға қызмет етудің жоғары мәнімен жандандыру —
... ... ... жас құрылыс-шыларының идеялық өзара қарым-қатынастарын орнықтыру деген сөз.
Кәдімгі
... ... ... шаруашылығы жұмысын — астық өсіруді
... ... ... мысалға алайық. Білгір тәрбиеші балаларға жекелеген
... ... ... операцияларын орындау жөнінде жай ғана тапсырма беріп қоймайды, қайта
... ... ... қызметіне қоғамдық зор мән береді, оқушылар өздерінің колхоздың көптеген
... ... ... жеріне себетін арнайы тұқым өсіріп жатқанын біледі, колхозда егіншілікті
... ... ... жөніндегі жауапкершілік сөзімі оларды жігерлендіреді. Ал азаматтық жауапкершілік сөзімі
... ... ... бұл идеялық-тәрбие қатынастарының айқын көрінісі деген сөз. Республикамыздың жекелеген
... ... ... мектептерінде ғылыми білімдердің комсомол-пионер лекторийлары бар. Жас өспірімдер мен
... ... ... ғылым мен техниканың жетістіктері туралы лекциялар
... ... ... даярлайды, сол лекцияларын колхозшылар мен жұмысшылардың
... ... ... оқиды. Бұл жұмыстың мақсаты қартаң адамдарға ғылыми-атеистік
... ... ... беру болып табылады.
Оқу-еңбек қатынастары. Бастауыш
... ... ... үлкен роль атқарады, оларда ересек тәрбиеленушілер өздерінің кіші
... ... ... жолдастарына еңбек іскерліктері мен дағдыларын үйретеді. Біздің мектепте
... ... ... өспірімдер, жас жігіттер мен қыздар — кіші және орта
... ... ... буындағы мектеп оқушыларының (үшінші жетінші класс оқушыларының) техникалың және
... ... ... шаруашылығы үйірмелеріне басшылық етеді. Бізде жас конструкторлар,
... ... ... токарьлар, радиотехниктер, электротехниктер, тракторшылар, өсімдік өсірушілер, бағбандар, омарташылар үйірмелері
... ... ... бар. Жас бағбандар үйірмесінде үшінші-бесінші класс оқушылары ойдағыдай жұмыс
... ... ... жүр. Жас еңбеккерлер үйірмесін басқару жоғары класс оқушылары үшін
... ... ... көрсетудің, өзін орнықтырудың, өзін тәрбиелеудің мейлінше айқын формасы болып
... ... ... Өзінің бойындағы бар бүкіл тәуір қасиетті өзінің жолдастарына беруге
... ... ... келе, үйірме жетекшісі тәрбиешіге, адамды жасаушыға айналады.
Мектеп тәрбиесін ұйымдастырудың
... ... ... формасы ұжымдық деп аталады. Тек ұжымда ғана тұлға өзінің
... ... ... даму мүмкіншілігіне ие, сонымен бірге тек ұжымда ғана жекелей
... ... ... болуы мүмкін. Мектеп тәрбиесі жүйесінің өзгешілігі – тұлға дамытудағы
... ... ... атқаратын қызметінің жетекші болып саналуында. Ұжым тәрбиелік талпыныстар орталығына
... ... ... оны қалыптастыру- мектептің негізгі міндеті ретінде қабылданады. Мектеп тәрбиесіндегі
... ... ... идеяны дамытқан зерттеуші педагогтар Н.К.Крупская, А.С. Макаренко, В.А Сухомлинский
... ... ... т.б
Латынның “коллективус” деген сөзі “жиын”, “ұжым” “топ” дегенді білдіреді.
“Ұжым”
... ... ... екі мәні қолданылады:
1. Ұжым- кез-келген адамдар тобы;
2. Ұжым-жоғары ұйымдасқан топ.
Мектеп ұжымы
... ... ... әлеуметтік орта болып табылады, осы ортада адамның тұтыну қажеттілігі
... ... ... талап тілегі ашылып, жеке басының қабілеттілігі қалыптасады. Мектеп ұжымында,
... ... ... сан қырлы қарым-қатынастары мен бірге ұжым мүшелерінің жалпы қызметі
... ... ... жеке адамның жан-жақты жетілуі балалар мен жастардың өндірістік еңбекке
... ... ... өміріне Отан қоғацға белсенді қатысуының тиісті әзірлігі қамтамасыз етіледі.
А.С.
... ... ... ұжымға былай деп сипаттама берді:
“Біздің пікірімізше, ұжым бірігудің
... ... ... принципіне негізделген контактылы жиынтық.
Жеке адам жөнінде ұжым бүтіндей ұжымның
... ... ... білдіреді. Жеке адамның өз еркімен ұжымға кіруі правосын білдіре
... ... ... , ұжым бұл адамнан ол ұжымда тұрғанда оған сөзсіз
... ... ... талап етеді, мұның өзі ұжым суверендігінен келіп шығады. Ұжым
... ... ... қоғам үшін анық пайдалы қызмет міндеттері негізінде біріктірген жағдайда
... ... ... ұжым болуы мүмкін ”.
Балалар ұжымы туралы айта келіп, А.С.Макаренко
... ... ... жүйесі жүйе болғандықтан бздің тәрбиелеуші ұйымымызда ұжым түрінде болады
... ... ... ескертті. “Біз тәрбиелейтін адамдар ұжымы- деп атап көрсетті Антон
... ... ... тек жастардың ғана жиналысы емес, бұл ең алдымен
... ... ... Үкіметіндегі басқа да барлық ұжымның бүкіл ерекшеліктеріне , құқықтары
... ... ... міндеттеріне ие болатын қоғамның ұясы болып табылады”.
Мектеп ұжымы- бұл
... ... ... мектеп оқушылары ғана емес. Ол өзінің құрамына сондай-ақ педагогикалық
... ... ... да қамтиды. Оқушы және педагог ұжымы- өзінше өмір
... ... ... жеке бірлестіктер, олардың әрқайсысының қалыптасуы мен дамуының өз заңдылықтары
... ... ... Олардың арасына қандай да бір айқын шек қоюға болмайды,
... ... ... бір-бірінен белгілі бір дуалмен бөлінбеген, олар өзінің бірегейлігімен мектеп
... ... ... болып табылады.
Біз мектеп ұжымын ұжымшыл өзара қатынастардың жоғарғы ,
... ... ... күрделі формасы ретінде қараймыз. Мектеп ұжымы- бұл азаматтық мектеп,
... ... ... қатысушының сапа қасиеті осында қалыптасады, бейнелеп айтқанда, бұл балапанның
... ... ... өздігінен ұшуға аттанатын ұясы.
1.2 Оқушылар ұжымының даму кезеңдері мен
... ... ... ұжымы немесе қарапайым балар мен жасөспірімдердің өз еріктерімен және
... ... ... белгілі мақсат қойып, білім дағдыларын игеруге ұжымды түрде арнайы
... ... ... біріккен жасөспірімдердің шығармашылық әрекеттерінің үрдісі деуімізге болады. Оқушылар ұжымы
... ... ... атау- ұжым, оқушы, бала, оқушы балалар ұйымы, мектеп, тәрбие
... ... ... тығыз байланыса отырып, педагогикалық зерттеулерде жиі қолданылады.
Бірінші кезеңде- мұғалім
... ... ... өмірін ұйымдастыру үшін жұмысты талап қоюдан бастайды. Талап қою
... ... ... балаларды мінез-құлық нормасына үйретіп әлеуметтік тәжірибеге тартады.
Екінші кезеңде ұжым
... ... ... басқаруға көшеді. Бұл кезеңде тұлғаға талап қою ұжым арқылы
... ... ... асырылады.
Үшінші кезең- бұдан былай белсенді топтың және ұжым іс-әрекетінің
... ... ... сипатталады. Онда қоғамдық өмірдегі деректерді құбылыстарды бағалауда қоғамдық, ұжымдық
... ... ... пайдаланылады- атты тұжырымдар арқылы А.С.Макаренконың оқушылар ұжымын ұжымында тәлім-тәрбие
... ... ... барысындағы педагогикалық мәселелер жөніндегі құнды идеяларын байқаймыз.
Ұжымдық топтасуды балалар
... ... ... оқушылар қарым-қатынастарымен шығармашылық әрекеттерінің жиынтығы десек ұйымдық құрылымды-ұжым жетістіктерімен
... ... ... анағұрлым жоғарғы деңгейге бағытталған әлеуметтік құбылыс демекпіз. Белгілі ұжымның
... ... ... дәстүрлерін немесе шығармашылық жетістіктерімен бастамаларын жинақтау, тарату, насихаттау үшін
... ... ... ол жетістіктердің қоғам қажеттілігіне айналуы үшін бір емес, бірнеше
... ... ... топтарды біріктірген ұйымдық бірлестіктің әрекеті мен талабы анағұрлым тиімдірек
... ... ... деп санаймыз. Оның тиімділігінің тағы бір ерекшелігі- ұжым мен
... ... ... педагогикалдық тұтастығында олардың тұтастығы оқушылар арасындағы қарым-қатынастарды реттеуге ,
... ... ... пен қоғамға пайдасы тиетін ауқымды тәлім-тәрбиелік іс-шараларды өзара ынтымақтаса
... ... ... жүргізуге оқушылар ұжымында өзін-өзі басқару жұмыстарын оңтайлы үйлестіруде және
... ... ... педагогикалық қауымдастық пен бірлесе отырып мазмұнды , мақсатты жұмыстар
... ... ... зор мүмкіндік тудыратыны сөзсіз. Әр ұжымда қалыптасқан дәстүрлердің уақыт
... ... ... сайын солайып, кейін ол дәстүрлердің бірнеше ұжым топтарының қажеттілігіне
... ... ... мен ой арманы бір ұжымдардың бір ұйымдарға бірігуіне себепші
... ... ... Демек, ұжым әрекеттерінің айрықша белсенділік танытуы-олардыңұйымдық құрылымының қалыптасуына негіз
... ... ... Бүгінгі таңда мектептегі оқушылар ұжымы бірнеше ұйымдарға бөлініп, өз
... ... ... стихиялы түрде әрекет етуде. Ол ұйымдарға “Атамкен”, “Жұлдыз”, “Болашақ”
... ... ... басқа ұйымдар жатады. Сынып жетекшісінің оқушылармен атқаратын тәрбие жұмысының
... ... ... формасы-сынып жиналысы. Онда оқушылар демократия, ашық қарым қатынас, ынтымақтастық,
... ... ... және жауапкершілік принциптерін меңгереді. Сынып жиналысы – ол оқушылар
... ... ... өзін-өзі басқарудың жоғары органы болып есептеледі. Оның негізгі міндеті-ұым
... ... ... ұйымдастыру барысындаоған қатысты негізгі мәселелерді талқылау. Соған орай , оның
... ... ... қызметі ұйымдастырушылық және ынталандырушылық. Оның жұмысының нәтижелі болуы- ұжымды
... ... ... өзгерістерге бағыттайтын нақтылы шешім қабылдау. Сынып жиналысы ұжым мүшелеріне
... ... ... береді, белсенділерді тағайындайды, мектеп оқушылар ұжымының өзін-өзі басқару ұйымына
... ... ... сайлайды, сыныптағы оқу, мәдени, спорт, тазалық т.б секторларының жұмыс
... ... ... талқылар, оның барысы жайында есептерін тыңдайды. Сонымен бірге сынып
... ... ... қатысты ұйымдық шараларды белгілеп және оның орындалу нәтижесін талқылап
... ... ... (сынып немесе мектеп көлемінде кезекшілікті атқару, сынып немесе мектеп
... ... ... тарзарту жұмыстарында т.б) Сынып жиналысы- бір мәселе жөнінде (тақырыптық)
... ... ... бірнеше мәселені талқылау жайында (сыныптың оқу-тәрбие жоспарын бекіту, сайлау
... ... ... есеп беру жұмыстарын немесе жаңа мағлұматтарды талқылау, атқарылған жұмыстардың
... ... ... талқылау т.с.с) өткізуі мүмкін.
Ұжым- әрбір мұғалім үшін ойдың, шығармашылық
... ... ... қайнар көзіне айналуы тиіс. Ең алдымен тәрбие күшіне терең
... ... ... қажет. Сенім әрбір мұғалімнің ұжданынына айналуы тиіс. Тәрбие күшіне
... ... ... дегеніміз - өз жұмысына сену өз шәкіртінің ой мен
... ... ... әміршісіне айнала аламын, ең “қиын” оқушыны да адам ете
... ... ... дегенге сену. Тәрбиеге нағыз сенім бар жерде ғана, нағыз
... ... ... еңбек тәртібі бар. Әрбір педагог тәрбиеші болумен қатар өз
... ... ... жақсы маманы болуы тиіс, шәкіртінің идеалы бола білген ұстаз
... ... ... өз еңбегінің нәтижесін көреді. Адам – ұжым- қоғам өзара
... ... ... жүйесі, міне, осы осының арқасындаұжым қоғамының белсенді қайраткерін, азаматтық,
... ... ... проблемаларға өте сергек қарайтын, ел мүддесімен, ел тілегімен өмір
... ... ... жауапкершілігі мол, саналы азаматты тәрбиелейтін күшке саналады.
Ұжымдық өмірдің эмоциялық
... ... ... дегенде жеке адамның еңбек жетістігін тек өзі ған емес,
... ... ... сөзінетінін, адамдардың бірін-бірі бағалай білетін, құрметтей білуін, жан дүниесімен
... ... ... түсінуге болады. Ұжымдық өз мүшесін толықтай бағалай білуі, тұлғалық
... ... ... саралап, көрсете білетін орта білуі тиіс. Педагогикалық шеберліктің қырының
... ... ... ұжым ішінде адам өзіне-өзі талап қоя біліп, қоғам алдындағы
... ... ... жете түсінуі керек, ұжымның абройын ардақтай білуі керек. Тәрбиеге
... ... ... сенім бар жерде ғана, нағыз талапшылдық еңбек тәртібі бар.
... ... ... педагог тәрбиеші болумен қатар өз пәнінің жақсы маманы болуы
... ... ... шәкіртінің идеалы бола білген ұстаз ған өз еңбегінің нәтижесін
... ... ... Көп жылғы тәжірибе көрсеткендей педагогикалық
... ... ... оқу-тәжірибе үрдісіндегі нәтижелі еңбегінің көрінуі, оны ұстаздардың сөзінуі де
... ... ... жетекшісіне, басшысына, ұйытқысына байланысты. Әрбір ұстаз еңбегін теориялық және
... ... ... тұрғыдан ұйымдастыра білсе, ұстаздар бірлігі мен ұйымшылдығын қамтамасыз ете
... ... ... тәртіп пен биік талап межесін қоюды заңдылықтар негізінде жүргізсе
... ... ... мектеп жұмысының рухани нәтижелі болуын қамтамасыз ете алады. Мектеп
... ... ... мен білім ошағына айналғысы келсе оның өмірінің өзегі болуға
... ... ... ең басты нәрсені-оқушылар ұжымындағы ой өмірін, ұдайы интелектік байлық
... ... ... ісін тек білімге құштарлық билеген педагогикалық ұжым ғана қамтамасыз
... ... ... алады.
53 Адамның бойында адамдық қасиеттері тек мына себептен ғана
... ... ... өз өмірінде тұңғыш рет тыныс алған кезден бастап ол
... ... ... қоғамдық зат. Адам-ның қоғамдың мәні оның басқа адамдармен қатынас-тарында,
... ... ... өзара қарым-қатынастарында көрінеді. Дүниені және өзін әлемнің шағын бір
... ... ... ретінде тани келе, адамдармен әр түрлі қатынастарда, оның материалдық
... ... ... рухани тұтыну қажеттерін өтейтін қатынастарда бола келе, бала қоғамға
... ... ... оның мүшесі болады. Жеке адамның қоғамға осылайша араласу процесін,
... ... ... жеке адамның қалыптасу процесін ғалымдар социализация деп атайды. Өкінішке
... ... ... социализацияның педагогикалық аспектісі тиісінше жете егжей-тегжейлі зерттелмей келуі былай
... ... ... тіпті қаралмай да келеді.
Ал былай алғанда нақ социализация процесі
... ... ... тәрбиелеуші күшін қалыптастыруда аса маңызды алғышарттардың бірі болып табылады,
... ... ... осынау тәрбие күші туралы педагогикалық әдебиетте көбінесе ол бейне
... ... ... дайын күйінде берілетіндей түсінікті оқуға тура келеді. Коллективтің әлде-қандай
... ... ... күшіне осылай аңғалдықпен сенушілік мұғалім-дерді көбінесе торығуға әкеліп соқтырады.
... ... ... жағынан, коллективтің жеке адамға ықпал ету қабілетінің қалыптасуы, өкінші
... ... ... жеке адамның басқа адамдардың ықпалына берілу қабілетінің қалыптасуы әрбір
... ... ... кейін юоллек-тив мүшесі болған индивидуумның қоғамға қалай кіруіне байланысты
... ... ... Тәжірибе адамның қоғамға теріс, жарымжан кейіпте (өкінішке қарай, кейде
... ... ... да болады) кіруі мынаған әкеліп соқтыратынын дәлелдейді: ол басқа
... ... ... тәрбие ықпалына оңай бейімделе қоймайтын болады, ал кейде басқа
... ... ... үшін қалыпты, тиімді ықпал ету тәсілдеріне бейімделу қабілетін мүлдем
... ... ... нәрестенің өмірінде оның өзі үшін төтенше жақалық ашатын
... ... ... мынадай кезең де болады: сірә, өзіңнің айқайлаған
... ... ... жылауыңмен, аяқ-қолыңды тырбаңдатуыңмен тілегің мен тұтыну қажетіңді өтейтін адамдарға
... ... ... анаңа, күтушіңе, әкеңе, әжеңе ыңпал етуге болады екен. Анаң
... ... ... әкеңді ең шұғыл жұмысын қоя тұрғызып, өзіңе жүгіріп келтіруге
... ... ... екен. Өзінің әрбір тілегі бірден-ақ қанағаттандырылатынына, өзінің тілегін қанағаттан-дыратын
... ... ... қимылын тездету үшін күшті белгі және реттеуші — айқай
... ... ... таңырқап көзі жеткен бала тұңғыш өзімшілдік тілегінің қанағаттанға-нын сезе
... ... ... не тілесем, соның бәрі істелетін болады деп біледі. Нақ
... ... ... кейін-ақ қалыпсыз, орынсыз социализация басталады: адам өзін тиісті жағынан
... ... ... теріс жағынан танып біле бастайды. Коллективтің болашақ мүшесінің моральдық
... ... ... оның тәрбиелі адам болу қабілеті едәуір дәрежеде нәрестенің жылап-сықтауына
... ... ... қалай қарайтындығына, баланың алғашқы тілектерінің қалай қанағаттандырылуына және осы
... ... ... негізінде тұтыну қажеттерінің қалай туатындығына байланысты болады. Міне сондықтан
... ... ... тәрбие ісі баланың тұңғыш тыныс алуынан басталатындығын А. С.
... ... ... сан рет атап айтты, ал егер ана ұлын тәрбиелеу
... ... ... алтыншы айға жеткенде ғана ойлай бастаса, онда ана жарты
... ... ... кеш қалғаны.
Бала тәрбиелеудің қалыпты процесі үшін оның тілегіне қалай
... ... ... зор маңызы бар. Баланың — болашақ коллектившіл-азаматтың басқа адамдарға
... ... ... осыған байланысты болады. Бұлар - әуелі анасына, әкесіне, ал
... ... ... кейін «бөгде адамдарға», «алыс адамдарға»— отандастарына, еңбектес және қарулас
... ... ... кездеген мақсатқа, мұратқа жету жолындағы күрестегі бір пікірлес, одақтас
... ... ... деген қарым-қатынастар. Теріс, жөнсіз тәрбие қауіпті жағдайға әкеліп соқтырады,
... ... ... мұны тілектің бұрмалануы деп атаған болар едім. Мұның қауіптілігі
... ... ... бала өзінің саналы өмірінің ал-ғашқы қадамынан бастап тілек пен
... ... ... айырмашылығын білмейді. Өзінің кез келген тілегін қанағаттандыру дағдысы басқа
... ... ... интеллектуалдық эмоциялық дүниесіне деген сөзімталдықты әлсіретеді. Егер осы дағды
... ... ... жайса, егер бала осы дағдысымен мектепке келсе, онда ол
... ... ... адамдарға өзінің қалған тілектерін қанағаттаңдыратын негіз ретінде ғана қарайды.
... ... ... тілегіне қайшы келген нәрсенің бәрін ол жақтырмайды, ұнатпайды. Мұндай
... ... ... өзін айналадағы дүниенің бір кішкентай бөлігі ретінде танып білуі
... ... ... нәрсені бір ғана өлшеммен: өзінің тілегімен өлшеуден басталады. Ал
... ... ... өміріне дұрыс араласу, дұрыс социализация мына жағдайда ғана: адам
... ... ... «мен» дегенін басқа адамдардың мүдделерімен үйлестіруге саналы түрде ұмтылған
... ... ... өзінің талап-тілектерімен қоғам игілігі мүддбсі үшін қимыл жасауды біліп
... ... ... қоймай, соған тырысқан кезде ғана мүмкін болады. Бейнелеп айтқанда,
... ... ... баланың мынаны сезгенінен (ал кейін түсінгенінен) басталады: «Менің айқайым,
... ... ... жылауым анамды тілегімді төзірек қанағаттандыруға мәжбүр етеді, бірақ осымен
... ... ... ол анамның жүрегін ауыртады, абыржытады». Балаға жақсы нәрсе анаға
... ... ... болып тиеді. Жақсылықтың жақсылығы сонда ғана, одан адам жыламағанда
... ... ... жақсылық болатынын кішкентай балаға сездіру (ал одан кейін түсіндіру
... ... ... керек,— коллективизм тәрбиесінің логикасы мен диалектикасы осында. Тәрбиешінің нағыз
... ... ... мынада: бала басқа адамның көз жасын көріп, оны шын
... ... ... қабылдап, тұңғыш рет қайғы, абыржу, әбігерлену сөзімін басынан кешіргенде
... ... ... көрінеді. Егер, сіздің балаңыз, басқа адамның қайғы-сын ақылоймен, жүрегімен
... ... ... тұңғыш рет нағыз қайғыны бастан кешіріп жыласа, сіз осыны
... ... ... - онда сіз ол баланы социализация соқпағына дұрыс алып
... ... ... деп біліңіз.
Біз кішкентай баланың социализациясы туралы соншама неге тәптіштеп
... ... ... отырмыз? Өйткені бұл коллективтің ойдағыдай тәрбие беруінің төтенше ма-ңызды
... ... ... Бірінші класс оқушылары тобында бес-алты өзімшіл бала болса, онда
... ... ... өз жұмысының алғашқы қадамынан бастап-ақ игере алмайтындай қиындықтарға кездесуі
... ... ... Тіпті оның коллектив құра алмауы да мүмкін, өйткені әрбір
... ... ... - бұл коллектившілдік өзара қарым-қатынастардың ірге тасына түскен жарықшақ;
... ... ... жарықшақ көп болса — тәрбиеші коллективизм үйін қаншама тұрғызғанымен,
... ... ... құлай береді. Топтағы балалар неғұрлым жас болса, коллективтің жеке
... ... ... тәрбиелік ықпалы соғұрлым нәзік, мейірімдірек болуы керек. Бірінші
... ... ... класта коллективті және
... ... ... жеке басын баланың қалай түсінуінің ерекше зор маңызы бар.
... ... ... айтқандық емес, кейде бірінші оқушысына, оның сөзімтал жүрегі адамға
... ... ... ашылып тұрған сәтте, мұғалімнің айтқан бір ауыз сөзі, баланың
... ... ... өмір бойғы тағдырын шешеді.
Ал дұрыс социализацияның сол бір өте
... ... ... әрі өте сөзімтал тетігі қандай? Коллективте жарықшақ
... ... ... үшін коллективтің ірге тасын қалай қалау керек? Ал егер
... ... ... өзінде жарықшақ болса — оны қалай бітеу керек?
... ... ... Асылы, коллективтің тірегі не? Тәрбиеші ұзақ уақыт бойы олардың
... ... ... сенімді, табанды көзқарасты, идеяны қондыру әлі де қиын; олардың
... ... ... өмірі әлі де болса ең алдымен түсініктерге, бейнелерге, сөзімдерге,
... ... ... негізделетін балалармен жұмыс істейді ғой.
Дұрыс социализация эмоциялық өмірдің байлығына,
... ... ... толық құндылылығына негізделетіндігін тәжірибе көрсетіп отыр. Баланы
... ... ... алдымен түйсінуге, бірге күйінуге үйрету керек. Сөзім, сүйініш-күйініш -
... ... ... бейне баланың тәніндегі титтей бір магнит тәрізді, ол магнит
... ... ... басңа адамдарға жақындатады, баланы сөзді, ақыл-кеңесті, идеяны, қабылдағыш, сөзімтал
... ... ... Жетілген сөзім, эмоциялық жоғары мәдениет - бұлар, бейнелеп айтқанда,
... ... ... жағынан тәрбиеліктің абсолюттік музыкалық дыбысы. Эмоциялық тәрбие алмаған, нәзік
... ... ... саңырау бала - ол потенциалды өзімшіл.
Біздің тәрбие
... ... ... жүйесінде өте маңызды форма этикалық әңгіме формасы
... ... ... бар. Философиялық-этикалық мазмұны айқын сипатталған мыңнан астам шағын әңгімелер
... ... ... ертегілер «Этика жөніндегі хрестоматия»—осындай әңгімелердің материалы болып табылады. Бұл
... ... ... кіріспе тарауы әңгімелерден тұрады, ол әңгімелердің мақсаты - социализация
... ... ... дәрежесін, коллектив өміріне қатысуға даярлық дәрежесін, балалардың
... ... ... тәрбиелілік дәрежесін оқып үйрену. Кіріспе тараудағы әңгімелер негізінен мектепке
... ... ... балалар мен бірінші кластағы балаларға өткізіледі. «Этика жөніндегі хрестоматияның»
... ... ... тарауына енгізілген әңгімелер мен ертегілердің өзіне тән ерекшеліктері тұспалдай
... ... ... жасырын ой-пікірлер болып табылады, оны белгілі бір эмоциялың тәрбиелілік
... ... ... жеткен бала ғана түсіне алады. Эмоциялың дамып-жетілуі әлі төмен
... ... ... балаға бұл ой-пікір ұғынықсыз болады. Бірақ, мұндай балалар үшін
... ... ... өте-мөте қажет этикалық әңгімелер бар: ол кеңестер эмоциялық сергектікті
... ... ... тәрбиелейді, дүниені ақыл-оймен ғана танып қоймай, жүрекпен де тануға
... ... ... «Хресто-матияның» кіріспе тарауындағы этикалық әңгімелер — бұлар коллектившілдік сөзімдерді
... ... ... тұңғыш сабақтар.
1.3 А.С. Макаренконың ұжым туралы тағылымы.
Көрнекті кеңес педагогы
... ... ... Макаренко көп жылғы тәжірибесін қорытындысын қорытындап, коллектив (ұжым)
... ... ... жұмысының ең басты формасы деп санады. Ол: "Тәрбие бірлігі
... ... ... күшті, әсерлі мықты коллектив құру арқылы ұйымдастырылуыға тиіс",-
... ... ... атап көрсетті.
А.С.Макаренконың пікірінше, оқушының әр қимылы, оның әр сәттілігі
... ... ... сәтсіздігі ортақ істің айналасында бүкіл коллективтің сәттілігі немесе сәтсіздігі
... ... ... бағалануы тиіс. Топтасқан оқушылар коллективіне, сондай-ақ онда жағымды дәстүрлер
... ... ... қызықты перспективалардың, өмір мен қызметтің сергек, жарқын жүзді сарынының
... ... ... кемшіліктерді батыл сынай және сынды дұрыс қабылдай білу тән.
А.С.Макаренко:
... ... ... дегенміз - бұл әлеуметтік жанды тұлға. Себебі оның ұйымдары,
... ... ... ұйымдардағы уәкілдіктері, жауапкершілігі, ұйымдардың арақатынасы, өзара тәуелділігі бар, егер
... ... ... ешқайсысы болмаса, онда ол коллективте бола алмайды, жай ғана
... ... ... немесе жиынтық болады," - деді.
А.С. Макаренко тағылымы ұжымы сатылы
... ... ... егжей-тегжейлі технологиясынан тұрады. Ол ұжымның өмір сүру заңын былай
... ... ... қозғалыс - ркымның өмір сүру формасы; тоқтау - оның
... ... ... формасы. Әйгілі педагог ұжымның даму принциптерін анықтады (ашықтық, жауапкерлі
... ... ... перспективалық, бірлікті әрекет).
Ұжым болу үшін, топ сапалы тіктелу жолынан
... ... ... қажет. Осы жолда
А.С. Макаренко бірнеше сатыларды белгілейді.
Бірінші саты -
... ... ... құрылуы (алғашқы бірігу сатысы). Бұл кезеңде ұжым педагог тәрбие
... ... ... мақсаты ретінде көрінеді, мұның өзі ұйымдасқан, белгіленген топты (сынып,
... ... ... т.б.) ұжымға айналдыруға талпыну, яғни оқушылардың ұжымға қатынасы бірлескен
... ... ... мазмұнымен, мақсат-міндеттерімен, құндылықтарымен анықталады. Ұжымның ұйымдастарушысы - педагог, барлық
... ... ... осы педагогтан басталады. Ұжым белсенділері анықталып, тәрбиеленушілер жалпы мақсатқа,
... ... ... және ұжымдық бірлікке келгенде бірінші кезең аяқталады.
Екінші сатыда белсенділердің
... ... ... арта түседі. Енді белсенділер тек педагогтардың талаптарын қолдап қана
... ... ... ұжым мүшелеріне ұжымға не пайдалы, не зиянды екенін байқатып,
... ... ... түсініктері бойынша басқара бастайды. Егер белсенділер ұжым қажеттілігін дұрыс
... ... ... онда олар педагогтың сенімді көмекшілеріне айналады. Бұл кезеңде белсенділер
... ... ... педагог көп көңіл бөлу керек.
Екінші кезең ұжым құрылымының тұрақтауымен
... ... ... Бұл сатыда ұжым бүтінделген жүйе ретінде көрінеді, онда өзін-өзі
... ... ... және өзін-өзі реттеу механизмдері іске қосыла бастайды. Ұжым өз
... ... ... белгілі - бір қылықтар нормаларын талап ете бастайды, ал
... ... ... біртіндеп кеңейе береді.
Бұл сатыдағы педагогтың басты мақсаты - осы
... ... ... алға қойған міндеттерін шешу мүмкіндіктерін мейлінше көп пайдалану.
Тәжірибе жүзінде
... ... ... ұжым - дара оқушының жеке дамуын мақсатты бағыттайтын тәрбие
... ... ... ретінде танылуы тиіс.
Ұжымның бұл сатыда дамуы кейбір қарама-қайшылықтарды жеқумен
... ... ... атап айтқанды:
- ұжым мен жеке оқушылар
... ... ... жалпы және жеке перспективалар арасындағы;
-
... ... ... қилы ерекшеліктері бар оқушылар топтары арасындағы т.б. Сондықтан
... ... ... ұжым дамуында секірістер,
... ... ... өзгерістер мен ауысулар болмауы мүмкін
... ... ... және одан кейінгі сатылар ұжымның кемелденуі. Алдыңғы даму сатыларында
... ... ... жеткізген қасиеттер киелі тұлғалық ерекшеліктерді топтастырады: жолдастарына қарағанда өзін
... ... ... талап қоюы, көзқарастарының, әдеттерінің, әрекет-қылықтарының тұрақтануы. Егер ұжым осы
... ... ... жетсе, онда толыққанды, адамгершілікті тұлға қалыптастыру үстінде деген сөз.
... ... ... тәжірибе, болған оқиғаны бірдей бағалай білуі -үшінші сатыдағы ұжымның
... ... ... негізгі белгісі.
Барлық даму сатыларында ұжым үлкен және кіші дәстүрлерді
... ... ... Дәстүрлер тәрбиеленушілерді
... ... ... эмоционалды қабылдайтын әдет-ғұрып, ниет арқылы жасалатын ұжым
... ... ... тұрақты формалары. Дәстүр жүріп-тұру нормаларының бекуіне көмектесіп, ұжымдық мәселелерді
... ... ... бірлікті шешу қабілеттерін дамытады, өмірді
... ... ... қызықты етеді.
Ұжымда мақсатты таңай білу маңызды рөл атқарады. Тәрбиеленушілер
... ... ... еткен мақсат перспектива деп аталады. Адам өмірінің негізгі стимулы
... ... ... қуаныш. Тәрбиеленушіге түсінікті перспективалы мақсат -қиыншылықтар мен кедергілерді жеңіуге
... ... ... үлкен күш.
Тәрбие жұмысы тәжірибесіне перспективаның үш түрі кездеседі, олар:
... ... ... орташа, және алыс перспективалар.
Жақын перспектива - ертеңгі серуен,
... ... ... ұжым мүшелерінің жеке қызығушылығынан туындайды.
Орташа перспектива - уақыт бойынша
... ... ... ұжымдық оқиғаның жобасы.
Алыс перспектива - ұзақ уақытқа көзделген үлкен
... ... ... маңызды талаптарға қол жеткізуге арналған мақсат.
Мұндай перспективада тұлға мен
... ... ... қажеттері міндетті түрде үйлеседі. Перспективалық жолдар жүйесі ұжымға етене
... ... ... керек. Оны уақыттың кез-келген сәтін ұжымның айқын да қызықты
... ... ... болатындай, сонымен өмір сүретіндей әрі сол мақсатты орындауға талпынатындай
... ... ... құру қажет. Перспективаны таңдағанда жұмыстың нәтижелі бітуін ескеру әбден
... ... ... педагогтың оқушыға әсері кейбір себептерге байланысты кем нәтижелі болып
... ... ... Оған жанындағы оқушылар арқылы әсер ету өте жақсы жеміс
... ... ... Бұдан қатар әрекет (параллельное действие) принципі іске қосылады. Оның
... ... ... оқушыға тікелей емес, ұжым арқылы әсер ету талабы жатыр.
А.С.
... ... ... ұжымаралық қатынасқа көп көңіл бөлді. Қалыптасқан ұжымның ерекше белгілері
... ... ... ол мыналар ескерді: 1) үнемі сергектік,
... ... ... дайындық; 2) өзіндік қадірін сөзіну; 3)
... ... ... достық бірлігі; 4) әр мүшенің өз қауіпсіздігін сөзіну;
... ... ... 5) іс-қимыл, әрекет белсенділігі; 6) дер
... ... ... ұстамдылыкқа әдеттенуі, көңіл шарпулары мен тілдесудегі өзіне шек
... ... ... білуі.
5 Балаларды коллектив үшін және коллектив арқылы,
... ... ... тәрбиелеу жүйесін жасаған А. С. Макаренко өзінің заманында педагогтар
... ... ... тараған тұжырымды қатты сынады, педагогтар берген тұжырым бойынша, олар
... ... ... «белгілі бір абыржушылықты жиынтық түрде елейтін өзара әрекеттес адамдар
... ... ... деп түсінетін. Антон Семенович ащы сықақпен былай деген болатын:
... ... ... анықтамадан биологизм иісі он шақырым жерге аңқиды, бұл анықтама
... ... ... үйіріне немесе полилтер колониясына қолданылуы мүмкін, алайда адамдар коллективі
... ... ... адам қызметі үшін мүлде жарамсыз. Ал егер бұл анықтаманы
... ... ... жатқызатын болсақ, онда коллективтің мұндай ұғымына трамвай вагонына отырған
... ... ... дейін, көшедегі топ-топ адамдарға дейін, төбелесіп жүрген мастарға
... ... ... кез келгеннің бәрін де жатқызуға болады. А. С.
... ... ... бірігудің социалистік принципіне негізделген адамдардың әлеуметтік бірлігі ғана коллектив
... ... ... атала алады деп атап көрсетті. Харьков трактор заводы еңбекшілерінің
... ... ... жайында біз осылай деп айта аламыз, алайда «Форд
... ... ... коллективі» деп ешқашан айтпаймыз. Коллектив деп совет семьясын, оның
... ... ... қоғамдық еңбекке бірдей қатысу принципіне құрылған семьяны атауға болады,
... ... ... ақымақ-әке басқаратын көпестік семья коллектив бола алмайды.
А. С. Макаренко
... ... ... былай деп сипаттама берді:
«Біздің пікірімізше, коллектив — бірігудің социалистік
... ... ... негізделген контактылы жиынтық.
Жеке адам жөнінде коллектив бүтіндей коллективтің
... ... ... білдіреді.
Жеке адамның өз еркімен коллективке кіруі правосын білдіре отырып,
... ... ... бұл адамнан ол коллективте тұрғанда оған сөзсіз бағынуды талап
... ... ... мұның өзі коллектив суверендігінен келіп шығады.
Коллектив адамдарды қоғам үшін
... ... ... пайдалы қызмет міндеттері негізінде біріктірген жағдайда ғана коллектив болуы
... ... ... коллективі туралы айта келіп, Макаренко тәрбиенің советтік жүйесі социалистік
... ... ... болғандықтан, біздің тәрбиелеуші ұйымымыз да коллектив формасында болады деп
... ... ... тәрбиелейтін адамдар коллективі,— деп атап көрсетті Антон Семенович,— тек
... ... ... ғана жиналысы емес, бұл ең алдымен Совет еліндегі басқа
... ... ... барлық коллективтің бүкіл ерекшеліктеріне, праволары мен міндеттеріне ие болатын
... ... ... қоғамның ұясы болып табылады».
Практика жүзінде өте-мөте белгілі және педагогика
... ... ... зерттелген коллектив бастапқы класс коллективі болып табылады.
Бұл
... ... ... әңгіме мектеп коллективі туралы болмақ.
Мектеп
... ... ... —бұл тек мектеп оқушылары ғана емес. Ол өзінің құрамына
... ... ... педагогикалық персоналды да қамтиды. Оқушы және педагог кол-лективі -
... ... ... өмір сүретін жеке бірлестіктер, олардың әрқайсысының қалыптасуы мен дамуының
... ... ... заңдылықтары бар. Олардың арасына қандай да бір айқын шек
... ... ... болмайды, олар бір-бірінен белгілі бір дуалмен бөлінбеген, олар өзінің
... ... ... мектеп коллективі болып табылады, олар сонымен бірге бірыңғай тұтас
... ... ... та қосылмайды.
Біз мектеп коллективін коллектившіл өзара қатынастардың жоғарғы, неғұрлым
... ... ... формасы ретінде қараймыз. Мектеп коллективі - бұл азаматтың мектеп,
... ... ... құрылысқа белсенді қатысушының сапа қасиеті осында қалыптасады, бейнелеп айтқанда,
... ... ... балапанның қанаттанып, өздігінен ұшуға аттанатын ұясы.
Біздің елімізде тамаша мектеп
... ... ... қалыптасқан мектептер аз емес. Практикалық тәжірибені жинақтап, одан теориялық
... ... ... жасауға деген талап орасан зор. Мектеп коллективінің тәрбие методикасының
... ... ... жөніндегі тәжірибені, теориялық тұрғыда зерттеудің және қорытудың мектеп басшылары
... ... ... мұғалімдер, кластан тыс және мектептен тыс жұмысты ұйымдастырушылар үшін,
... ... ... және пионер қызметкерлері, класс жетекшілері және т.т. үшін орасан
... ... ... практикалық мәні бар. Коллективтің айқындаушы, жолбасшы, тәрбиелеуші күшке айналуына
... ... ... жетуге болады? Коллективтік қызметтің мазмұны неде? Коллектив ішінде ұйымдық
... ... ... рухани өзара қарым-қатынастарды мүмкіндігінше мақсатқа сай қалай құруға болады?
... ... ... коллективінің идеялың және ұйымдық негіздерінің бірлігін, комсомол және пионер
... ... ... жалпы қызметін қалай қамтамасыз етуге болады?
... ... ... Мектеп коллективінің мүшелері болып саналатын оныншы класс
... ... ... мен бірінші класс оқушысын ортақ мүдде, ортақ қызмет біріктіруіне
... ... ... жетуге болады?
Осы және басқа да бірсыпыра мәселелерді біз теориялық
... ... ... дәлелдеп, практикалық кеңестер беруге тырысамыз, бұл кеңестер Кировоград облысы
... ... ... орта мектебі педагогика коллективінің ұзақ жылғы тәжірибесіне негізделеді.
1.4 Ұжым
... ... ... тұлға: өзара ықпалы
Ұжым мен тұлға арасындағы байланыс – тәрбиені
... ... ... жағдайындағы, адам құқығы мен бостандығын сақтаудағы маңызды мәселенің бірі.
... ... ... онжылдықтар бойы ұжымға әсер ету арқылы оқушы тұлғасын қалыптастыру
... ... ... педагогикалық әдебиеттерде қарастырылмайды. Тұлға міндетті түрде ұжымға бағыну керек
... ... ... есептелінді. Қазіргі кезде адам жөніндегі философиялық концепцияларға және әлемдік
... ... ... ой тәжірибесіне сүйене отырып заманға сай, жаңа шешімдер іздестіруге
... ... ... келді.
Оқушыны ұжымдық қатынас процесіне еңгізу қиын әрі күрделі
... ... ... алдымен баланың жекелей мәнді екенін ескеру керек. Окушыларды -болашақ
... ... ... мүшелерін бір-бірінен денсаулыктарына, сыртқы көріністеріне, мінез бітістеріне, қатысу деңгейіне,
... ... ... біліктілігіне т.б. қасиеттеріне қарап ажыратамыз. Сондыктан, олар ұжымдық қатынас
... ... ... әртүрлі болып енеді, жас жағынан әртүрлі болып енеді,
... ... ... жағынан әртүрлі реакциялар туындатады, кейде ұжымға кері әсерін тигізуі
... ... ... мүмкін. Ұжымдық қатынас жүйесіндегі тұлғаның жеке әлеуметтік тәжірибесіде маңызды
... ... ... Ол арқылы оқушының сана-сөзім ерекшеліктері, құнды бағдарлау жүйесі, жүріс-тұрысы
... ... ... Ал бұлар осы ұжымның дәстүр-тәртіптеріне, құндылықтарына сай келуі не
... ... ... келмеуі де мүмкін. Оқушы тәжірибиесі басқадай болған жағдайда тәжірибе
... ... ... мен сапасына сәйкес өз құрдастарымен қарым - қатынас орнатуы
... ... ... түседі. Әсіресе, жеке әлеуметтік тәжірибе сол ұжымның құнды
... ... ... тәжірибесіне қарама - қайшы келсе, онда қарым-қатынас
... ... ... қиындыққа соқтырады.
Тұлға мен ұжым арасындағы қатынас тек тұлға сапасына
... ... ... емес, ұжымға да байланысты. Өз күшін, салт-дәстүрін құрған, басқарушы
... ... ... бар, дамудың жоғары деңгейіне қол жеткізген ұжыммен қатынас жақсы
... ... ... Бұндай ұжым басқаларына қарағанда өзіне жаңадан кірген тұлғамен қатынасқа
... ... ... түседі.
Әрбір адам аз немесе көп күш жұмсау арқылы
... ... ... өз орнын табуға талпынады. Бірақ кейбір объективті немесе субъективті
... ... ... әсерінен тұлғаның барлығы бірдей табысқа қол жеткізе бермейді. Табиғи
... ... ... бойынша жеке адам ұжымдағы кейбір құндылықтардың өзіне сәйкес келмеуінен
... ... ... жасқаншақтығын жеңе алмай, табыстарға қолын жеткізе бермейді. Әсіресе, ұжымның,
... ... ... өзіне деген қатынасын бағалай алмайтын, өзін-өзі тануы мен бағалауы
... ... ... қасиеттері толық дамымаған бастауыш сынып оқушыларына мұның қиын соғуы
... ... ... Бұл педагогикалық жағдайдың объективті себептері бар: іс-әрекеттердің бірсарындылығы, ұжымдағы
... ... ... атқаратын рөлінің тарлығы, ұжым мүшелері арасындағы қатынастың ұйымдастыру формаларының
... ... ... мен мазмұнының жұтаңдығы, бірін – бірі қабылдау мәдениетінің
... ... ... жолдасының ескеруғе тұрарлық бағалы да қызықты қасиеттерін
... ... ... алмауы және т.б.
Ғылыми зерттеулер нәтижесінде тұлға мен ұжым арасындағы
... ... ... дамуының кең тараған үш түрі анықталған: 1/ Тұлға ұжымға
... ... ... /конформизм/; 2/ Тұлға мен ұжым бір – бірімен
... ... ... үйлесімді қатынаста /гармония/ болады; 3/ Тұлға ұжымды өзіне
... ... ... /лидерлік/.
Бірінші түрі бойынша тұлға ұжым талаптарына өз еркімен
... ... ... ал кейде ұжымға сырттай бағынып, әрі қарай өзінің жекелігін
... ... ... тәуелсіздігін сақтауы мүмкін. Егер тұлға ұжымға кіргісі келсе, онда
... ... ... құндылықтарын, нормаларын және дәстүрлерін қабылдайды.
Екінші түрі
... ... ... жағдай әртүрлі жолмен дамуы мүмкін: 1/ Тұлға өз тәуелсіздігін
... ... ... сақтап ұжым талаптарына сырттай бағынады; 2/ Тұлғаның кейбір өзіндік
... ... ... ұжым талаптарына сай келмейді. Мектеп ұжымдарында көп кездесетін мотив
... ... ... себеп-салдарынан тұлға кейбір қиын іс - қимылдарға бой ұрады.
... ... ... жағдайда оқушы ұжым нормалары мен құндылықтарын сырттай қабылдайды, талқылау
... ... ... ұжымның одан күтетінін айтады, әртүрлі жағдайларда ұжымдағы қалыптасқан қасиеттерді
... ... ... бірақ мектеп ұжымынан тыс жерде бұрыңғы қалыптасқан қасиеттерді
... ... ... өзгеше ойлайды, басқаша бағалайды. Бұл жағдай кейде уақытша
... ... ... кейде тұрақты болып отырады. Соңғысы тұлғаның бұрыңғы әлеуметтік тәжірибесі
... ... ... тарапынан қолдау көрмей, өз ұжымының тәжірибесімен ұштаспайтын жайларда жиі
... ... ... Біздің мектептерімізде ұжымға ашық түрде қарсы шығу көп кездеспейді.
... ... ... балалар кейде қарсылық білдіреді, оның өзі де негізсіз себептерден
... ... ... көбіне өзін -өзі қорғап қалу сөзімінің үстемдігінен болады.
Тұлға
... ... ... ұжым арасындағы қатынастың қазіргі мектепке сай типі - бұл
... ... ... өмір сүру талпынысы. Тұлға мен ұжым ұдайы қарым -
... ... ... болуы тиіс.
Үшінші модельде тұлға ұжымды бағындырады, бірақ бұл сирек
... ... ... құбылыс. Нағыз лидер еңбектері, іс - әрекеттері ескерілумен, бұл
... ... ... тиісті бағасын алады. Жарқын тұлға, оның өзіндік жеке тәжірибесі
... ... ... мүшелеріне тартымды болуы міндетті.
Психологтар мен педагогтар жекелік қасиеттердің жасырын
... ... ... дамитын мектеп ұжымы мүшелерінің арасында кең тараған бағыт -
... ... ... бөліп қарастырады. Берілген жұмыстарды, әсірісе жауапты тапсырмаларды бар ынтасымен
... ... ... оқушылар аз емес. Баршаның көзіне түсу, басқаның үстінен өз
... ... ... жүргізу - олардың талпынысына күш - қуат береді. Олар
... ... ... қиын жағдайына қайғырмайды, жұмысына көп мән бермейді, басты мақсаты
... ... ... өз беделін ғана таныту.
24 Жас адамның мектепте оқыған жылдары
... ... ... ой-пікірде, сөзімде, мінез-құлықта, еңбекте өзіндік ынта көрсете аларлықтай, коммунистік
... ... ... кең дүниесінің қарым-қатынастарымен өмір сүретіндей жағдайлар тудыру, біздің кәміл
... ... ... бойынша, коллективте тәрбие жұмысындағы басты нәрсе болып табылады. Коммунистік
... ... ... еңбекші халыққа адалдық, өз күшің мен өміріңді Советтік атамекен
... ... ... беруге әзірлік біздің қоғамымыздың ұйтқысы болып табылады.
Әңгіме коллективтің идеялың-азаматкерлік
... ... ... туралы болып отыр. Бұл негіз екі нәрсенің үйлесімі арқылы
... ... ... бір жағынан, жеке бастың намысын, абыройын сөзіну арқылы, социалистік
... ... ... жасампаз-адамының, азаматының ұлылығын мойындау арқылы; екінші жағынан, өз еңбегін,
... ... ... қылығың үшін борышыңды, жауапкершілігіңді сөзіну, қоғам тағдыры үшін, жеке
... ... ... еңбек, рухани және жеке өмірде күрделі қарым-қатынастарда болатын адамдардың
... ... ... үшін жауапкершілігіңді сөзіну ар-қылы. Айрықша маңызды тәрбиелік проблеманы біз
... ... ... деп қараймыз: адамның өзін құрметтей білуін, өзінің арын, намысын
... ... ... білуін үздіксіз жетілдіре білу керек, өзінің мінез-құлқын қатаң бақылауы,
... ... ... мүдделерді қоғамдың мүдделерге бағындыруы, бұларды жалпы жұрт игілігіне айналдыруға
... ... ... негізінде қалыптастыруы керек.
Біз тәрбиеленушінің ақыл-ойы мен жүрегіне арнаған мұғалімнің
... ... ... де, коллективте, жалпы еңбекте, мектеп коллективінің ересек еңбеккерлер коллективтерімен
... ... ... қарым-қатынастарында құрылған жағдайларда -осының бәрі де адамды өзінің көз
... ... ... жоғары көтеруі үшін, дүние жүзіндегі тұңғыш социалистік державаның азаматы
... ... ... атаққа оның мақтануы үшін, күшті, ер жүрек, жаны жайсақ
... ... ... отандасы екендігіне мақтануы үшін еңбек етеміз.
Коллектив тәрбиелеуші күш ретінде
... ... ... байлығына негізделеді, бұл қарым-қатынастардың арасында идеялық-азаматкерлік қатынастар құрметті орын
... ... ... Ал қарым-қатынастар байлығы мынаған байланысты болады: коллективтің әрбір мүшесі
... ... ... асыл мәні неде деп біледі; әрбір жеке адам үшін
... ... ... мұраты, үлгісі не болып табылады; моральдың намыстың, ерліктің, сұлулықтың
... ... ... шегін әркім қалай түсінеді; мұрат дегенге әркім қалай қарайды.
Коллективтің
... ... ... негізі оның әрбір мүшесінің дүниеге азаматтық көзімен қарауға тырысуынан
... ... ... сөйткенде, азаматтың дүние түйсіну бала жастан бастап-ақ адамның өзін-өзі
... ... ... өзінің мінез-құлқын бағалайтын, өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі орнықтыруға бағытталған ақыл-ойында,
... ... ... іс-қылығында өз-өзіне деген көзқарасын ашатын айнаға айналуы керек. Әрбір
... ... ... адамның өзіне деген белсенді көзқарасы, өзінің азаматтық мәнін дұрыс
... ... ... бағалай білуін біз коллективтің тәрбиелеуші күшінің ең басты өлшемі
... ... ... қараймыз. Бұл мақсатңа жету — тәрбиешінің нағыз шеберлігінің куәсі.
Коллективтік
... ... ... жеке рухани өмірде идеялық-азаматкерлік негіз оқу сияқты істе маңызды
... ... ... атқарады, оқу балалар, жас өспірімдер және жастар үшін өзінің
... ... ... қиыншылықтары бар ең басты еңбек болып табылады. Қазір, біздің
... ... ... жалпыға бірдей орта білімді жүзеге асыру сатысында тұрған кезде,
... ... ... шұғыл, көкейтесті мәселелерге мейлінше қам жасауда: адамның белсенді, қажырлы,
... ... ... жылдың ой еңбегін қалай ынталандыру керек? Баланың сәтті оқып,
... ... ... бүгін ғана емес, өзінің бүкіл өмірі бойында өзінің білімін
... ... ... талмай ұмтылу қасиетін жетілдіріп, орнықтыруға қалай жету керек? Оқуға
... ... ... немқұрайды қараушылықтың қалай алдын алу керек? Егер іске нағыз
... ... ... стимул — азаматтық борыш араласпаса, тексеру, бақылау, күштеу жөніндегі
... ... ... қулық жүйенің ешқайсысы да тиісті нәтиже бермейді.
Бұдан бірнеше жыл
... ... ... біздің мектептің тоғызыншы кластарының бірінің класс жетекшісінің, директорының және
... ... ... ісі меңгерушісінің мазасын кетірген бір жай, ол тоғызыншы класта
... ... ... екі жастың оқуға немқұрайды қарауы - оқығысы келмеуі болды.
Ал
... ... ... ата-аналары колхоздың мал фермасының тамаша қызметкерлері еді. Әр тоқсан
... ... ... ферма коллективінде социалистік жарыстық қорытындылары шығарылып тұратын. Ал әр
... ... ... біздің тоғызыншы класта оқитындардың ата-аналары үлгілі колхозшылар ретінде аталып
... ... ... олардың есімдері құрмет тақтасына жазылатын, олар сыйлықтар алатын. Колхоз
... ... ... ұйымының секретарымен ақылдаса келіп, біз былай деп шештік: біздің
... ... ... өздерінің ата-аналарымен бірге тоқсан сайын өздерінің үлгерімі жайында ересек
... ... ... алдында - жұртшылық алдында есеп беретін болсын. Нәтижесі таң
... ... ... болып шықты. Колхоздағы өндіріс жұмысы мен мектептегі оқу ісін
... ... ... бір дәрежеге қою фактісінің өзі жастарды олардың өзі кім,
... ... ... арқылы тіршілік етіп, оқу оқып жүр, деген ойды жете
... ... ... мәжбүр етті. Тоғызыншы класс оқушылары мынаны түсінді: олардың партада
... ... ... алаңсыз оқуға мүмкіндік алу себебі олардың әрқайсысы үшін бірнеше
... ... ... еңбеккер адам жұмыс істеп жүргендіктен ғана екен. Біздің екі
... ... ... өмірді бейне бір шын мәнінде тұңғыш рет көргендей болды.
... ... ... өздерінің қалай болса, солай оқуға правосы жоқ екенін түсінді,
... ... ... ынта салып оқуы, қиыншылықтарды жеқуде табандылық көрсетуі - олардың
... ... ... борышы екен.
Бұл біз үшін тәрбие жұмысындағы өзіндік ерекше тапқырлық
... ... ... Бір ғана тапқырлықпен, әрине, мақсатқа жете алмайсың, ғылыми тұрғыда
... ... ... жүйе қажет, жақсы ой және оны ұзақ уақыт бойына
... ... ... түрде жүзеге асыру қажет. Алайда тапқырлықтар жасаудың бағалылығы мынада:
... ... ... бейне бір найзағайдың ұшқынындай, басқа көп нәрсені көруге, бағдарлауға
... ... ... Жоғарғы класс оқушыларын бір беткей күштеу және бақылау амалдарын
... ... ... арқылы оқытуға болмайтындығын, қайта әр түрлі нәзік талаптар арқылы
... ... ... болатындығын біз түсіндік. Ал солардың арасында коллективтің және жеке
... ... ... идеялық-азаматкерлік сенімдерінің қа-лыптасуы бірінші кезекте тұрады.
Идеялық-азаматкерлік сенімдерді эпизодтық құралдармен,
... ... ... мен аға ұрпақтың арасындағы қатынастарды шиеленістіретін оқиғалар құрумен, кейінгі
... ... ... дға ұрпақ алдындағы борышы туралы моральдық ақиқат барынша айқын
... ... ... оқиғалар құрумен қалыптастыра алмайсың. Тәрбиелеуші ықпалдың ұзақ мерзімді, берік
... ... ... қажет.
Мұндай ықпал жүйесі туралы бізде белгілі бір ұғым қалыптасты.
Мектептегі
... ... ... оқу жылдары бойында оқушыға ғылымдардың негіздері туралы ғана білім
... ... ... қоймау керек. Ең алдымен оны өмір сүруге, тұрмыстың ең
... ... ... даналығы — азаматтыққа үйрету керек. Мектеп табалдырығын аттаған және
... ... ... кәмелетке жеткенге дейін біздің тәрбиелеуші ықпалымызда болатын адамға беретін
... ... ... білімдерімізде адам-азамат туралы, оның асыл моральдық биігіне негіз болып
... ... ... идеялардың ұлылығы мен ізгілігі туралы білімдер бірінші орында тұруы
... ... ... Азаматтық ерлік туралы кітап оқу тәрбиеленушінің өміріндегі ең бақытты
... ... ... айналуы тиіс, адамның нағыз сұлулығының - азаматтық сұлулықтың сәулесі-оның
... ... ... жарқыратып, оның дүниені азаматтың көзімен дұрыс көруіне көмектесуі тиіс.
Біздің
... ... ... - күрескер-коллектившілді, коммунистік асыл вдеялар жолындағы күрескерді тәрбиелеу. Біздің
... ... ... қылығындағы тазалық пен игілік, жауласушы идеологияға, бейсаясаттыққа, жайбарақаттыққа, өтірікке,
... ... ... жалқаулыққа, адамның намысын қорлаушылыққа олардың келіспеу-шілігі мен төзбеушілігі —
... ... ... бәрі жас жігіттер мен қыздардың адамның ұлы намысымен -
... ... ... қаншалықты рухтандырылғанына байланысты.
Идеялық-азаматкерлік сенімдердің қалыптасуы адам азамат туралы білімге
... ... ... жүгіртуден, оның азаматтық ерлігіне сүйсінуден басталады.
Адам-азамат туралы білімнің ақыл-оймен
... ... ... жүрекпен қабылданып, бай, толык, мәнді өмірмен ұштастырылуы маңызды нәрсе.
... ... ... қалыптасуы ең алдымен адамдармен өзара қарым-қатынастарда, қоғамдық, идеялық қатысында,
... ... ... игілігі жолындағы қызметте жалғастырылып, нығая түседі. Коллективтегі идеялық-азаматкерлік қатынастар
... ... ... бай болса, соғұрлым әрбір тәрбиеленушінің жеке рухани өмірі толық
... ... ... болады.
Өзіндік өмірдің бастапқы қадамынан бастап-ақ бала адамның өзара қарым-қатынастарын
... ... ... жүзінде танып біле бастайды. Адамның өзара қарым-қатынастар дүниесі өте
... ... ... Мұның өзі ата-аналар алдындағы: семья өмірінің белгіленген және бекітілген
... ... ... дәстүрлерін сақтау жауапкершілігі болып табылады. Мұның өзі мектеп коллективіндегі
... ... ... ережелерді, мінез-құлықты ретке келтіретін, адамның тұтыну қабілетін ынталандыратын, ал
... ... ... бірге оны тежейтін, адам мүддесін дамытатын ережелерді орындау қажеттігі
... ... ... табылады. Осы орталарда - семьяда, класс және жалпы мектеп
... ... ... бала азаматтық тәлім алады. Бірақ осы өзара қарым-қатынастардың бәрі
... ... ... әліппесі ғана, алғашқы қарапайым сабақ қана. Егер бала өзінің
... ... ... мәселен, сабаққа кешігіп келмеу, класқа кірер алдында аяқ киімін
... ... ... кезекшілік міндеттерін мұқият орындау, үйге берілген тапсырмаларды күн сайын
... ... ... отыру сияқты талаптармен ғана шектелетін болса, онда ол азаматтың
... ... ... арыға бармайды.
Бізде азаматтық жетілмегендіктің жиі ұшырасатын себебі осыдан емес
... ... ... екен. Он төрт жасар жас өспірім, оның құрдастары бұдан
... ... ... жыл бұрын астыртын революциялық үйірмелерде патша самодержавиесін қалай құлатуды
... ... ... - міне осы он төрт жасар жас жігіт өзін
... ... ... деп есептейді. Оның атқаратын қызметі шынында да баланың қызметі;
... ... ... қоғамдық мүддесі класта гүлге су құюмен немесе мектепке бес
... ... ... металл сынығын (пионер вожатыйының талабы осындай) әкелумен шектеледі. Бізге
... ... ... бір оқиға мәлім: комсомолға кіруге әзірленіп жүрген он бес
... ... ... пионер, өзіне Вьетнамда болып жатқан оқиғалар жөнінде октябряттарға әңгіме
... ... ... беру тапсырылған кезде, жылап жіберіпті.
Азаматтық жетілмегендік интеллектуалдың ынталардың шектелуіне
... ... ... соқтырады. Мұның себебі адамның бала жасынан бастап-ақ қоғам өміріне
... ... ... қатысатындай өзара қарым-қатынастарының болмауына байланысты екендігіне біз кәміл сенімдіміз.
... ... ... өзіміздің практикалық жұмысымызда коллективтік өзара карым-қатынастарды былайша құруға тырысамыз:
... ... ... тәрбиеленуші өзін қоғам өміріне белсенді қатысушымын деп сөзінсін, жоғарғы
... ... ... ең жетілген, ең күрделі және нағыз талап қоя білетін
... ... ... - қоғаммен, халықпен, Отанмен бетпе-бет келсін.
Ал осыған қалай жету
... ... ... осындай өзара қарым-қатынастар жағдайында тәрбие беру процесінің мөні неде
... ... ... келген өзара қарьш-қатынастар негізі — ол еңбек, белсенді ңызмет,
... ... ... Сөйтіп, педагогтардың міндеті мынада: тәрбиеленушілерді олардың мектептегі өмірінің бастапқы
... ... ... бастап мынадай қызметке тарту керек, бұл қызметте адам ез
... ... ... тәжірибесінен қоғамға нендей де бір елеулі, қажетті нәрсе істеп
... ... ... бұл жұмыс әрбір жеке адамға және коллективке қуаныш, мақтаныш
... ... ... білетіндей болуы керек. Жеке адамның қоғам алдындағы және өзінің
... ... ... алдындағы тәртібі, жауапкершілігі осыған байланысты болады. Өздерінің өмірінде бірден-бір
... ... ... шаттығы үстемдік алған кезде, мұндайда нәуетек және салдырсалаң индивидуумдар
... ... ... жағдайда болсын, біздің отанымыздың кез-келген түкпірінен адам мен қоғам
... ... ... тұратындай коллективтік қызметке орын табылады. Село мектебінің (атап айтқанда,
... ... ... Павлыш мектебінің) жағдайында мұндай жұмыс табу оп-оңай — айнала
... ... ... колхоздың кең егіс алқабы, біздің балаларымыз өздерінің әкелері мен
... ... ... ауыр еңбегін жастайынан көріп өседі, оған бар қадарынша қатысады.
Мектеп
... ... ... бастапқы күзінде бастауыш кластардың мұғалімі өздерінің түлектерін егістіктің шалғай
... ... ... алып барады. Балаларға мынаны көрсетеді: кең құнарлы егістік жерде
... ... ... ор пайда болыпты: «Қараңыздаршы, балалар, мына ордың тереңдігі қазір
... ... ... ол көктемде қандай болмақ». Балалармен бірге көктемде осы араға
... ... ... келеді. Көктем суы орды едәуір терендетіп жіберіпті - одан
... ... ... трактор да өте алмайды. «Мінекей, балалар, көз алдарыңызда, біздің
... ... ... қымбат байлығымыз — құнарлы жер құрып барады. Бұл —
... ... ... байлығы. Егер біз оны сақтап қалмасақ, ол біржола құриды.
... ... ... сіздер, балалар, әлі кішкентай болсаңыздар да, осы байлықты сақтауға
... ... ... аласыздар».
Осы сәтте балалардың ойында азаматтық сананың алғашқы ұшқыны тұтанады,
... ... ... алдынан адам баласының баға жетпес байлығы — халық үшін
... ... ... есігі ашылады. Бүгінгі бұл еңбек өте қарапайым және әдеттегі
... ... ... болуы мүмкін: балалар көшет отырғызуға әзірленіп, күрекпен ұралар қазады,
... ... ... тыңайтқыш салады, жерді суарады. Міне осылайша бірнеше жыл істейді
... ... ... бәрі де қарапайым және біркелкі. Бірақ бұл жалықтыратын дене
... ... ... емес, жоқ! Бұл жұмыс сөздің толық мәнінде творчестволық жұмыс,
... ... ... оны атқарып жүрген адйм өзін жасампазбын деп сөзінеді. Өйткені
... ... ... бұдан үлкен ләззат - адам үшін бақыт жасау ләззатын
... ... ... Өйткені бұл сөзім тәрбиеленушілерді коллективке біріктіреді. Балалар, Н. К.
... ... ... үйреткен-дей, коллектив болып күйініп-сүйінген кезде, коллектив болып қуанған, коллектив
... ... ... толғанған кезде ғана, сонда ғана коллективтік жайсаң өмірді басынан
... ... ... Егер бала қоғамдық жасампаз іске қатысушы болғанда ғана зор
... ... ... сөзінеді.
Егер адам қоғам өміріне, оның дамуына өзінің қатысқанын сезсе,
... ... ... адам үшін тек материалдық игіліктер жасап қана қоймайды -
... ... ... өзін де жасайды. Аза-маттық рух айқын бейнеленген жұмыстан шынайы
... ... ... тәрбие басталады. Ал өзіндік тәрбие - бұл тәрбие ісіндегі
... ... ... бір көмекші нәрсе емес, қайта оның мықты ірге тасы.
... ... ... адам өзін өзі тәрбиелемесе, оны ешкім де тәрбиелей алмайды.
Жылдар
... ... ... жатты, ағаштар өсіп, топырақ эрозиясын тоқтатты, ондаған гектар құнарлы
... ... ... құрып кетуден аман қалды. Творчестволық ауыр еңбек бірте-бір-те оқушының
... ... ... өміріне осылай ене бастайды. Бірнеше жылдар бойы бірге қатар
... ... ... істеген әрбір адамды оқушы өзінің досы, жолдасы санайды, ал,
... ... ... пікірлес деп санаса, тіпті жақсы. Қоғам үшін творчестволық жұмыс
... ... ... арқасында адам балалық және бозбалалық шағының өзінде-ақ қоғамдық асыл
... ... ... танып біледі. Ол өзінің ақыл-ойымен және жүрегімен ақиқаттың ұлы
... ... ... тәртіптіліктің, еңбек сүйгіштіктің, адалдықтың жоғарғы өлшемі оның қоғамға деген
... ... ... болып табылатындығын түсінеді. Қоғам үшін жұмыс істеудің арқасында, асыл
... ... ... танып білудің арқасында, адам балалық және бозбалалық шағының өзінде-ақ
... ... ... — адам баласының жақсы болашағы жолындағы, елімізде коммунизм жеңісі
... ... ... күрестің мәнін ашатын саяси ақиқаттарға деген өзінің көзқарасын қалыптастырады.
Адамның
... ... ... бейнесі, оның ой-санасы мен мінез құлқының бірегейлігі, қоғамдық қызметі,
... ... ... халық, коллектив алдындағы жауапкершілікті түсіну -осының бәрі адамның ой-санасы
... ... ... жүрегінде қандай идеялардың барлығына, жеке өмірінде ол қандай идеялық
... ... ... рухтанатындығына байланысты. Идеялық ниет — бұл адам сенімінің негізі.
Оқушының
... ... ... бүкіл жылдары бойына созылатын қоғаммен байланысы, уақыт өткен сайын
... ... ... әр түрлі формаларға ие болуы, сан қырлы қажеттіліктер мен
... ... ... дамытуы өте маңызды нәрсе. Пионер және комсомол коллективтерінің идеялық
... ... ... табандылығы, тұтастығы, тәртіптілігі ең алдымен бұл коллективтердің қоғаммен қандай
... ... ... қатысты екеніне, олардың қоғам үшін не істеп жүргеніне, олардың
... ... ... қандай идеялармен рухтандырылып отырғанына байланысты болатынын тәрбие жұмысының практикасы
... ... ... келеді. Коллектив пен қоғамның қарым-қатынасы жекелеген еңбек тапсырмаларын үздік-создық
... ... ... арқылы болып қоймай, мақсаты айқын қоғамдық идеямен жарқырап көрінетін
... ... ... көп жылдық жұмыс арқылы болуы тиіс. Бүгін сіздің түлектеріңіз
... ... ... жағдайда пионердің қызыл галстугін мойнына байлаған екен — нақ
... ... ... пионер коллективі азаматтың өмірдің келесі баспалдағына көтерілуіне қамқорлық жасаңыз.
... ... ... түлектеріңізбен бірге ең далаға барыңыз. Олар қолдарына күрек пен
... ... ... шот алып, сол жерді тазартсын, жұрт үшін бақ жасасын.
... ... ... түлектеріңіз коллективтік еңбек қуанышына бөленгенге дейін екі-үш жыл өтеді.
... ... ... қуанышы - бұл өте нәзік гүл, ол көп тер
... ... ... еңбек сүйгіштіктің құрметті белгісі — қол еңбектен күштенген кезде
... ... ... гүлдейді.
156 Коллективтің тәрбиелік ықпалын орнықтыруда мінез-құлың сұлулығы туралы дұрыс
... ... ... қалыптастыру ісі айрықша маңызды роль атқарады. Бұл жөнінде ең
... ... ... жол коллективтің - нағыз тәрбиеші, ал жеке адамның -
... ... ... болуында, коллективтің рухани өмірінде ұят қылықтарға к,алай қарау проблемасы
... ... ... кезекке қойылмауы керек.
Бұл үшін іс жүзінде не істеу қажет?
... ... ... методикалық тұрғыда қалай жүзеге асыруға болады?
Коллектив — күрделі оркестр,
... ... ... әркімнің өз ас-пабы іболады, сол аспашіен ойнайды.
... ... ... жатық оркестрде бірде-бір аспаптың үні үйлесімсіз істелмеуі тиіс.
... ... ... өзі әрбір адамның өзіне табиғат берген талабы ашылуға тиіс
... ... ... сөз. Әрбір тәрбиеленуші нендей де бірдеңемен әуестенген кезде, ол
... ... ... ісінде оның игілікке, өз бойында адамды дәріптеуге деген ынталану
... ... ... көрінген кезде ғана мінез-құлық сұлулығы жөніндегі мінсіз түсініктерді
... ... ... мүмкін болады. Бұл проблеманы шешудің кілті мынада: балалар мен
... ... ... өспірімдердің ең негізгі әуестеніп жүрген істеріне кішкентай бір тамаша
... ... ... қосып жіберу керек, баланың, жас өспірімнің
... ... ... рухани өмірінде өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі жетілдіруге бағытталған іс
... ... ... керек. Басқаша айтқанда, адамның ңызыққан, қалаған нәрсесі зор
... ... ... ерік-жігер қажырын талап ететін болса, міне осындай
... ... ... мінез-құлық сұлулығы туралы мінсіз түсінік жеке бастың құштарлығына,
... ... ... бағытына айналады. Біз әрбір бала ақылымен, қабілетімен, белгілі бір
... ... ... шеберлігімен, еңбек сүйгіштігімен, кітапңа, еңбекке, творчествоға сүйіспеншілігімен,
... ... ... бай мүдделерімен, жайсаң жанымен, адамгершілігімен өзін көрсеткісі, өзі жөнінде
... ... ... келсе екен дейміз. Адамның көз алдында оны мақтанышқа бөлейтін,
... ... ... іспен әуестену,- адамды жәбірлейтін барлық пасық, ұят қылықтардан сақтандырудың
... ... ... жолы.
Біздің тәрбиелік маңсатымыз-баланың, жас өспірімнің мінез-құлңын оның ақылды болуға
... ... ... ынтасы жетелеуі үшін, оның ғылымды, оқуды мектепті сүюі үшін:
... ... ... білім алу, кітап оқу, интеллектуалдық жағынан баю ол үшін
... ... ... шабытқа, басты мүддеге айналуы үшін күш салу болып табылады.
Адамның
... ... ... және мүдделігімен, ақылдылығымен, білімімен көрінуі - өз қабілетін, бейімділігін
... ... ... және оның қалыптасуымен байланысты тәрбие процесінің күрделі проблемасы осы
... ... ... керек. Тәрбие жұмысындағы көп жылғы тәжірибе мынаған менің көзімді
... ... ... жеткізді: бейімділік едәуір жағдайда адамның балалық және әсіресе бозбалалық
... ... ... оның мінез-құлқына байланысты болады. Егер мінез-құлық адамның ақылды, жетілген,
... ... ... боламын деген тілегімен үйлесімді байланыста болса, онда нақ тілек
... ... ... интеллектуалдық толымды бай творчестволык, жұмысқа жетелейді. Бейімділік - бұл
... ... ... тыс қайдай да бір абстракт күш емес; бұл
... ... ... ішкі рухани күштерінің, оның көру, түсіну, өзін-өзі тәрбиелеу қабілетінің
... ... ... білімге, оқуға, әсіреое кітапқа жақсы көзқараспен қарау адамды
... ... ... ынталы оқуға жетектейтін шешуі ұйтқы болып табылады. Менің алдымда
... ... ... бірінші кластың кішкентай оқушылары. Олардың тәрбиесінің, рухани өсуі мен
... ... ... персиективасын мен ең алдымен мынадан көремін: оқудың алғашқы екі-үш
... ... ... ішінде-ақ олардың әрқайсысы кітапты мейлінше сүйетін болуы керек, кітап
... ... ... олардың ең үлкен құмарына айналуы керек, коллективтің рухани өмірі
... ... ... алдымен өмір туралы ой негізінде, әрбір кішкентай баланың әлі
... ... ... жетпеген нәрсесіне жетуге талпынуы негізінде құрылуы керек. Мен өз
... ... ... түлектерімнің кітапқа деген құмарлығын ең алдымен
... ... ... қалыптастырамын: меншікті кітапхананың есігін оларға ашып қоямын, бұл кітапханада
... ... ... әрқайсысы үшін өзіне керек кітапшасы, оның сүйсінетін және құмартатын
... ... ... табыдады. Менің кітаптарыма сүйсінгендіктен, балада өз кітапханам болса екен
... ... ... тілек туады. Бала таң атқанша кітап оқып отырып қалған
... ... ... конькиін сирек кездесетін кітапшаға айырбастаған екен, сирек кездесетін кітапты
... ... ... алу үшін, ата-аналарынан рұқсат сұрамастан, көрші селоға немесе тіпті
... ... ... кетіп қалған екен,— мейлі, оның жеке басын осылар сипаттасын,
... ... ... ережелерін бұзудың басқа белгілері сипаттамасын. Өзінің жеке кітапханасындағы кітапты
... ... ... беру үшін балалар жарыса түссін. Екінші, үшінші класқа көшкен
... ... ... бала жазда колхозда жұмыс істеуді қалап, тапқан ақшасына өз
... ... ... үшін кітаптар сатып ала берсін. Бала тілегі мен әуестігінің
... ... ... ең бастысы кітап жинау болсын. Бұл әуестікті, бұл құмарлықты
... ... ... кезде, адам баласының мәдени құндылықтары балаға енді ғана ашыла
... ... ... кезде, коллективтің рухани өмірі енді ғана бастала берген кезде,
... ... ... дүниені де ерекше құштарлықпен тани бастаған кезде тәрбиелеу керек.
Бала
... ... ... сансыз көп әуестіктер сыя бермейді. Егер бала кинофильмдермен әуестенсе,
... ... ... ол аптасына үш рет кинотеатрға бармай тұра алмайтын болса
... ... ... күн сайын көркемдік құндылығы темен фильмдерді ата-анасымен бірге күйінщ-сүйініп
... ... ... телебизордан бір күн көрмесе отыра алмайтын болса,— оның рухани
... ... ... талап-талғамы жоқ тұтынушының мінез-құлқы орын алады, мұндай тұтынушы күнделікті
... ... ... алданышқа қанағаттана сала-ды. Мұндай мінез-құлықтың алдын алу — өте
... ... ... де ңиын іс. Мұғалімнің міндеті —бала әуестігі үшін күресу,
... ... ... сұлулығы туралы мінсіз түсінік жолы - осы ғана. Кітаппен
... ... ... бүкіл болмыс адамгершілігімен тығыз ұштастыру бірінші кезекке қойылуы тиіс
... ... ... бұл баланың жоғары моральдық мінез-құлқы мен рухани бай өмірінің
... ... ... Мұндай әуестікті тек өз басының үлгісі арқылы ғана тудыруға
... ... ... Мұғалімнің бойынан бала кітапқа деген сүйіспеншіліктің жанды көрінісін көруге
... ... ... Дұрыс, жақсы іс қылықтардың ең басты ұйтқысы осы.
Егер адамның
... ... ... балалық шағынан бастап-ақ кітап жақсы мінез-құлыққа үйретсе, онда толысқан
... ... ... рюмкаға байланысты... жаман мінез-құлық болмайды. Біз балалар коллективінде кітаппен,
... ... ... әуестену дәстүрін орныңтырамыз. Кітап мере-келері өткізіледі: достар бір-біріне қолтаңба
... ... ... кітаптар сыйлайды. Бұл күні әкелер балаларына кітаптар сыйлайды: біз
... ... ... бір мөлшерде семьяның тәрбиелік мұраты мазмұнында сипатталатындай кітаптар сыйлауға
... ... ... береміз. Класс коллективтері бұл күні қарттарға, мүгедектерге, әсіресе жалғызілікті
... ... ... шағын кітапханалар сыйлайды.
Әрбір оқушы кітаішен әуестенген коллективте рухани бос
... ... ... рухани мүгедектікке, рухани әдепсіздікке жиренішпен қарау, төзбеушілік атмосферасы үстемдік
... ... ... сонымен бірге, баланың, жас өспірімнің мінез-құлқы еңбекпен тығыз байланысты
... ... ... да ұмтыламыз. Мінез-құлық сұлулығы қасиетін еңбекте ашып көрсету, әрбір
... ... ... бойындағы қайнар көзді, сүйген ісіне әуестену қасиетін ашып көрсету
... ... ... сөз. Адам өзінің талабында, мүмкіншілігінде, қабілетінде, бейімделуінде шексіз қасиетке
... ... ... ал осы шексіз қасиет қайталанбайтын нәрсе екендігіне тәжірибе менің
... ... ... жеткізді. Табиғатта дене күші жағынан да, психика жағынан да
... ... ... адам туралы біз: оның еш нәрсеге қабілеті жоқ— деп
... ... ... алмаймыз. Коммунистік тәрбиенің даналығы мен шынайы ізгілігі мынаған: әрбір
... ... ... бойындағы творчестволың еңбектің қайталанбас қайнар көзін ашуға, әркімнің өзіне
... ... ... қарауына, өз бойынан осы қайталанбас адамгершілікті сезуіне жәрдемдесуге, өзі
... ... ... рухани күшті, жеңілмейтін күрескер болуына жәрдемдесуге байланысты болады. Мінез-құлықтағы
... ... ... өзін өзі тани білмейтін, еш нәрсеге намыстана білмейтін адамда
... ... ... өйткені ол өз бойына еш нәрсені дарытпаған. Егер тәрбиеші
... ... ... тек өзінің моральдық правооына ғана жүгіндіруге, бағындыруға сеніп, тәрбиеленушінің
... ... ... жан дүниесіне әмірші болуға ұмтылса, онда нағыз айла-амалға толы
... ... ... жүйесінің өзі, картон қағаздан жасалған үйлер тәрізді қақырап кетеді.
... ... ... менің тәрбиеленушім, өз ар-ұжданының әміршісі болуға айналды, міне менің
... ... ... осыған жеткендіктен ғана мен өз тәрбиеленушімнің ішкі жан дүниесінің
... ... ... болып отырмын.
Енді мынаған зер салып көрейік: тәрбиеші әрбір қадам
... ... ... сайын әмір беріп отырады. Әмір беру правосы — біздің
... ... ... нәзік аспаптарымыздың бірі, оны қте-мөте сақтықпен пайдалану керек. Бұл,
... ... ... право, тек мынадай кезде, тврбиеленуші өзінің жеке сұлулығына, қасиетіне
... ... ... деп бір нәрседен өзін көрсеткен кезде ғана пайда болады.
... ... ... неғұрлым өз тәр-биеленушісін еңбекте көрсетуіне көбірек үйрете білсе, соғұрлым
... ... ... тәрбиеленуші үшін үлкен бедел болып саналады.
Тәрбие берудің даналығы, күрделілігі,
... ... ... қиындығы және осымен бірге қуанышрақаты біздің әрбір түлегіміздің балалық
... ... ... әсіресе бозбалалық шағында өзін сүйген еңбектен таба білуінде, соған
... ... ... оның шырқай биігіне жетуінде. Бұл саналы азаматтың, саналы еңбеккердің
... ... ... мінез-құлқына жету жолы. Практикалық жұмыста біз мынаған жетуге күш
... ... ... балалық шағының өзінде-ақ әркім әлденемен әуестенсін: әр сабағында жүз
... ... ... бар бидай есірсін, бос жатқан, ңұнарсыз шәлейтті жоғары өнім
... ... ... ңүнарлы жерге айналдырсын; шағын учаскеден жылына екі рет өнім
... ... ... малшылар өліп қалады деп есептеп, үміт етпеген қозыны бағып
... ... ... ібір жазда бір омартадан жақсы деген екі ұя шығарсын;
... ... ... заттарына мейлінше бай шөп жинасын; жабайы ағашқа жеміс ағашты
... ... ... екі жылдан кейін өнім алсын; балалар үшін арнайы құрастырылған
... ... ... тракторды жүргізсін; машинаның жұмыс істейтін үлгісін дайындасын, аопаптар жасасын
... ... ... т.
Әрбір адамның өзін көрсетуге деген ынтасын тудыру керек. Бұл
... ... ... педагог өз түлектерінің творчестволық күш-жігері мен қабілетін бағыттағанда, әрбір
... ... ... адам, әрбір жас өспірім ең алдымен өзіне өзі тәрбиеші
... ... ... етіп бағыттау керек,— осыны мен тағыда атап айтамын: тек
... ... ... жағдайда ғана ол - сіздің түлегіңіз.
Егер сіз, балалық шағының
... ... ... әсіресе бозбалалың шағында, сіздің түлектеріңіз өздерін көрсете білсін десеңіз,
... ... ... адамның мінез-құлқы екінші адамның дұрыс мінез-құлқын баулысын десеңіз, мектепте
... ... ... өзіне-өзі тәрбиеші болатындай жағдай жасап, сақтай біліңіз және сол
... ... ... әрдайым жандандыра біліңіз. Адам әлдебір істе жетістікке жетісімен-ақ, ол
... ... ... мінез-құлығы арқылы басқаларды рухтандырады, басқа адамның қайталанбайтын адамдық даралық
... ... ... өмірге шақырады,- ал мінез-құлық ең алдымен еңбекке деген көзқарастан
... ... ... Бұл коллектив өмірінің ең маңызды заңдылықтарының бірі.
Тоғызыншы
... ... ... оқушысы — жас өспірім нағыз «үлкен» тракторды тамаша жүргізеді,
... ... ... бірінші кластан бері ол машина әлемінде емір сүріл келеді;
... ... ... - алтыншы класс оқушысының тәрбиешісі, өзінің кішкентай жолдасына машина
... ... ... жөніндегі өзінің білгірлігін ғана жеткізіп қоймайды, сонымен бірге ол
... ... ... шеберліктің үлгісі болып та қызмет етеді. Алтыншы класс оқушысының
... ... ... бір кішкентай досы бар -ол екінші кластың оқушысы: кішкентай
... ... ... іштен жанып қозғалатын нағыз кішкентай автомобильді жүргізуді үйреніп жүр.
... ... ... өзін мынадай кезде ғана жетілдіре алады: Адам өзін көрсетумен
... ... ... өзінің әуестенген ісімен басқаларға жол сілтейтіндей болғанда, ал бұл
... ... ... неғұрлым тереңдеген сайын, соғұрлым коллективтің рухани өміріне мынадай заңдылық
... ... ... енеді: мінез-құлықты нұсқау, тәртіп арқылы жасауға болмайды, керісінше ол
... ... ... ішкі ой-сөзімінен және жеке адамдардың өзара дарын-қатынастарынан шығады. Өзін-өзі
... ... ... жөніндегі осы күрделі әркестрде педагог дирижердің және композитордың, бас
... ... ... және басқалардың шеберлігін басты бағалаушы адамның жауапкершілік ролін атқарады.
... ... ... өзін көрсеткен алғашқы талабы басқаларды рухтандырады, бұл педагогтан —
... ... ... қана содан тарайды. Бұл түрғыда музыканың сұлулығы мен оркестрдің
... ... ... композитор мен дирижерға байланыстылығы секілді коллективтің мі-нез-қүлңы педагогқа байланысты
... ... ... біздің әрбір түлегіміздің мінез-құлқы еңбеккердің өзін мақтаныш етуінің көрінісі
... ... ... өз намысының көрінісі болмаса, біз мүлде дәрменсіз тәр-биешілер болып
... ... ... болар едік, біздің сөзіміз, біздің үйретуіміз бен біздің тағылымымыз
... ... ... жүректерге жетпеген болар еді. Ақылды, білімді, көреген, білгір, жасампаз
... ... ... болып шығу талабы арқылы ғана оқуға деген құштарлықты сақтап,
... ... ... қалуға болады.
Балалардың, жас өспірімдер мен жастардың оқуға деген ынтасы...
... ... ... өзі тәрбиеші үшін көбінесе ертегідегі, қолға түспейтін құс болып
... ... ... Ол жеке адамға ғана тән нәрсе, бірақ коллективтің рухани
... ... ... тығыз байланысты. Оқуға деген құштарлық, ғалымдар айтқандай жеке адамның
... ... ... дәре-жесіне байланысты. Бақылау жұмысы тексерілген дәптерлерді сіз таратып беріп
... ... ... Әр жолы дерлік жазба жұмыстары үшін 5 алып келген
... ... ... қазір 4 алып қалыпты. Ол бұл бағаны сәтсіздікке жорып,
... ... ... қайғырады. Оның қасында отырған — нашар оқушы, ол екілікті
... ... ... алады. Бақылау жұмысынан 3 алып, ол қуанады. Бұл қалай:
... ... ... оқушы төрттік бағаға наразы болады, екінші оқушы үштік бағаға
... ... ... Өзінің жұмысына үштік немесе төрттік бағалар алған кластағы оқушылардың
... ... ... бөлегі не абыржушылық, не өкініш, не ерекше қуаныш сөзімдерін
... ... ... басынан кешірмейді? Өйткені әрбір оқушының өз талап-тілек деңгейі қалыптасады.
... ... ... адамның өзінің көзқарасы, өзінің күш-жігері, мүмкіншіліктері, қабілеттері жөніндегі пікірі,
... ... ... өзін өзі бағалауы. Әрине, әр оқушының өзінің табиғи талабы
... ... ... біраң жеке-даралық қабілеттер, біржола және мәңгі-бақи белгіленген, тек «құдайдың
... ... ... ғана сөзсіз болатын нәрсе емес. Тәрбиешінің шеберлігі атап айтқанда
... ... ... қабілеттерін үнемі жетілдіре беруде, баланың, жас өспірімнің білімді жақсы
... ... ... игеруге деген қажеттілігін үнемі өсіре беруде. Басқаша айтқанда, тілек-талап
... ... ... қабілеттің жетілуімен бір мезгілде арта беруге тиіс. Ал тілек-талап
... ... ... арту тенденциясы неғұрлым айқындалған сайын, соғұрлым жеке адамның қабілеті
... ... ... көбірек жетіле түседі.
Әрбір жеке адамның тілек-талаптары дәрежесімен оның қабілеттерінің
... ... ... негізгі бірлігі мен өзара байланыстылығы коллективтің мінез-құлық сұлулығы туралы,
... ... ... мінез-құлық туралы мінсіз түсінігіне, әр-бір жеке адамның өзі туралы
... ... ... пікіріне қандайлық сезімталдықпен қарайтындығына байланысты болады. Баланың немесе жас
... ... ... өзін-өзі қалай көруі, өзіне қалай қарайтындығы да өз ретінде,
... ... ... байланысты болады. Жеке адамның өзіне деген көзңа-қасы — коллектив
... ... ... саналы тәртіпті дамытудың ең маңызды белгілерінің бірі, өйткені адамның
... ... ... деген көзқарасынан өзіндік тәртіп көрінеді. Әрбір оқушының мінез-құлқы ең
... ... ... еңбекпен, творчествомен әуестенуден көрінетін коллективте оқушы төмен баға алғаннан
... ... ... ұялу, абыржу сөзімдерін бастан көшіруге қабілетті болады. Жан-жақты білім
... ... ... еңбек сүйгіштік, көп оқығандық, кітапқа сүйіспендік, творчестволық табыс құрметке
... ... ... коллективте жеке адамның тілек-талап дәрежесі әрдайым арта береді. Мінез-құлық
... ... ... әуестенуден, ғылымға терең үңілуден көрінген жерде білім, еңбек, творчество,
... ... ... мерейі және табысқа жету құштарлығы жеке адамға тән қасиеттерге
... ... ... Ал табысқа жетуге құштарлық бар жерде адам сәтсіздікке шын
... ... ... Мұндай жағдайда сәтсіздік адамның өз күшіне сенімсіздікті тудырмайды, керісінше,
... ... ... интеллектуалдың күштерді қайтадан сарқа жұмсауға ұйтқы болады.
Жеке адамның тілек-талап
... ... ... туралы сөз қылғанда, бір жағынан, мінез-құлықтың, екінші жағынан, ерік-жігер
... ... ... ең елеулі көрінісі ретінде әуестенушіліктің табиғи бірлігін әрдайым есте
... ... ... керек. Орташалар деп аталатын, қалай болса, солай оқу өздеріне
... ... ... жазған» нәрсе деп көнген оқушылар, бұлар ерік-жігері әлсіз, көбінесе
... ... ... еркі жоқ жандар. Коллективте мұндай оқушылар неғұрлым көп болса,
... ... ... жалпы тәрбиелеуші күш ретінде соғұрлым әлсіз болады, жекелеген тәрбиеленушілерге
... ... ... ықпал жасаудың жолын табу мұғалімғе соғұрлым қиын тиеді. Төрт
... ... ... бес алуды арман етпеген орташа оқушылардың жігерсіздігі - тілек-талап
... ... ... тоқырап қалуының нәтижесі. Кенет бестік баға алған «тұрақты орташаның»
... ... ... іштей күйгелектеніп, күмәнданып қалатынын біздің әрқайсымыздың аңғаруымызға тура келді.
... ... ... үлкен ерік күші тууы мүмкін, әрине, туғанда, мынадай жағдайда,
... ... ... коллективте мен мінез-құлық пен интеллектуалдық еңбекпен, кітаппен, творчествомен әуестенушіліктің
... ... ... деп атайтын игілікті істің кішкентай бір өнігі болған жағдайда
... ... ... тууы мүмкін. Моральдық жағынан мақтаулы және тартымды істермен әуестену
... ... ... күштерінің рухтандырушы қайнар көзі.
Жеке адамның тілек-талап дәрежесін басқара білу,
... ... ... өсуін ынталандыру - педагогикалық шеберлік салаларының бірі, мұнда оқу
... ... ... коллектив тәрбиесімен бірігіп кетеді, мұнда коллективтің интеллектуалдық өмірі —
... ... ... күш, бұл күш адамның өзіне өзінің көзқарасын қалыптастырады және,
... ... ... келгенде оны өзін тәрбиелеуге жетелейді. Бұл салада нағыз жасампаз
... ... ... болу үшін, тәрбиешінің бірқатар маңызды қағидаларды ұстануы керек.
Біріншіден, коллектив
... ... ... мынау оқушы барлың жағынан мықты, ал анау оқушы барлық
... ... ... осал деген көзқарастың үстемдік алуына жол беруге болмайды. Коллектив
... ... ... өзінің «артта қалушылар» деген жағдайына төзетін адамдардың болуынан оттан
... ... ... қорқыңыздар. Әркім, коллективтің әрбір мүшесі дерлік әлденендей бір іспен
... ... ... нендей де бір істе қабі-леттерін көрсетуі, оны үнемі жетілдіре
... ... ... тиіс, бірінші болу үшін белгілі табыстарға жетуі, басқаларға үлгі
... ... ... тиіс. Менің ештеңеге де қабілетім жоқ деген психологиялық шешімде
... ... ... ерікті мұқалтады, өзіне өзінің самарқау қарауын тудырады, ал мұның
... ... ... тілек-талаптың ең төменгі дәрежесіне әкеліп тірейді. Нағыз тәрбиеші өз
... ... ... қандай да бір пәннен беске оқуына тырыспайынша, өзін жемісті
... ... ... істеп жүрмін деп есептемейді. Ал пән оқытушысы егер ол
... ... ... тәрбиеші болса, белгілі бір тараулардан жоғары баға алған өз
... ... ... білімді игеруге қабілеті бар екендігін сөзінуіне күш салуға тиіс.
... ... ... бұл арада тіпті оқушының бағасын «көтеруде» ғана емес,
... ... ... оның еркін дамытуда, ол өзін коллективте тұлға ретінде сезінсін.
... ... ... оқуға тікелей қатысы жоқ еңбек қызметінің қандай да бір
... ... ... оқушының нағыз шебер болуы (әрине, балалардың мүмкіндігі ауқымының шеберлігімен
... ... ... өте маңызды нәрсе. Тілек-талап дәрежесін арттыру тұрғысында бұл адамның
... ... ... күш-жігерін баға алуға бола жұмсамауы үшін қажет: балаға немесе
... ... ... өспірімге білімді игеру неғұрлым қиынға түссе, әрбір бағаны неғұрлым
... ... ... қиындықпен алса, олардың рухани өміріндегі жетістік-тердің болуы соғұрлым
... ... ... болады, рухани жетістіктерге ол баға алу үшін
... ... ... болған жоқ, қайта адамгершілік намысты сөзіну үшін, коллективте тұлға
... ... ... үшін ие болды.
Екіншіден, әрбір баланың оқыған жылдары ішінде оның
... ... ... өспей, белгілі бір дәрежеде қалып қойып отырса, онда коллективте
... ... ... тәрбие болды деу қиын. Іске сергек көзқараспен қарап, шындықпен
... ... ... коллективте қабілеті шектеулі оқушылар болады; олардың тым құрығанда орташа
... ... ... үшін мұғалім көп күш жұмсайды, Бірақ осы шектеулі қабілеттің
... ... ... жетілдіру керек, жетілдіргенде, адам — бұл арада біз тәні
... ... ... жаны сау адамды айтып отырмыз — өзінің өскенін сезінуі
... ... ... табыс мерейін сезінуі үшін жетілдіру керек. Бұл өте күрделі
... ... ... ал тәрбие ісінің бұл саласында педагог ең алдымен сергек,
... ... ... ілтипатты адам болуы керек. Мектепке дейінгі жастағы қара дүрсін
... ... ... тәрбиенің салдарынан туған, соған тән бала қабілетінің тар
... ... ... - бала қайғысы ретінде қарау керек. Тек осындай жағдайда
... ... ... бала жанын түсінуге болады. Қабілетті жетілдіру үшін ең алдымен
... ... ... өте маңызды алғышарт қажет: білімді творчестволықпен қолдану
... ... ... білім жаңа білімдерді тудырудың құралына айналып отырған кезде
... ... ... емес, сонымен бірге жаңа шеберлік пен дағдыларды қалыптастырған кезде,
... ... ... мұның өзі адамның есте ұстай білуге, жасампаз болуға қабілетті
... ... ... көзін жеткізеді. Адамның мектепке дейінгі жастык, шағында оған ақыл-ой
... ... ... беруде қара дүрсіндікке неғұрлым кебірек жол берілсе, соғұрлым мектепте
... ... ... жылдарында білімді игеруде еске сақтау ісіне көңіл бөлгеннен гөрі,
... ... ... творчестволық жұмысқа, басқа оқушылармен интеллектуалдық қатынас жасауына көбірек көңіл
... ... ... керек.
Үшіншіден, елеулі күш-жігер жұмсамай-ақ, қол жеткен табыстарды
... ... ... ішінде мақтауға жол бермеу керек. Жалпы алғанда, табыс -
... ... ... еңбектің жемісі екендігін тәрбиеші есте ұстауы керек. Асылы,
... ... ... коллективінде, әсіресе табиғи зор талабы бар адамдар арасында қол
... ... ... табысты қажырлы еңбектің нәтижесі деп білмеген бірде-бір адамның болмауы
... ... ... маңызды нәрсе. Коллективте кездейсоқ, кей ретте орынсыз бағалаушылық неғұрлым
... ... ... болса, соғұрлым тәрбиеленушілердің өз өзіне деген талап дәрежесі темен
... ... ... ТАРАУ.
2.1 Ұжымның даму кезеңдері мен олардың сабақтастығы.
Оқушылар ұжымы
... ... ... кезеңнен өтеді. Ұжымның даму кезеңдерін айқындаған А.С.Макаренко. Ол балалар
... ... ... дамуының мақсатына, іс-әрекеттің мазмұнына, тәртібіне, балалардың ара-қатынасы тәуелдігіне байланысты
... ... ... кезеңде оқушылар ұжымы жеткіліксіз ұйымдастырылған топ. Сондықтан мұғалім сынып
... ... ... ұйымдастыру үшін жұмысты талап қоюдан бастайды. Талап іс-әрекетінің қою
... ... ... барысында орындалуға тиісті нақты міндеттер. Талап қою балаларды мінез-құлық
... ... ... үйрету, әлеуметтік тәжірибеге тарту. Бұл кезеңде балалар ұжымы сирек
... ... ... құбылыс. Мұндай жағдай бастауыш сыныптарда және әр мектептен біріктірілген
... ... ... жоғары сыныптарында болуы мүмкін.
Бұл кезеңде ұжым іс
... ... ... әрекетінде белсенді, ынталы, оқушыларға сүйену керек. Ұжым
... ... ... мұндай тәсіл сынып белсенді жұмыс істейтін оқушылар тобын көбейтуге
... ... ... балалар мен мұғалімдердің жұмысты бірлесіп істеуіне әсер ету мүмкін.
Бірінші
... ... ... аяқталу үшін мына мәселелерді еске алған жөн:
- ұжымды
... ... ... бағытталған мақсаттарды анықтау;
- ұжым іс -әрекетінің дамуы;
-
... ... ... адам арасындағы қарым-қатынас іскерлік және гуманистік
қатынастардың
... ... ... болуы;
- барлық ұжым мүшелері қолдайтын белсенділер тобының
... ... ... кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі - оқушылардың ұжымдық іс -әрекетін
... ... ... оларды әр түрлі іс-әрекеттеріне қатыстыру, ұжымды балаға педагогикалық ықпал
... ... ... құралға айналдыру.
А.С.Макаренко ұжымды нығайту үшін тәрбие жұмысын барлық
... ... ... тәрбиелеуден бастау қажет дейді.
Екінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқаруға, яғни
... ... ... жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметінен тұрақты ұжым органдарына көшеді. Сондықтан бұл
... ... ... белсенді топпен жұмыс істеудің маңызы зор. Мысалы, жұмысты бірігіп
... ... ... әр түрлі оқу, қоғамдық еңбек тапсырмаларын орындау, әрбір
... ... ... мүшелеріне көмектесу, іс -әрекеттерін бақылау т.б.
Мұғалімнің қызметі - коммуникативті,
... ... ... балалармен байланыс жасау, ұжымның өмірі үшін оқушылардың ынтасын қуаттау,
... ... ... міндеттерді орындауда барлық оқушылардың күш - қуаттын нығайту.
Ұжымның бұл
... ... ... кезеңінде параллельді ықпал жасау принципті қолданылады, яғни тұлғаға талап
... ... ... ұжым арқылы жүзеге асырылады.
Үшінші кезең - бұдан былай
... ... ... топтың және ұжым (сынып) іс-әрекетінің дамуымен сипатталады, онда қоғамдық
... ... ... деректерді, құбылыстарды бағалауда қоғамдық (ұжымдық) пікір пайдаланылады. Бұл саты
... ... ... өрлеу кезеңі. Ұжым өмірінде, оқушылар арасында жалпы істі бірлесіп
... ... ... арқасында ұжымдық, гуманистік қатынастар дамиды, демек, ұжымда тілектестік, бір
... ... ... біріне ілтипатты болу, жолдастарының қуанышына, мұқтаждығына үн қатуға дайын
... ... ... мінез-құлық нормасын сақтау, нормаға бағыну сияқты болымды қасиеттер пайда
... ... ... қоғамдық пікірмен сипатталады. Қоғамдық пікір - бұл ұжым мүшелерінің
... ... ... пікірлерді бағалаудағы бірлігі. Бұл бірлікті ұжым кейбір ұғымдар және
... ... ... жайындағы пікірлерді мақұлдайды немесе кінәлайды. Демек, ұжымдық талқылау, бағалау,
... ... ... әрекеттілік -қоғамдық пікірдің негізгі ерекшелігі.
Оқушылар ұжымын нығайту мен қалыптастыруда
... ... ... маңызды мәселелердің бірі - ұжым алдындағы мақсатты - перспективаны
... ... ... Осыған орай, А.С.Макаренконың теориялық мұрасына сүйеніп, оның жақын, орта
... ... ... қашық атты перспективаларын еске түсірген жөн.
Жақын перспектива - бұл
... ... ... өмірде пайда болып жеке адамды әр түрлі іс -
... ... ... ынталандыру, қызықтыру.
«Егер балалар алдында қуанышты, қызықты істер болмаса, онда
... ... ... өмір сүре алмайды. А.С.Макаренко адам өмірін шын ынталандыруды ертеңгі
... ... ... - дейді.
Жақын перспективаға жарыс, саяхат жексенбілік серуен, цирк, музей
... ... ... көрмеге беру, үйірмелердегі қызықты жұмыстар т.б. жатады.
Орта перспектива -
... ... ... перспективаға балалар лагеріне бару, жыл сайын өткізілетін ән,
... ... ... сайыстарына қатысу, әдебиет, эстетикалық және этикалық тақырыптарға
... ... ... өткізу т.б. жатады. Мұндай алда тұрған оқиға оқушылар
... ... ... өте қуанышты болады этикалық тақырыптарға пікірталас өткізу т.б. жатады.
... ... ... алда тұрған оқиға оқушылар үшін өте қуанышты болады.
Қашық перспектива
... ... ... бұл ұжымның немесе жеке адамның бір істі ұзақ мерзімде
... ... ... талаптану мақсаты. Қашық перспективаға келешек мамандықты таңдау, білім алу,
... ... ... бітіргеннен кейін халық шаруашылығында жұмыс істеуге тілек білдіру немесе
... ... ... және жоғары арнайы оқу орындарына түсу жатады.
Қоғам адамдары қашық
... ... ... арқылы мүмкіндігінше ұжымға, Отанға пайда келтіруі тиіс. Бұл перпектива
... ... ... және орта перспективалармен мызғымас байланыста іске асырылады.
Осы перспективаларды оқу
... ... ... тәрбие барысында тиімді пайдалануда әрбір мұғалімнің міндеттері: біріншіден, перспективаны
... ... ... сыныптың, мектептің пайдасы үшін таңдап ала білу; екіншіден, оқушылардың
... ... ... ерекшеліктерін және жалпы дайындық дәрежесін
... ... ... алу.
Ұжым өмірінде дәстүрдің үлкен тәрбиелік маңызы зор. А.С.Макаренконың сөзімен
... ... ... дәстүр ұжымды бекітеді.
Дәстүр ұжымды нығайтады, оның өмірін
... ... ... тұрақты, ықпалды және тартымды етеді. Ұжымның жалпы өмірінде
... ... ... көптеген түрлерін байқауға болады, мысалы, мектеп мерекесі, сайыстар, олимпиадалар,
... ... ... қоңырау, артта қалған оқушыларға көмектесу,
... ... ... дәлдік дәстүрлері т.б. Барлық дәстүрлер үшін
... ... ... мәселе ұжым өмірін байыту, аға ұрпақтың мұрасын ұқыптылықпен
... ... ... күтуге үйрену, ұжым абыройы үшін
... ... ... - бұл тарихи қалыптасқан, бір буыннан екінші буынға беріліп
... ... ... қоғамдық өмірдегі, ұжымдағы адамдардың қатынастарын көрсететін
... ... ... мен принциптер.
102 Интеллектуалдың емір мектепте еңбек рухы үстемдік
... ... ... кезде тәрбиелік күшке айналады. Балалық, жастың, бозбалалық шақтардағы еңбек
... ... ... — бұл жақсы адамды қалыптастырудың маңызды шарттарының бірі. Әңгіме
... ... ... бір еңбек нормасын орындауда болып отырған жоқ, қайта коллектив
... ... ... жеке адамның еңбек өмірі туралы болып отыр. Егер кішкентай
... ... ... балалың шағынан бастап еңбектеніп және еңбекпен өмір сүретін болса,
... ... ... шағынан бастап көпшілікке керек жұмыс үшін, творчество үшін, басқа
... ... ... керексінуді сезінетін болса, тек осындай жағдайда ғана коллективтің интеллектуалдық
... ... ... дүниеге көзқарасының, сенімдерінің, қызметінің бірлігін жасауға болады. Егер адам
... ... ... көзінде өзін материалдық және рухани игіліктердің еңбеккері, жасампазы және
... ... ... деп сөзінбесе, мұны адам бала шақтағы кездерінен бастапақ өзінің
... ... ... таныған ақиқат: тек жұмыс қана жеке адамға ар, абырой
... ... ... деген ақиқат көлемінде сезінбесе, онда идеялың жағынан бір пікірлес
... ... ... адамдарды тәрбиелеп шығару мүмкін емес; адам коллектив ішінде өзін
... ... ... еңбек арқылы көрсетеді, еңбек басқа адамдар туралы пікір айтуға
... ... ... право береді.
Еңбек біздің заманымызда мектепке енді, бірақ баланың, жас
... ... ... жас жігіт пен қыздың жан дүниесіне әлі де біржола
... ... ... жоқ. Өте өкініштісі, көп-теген мектептерде ол өзінің тиістісін —
... ... ... пен жеке адамның өмірінің мәні, шабыты мен қуаныштың қайнар
... ... ... болуға тиісті орнын алған жоқ. Еңбек шабыты, еңбек қуанышы,
... ... ... творчествосымен рух-тану — бұл қуатты рухани күш, ол адамдарды
... ... ... баланың тұңғыш срзімін оятады, сол сезімнің негізінде бірте-бірте азаматтық
... ... ... басқа адаммен жақындасуды керексіну сөзімі, оған өзінің рухани күш-қабілетін
... ... ... сөзімі, басқа адам үшін жауапкершілікті сезіну сезімі орнығады. Коллективтік
... ... ... арқылы туған басқа адамды керексіну сөзімі — коллективтің бүкіл
... ... ... өміріндегі ең маңызды нәрсе.
Еңбек рухы коллективте, еңбектегі қарым-қатынастарда туып,
... ... ... сүреді. Бүкіл мектеп еңбек коллективі болуға тиіс, адамға, қоғамға,
... ... ... арналған еңбек идеясы коллективтік ойды, коллектйвтік ынтаны рухтандыруға тиіс.
... ... ... коллективі болмаса — оқушылар өз тәжірибесі арқылы тәртіптің қажеттігін,
... ... ... сайланған немесе өкілдік етілген жасы үлкен жолдастардың, сондай-ақ жолдастарының
... ... ... талаптарына бағыну қажеттігін түсінбейді. Жеке адамның нағыз социализациясы мынадан:
... ... ... өзінің ең-бектегі міндетіне тек қажеттілік ретінде ғана қарап қоймай,
... ... ... бірге өзінің қажетін басқа адам арқылы өтеу жөніндегі
... ... ... әдіс ретінде қарауынан
басталады.
Оқушылар коллективінің еңбек өмірінің негізіне еңбек
... ... ... жатады. Коллективте еңбек қуанышын бастан кешу ғана еңбекке деген
... ... ... тудырады. Еңбек адамға қажеттілік онымен қарым-қатынас жасау қажеттілігінен бөлінбейді;
... ... ... адам творчествоның, іс-әрекеттің қызығын аша келе, сонымен бірге өзінің
... ... ... мен басқа адамдардың күшін қо-судағы қуанышты, тартымдылықты ашқан кезде
... ... ... еңбек қуанышы туады.
Балалар коллективін тәрбиелеу - бұл, шын мәнінде,
... ... ... қуанышын іздеу. Еңбек қуанышын еш нәрсемен салыстыруға болмайды. Оны
... ... ... спорттың, ойындардың, көркем әдебиеттің, музыканың адамға беретін қуанышымен бір
... ... ... қоя алмайсың. Егер балалар өз тәжірибесінде еңбек қуанышына қолдары
... ... ... жетпесе, егер оларды
... ... ... коллективтік жасампаз еңбек қызықтырмаса, басқа қызмет түрінің
... ... ... коллективті қалыптастыру құралы ретінде дәрменсіз болып қалады. Еңбек қуанышы,—
... ... ... ең алдымен қи-ыншылықтарды жеқу қуанышы, мақтанышпен сөзініп, бастан кештік,
... ... ... біз, дене күштеріміз бен рухани күштерімізді жүмсап, жеңіп шықтық,
... ... ... уақыт бойы талпынған шыңның басына шықтық. Еңбек қуанышына жету
... ... ... оңай емес, оны альпинистің жігерімен және ерлігімен салыстыруға болады:
... ... ... мен жарқабақтар арқылы кезудің жақсылығы да, тартымдылығы да шамалы,
... ... ... мұның бәрі шыңға жету үшін, өзіңнің абыройың мен
... ... ... намысыңды дәлелдеу үшін қажет. Еңбек қуанышы шыңға қарай
... ... ... қайсарлықпен жылжуда, табиғат күштерін жеңіп шығуда.
Тәрбие шеберліғі мен өнері
... ... ... әрбір адамға мына теңдесі жоқ қуанышты, халык, айтқандай,
... ... ... әлі орындықта көлденең жатқан көзден бастап сыйлау ке-рек. Балаға
... ... ... болады екен деп алтын балалық шақтың нұр шұғыласына көлеңке
... ... ... қорықпаңыз, ол өзінің бар күш-жігерін салып, шағын мүмкіншілігімен біз
... ... ... гөрі, көбірек іс істейді. Осы «ойлағаннан гөрі, көбірек»
... ... ... сөзде, мүмкін, шыңға жететін қиын соқпақпен жүру мәселесі жатқан
... ... ... Оған жетпейінше еңбек қуанышы, адамның адамға жақындауы мүмкін емес,
... ... ... рухани күшіңнің сарқылмайтындығына таңырқау мүмкін емес. Ойлағаннан
... ... ... көбірек іс істегеннен кейін, мүмкін, бала өзіне өзі тұңғыш
... ... ... мақтаныш сөзімімен сүйсінер, бейне бір өзін-өзі жаңа тапқандай, өзін
... ... ... адамның көзқарасымен көргендей болар. Әлбетте, коллективтің
... ... ... өмірі нақ осыдан басталады. Адамның адамға жақындауы, күш біріктіруге
... ... ... осы бірігу қуанышы, өзара көмек пен жәрдемді сезу —
... ... ... саналы тәртіп туралы, коллективтің жекелеген тәрбиеленушілерге қоятын талабы туралы
... ... ... де болуы мүмкін емес. Көп жылдық тәжірибе менің көзімді
... ... ... жеткізді: балалар мен жастар коммунистік ұйымдары-ның — пионер және
... ... ... ұйымдарының идеялық негізі бұл балалардың, жас өспірімдер мен жастардың
... ... ... өмірі. Пионерге етуге әзірлену кезінде біздің балалар бақ немесе
... ... ... қорғайтын орман алқабын, жапырақты орман немесе титомник жасайды. Бұл
... ... ... қоғамға қарайтын жерді түрлендіреді, байлық құрайды. Мінекей
... ... ... шағын учаскеге емен отырғызып, жапырақты орман жасап жүр. Әрбір
... ... ... өзі отырғызған ағаштарының өніп шығуын шыдамсыздана күтеді, әрқайсысы нәзік
... ... ... пайда болған кезде қуанышты сөзімге бөленеді. Бұл жұмысқа балалардың
... ... ... келеді дегенмен оңай да емес: жыл бойына
... ... ... рет топырақты қопсытып, арам шөпті жойып, ағаштарды суару керек.
... ... ... өзі едәуір дене күшін жұмсауды керек етеді.
Коллективтік еңбекте адамға
... ... ... жұмыста еш уақытта ашыла қоймайтын жайлардың сыры ашылады: қажырлылық,
... ... ... қайсарлың —бұл тек бұлшық еттердің барынша жұмсалуы ғана емес,
... ... ... ешнәрсемен салыстыруға болмайтын анағұрлым күшті нәрсе екендігін адам түсінеді.
... ... ... ішкі жігер импульсі; қолыңда енді жұмсайтын күшің біткендей көрінген
... ... ... қиындықты жеңуге мәжбүр ететін ешнәрсемен де салыстыруға болмайтын намыс
... ... ... Қуаңшылық соқты, ыстықтан ағаш қурауға айналды. Ағаштың бәрін суаруға
... ... ... жетпейтін тәрізді. Бірак, біз балаларды қиындықтарға қарсы қоямыз. Әлденеше
... ... ... кешкісін біз учаскеге келіп, ағаштарды суарамыз. Бұл арада, әрине,
... ... ... бірге, тәрбиешінің де жұмыс істегені өте маңызды нәрсе, оның
... ... ... жеқу жөніндегі жігер күші, сөнбейтін оттай әрдайым бала-лардың алдында
... ... ... жен. Міне қиындықтар енді жеңілді, балалар жеңіс қуанышын басынан
... ... ... Бұл коллективтің рухани емірінің неғұрлым толық мәнді кезеңі. Еңбек
... ... ... қол жеткен бірлік – мейлінше мықты бірлік.
Балалар пионер ұйымына
... ... ... дайын болған кезде, бір кездегі алаңқайда енді емендер гүлдеп
... ... ... Еңбектің бастапқы нәтижелері балалардың азаматтық тұңғыш сенімдерін нұрландырды. Жылдар
... ... ... берді, жапырақты орман барған сайын жер бетінен көтеріліп, жоғарылай
... ... ... жоғарылай берді. Жас балалар мен жас қыздар жас өспірімге,
... ... ... мен бойжеткендерге айналады, олар 17-18-ге толады, ал олар тұңғыш
... ... ... тер төккен жерде жасыл жапырақты орман тербеліп тұрады. Жас
... ... ... өзінің өткен өмір жолына көз жүгіртеді, енді оның өзінің
... ... ... тамыры бар.
Кімде-кім материалдық игіліктерді қиындықпен тапса, кімде-кім терін төгіп
... ... ... суғарса, рухани бірліктің ерік күшін біріктірудің теңдесі жоқ сөзімін
... ... ... кешірсе, сол ғана еңбек қуанышына кенеліп, еңбек нәтижелеріне мақтана
... ... ... Балалық пен бозбалалық шақтағы неғұрлым қиын жұмыс сәттерін еске
... ... ... - бұл нағыз жарқын естеліктер. Өйткені бұл — моральдық
... ... ... моральдық табыс. Ал егер біз бұл байлықты жас ұрпаққа
... ... ... бергіміз келсе, онда қиындықтарды жеңу бақытынан оны қорғаштауға
... ... ... Балалық шағынан бастап, бозбалалық шағынан бастап күш-жігер жұмсамаған жерде,
... ... ... үшін жасампаздық қуанышы сезімін өз басы терең сезінбеген жерде
... ... ... пионер және комсомол коллективінің дұрыс идеялық тәрбиесі бар деп
... ... ... Адамның жеке рухани дүниесін - оның ынтасын, мүддесін, мұратын
... ... ... қоғамдық мүддемен, қоғамдык, тұтынумен байланыстыратын арқау жіп нақ осы
... ... ... табылады. Өз өмірінің соңғы алты-жеті жылына кез жүгірткен жас
... ... ... өткен жолына батпақты жерді құнарлы жерге айналдырған өзінің ауыр
... ... ... арқасында өсірген ағашын және бидай масақтарын көреді,— мұндай жас
... ... ... батпақта тот басып жатқан бір кесек темірдің қасынан, жерде
... ... ... қалған минерал тыңайтқыштың қасынан еш уақытта жайбарақат өте шықпайды.
... ... ... мүлік ол үшін өз мүлкінен қадірлі, өйткені қоғам мүлкі
... ... ... қуанышқа бөлейді, өйткені оның қайталанбайтын тұңғыш еңбек қуанышы сөзімі
... ... ... игілігіне қамқорлық жасаумен байланысты.
Коллективтің еңбек өміріне тәрбиешінің қамқорлығы-бұл әрбір
... ... ... арына, өзін-өзі тәрбиелеуге және өзін-өзі тәртіпті ұстауға қамқорлық. Ар
... ... ... бұл, бейнелеп айтқанда, нанымның эмоциялық күзеті, ал бұл күзетті
... ... ... жүрегіне әуел бастан, адамның адамға баратын бірден-бір жолы іс-әрекет
... ... ... жасампаздық қуанышы болған кезден бастап орнықтыру керек. Егер адам
... ... ... қуанышын танып, кейін, өзінің жеке бақытына жету үшін ең
... ... ... жол ретінде өзінің өмір жолынан осы еңбек қуанышын іздесе,
... ... ... ретте әлгі күзет қырағылыққа айналады.
Еңбек арқылы және қиыншылықтар арқылы
... ... ... шыңдау бәрінен гөрі мынадай нәрселерге қамқорлық жасағаннан көрінеді: қоғам
... ... ... ең қымбат нерсе не болып саналады, бар нәрсені бар
... ... ... біз байқамаймыз, жоқ нәрсені жоқ кезінде біз соншама
... ... ... сөз етеміз. Айналамызда орман жайқа-лып, тербеліп, жерді эрозия мен
... ... ... қорғап тұрғанда - орман жөнінде аз әңгіме етеміз. Стол
... ... ... нан болса - астық шығыны туралы ешкім сөз қозғамайды,
... ... ... қабылдау пункттеріне барар жолда алтын дәннің төгіліп жатқанын, жүгері
... ... ... жиналған әр гектарында бүтіндей бір цеитнердей собық қалып қоятынын
... ... ... байқамайды. Ал егер егін шықпай қалған жағдайда — осылардың
... ... ... жайында сөз бола баетайды, осының бәрі көзге түседі.
... ... ... астық қашанда қымбатқа түседі - ол аз болған көзінде
... ... ... қойма дәнге сықап толып тұрған кезде
... ... ... қымбатқа түседі. Біз адамды балалық және жеткіншектік шағынан бастапақ
... ... ... қиын, зор еңбекпен болатынын ол өз тәжірибесінен түсінетіндей, сезінетіндей
... ... ... тәрбиелейміз. Әрбір оқушы өзінің балалық және жеткіншектік шақтарында астық
... ... ... еңбек коллективінің мүшесі болып саналады, мұның
... ... ... біздің тәрбие жұмысымыздың ең маңызды құрамды бөлімдерінің бірі.
... ... ... қиыншылықтарды неғұрлым көбірек жеңсе, соғұрлым жалпы еңбекте адамның басқа
... ... ... мақсатқа жету жолындағы күресте қажетсінуі тереңдей түседі.
Бірінші класта оқитын
... ... ... балалар әлденеше шаршы метр құнарсыз жер алады; ол жерге
... ... ... арам шөп те шықпайды. Бұл ешнәрсе еспейтін батпақты жер.
Оны
... ... ... жерге айналдырып, онда бидай өсіру керек. Бірнеше айлар бойы
... ... ... өз учаскесіне тұнба мен жергілікті тыңайтқыштар тасиды, жерді аударыстырып
... ... ... бұдан былайғы өңдеуге әзірлейді. Бұл оңай жұмыс емес; кімде-кім
... ... ... түсында істелетін жұмысты тек машиналар мен механизмдер
... ... ... басқарылатын іс деп түсінсе, ол қажет бола қояр
... ... ... екен, өйткені бір қалыпты және жалықтыратын жұмыс. Бірақ нақ
... ... ... жұмыс жалықтыратын және бір қалыпты болғандықтан да,
... ... ... коллективті тәрбиелеу үшін қажет. Қиын, көбінесе ұнамсыз жұмыста
... ... ... ерік жігерін біріктіру, дене күші мен
... ... ... рухани күшін сарқа жұмсау -атап айтқаңда осының өзі жеңіс
... ... ... сөзсіз алғышарты болып табылады. Әр жолы күшті ұзақ уақыт
... ... ... жұмсаудың жеңіспен тынатынын тәжірибеден білген балалар жалықтыратын, бір
... ... ... жұмыс процесінде де қуанышты сөзінеді. Бұл қуаныштың басты қайнар
... ... ... олар өздерінің жұмысының сәтті аяқталатынына көздері жеткендіктен де, бірге
... ... ... істеп , жатқандықтары болып табылады. Біздің кішкентай балаларымыз үшін;
... ... ... шығуға талпынған шың еңбектерінің арқасында меңіреу жатқан жерге өсірген
... ... ... бидайдың масағы болып табылады.
Бәрі қатысатын еңбек арқылы коллектив болып
... ... ... - бұл бірден-бір және ешнәрсе алмастыра алмайтын эмоциялық жағдай.
... ... ... шабытпен еліккен ең кежір, ең жалқаудың өзі еңбек сүйгіш
... ... ... ьщталы адамға айналады. Жалқау, кежір, оралымсыз бала үшін
... ... ... семьяда еңбекке дағдыланбаған бала үшін де бұл
... ... ... коллективтік рухтану жағдайы ерекше
... ... ... Мұндай жағдайда адам өзінің істеген және істеп жатқан ісін
... ... ... етеді, өзін қадірлейді, со-ның арқасында басқалардың өзі туралы айқын
... ... ... өз еңбегіне басқа адамдардың берген бағасына сөзім-
талдықпен қарайтын
... ... ... Кішкентай адамның өзін көретін ең шыншыл және
... ... ... әділетті айнасы — кол-лективтік еңбек. Осы айнаның
... ... ... ғана адам- -ның істелмеген нендей де бір іске, немесе
... ... ... өрындалмаған іске үялу сөзімін басынан кешіру қасие-" ті пайда
... ... ... қалай масақтанғанын, дәннің қалай же-тіліп піскенін көргенде, коллектив ңандайлык,
... ... ... қуаныш еөзімін сөзінеді десеңші! Өз қолдарымен өсір-ген алғаідқы бір
... ... ... дән, алғашқы астық, мақтаныш сөзімін азаматтыңпен түңғыш сөзіну —
... ... ... нарыз еңбек өмірі осы. Тағы да атап айтамын: осы
... ... ... балалық және жеткіншектік шаң жылдарында, адамның дербес еңбек жолына
... ... ... өлдеқайда ерте басталуы тиіс. Алтын балалық шақты ңұр өткізіл
... ... ... еоң, кейін бооңа кеткен емірді вш уақытта ңайтып келтіре
... ... ... өйткені балалық шаңта төккен тер-дің әр тамшысы кемел шаңтағы
... ... ... еңбектің әлденеше күніне түрады. Балалық шаңта всірген әрбір уыс
... ... ... үлкен елшем болып табылады, бұл келемге буда-буда алтын бидай,
... ... ... егістік, аға үрпаіч-тардың қаһармандық еңбегі кіреді.
Віздің түлектеріміз балалық шағында
... ... ... жұмысы — ойыншык, өмес, қайта вте елеулі қоғамдың ңажетті
... ... ... екендігін біледі. Жазда төменгі кластардың оқушылары бүзауларға арнап әлденеше
... ... ... витамині мол шөп дайындайды. Егер олар, мектеп оқушылары, бұл
... ... ... атқармаса, олар үшін бүны ешкім де істе-мейді, мына ібағалы
... ... ... колхозда болмайды. Мұндай істі, асылы олардан басңа атқаратын ешкім
... ... ... Неме-се колхоз бағбаны кішкентай оқушылардың басын қо-сып, шағын еңбек
... ... ... үйымдастырады, бұл кішкентай оқушылар баң отырғызады, онда жеміс ағаштарының
... ... ... өсіріледі. Немесе балалар зевноларының біреуі — бір-бір тоннадан бидай
... ... ... жү-герінің тәуір түңымын сүрыптап алу жекінде тапсырма алады. Балалар
... ... ... жылы егіс учаскелерінде не өсірілетіндігі ездерінің осы жолғы еңбектеріне
... ... ... екендігін біледі. Мектеп теплицасында ңыста мектеп ок,ушылары колхоз фермасындағы
... ... ... жемдеу үшін арпа мен сұлы өсіреді. Жоғары және ор-таңғы
... ... ... оқитын оқушылар мал фермалары мен мехаиизаторлар бригадаларында
... ... ... жұмыс істейді. Олар малға, машиналар
... ... ... басқа да материалдық игіліктерге жауап береді.
Тәрбиешілер әрбір пионер
... ... ... әрбір комсомолецтің былай деп айтуына моральдық лравосы болуына ерек-ше
... ... ... жасауы тиіс: «Мынау қүнарлы топы-рақты менің учаскем
... ... ... мен өз қолыммен жаеа-дым; мынау
... ... ... сепкен дән және отырғызған жеміс ағаштарының көшеттері; мынау менің
... ... ... би-дайым — мен мүны шілденің шыжыған күнінде маса-ғьшен іріктеп
... ... ... алғанмын; мынау менің бүзауларым, мен оларға
... ... ... орып, кептіріп бергенмін, оны бағьш күткенмін; мынау менің жыртқан
... ... ... — осы арада мен трактормен жұмыс істегенмін. Атап айтқанда
... ... ... мынадай жағдайда — әрбір
... ... ... адам өзін, жеке қабілеттерін, ой-пікірін,
... ... ... шабытын еңбекте көрсеткен
жағдайда қүрылады.
Жеке адам еңбекте
... ... ... айқын білдіріп көрсетпейін-ше, жеке адамның рухани дүниесі еңбекте
... ... ... жеке абырой мен намыс, сөзімі болмақ емес. Нак, еңбек
... ... ... қүрылатын азаматтық қа-рым-қатынастар мынадай еңбекте ғана, адамның көп
... ... ... үшін материалдык, игіліктер жасайтын еңбегінде ғана қальштасады.
... ... ... айтқанда осы еңбек жеке адамның коллектив алдындағы
... ... ... сөзімін қалыптастырады. Біздің түлектеріміз, тек мүмкін бол-ған жердің бәрінде,
... ... ... еңбеккерлер коллективтері-не тікелей араласады, егіс даласында, мал фермасында материалдық
... ... ... өндіруге тікелей қатысушы-ларға айналады. Біз өз түлектеріміздің
... ... ... еңбек-керлермен мынадай
... ... ... болуын үйымдастыруға ңамқорлық жасаймыз: мектеп
... ... ... жасаған материалдық
... ... ... игіліктерін ересек адамдар асыға күтсін, балалар ездерінің
... ... ... шак,-тағы, белгілі бір ретте мектептегі,
... ... ... тәрбиелеу еңбегіи ересек адамдардың еңбегі деп қарайтын болсын. Оқу-шылардың
... ... ... еңбегінде, мүмкіндігінше оқушылык, жат-тандылық аз
... ... ... болуы керек, осыны үстана келіп, біз
... ... ... ең жас шағынан бастап қоғамдык, мүдде-лерге қамқорлың ету рухында
... ... ... және пионер
... ... ... жиналысында, пионер дружинасы советінде еңбек
... ... ... әңгіме әрдайым ең маңызды және ең жауапты іс ретінде
... ... ... Еңбек-пен . байланысты
... ... ... қамқорлықтар, күйініш-сүйініштер жас
... ... ... мен қыздарды рухани толысқан, есейген адамдар етеді.
... ... ... қоғам мүдделері коллективтің рухани өмірінде үлкен
... ... ... алады.
Ой-пікір мен сөзім толысқандығын, есейгендігін баулу үшін, біз мектеп
... ... ... мен ересек еңбек-керлер арасында ғана шаруашылық, материалдық ңа-рым-қатынастарды нығайтуға
... ... ... жасап қой-маймыз, сонымен бірге мектеп коллективі ішінде де осыган
... ... ... жасаймыз. Еңбек коллективі — бұл бейнелш айтқанда, азаматтықтың бесігі.
... ... ... мораль-дық еңбек тәжірибесін қоғамдық және жеке өмірдің парызы, ңажеттілігі,
... ... ... ретінде, жеке адамның жал-пы жетілуінің ең қажетті алғышарты ретінде,
... ... ... абыройдың, намыстың, өзін ңұрметтеушіліктің кепілі ретінде коллективтен алады. Материалдың
... ... ... қа-рым-қатынастар болмайынша, өзіндік ынталы коллек-тивті ұйымдастыру да мүмкін емес.
... ... ... талаптар мен бүйрыңтарға бағыну қажеттігі, өзара көмек, ын-тымаңтастық, пікір
... ... ... тәжірибе алмасу сияңты тәр-бие ісінің маңызды нормалары еңбекте, материалдың
... ... ... үшін жауапкершілік сөзімде көрініс табады. Жеке адамның еңбек ортасы,
... ... ... маңсат етуі жө-ніндегі қогамдьщ пікірі, азаматтықтың маңызды негізі еңбек
... ... ... шаруашылық, материалдық қа-рым-қатынастарында қалыптасады. Коллективтің бір адам женіндегі ой-пікірі
... ... ... өзі жөніндегі ой-пікіріне, өзіне қойған талабының дәрежесіне байланысты бола-ды.
... ... ... коллективтің жеке адамға беретін баға-сына деген сөзімталдьщтың моральдық игілік
... ... ... мейлінше қажетті, ол игілік жыл сайын молығып, то-лыға бермек.
... ... ... ретте адамның дене күші мен рухани күші неғүрлум маңыздырақ
... ... ... сайын, ол барлык жағынан неғұрлым есейе берген сайын, соғүрльш
... ... ... коллектив пікіріне зейін қоюы күштірек болуы тиіс, соғұрлым жеке
... ... ... қоғамдық пікірді көбірек қадір-леуі тиіс. Ал осының бәрі түптен
... ... ... адамнын коллективтік еңбекке қосңан жеке үлесіне, тәрбиеле^ нушінің коллективтік
... ... ... өзін (менің ағашым, ме-нің егістігім) қаншалықты айқын керуіне байланысты.
... ... ... еңбекте жеке адамның күші, шеберлігі, үлесі аталмаған жерде жеке
... ... ... қоғамдық пікір-ге сөзімталдығы аз дамытылған, сондықтан қоғамдық пікір болуы
... ... ... емес. Адам өзін еңбекте көрсеткен кезде, өзінің еңбегін коллективтің
... ... ... мүшелерінің ең-бегімен салыстырған кезде, ол жаңсы болғысы келеді. Коллективтің
... ... ... өмірі бұл әрбір жеке адамның қа-лыптасуы мен дамуының күрделі
... ... ... іс», «басшылық», «бағыну», «тәртіп» деген ■ұғымдар сөз жүзінде ғана
... ... ... қоймай, керісінше, еңбектік, материалдық, шаруашылықтық
... ... ... негіз болғанда ғана, пионер және комсомол үйымдары аза-маттықты тәрбиелеу
... ... ... айналады. Коллективтің еңбек өмірі — бұл сонымен бірге идеялық
... ... ... Идея-лар егер сенімге айналатын болса, коллектив пен жеке адамның
... ... ... өмірінің өрісі бола алады, ал сенім еңбексіз, адамның басқа
... ... ... деген қарым-қаты-насын, өзін-өзі бағалайтын қызметінеіз мүмкін емес.
... ... ... бірлік, коллективтің әрбір мүшесінің ба-ғыну және басқару, тәртіпті болу
... ... ... борыш сөзімін терең сөзіну қабілеті — осының бәрінің түп
... ... ... ең-бек қарым-қатынастары болып табылады. Егер, пионер ұйымының да, комсомол
... ... ... да берік еңбек бір-лестіктері болмаса, олардың үйымдық жағынан мықты
... ... ... алмайтындығын тәжірибе дәлелдеп отыр. Біздің мектебіміздің пионер ү.йымында
... ... ... шағын механизация бригадасы бар. Бұл балалардың үлкен еңбек
... ... ... (белгілі бір формада ол барлық пионерлердің басын бі-ріктіреді), оның
... ... ... қарамағында әр түрлі қүрал-сайман-дар, аспаптар, машиналар мен механизмдер
... ... ... бұлар мектептің оқу-сынақ учаскесінде, сондай-ақ
... ... ... лолитехникалык, үйірмелерінде пайдаланылады. Бұл бригадада
... ... ... класс оқушылары және мүғалім ңұрастырған трактор бар,
... ... ... кішкентай пионерлер сол трактор арңылы ауыл шаруашылық
... ... ... игеру жөніндегі алғашқы мектептен өтеді. Бригаданың іштен жанатын әлденеше
... ... ... бар, бұлар жас мотор-шылардың үйірмелерінде
... ... ... сабаңқа пайдаланылады. Бригаданың қарауында
... ... ... төменгі класс оқушыларын үйретуге
... ... ... шағын үш машина, екі мотоцикл (бұл да балалар
... ... ... үшін арнайы ңұрастырылған), екі тү.қым
... ... ... шөп шабатын машина, молотилка, тұ-ңым тазартқыш машина бар. Бұл
... ... ... бәрі мектелте жасалып, тек
... ... ... балалардьщ еңбегіне ғана
... ... ... қоймай, сонымен бірге ересек оқушылар-дың балалар еңбегіне және оларды
... ... ... басшылың етуіне де лайықталған. Бұл техниканың осы заманғы машиналарға
... ... ... жақын болуынын, өзі балалар-дың еңбегіне елеулікті, байсалдылықты енгізеді.
Шағын механизация
... ... ... қүрамында он-он екі пионері бар совет сайлайды. Оған, әрине,
... ... ... творчество мен қоғамдың пайдалы еңбекте өзінің ңабілеттілігі мен белсенділігін
... ... ... адамдар сай-ланады. Совет өз ңұрамынан бригадирді, оның көмек-шісін, механикті
... ... ... Совет мүшелері барлық бағалы мүлікке материалдық жауап береді. Оларда
... ... ... мен механизмдер сақталатын гараж бен қоймалардың кілттері болады. Жұмыс
... ... ... ма-шиналарды және механизмдерді пайдаланган адам олардың алдында және механиктің
... ... ... тәжірибелі жас механизаторлардың бірі) алдында материалдык, бағалы мүліктер үшін
... ... ... береді. Бригада техника-ны байңау және жөндеу жұмысын өз күшімен
... ... ... еңбек коллективі — өзіндік істің алғашқы мек-тебі, ол коллективтің
... ... ... өмірін жандандырады. Өзіндік іс еңбектік, материалдық, шаруашылықтың ңа-рым-қатынастары болған
... ... ... ғана туып, жеке адам-ды тәрбиелеу ыкдіалының ңұралына айналады. Өзара
... ... ... ондаған істер арңылы ең алдымен, еңбек істері арқылы пионерлерде
... ... ... кемелдігі, азаматтың белсенділік, инициатива, коллектившілдік сана, жол-даетарының алдында жауап
... ... ... сөзімі, ұждан азабын сезу ңасиеті тәрбиеленеді. Бригада ішінде берік
... ... ... ереже орын алған: техвиканы пайдаланған адам, оны өзі алғандағыдай
... ... ... күйінде тапсыруға тиіс. Егер сыньш ңалса (оқушы оған кінәлі
... ... ... жоқ 4 па — бәрібір) кім онымен жұмыс істесе,
... ... ... өз күшімон жөндеп береді, ал егер бұл мүмкін болмаса
... ... ... мате-риалдық шығынды әтейді. Бір жыл ішінде бригаданың әрбір мүшесі
... ... ... коллективі үшін б^р нәрсе істеуі тиіс (коллективпен бірге жаңа
... ... ... жеке өзі аспап-тар жасау). Бұл өзіндік іскер коллективте балалардың
... ... ... ісін ойыншық көрмей, қайта ересектердің; еңбегі сияңты нағыз еңбек
... ... ... түсіну — азаматтық тәрбиенің ең маңызды ңайнар көзі
Комсомолецтер өздерінің
... ... ... механизаторлар бри-гадасына біріктірілген. Бригаданың жұмысына әрбір комсомолец қатысады. Бұл
... ... ... коллективінде де бри-гадир, екі көмекші, екі механик сайлаиады. Жас
... ... ... звеносы жеке бөлінеді. Комсомолецтердің «ересектер бригадасы» деп айтатын бригадасының
... ... ... мынадай техника бар: трактор, екі автомашина, комбайн, тұқым сепкіш,
... ... ... тазалайтын маши-яалар, машиналарды жөндеуге арналған станоктар мен аспаптар.
... ... ... оның көмекшілері, механиктер
... ... ... мен жөндеу базасына материалдық жауап бе-реді. Бригадир
... ... ... белгілі бір жұмысты атқару
... ... ... жас мехавизаторларды тағайындайды. Көктемгі неме-се күзгі егіс көзінде, егін
... ... ... көзінде жұмысқа ие болу — үлкен абырой. Жас жігітті
... ... ... жас қызды трактор жүргізуге жіберерден бүрын, олардан кіріспе зачеттер
... ... ... (мәселен, оқушы токарь станогінде машина бөлшегін жасайды, жаңа механизмді
... ... ... қатысады). Трактор жүргізуге үйрету ісі, әдет-тегіше, қыста
... ... ... жүргізіледі. Егіс даласында істелетін
... ... ... оқушылар ересек колхозшы-механизатордың бақылауымен атқарады. Көктемгі және күзгі егісжү--мыстары
... ... ... бригадир жас механизатордың жұмыс кезегін белгілейді. Комсомолецтер ересек механизатор-лармен
... ... ... егіс далаларында жұмыс істейді. Комсо-молецтің жұмыс сапасын ересек механизатор
... ... ... қабылдаи алады.
Пионер және комсомол үйымдарында тағы да екі бригада
... ... ... жас овощ өсірушілер ,мен жас бағбандар бригадасы бар. Олардың
... ... ... тәжірибе учаскесі, бақ, омарта, овощ пен бақ өсіруге арналған
... ... ... қүралдары болады. Комсомол және пионер ү-йымда-рының тағы да бір
... ... ... еңбек коллективі — бағалы органикалық тыңайтқыш —
... ... ... дайындайтын бригадасы болады.
Пионер жөне комсомол ұйымдары кептеген
... ... ... игіліктердің иесі болып табылады. Олар оқу-тәжірибе учаске^і мен бақтың
... ... ... сатудан түскен қаржыларға билік етеді. Мектеп оқушылары овощты, жеміс
... ... ... көшеттерін өздері сатады, ал аңша-сын мектеп бухгалтериясына өткізеді,
... ... ... онда арнаулы есеп-қисап жүргізіледі.
... ... ... Әткізілген металл сынығы үшін,
... ... ... жасайтын өсімдіктер және т. б. үшін түскен
... ... ... да осыған еткізеді.
... ... ... бойында едәуір ақша жиналады.
... ... ... неге жұмсайтынын (экскурсиялар жасау, музыка
... ... ... аспаптарын алу және т. б.) комсомол
... ... ... мен пионер дружинасының советі шешеді. Комсомол үйымында
... ... ... қар-жыдан материалдық көмек көрсетілетін бір немесе екі тәрбиеленуші —
... ... ... жастағы балалар қашан
... ... ... болып тү-рады. Материалдық істер мен өзара көмектегі дербестіктің арңасында,
... ... ... мен комсомолецтер-дің болуы мүмкін емес.
Оңырманда: комсомол және пионер ұйымдарында
... ... ... жане шаруашылық істерді тапсыру дұ-рыс болар ма екен?—деген ой
... ... ... мүмкін. Мүмкін, шаруашылық істер үшін мектептің арнаулы ұйымы —
... ... ... комитетінің болуы керек шығар? Тәрбие жұмысын дүрыс жолға қойған
... ... ... комсомол және пионер ұйымдарының мектеп коллектаві өмірінің барлык, өрісін
... ... ... алатындығын көп жылғы тәжіри-бе дәлелдеді. Иә, сонымен бірге коллективтің
... ... ... еңбек өмірін коллективтің ауыр еңбекпен келген мате-риалдық игіліктеріне иелік
... ... ... правосынан ажыратуға бодщйды.
Халық педагогикасы: бала ыдыстан тамақты ңа-сыңпен алып,
... ... ... апаруды үйренген сәттен бас-тап, ол жұмыс істеуге тиіс деп
... ... ... Бұл даналың ережені біз азаматты, патриотты қалыптастыру сияңты тәрбиенің
... ... ... өрісінде жүзеге асыруға тырысамыз. Адам, коллектив, қоғам үшін, болашаң
... ... ... істелген еңбек — моральдьщ сананың, моральдың сөзімінің, әсі-ресе жеке
... ... ... мен намыс сөзімінің ең маңызды қай-нар көзі. Балалык, шақта,
... ... ... және жастык, шаңта еңбек рухани ңажеттілікке айналған кезде ға-на,
... ... ... өзінің атына, өзінің семьясының арына маңтаныш ету сөзімі адамдар
... ... ... еткен еңбек қуаны-шымен сабаңтас болған кезде ғана — тек
... ... ... жағ-дайда ғана ең ңымбатты нәрсе — туған жер, Отан,
... ... ... тағдыры, оның болашағы жас азаматтың рухани өміріне енеді. Әрбір
... ... ... үшін азаматтың абырой мен мақтаныш туған селомен немесе туған
... ... ... — дү-ние есігін ашқан, түңғыш, ұмытылмас балалың шат-тыңты, басңа
... ... ... қатынас жасау шаттығын бастан кешірген, жүрекке ңымбат сөзілетін мүйіопен
... ... ... Біз мынаған жетуге, әрбір кемелденген азамат, өзінің балалық Шағын
... ... ... ңымбатты мүйіспен ү.шырасқан кезде, маңтанышпен, жүрек тол-ңытар сөзіммен: «Міне
... ... ... менен бұрын болмаған еді, міне бұл менің қолыммен жасалған,
... ... ... мынау жерде менің ең бақытты күндерім өткен еді, өйткені
... ... ... қатынас жасау оияқты теңдесі жоқ шаттық сөзімі тұңғыш рет
... ... ... осы арада пайда болған...» деп ой-лайтындай болуға жетуге тырысамыз.
... ... ... балалық шағында біздің әр түлегіміз материалдық ңүндылыңтар жасауға қатысады,
... ... ... материалдьщ қүндылықтар адамдарға ондаған жылдар, тіпті
... ... ... мүмкін, жүздеген жылдар бойы қызмет
... ... ... ететін болар. Ңырыңқа келген өйелдер мен еркектер село
... ... ... келіп, балалык, шақ-тарында отырғызған тоғайға сүйсінер. Адам өзі жөнін-де
... ... ... ұрпақтың жүрегіне жақсы ескерткіш қал-дырады — ол нағыз азамат
... ... ... больш қоймайды, со-нымен бірге өз балалары мен немерелерінің нағыз
... ... ... де болады. Отыз жастағы әкелер мен аналар өз балаларын
... ... ... алып келгенде, оларға Адамға арналған Жүзімдікті маңтанывдпен көрсетеді, оны
... ... ... кейін әлденеше жыл өткен соң олар өз қолда-рымен отырғызған.
... ... ... күшті тамақты қажет ететін қарттар мен сырқат адамдар үшін,
... ... ... балалар үшін жүзім өсіріледі. Адам үшін еткен өз еңбектеріне
... ... ... сөзіммен қараумен бірге, ата-аналар халық педагогикасының өсиетін
... ... ... аталарың мен әке-леріңнің жасаған нәрсесін сақта, оларды еңбекпен
... ... ... Егерде әрбір ұрпақ азаттық маңызы бар еңбекке араласпаса, бұл
... ... ... бос сөз болып қалар еді. Жүрек пен ойды ізгілікке
... ... ... еңбек адамды мейірімді де рақымды етеді. Отыз бес жылдың
... ... ... менің көзім мынаған кәміл жетті: моральдык, қү.ндылыңтарды үр-пақтан үрпаққа
... ... ... еңбектің берік негізі болғанда ғана, өмірге жаңа
... ... ... басқан ұрпақ бүрын жасал-ған құндылықтарды қадірлеген кезде ғана мүмкін
... ... ...
2.2. Ұжымға педагогикалық тұрғыдан жетекшілк етудегі мұғалімнің ролі
Оқушылар
... ... ... педагогикалық тұрғыдан басшылық жасау - маңызды іс. Мектеп оқушыларын
... ... ... бетінше жіберуге болмайды, олардың жеке өмірлік тәжірибелері шектеулі.
... ... ... ұжым қызметін бағыттап, оған жеке адамның қалыптасуына
... ... ... жасайтын керекті және пайдалы істермен айналасуға көмектесу және оқушылардың
... ... ... мен бастамаларын басып тастамай, олардың ісін шеберлікпе бағыттап отыру,
... ... ... қимыл мен жалпы тәжірибелерін
... ... ... көмектесу қажет.
Ұжымға педагогиалық басшылық бірыңғай талаптар қою, ұжым
... ... ... басты бағытын анықтап, бірлескен істі тәртіпке келтіруге, қоғамдық дұрыс
... ... ... туғызуға көмек көрсету жолымен жүзеге асырылады. Бұл басшылық
... ... ... дербестікті дамытумен, олардың пайдалы бастамаларын, әрекеттерін мадақтаумен
... ... ... отыру керек.
Мектеп директоры мұғалімдердің күш жігерін ұжымдық
... ... ... үшін біріктіре алатындай болғанда ғана, оны шығармашылық жұмыста дамытудың
... ... ... тауып көрсете білгенде ғана, ең бастысы мұғалімдермен бірлесе отырып
... ... ... тәрбие процесінің байлықтарын жинақтай білгенде ғана педагогикалық ұжымның ұйымдастырушысына,
... ... ... , жетекшісіне айналады. Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ
... ... ... жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған келесі мәселе сапалы білім
... ... ... ғылымды дамыту. Осы орайдағы білім ордасы-мектеп, ал мектептің жаны
... ... ... мұғалім екендігі баршаға мәлім. Ахмет Байтұрсынұлының “Мектеп керектері” еңбегінде
... ... ... делінген: “Мұғалім қандай болса, мектеп те дәл сондай
... ... ... Яғни мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек білім
... ... ... шықпақшы. Мектепке керегі-білімді, педагогика-методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін -
... ... ... киелі мамандық. Адам тәрбиелеу, оған ғылым негіздерінен мәлімет беру,
... ... ... өмір сүруге үйрету - өте қиын шаруа. Бұған Елбасының
... ... ... және ғылым қызметкерлерінің екінші сьөзінде “Болашақты еңбек етіп сүретіндер-
... ... ... мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде
... ... ... Сондықтан да , ұстазға жүктелетін міндет өте ауыр” деген
... ... ... дәлел. Оқушыларды Отан сүюге, адамдыққа, адами тазалыққа, ізгілікке баулу
... ... ... ұстаздың басты парызы. Ол үшін мұғалім қазіргі заманға лайық
... ... ... білім беру ісінде рухани, шығармашылық ізденіспен жұмыс істеп, өмірге
... ... ... жатқан жаңа технологиянымеңгерген, білігі мен білімі жоғары болуы міндет.
... ... ... “мектеп те, мұғалім де - бала үшін” қызмет етпек.
... ... ... Назарбаев: “Мұғалімдік мамандық бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты,
... ... ... мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен
... ... ... өнер- ол даналықты жүрекпен ұға білу болып табылады”,- деп
... ... ... өнерге ерекше баға берген.
Педагогикалық жұмыста мақсатты тәрбие ісі мұғалімнің
... ... ... қызметі арқылы іске асады. Педагог ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып,
... ... ... мәдениеті мен шеберлігін, интелектуалдығын төмендегі бөліктермен анықтауға болады:
1. Мұғалімнің сыртқы
... ... ... мәдениеті.
2. мұғалімнің өзін-өзі басқару шеберлігі.
3. Мұғалімнің мимика мен пантомима ишараларының мәнерлі
... ... ... мәдениеті, әдебі,ғ сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, демалу, дауыс дикциясы,
... ... ... Балаларды оқыту мен тәрбиелеу жалпы әдеп
... ... ... педагогикаға біріктіріп пайдаланудың өзі педагогтық әдеп болып табылады. Әдепті
... ... ... ересектерден гөрі сақ және ықыласпен сөйлеседі.Педагогтың әдебі-ілтипаттылық, сенім білдірушілік,
... ... ... төзім мен сабыр сақтау. т.б қасиеттерімен өлшенеді. Сондықтан да
... ... ... ұрпақ тәрбиелеудегі қоғам сенген адам. Ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин:
... ... ... жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені жақсы мұғалім-мектепің жүрегі”,-
... ... ... ХХІ ғасыр мұғаліміне қойылатын талаптар:
- біріншіден, мұғалім жеке көзқарасы бар
... ... ... соны қорғай білетін жігерлі тұлға және маман мұғалім болуы
... ... ... мұғалімнің педагогикалық ойлау қабілеті ғылыми түрде қалыптасуы тиіс;
- үшіншіден, мұғалім
... ... ... негіздерін өз бетінше оқып үйренуге, оқушыны баулуға міндетті;
- төртіншіден, мұғалім-педагогикалық
... ... ... баламен ынтымақтаса қызмет ету керек;
- бесіншіден, педагог әр уақытта өз
... ... ... толықтырып, шығармашылығын арттырып отыруға міндетті немесе француз педагогі Жубер
... ... ... “оқыту деген сөз екі есе оқу”
Ұстаздың кәсіби шеберлігін шыңдауға
... ... ... ғылыми-әдістемелік семинарлар, байқаулар, олимпиадалар, шығармашылық есеп, көрме, кештер, іскерлік
... ... ... беретіні көп, бұл ұшқыр ойлы, жаны таза, қисынды ойлай
... ... ... дара тұлғаларды тәрбиелеуде көмегін тигізу еді. Жас баланың мінез-құлқының
... ... ... қалыптасып, таным түсінігінің кеңеюі осы алғашқы сынып жетекшісіне тікелей
... ... ... Жас шыбықты қисық отырғызсаң- қисық, түзу отырғызсаң – түзу
... ... ... сияқты, сынып жетекшісінің де қызметі де бау өсіретін бағбанның
... ... ... пара-пар. “Ұстазы жақсының ұстамы жақсы”, “Шәкіртіне қарап-ұстазын таны”
... ... ... асыл сөздер тап осы сынып жетекшісіне арналып айтылған десек
... ... ... Яғни, бала тәрбиесіндегі, әсіресе әрбір сынып оқушысын жан-жақты білімділікке
... ... ... басты тұлға- сынып жетекшісі. Сонымен сынып жетекшісінің бала тәрбиесіндегі
... ... ... сәулеткер, бағбан ретінде бағаласақ, оны отбасы, ошақ қасынан кейінгі
... ... ... деуге болады. Өйткені әрбір сыныптағы әр оқушы сынып жетекшісі
... ... ... өзінше бір ашылмаған құпия. Өз сыныбындағы әр оқушының мінез-құлқындағы
... ... ... жан-дүниесін, жанұядағы тәрбиені зерттей білмейтін сынып жетекші-ол құпияның кілтін
... ... ... алмайды. Әр шәкірттің тілін тауып, оның ішкі балалық жан-дүниесін
... ... ... сынып жетекшісін оқушы тез ұмытады. Сынып жетекшісі оқушысының қыр-сырын
... ... ... осы кезеңде жетік білу керек. Өкінішке орай, кейбір сынып
... ... ... немқұрайдылығынан, яғни өз шәкіртінің мінез-құлқындағы ерекшеліктер мен оның зейін-қабілетін
... ... ... мән бермеуінен бала тәрбиесінде үлкен олқылықтар орын алады. Әрбір
... ... ... мұғалімдерінің салғырттығы қосылып, оқушының сабаққа ынтасы мен зейінін нашарлартады
... ... ... “Тәрбиесі қиын оқушылар” қатары көбейеді. Ал “қиын ” оқушының
... ... ... ең алдымен “сынып жетекшісі” жауапты. Себебі әрбір сыныптағы жоспарлы
... ... ... жұмысын жүргізетін тек сынып жетекшісі. Сынып жетекшісі , пән
... ... ... және ата-аналарымен, оқушылардың өзін-өзі басқару ұйымдарымен тығыз байланысты жұмыс
... ... ... Оқушылардың сабақ үлгерімін, тәртібін, мінез-құлқындағы өзгерістерді үнемі зерттеп,
... ... ... шәкірті қиналып жүрген сәтте оның жанынан табылып, көмектесіп, үнемі
... ... ... беріп, оған ізгіліктіқасиеттерді үйретуден жалықпаған сынып жетекшісін ғана нағыз
... ... ... жанының бағбаны деуге болады. Шәкірт сүйіспеншілігіне бөлініп, оның жүрегінен
... ... ... тапқан сынып жетекшісін оқушы есейіп, азамат болған шағында да
... ... ... “менің сынып жетекшім ” деп құрмет тұтады. Шәкіртін өнер-білімге
... ... ... адамгершілік ізгі қасиеттерді сіңіре білген сынып жетекшісі оның өмір
... ... ... ақылшы досына, сенімді сырласына айналды. Есейіп кетсе де, өмірдің
... ... ... қырларынан асарда сынып жетекшісіне келіп, ақыл кеңес алады, ұмытпайды.
... ... ... еңбегінің ұлылығы да осында жатса керек.
Жақсы тәрбиешіден тәрбие алған
... ... ... да, шәкірті жақсы сынып жетекшісі де бақытты. Ұстаз бақыты
... ... ... осындай еңбекпен өлшенеді. Тәлімі мен тағлымы мол сынып жетекшісі
... ... ... шәкірттер өздері ата-ана болғанда “шіркін-ай, сендердің ұстаздарың менің сынып
... ... ... сияқты болса ғой” деп үлгі тұтады. Бұл ұстаз еңбегінің
... ... ... жемісті еңбектің жемісі.
Мектеп мұғалімі жас ұрпаққа білім беріп қана
... ... ... сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Әр оқушының ғылыми-материалистік дүниетанымын және
... ... ... бейнесін қалыптастырады. Тәрбие жұмысын бір бағытқа салып, оқушыларға қойылатын
... ... ... бірлігін қамтамасыз ету сынып жетекшісінің негізгі міндеті болып табылады.
... ... ... жетекшісінің негізгі міндеттері мыналар:
1. Өз сыныбындағы оқушылардың талап-тілектерімен мүдделерін және
... ... ... жеке басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеу;
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін
... ... ... оларды ынтымағы жарасқан, жұмысқа икемді ұжым етіп, ұйымдастыру;
3. Оқушыларға арналған
... ... ... талаптарын түсіндіру арқылы жауапкершілікке тәрбиелеу;
4. Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасау;
5. Оқушылардың
... ... ... тастап кетпеуі үшін алдын-ала тиісті шаралар қолдану;
Оқушылар арасында сыныптан
... ... ... жұмыстарды ұйымдастыру. Мұғалім өз сыныбындағы оқушылардың ерекшеліктерін, қабілеттері мен
... ... ... интелектуалдық даму деңгейін ескеріп, оларды “Дарын”, “Іскерлер”, “Шеберлер”, “Ептілер”
... ... ... 4 топқа бөліп жұмыс жүргізуге болады.
“Дарын” тобына әсіресе
... ... ... дарыны мол, жаратылысынан музыкаға, поэзияға бейім оқушыларды топтарстыруға болады.
Ал,
... ... ... тобына іскер, белсенді, қоғамдық жұмыстарға аса жауапкершілікпен қарайтын оқушыларды
... ... ... болады. Сондай-ақ “Шеберлер” тобына бес саусақтарынан өнер тамған
... ... ... шеберлерін жатқызып, “Ептілер” тобына епті де күшті, спортқа қабілеті
... ... ... шымыр оқушыларды айтуға болады. “Оқушының жеке басының зерттеу- оңтайландырудың
... ... ... негізі”- деп оқушыларға педагогикалық зерттеу жүргізе отырып, мынандай сұраққа
... ... ... жауап берген:
1. Зерттеудің мазмұнына қарайнақты бағдарламасыз түрі, яғни оқушының
... ... ... жағдайы (білімнің таяздығы, барлық оқушыға тән қателіктер, оқуға қатысуға
... ... ... бұл шеңбердегі бағдарлама .
2. Зерттеу әдістері.
3. Оны ұйымдастыру тәсілдері.
4. Зерттеудің нәтижесін шығару.
... ... ... жататындар: Сабақта, әңгіме үстінде бақылау: сауалнамалар беріп жауап алу.
Педконсилиум
... ... ... жеке басын терең зерттеу , яғни олармен жүргізілетін оқу-тәрбие
... ... ... жұмыстарының олқылықтары менжіберілген кемшіліктерді жою үшін ары қарай қалайша
... ... ... жұмыс істеу жолдарын белгілеу мақсаты мен мұғалімдердің ақылдасып, кеңестер
... ... ... мен оқушылардың өзара қарым-қатынастары- ересек адамдардың тәрбие ықпалының маңызды
... ... ... бірі. Мұғалім негізінен мұндай қарым-қатынастарды ұйымдастыру және қолдануға біршама
... ... ... ол оқушының істің негізгі өрісінде мектеп көреді, оның жолдастары
... ... ... жоспарын біледі. Бұл бір жағынан, араласу үшін көп материал
... ... ... екіншіден педагогтың тәрбиелік мақсатына жетуіне әсер етеді. Себебі, оқушыларымен
... ... ... отырып, шәкірттерге ықпалын тигізеді, олай болуы бұл проблемалардың көпшілігі
... ... ... жолдастары мен араласудан, қоғам жұмысынан туындайды.
Басқарудың демократиялық стилінде
... ... ... ұжымға сүйенеді, оқушыларды дербестікке ынталандырады. Оқушылар ұжымдық өмір проблемалары
... ... ... да нәтижесінде белгілі бір талғамға ие болады. Мұғалім оқушылардың
... ... ... ескертпелеріне белгілі шыдамдылық көрсетіп, оларды түсінуге, олардың жеке істері
... ... ... проблемаларын жете түсінуге тырысады. Басқару стилі мұғалімнің оқушылар мен
... ... ... жүйесінің барлығына: мұғалімнің өз оқушыларын қалай қабылдатуына , шәкірттерінің
... ... ... жиілігіне, балалар ұжымындағы психологиялық жағдайға әсерін көп тигізеді.
Зерттеу, оқушылар
... ... ... тығыз қарым-қатынас жасауына қарай мұғалімдердішартты түрде 4 топқа бөлуге
... ... ... береді:
Бірінші топқа- балалар мен тұрақты араласатын мұғалімдерді жатқызуға болады
... ... ... бұл қатынас оқытушының күнделікті тәлімгерлік міндеттерінің шеңберінен анағұрлым кеңейіп,
... ... ... пен сенімділіктің үлкен дәрежесімен ерекшеленеді.
Екінші топқа- оқушыларға сыйластықпен қарайтын,
... ... ... сенімі мен сүйіспеншілігіне ие болған мұғалімдер құрайды. Мектеп оқушыларының
... ... ... ажырата алмайтын қиындықтар туған жағдайда, шәкірт осы педагогқа барады.
... ... ... қатынас шын көңілдік пен сенімділік ең жоғары деңгейінде
... ... ... өтеді.
Үшінші топқа- мектеп оқушылары мен жақын араласуға жоқ мұғалімдерді
... ... ... болады. Бұл әртүрлі себептермен өтеді. Біреуінің уақыты жетпегендіктен, екіншісінің
... ... ... олармен сенімді араласа алмайтындығынан, себебі бұл мұғалімдер тәрбиешілік кейіп
... ... ... білдіреді: не оларға сеніп айтылған сырларды білмейді, не балалар
... ... ... жақсы көрмейді. Мұндай мұғалімдердің арасында айнымалы және демократиялық стильдер
... ... ... басқарудың өктемдік стилі бар педагогтар көбірек ұшасады.
Төртінші топқа- оқушылармен
... ... ... іс мәселелерінің тар шеңберімен шектелетін педагогтар жатады. Оқушы жеке
... ... ... зерттеп оған бірыңғай ықпал жасау жолдарын белгілеу үрдісін біз
... ... ... бөлеміз:
Бірінші кезеңде- сынып жетекшілері мен мұғалімдерді іс-әрекеттер бағдарламасымен қаруландырып,
... ... ... ұжымын зерттеудің нақты мақсаттары мен міндеттері белгіленеді.
Оқушының нақты шынай
... ... ... зерттеу дегеніміз – оның оқу үрдісіндегі қол жетер оңтайлы,
... ... ... нәтижелерін анықтау, оның дұрыс оқуы үшін не жетіспрейтінін білу.
... ... ... жеке барысын зерттеу барысында мына мәселелерді анықтау шарт:
1. Қоғамдық жұмыс
... ... ... еңбектегі белсенділігі;
2. Адамгершілік тәрбиелілігі;
3. Оқуға ынтасы;
4. Мәдени өресі;
5. Қызығатыны(бейімділігі, оқу пәні, сыныптан тыс
... ... ... спорт секциялары, үйірмелер т.б)
6. оқу - таным әрекетіндегі дағдылары:
- оқу материалына
... ... ... бастысын, маңыздысын ажыратуы;
- оқу уақытын жоспарлауы;
- сынып қарқынында оқи, жаза білуі;
- өз
... ... ... өзі бақылауы;
7. Оқудағы еркі , табандылығы;
8. Денсаулығы, жұмыс қабілеті;
9. Отбасының тәрбиелік ықпалы;
10. Сынып
... ... ... тәрбиелік ықпалы;
11. Қандай пәндерден үлгермейтіні;
Сынып ұжымын зерттеудің бағдарламасы
... ... ... тұрады:
1. Сынып оқушыларының қоғамдық белсенділігі;
2. Қоғамдық пайдалы еңбекке көзқарасы;
3. Ой-пікірінің қалыптасуы;
4. Оқуға ынтасы;
5. Сынып
... ... ... сапалылығы;
6. Оқуға әзірліктері;
Ғалымдар адамды әр қырынан қарағанда былайша түсінуге болады:
- жеке
... ... ... тәжірибесі, оның даярлық дәрежесі, білім мен икемі;
- адамның биологиялық ерекшеліктерінің
... ... ... жағдайлары-жігері, талабы; қабілеті;
- кейбір психологиялық үрдістегі дара ерекшеліктері-ойлау, ерік, ес;
- адамның
... ... ... шартты жағдайларға байланысты ерекшеліктері, яғни дүниетаным, талғамы, идеялары.
Сынып жетекшісінің
... ... ... жоспарында мыналар нақты көрсетілуі тиіс:
1. Оқушыларға арналған ережелер. Оқудың қоғамдық
... ... ... жеке бас үшін маңызы туралы әңгіме өткізу, қоғамдық пайдалы
... ... ... белсене қатысу шараларын, жүргізу.
2. Пән мұғалімдері мен тығыз байланыс орнатып,
... ... ... тәрбиелік мүмкіншіліктеріне ерекше көңіл аудару, оқушыларда саналы тәртіп орнықтыруға
... ... ... салу;
3. Ата-аналар мен мазмұнды жұмыс жүргізу;
4. Аталған кемшіліктерден қортынды шығаратын қоғамдық
... ... ... қалыптастыруға бағытталған жалпы сыныптың арнаулы шаралар жүргізуді тәжірибеге енгізу;
5. Жеке
... ... ... бойынша үлгерімі төмен оқушылармен саралай жұмыс жоспарын жасау-пән мұғалімдерінің
... ... ... Ұжымды қалыптастыруға қажетті мұғалімнің кәсіби сапалары.
Елбасы Н.Назарбаев Білім және
... ... ... қызметкерлерінің 2 сьөзінде "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер –
... ... ... мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде
... ... ... Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр"- деген болатын Мұғалім -жалпы
... ... ... беретін оқу орындарында оқушыларды оқытып, тәрбиелеу қызметін
... ... ... адам.
Мектептегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып, жүзеге асырушы тұлға –
... ... ... – жалпы білім беретін оқу орындарында оқушыларды оқытып, тәрбиелеу
... ... ... атқаратын адам.
Мұғалім-педагогикалық қызметпен кәсіби тұрғыда шұғылданушы, арнаулы дайындығы бар
... ... ... Кәсіби тұрғыдан дайындығы жоқ барлық адамдар да педагогикалық іс-әрекетпен
... ... ... бірақ тек мұғалім ғана педагогикалық заңдар негізінде жұмыс істей
... ... ... қызмет өсіп келе жатқан ұрпақтың тағдырына жауапты.
Мұғалім-бұл байырғы мамандықтардың
... ... ... Қоғамдық тәжірибені жас ұрпаққа беру және оларды өмірге, еңбек
... ... ... даярлау қажеттілігі, оқу мен тәрбиені өз алдына дербес қоғамдық
... ... ... айналдырады. Мектеп ісінің дамуына байланысты мұғалімдік кәсіптік кең тарап,
... ... ... типті училищелер мен мектептерді штабты қызметке айналған. Осылайша мұғалімдік
... ... ... алдына мамандық болып танылды. Мұғалімнің міндеті мен қызметі оның
... ... ... өмірдегі ролі мен орны қоғамның әрбір даму кезеңінде өзгеріп
... ... ... обьективті , заңды, тарихи процесс, ал, ұстаздық қызмет- соның
... ... ... бейнесі, тәрбиені іске асыратын адамның еңбегі. Алайда; ұстаз қызметі
... ... ... тәрбиесіне сәйкес келе бермейді. Яғни, ол күрес қарама-қайшылықтан тұрады.
... ... ... қызмет пен ұрпақ тәрбиесі қарама-қайшылықтарды шешуден тұрады. Ұстаздық қызмет
... ... ... ұрпақ тәрбиесінің бірлігі мен ерекшілігі мына төмендегі құбылыстардан тұрады:
- ұрпақ
... ... ... жоғарыда айтқандай, алғашқы қауымдастықта пайда болса ұстаздық қызмет құл
... ... ... дәуірде өмірге келді. Қоғам мүшелерін оқытып, үйретіп тәрбиелейтін қызмет
... ... ... болды.
- Ұрпақ тәрбиесі ұстаздық қызметке қарағанда, ауқымды ұғым. Сондықтан ұрпақ
... ... ... ұстаздық қызметтің ықпалында бола бермейді, осы жерде қарама-қарсылық пайда
... ... ... қызметінің негізі жас ұрпақты толық қамтып тәрбиелеп, қоғамның белсенді
... ... ... етіп дайындау. Бұл жерде дүниетанымдылығын, адамгершілігін, тәрбиесін, тәртібін т.б
... ... ... негізгі мақсаты-қоғамның өндіргіш күшін дайындау. Ұстаз қызметінің негізгі мақсаты-
... ... ... өндіргіш күштің жан-жақты дамуына әсер ету, мүмкіндік беру, дайындау.
- Ұрпақ
... ... ... құралы-жалпы қоғамдық қарым-қатынаста, қоршаған ортадан ұрпақтың өзінің іс-әрекет қимылынан
... ... ... туындайды. Ал ұстаздық қызмет- кездейсоқ жалпы тәрбие ықпалын сауатты,
... ... ... педагогикалық жолға салу;
- Ұрпақ тәрбиесінде бәрі ат салысады. Ал ұстаздық
... ... ... арнайы педагогикалқы білімі бар азаматтар қатысады.
- Барлық жағдайда ұрпақ тәрбиесінде
... ... ... қызметінің алатын орны ерекше.
Ұрпақ тәрбиесіндегі ұстаздық қызметтің өзіндік құрамдас
... ... ... болады:
- ұстаздық қызметтің тұлғаны қалыптастыру жолындағы іытің мазмұнын, мақсаты мен
... ... ... бағытын, ерекшелігін айқындау.
- Ұстаз ұрпаққа түрлі ғылыми білім салаларынан мағлұмат
... ... ... өндіріспен таныстырып, рухани байлықты игертіп, қоғамдық қарым-қатынасқа үйрету және
... ... ... жақсы азаматы етіп шығару;
- Ұстаздың педагогикалық білімділігі, тәрбиеші ретінде өмірден
... ... ... тәжірибесі, шеберлігі іштей сөзінуі;
- Ұстаздың қасиеттері: саяси сауаттылығы, жұғымдылығы, көре
... ... ... қызметті ұйымдастыра білуі, байқағыштығы, еңбекқорлығы, шығармашылық қасиеті және эстетикалық,
... ... ... мәдениеті т.б ұстаздарға тән ерекшеліктері.
Ұстаздың негізгі мақсаты-жас ұрпақты өмірге
... ... ... оқыту, үйрету. Бұл педагогикалық мақсаттан туындайды. Педагогикалық мақсат дегеніміз-жас
... ... ... философиялық, экономикалық, саяси, адамгершілік, құқықтық, эстетикалық, биологиялық тұрғыдан қарап,
... ... ... білім тәрбие беріп, қоғамға қажетті, азамат етіп шығару.
Ұстазға тән
... ... ... сапалар:
Педагогтың идеологиялық сеніміне оның өмірге, дүниеге көзқарасының қандай болып
... ... ... де жатады. Егер мұғалімнің дүниеге материалистік тұрғыдан қарап түсіндіре
... ... ... болса, өз шәкірттерін, дұрыс тәрбиелей алады.
Педагогтың қабілеті деп-педагог өз
... ... ... икемді келіп, шебер болуын білдіреді.Педагогтың жұмысқа қабілеттілігі білім мен
... ... ... бағаланбай, оқу-тәрбие жұмысында қандай әдіс-тәсіл қолданып, өткізуімен бағаланады.
Педагогтың ұстамдылығы.
... ... ... дегеніміз- ашуланбай тек сабырлық білдіру емес. Бұл қасиет негізінде
... ... ... өзін-өзі меңгеріп, ептілікпен, тәртіп бұзғандарды тәртіпке шақыру. Педагогтың ұстамдылығына
... ... ... сөзін өңдеп айтып , өзін-өзі бақылай алуы жатады. Педагогикалық
... ... ... пен абырой. Әділетті мұғалім оқушылар арасында абыройлы келеді. Бірақ
... ... ... тек әділетті болып қана қоймай педагогтың өз жұмысына шебер
... ... ... көп еңбек сіңіруге де байланысты келеді.
Мұғалімге қойылатын талаптар бірін-бірі
... ... ... бірнеше іскерлікке , қабілетке байланысты.
Ұстаздық қабілеттің түрлері мыналар:
Қолданбалы қабілет
... ... ... мұғалім өз мамандығына тікелей қатысы жоқ түрлі спорт, шахмат
... ... ... көркемөнер, бейнелеу өнері және өнер туындыларымен айналысмып, оқушыларды қызықтыра
... ... ... тиіс.
Сөйлеу қабілеті- жеке педагогикалық қабілет болып бөлінеді. Көбінесе
... ... ... құралы ретінде қарастырылады. Себебі педагогикалық қатынас хабарлама материалынсыз болуы
... ... ... емес . Хабарлау қабілеті оқу тәрбие процесінің тиімділігін арттыруда
... ... ... орын алады.
Конструктивтік қабілет- оқу тәрбие міндеттерін шешудің ең үйлесімді
... ... ... іздестіру, оқу мен тәрбие жұмысының түрлері мен әдістерінің мазмұнын
... ... ... терең ойлап , педагогтық тапқырлықты дамыту.
Психотерапевтік және перцевтивті қабілет-
... ... ... ішкі жан-дүниесін тани білу.
Дидактикалық қабілет- оқушыларға оқу материалын түсінікті
... ... ... жеткізу, олардың білім дәрежесін , іскерлігі мен дағдасын дұрыс
... ... ... білу пәнге қызығушылығын арттырып , таным белсенділігін және ойын
... ... ... ұстаз өз пәнін өте жақсы білу.
Коммунативті қабілет- бұл мұғалімнің
... ... ... процесстің барысында адамдар мен қарым-қатынас жасауға үйренуі. Қарым –қатынас
... ... ... ол алдымен, сөз сөйлеу техникасы, қимыл- бет құбылысын игере
... ... ... басталады.
Ұйымдастырушылық қабілет- оқушылар ұжымына дұрыс басшылық жасап, оны ұйымдастыра
... ... ... оқу мен тәрбиеге байланысты міндеттерді орындауда оқушыларға бағыт беріп,
... ... ... белсенділермен жұмыс істей білу, оқушылардың өзін-өзі басқару ісіне басшылық
... ... ... ата-аналармен және жұртшылықпен жұмыс істеу, сынып ұжымын оқушыларға
... ... ... ықпал жасайтын құралға айналдыру, ұстаз өз жұмысын ұйымдастыра білу.
Гедоникалық
... ... ... (жоғары дәрежедегі қанағат қабілет) бұл-ұстаздың шәкірт пен қатынасы арқылы
... ... ... де үлкен қанағат алуы, рухани сөзімге баюы.
Рухани эстетикалық қабілет-
... ... ... мәні адамның толқу сөзімін әсіресе , қорқыныштан пайда болған
... ... ... басу қабілеті.
Діни қабілет- ұстаз бен шәкірттің діни қоғамдарға, өсиеттерге
... ... ... отырып, қатынас жасау жолы.
Мұғалімдік шеберлік- өз пәнін жетік меңгерген
... ... ... мәнін біліп, балалармен тіл табысып, оқу тәрбие жұмысын жүргізу
... ... ... табылады.
Ұстаздық шеберлік 3 қырынан көрінеді:
- Ұйымдастыра білу шеберлігі;
- Қарым-қатынас жасай білу
... ... ... ету, баланың іс-әрекетіне керегінше қуат беру немесе тежеу.
Ұйымдастыра білу
... ... ... әр ұстаздың өзінің атқаратын іс-шарасының мақсаты болады. Сол мақсатты
... ... ... үшін ұстаз іс-шараның сценарийін жасап, әр қатысушыға ролдерін бөліп,
... ... ... шығу керек. Ол үшін әр шәкірт қалай ойнау керек
... ... ... үйретіп, ақыл кеңес беріп, тапсырманы орындауына қатыстыруы тиіс. Ұстаздың
... ... ... әр оқушыға өзіне лайықты роль беріп, өзі де солардың
... ... ... орын алып, қызмет ету. Мысалы, сенбілікте еңбек етуде т.б
... ... ... ұстаз бос қарап тұрмауы керек. Ұстаз ең соңында істелінген
... ... ... талдау жасап, жетістіктер мен кемшіліктерін сараптайды, болашақ іс-шараны қалай
... ... ... керек екенініне болжам жасап, өзінше қортындылайды. Қарым-қатынас жасай білу
... ... ... балалардың іс-әрекеті, қатынасы- тәрбиенің негізгі тетігі. Балалар өзара немесе
... ... ... қатынас арқылы білім , тәрбие, үлгі-өнеге алады. Сондықтан да
... ... ... сауатты, маңызды, мазмұнды, өнегелі, үлгілі болғаны оған қарым-қатынастағы ең
... ... ... оның мазмұндылығында.
Ұстаздық қарым-қатынастың элементтері:
- қатынастың мақсаты мен мазмұны;
- шәкірттерге сүйкімді болып
... ... ... сеніміне кіру;
- ақжарқын ашық мінез танытып, ыстық-суығына күйіну;
- шәкірттердің рухани байлығына
... ... ... салысу;
- шәкірттерді тыңдай білу, керек жерінде әдетті сақтай отырып баланы
... ... ... жолға бағыттау;
- ұстазда тіл байлығы болу керек, мәнерлеп айту, әңгімешіл,
... ... ... дәлелді сөйлеу;
- пікірсайыс көзінде әдетті сақтай отырып, шындықтың бетін ашып
... ... ... баға беру, бұрмаламау;
- мәдениетті мінез танытып, соны шәкірттің бойына сіңіру
... ... ... –қатынас жасай отырып ықпал ету шеберлігі. Ұстаз өмір бойы
... ... ... тәрбиесіне ықпал етумен шұғылданады. Ұстаз баланың іс-әрекетіне саналы түрде
... ... ... әдіс-тәсілдердің , тәрбиенің түрлерін қолдана отырып, бағытты ықпал етіп,
... ... ... ісін қуаттап, көңілден шықпайтын әрекеттерін тежейтін кезеңдер болады. Ұстаздың
... ... ... ықпал етуінің 3 жолы бар:
- дәлелдеп сендіру ;
- шәкірттің
... ... ... дамыту;
- талап ете білу;
Шебер ұстаз- әдіс-тәсілдерінің көптеген түрін пайдалана
... ... ... балаға ықпа жасауға тырысу керек.
Ұстаздық ықпал етудің әдіс-тәсілдері:
- Ұстаздық өсиет;
- Ұстаздық
... ... ... кеңес беру;
- Ұстаздық үйрету;
- Ұстаздық өзіне-тарту;
Елбасы Н.Назарбаев Білім және ғылым
... ... ... 2 сьөзінде “Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер- бүгінгі мектеп
... ... ... мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан
... ... ... жүктелетін міндет ауыр”- деген болатын . Белгілі педагог К.Ушинский
... ... ... өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім. Оқуды, ізденісті
... ... ... оның мұғалімділігі де жойылады”,- дегеніндей, оқыту мен білім берудің
... ... ... моделіне көшкен қазіргі мектеп ойшыл, зерттеуші, педагогикалық үйлестіруді жоғары
... ... ... меңгерген психолог, педагогтік диагностика қоя алатын іскер де жаңашыл
... ... ... талап етеді. Жаңа мазмұнға сәйкес білім беруде жаңа әдістер
... ... ... керек, бұл мақсатта әр мұғалімнің алдына міндеттер қойылады:
1. Білім берудің
... ... ... стандарты, оның құндылықтарын меңгеру.
2. қазіргі талапқа сай оқыту құрылымының моделін,
... ... ... ғылыми негіздерін, мақсатын және әдістемесін меңгеру.
3. ұлттық сана мен мәдени
... ... ... игерту үшін ұлт зиялыларының (Абай, Ыбырай; Шоқан; Міржақып; Мағжан;
... ... ... Ахмет; Шәкәрім т.б) этнопедагогикалық, этнопсихологиялық көзқарастарын оқып, ғылыми-негіздерін меңгеру.
4. Психологиялық
... ... ... мен қызметтің ауадай қажеттілігі негізінде ғылыми орталық пен байланыста
... ... ... қалыптасқан, өзін-өзі тәрбиелеп дамытуға қабілетті, өз бетімен білім алуға
... ... ... тұлға қалыптастыруға машықтану.
“Оқытатын адам бал оқыту ғылымын жақсы білуі
... ... ... деп Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай қазіргі ең басты мәселе өз
... ... ... орнында және бүкіл техникалық тізбекте технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе
... ... ... орындаушы тұлғасын қалыптастыру, яғни оқушы білімін халықаралық деңгейге жуықтату.
... ... ... дегеніміз- білім беру саласындағы қазіргі дидактикалық мүмкіншіліктерді, жаңа идеяларды
... ... ... оқыту технологияларын толық пайдалану. Оқыту технологиясы- нақты нәтижеге жету
... ... ... жұмысты жобалаудағы және жинақтаудағы мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекетінің
... ... ... жүйесі. Мұғалім-адам жанының инженері. Оқыту мен тәрбиелеу ісінде барлық
... ... ... араласы, сан алуан адамдармен (оқушы, пән мұғалімдері, мектеп басшылары,
... ... ... ата-ана т.б) қарым-қатынасқа түседі, көптеген педагогикалық-психологиялық жағдаяттарды кездестіріп, оларды
... ... ... зерттеушілік қабілетіне қарай реттейді. Бұл бағытта мұғалім тиімді нәтижеге
... ... ... жоспарлы жұмыс атқарады:
- диагностика;
- мақсатын айқындайды;
- алдын-ала болжайды;
- нақтылайды;
- іс-әрекетті ұйымдастырады;
- Жаңа технологияны қолданады;
- Нәтижені тексереді;
- Сараптайды
... ... ... беру);
Бұл әдіс - тәсілдер мына бағыттағы жұмыстарды көздейді:
1. Мұғалімнің өз
... ... ... жаңа технологияны енгізіп жұмысын жоспарлауы. Мысалы: ақпараттандыруды іске асыру,
... ... ... ізденіс бағытында шығармашылық нысананы айқындау;
2. Сынып ұжымы мен ұжымдық қалыптастыру
... ... ... жүргізу (психологиялық тренинг) мақсаты: ізгілікке ұмтылдыру, білім алуға сенімін
... ... ... тұлғаны қалыптастыруы. Мақсаты: қабілетті де дарынды шәкіртті дамыту, өз
... ... ... оқуға жұмыстануға баулу, шығармашылық ізденіске сенімді жетелеу. Осы жүйе
... ... ... ізденіс бағытындағы игі істер атқарылуда. Атап айтсақ:
1. Оқыту технологиясының түрлері
... ... ... пән мен оқушының жас ерекшелігіне қарай таңдап – талғап
... ... ... бастады.
2. Бәрі оқушы арқылы орындалатындықтан жаңа технологияны қолдануға қатысатын оқушы
... ... ... оның ата-анасына педагогикалық түсінік, насихат жұмыстары жүргізілуде.
3. Жаңа технологияның бұрынғы
... ... ... оқыту әдістемесінен артықшылығын дәлелдейтін, қажеттігін мақсаты мен болашағын көрсететін
... ... ... сабақтар мен түрлі шаралар (семинар, дөңгелек стол, іскерлік -
... ... ... сағат т.б) жоспарланып сапалы өткізу жолға қойылды.
4. Бұл шаралар мектептегі
... ... ... технологияны насихаттау бағытындағы шығармашылық топтың ұйымдастыруымен өтеді және мұғалімдердің
... ... ... қызығушылығын, оның зерделік, іскерлікпен сабақты мақсатты жоспарлы ұйымдастыруына жаңа
... ... ... береді.
5. Сынып ұжымын ізгілікке ұмтылдыруда білім алуға сенімін қалыптастыруда педагогикалық
... ... ... жоғары деңгейлігі маңызды. Сондықтан әр мұғалімнің оның жалпы мәдениеттік
... ... ... әдістемелік мәдениеті, зерттеушілік мәдениеті, кәсіптік-адамгершілік мәдениеті, тәрбиелік мәдениеті, диагностикалық
... ... ... басқару мәдениетінің жиынтығы арқылы анықталады. Осы орайда, мектеп басшылары
... ... ... кәсіби деңгейімен мәдениеті, біліктілігі, зерттеушілік қабілеті жағынан үздіксіз қадағалап
... ... ... сатысымен танысып, өз тарапынан құпия зерттеу жүргізсе, бағыт беріп
... ... ... абзал болар еді.
6. Жеке адамның шығармашылық-рухани және жеке басының дамуына
... ... ... жасау арқылы зердесін байыту қажеттілігі. “ҚР Білім туралы” заңының
... ... ... бабында көрсетілген оқушының танымдық-шығармашылық қабілетін дамыту, ғылыми-көрегенділікке баулу жүйелі
... ... ... сатылы жұмыстың нәтижесінде іске асады. Жаңа заман мұғалімнің жоғары
... ... ... , мол эрудициялы нағыз зиялы болып қалыптасуында мектептерде өзіндік
... ... ... жұмыс істейтін “Болашақ педагог” клубының орны ерекше. Мұнда педагогикалық
... ... ... бейімделген шәкірт өз болашағына психологиялық тұрғыдан сеніммен қарайды, мамандық
... ... ... қателеспейді, өз ауылына ұстаз болып оралады.
Психологиялық басты заңдылық: “Адам
... ... ... шығармашылық өзгерту қызметі арқылы адамдармен қарым-қатынас жасайды және жеке
... ... ... қабілеті зор тұлға болып қалыптасады”- дейді. Қорыта келгенде, қазіргі
... ... ... лайық тәрбиелеу мен білім беруде рухани, этно мәдени дәстүрді
... ... ... дамыта отырып, шығармашылық ізденіспен жұмыс істейтін ұстаз тұлғасы:
- өз мамандығын
... ... ... қоя білетін;
- оқыту мен тәрбие ісінде ұлттық сана мен мәдени
... ... ... ескеретін оны жетік білетін;
- педагогикадағы қалыптасқан жақсы үрдістерді қазіргі ғаламдану
... ... ... ұстанымдарына сай қолдана білетін;
- білім беруде тек жеткші ғана емес,
... ... ... оқушысын өз бетімен оқып үйренуге сенімді баулитын оның жан-жақты
... ... ... ынтымақтастық педагогикасы негізінде ықпал ете алатын педагогикалық мәдениеті жоғары
... ... ... зиялы адам. Ал кәсіби шеберлігі мен біліктілігі:
- болжауға , жоспарлауға,
... ... ... мониторингілеуге қабілеттілігімен;
- оқу-тәрбие үрдісіне педагогикалық іс-әрекетке жаңаша және обьективті талдау
... ... ... алуымен;
- технологиялық білікті бірлікті игеру арқылы әр деңгейлі және көп
... ... ... оқытушылыққа дайындығымен ;
- өз мамандығы бойынша теориялық білімін үздіксіз жетілдіріп,
... ... ... ұштастыруға ұмтылысымен даралануы қажет; Мұндай талпыныстар мен ізденістер білім
... ... ... саласында жүріп жатыр.Алайда ұрпақ тәрбиесіндегі ерекше жандардың жеке тұлғасы
... ... ... кәсіби мәдениетінің дамуына, ғаламдану кезеңінде қойылатын талаптардың орындалуына рухани
... ... ... жетекші бола алатын өз ұсыныстарымды да айта кеткенді орынды
... ... ... санаймын. Олар:
1. Мектепте педагогикалық мамандыққа бейімделген шәкірттерді жоғарғы оқу орындарына
... ... ... кеңес шешімдерімен қабылдау.
2. Жаңа буын оқулықтарына сай мұғалімге көмекші әдістемелік
... ... ... техникалық құралдардың кешенді түрде шығарылып мұғалімге қызмет етуі жолға
... ... ... мұғалімдердің мәртебесін көтеру мақсатында “аға мұғалім”, “әдіскер мұғалім” атақтарын
... ... ... қолға алынса.
4. Ақпараттандыру мен үздіксіз білім жетілдіруді дамытуда мұғалімдердің кәсіби
... ... ... жетілдіру мен қайта даярлауды ақысыз ұйымдастыру.
5. Өз шығармашылығы мен
... ... ... оқушы шығармашылығын ғылыми- бағытта дамыту мен жұмыстанатын мұғалімдердің іс
... ... ... тәжірибесін кеңінен насихаттау, рухани-материалдық демеу көрсету қолдау тапса.
Міне осындай
... ... ... шаралар мұғалімнің беделін көтеріп, еңбекте жеңістерге жетелейді. Ұстаздың білімі
... ... ... Ұстаздың тәуір жұмысы назардан тыс қалмайды. Мұғалімдер бойындағы қадір
... ... ... қасиет жаңашылдық ізденіс шеберлік анықталады. Оқушылардың
... ... ... дамуына мектеп пен мұғалім жауапты ал ондай мұғалімді ізденуге
... ... ... бар мектеп қана тәрбиелей алады. Міне әр мұғалінің іздену,
... ... ... өзінің мүмкіндігін көрсете білуіне жағдай жасау біздің міндетіміз екенін
... ... ... Әрбір бала қоғамның әлеуметтік байлығы, сондықтан оларды адамзаттық жоғары
... ... ... ақылдылық , адамгершілік негізінде қалыптастыру біздің басты міндетіміз болуы
... ... ... Қазіргі мектептің қандай-да болмасын мәселесін әрі қарай дамыту бағытын
... ... ... олардың шешімі ең алдымен кәсіби біліктілігіне, ой өрісінің кеңдігіне,
... ... ... шеберлігіне байланысты. Оқу –тәрбие жұмысын жетілдіру жұмысы нақты оқушыны
... ... ... , тәрбие алу және даму деңгейіне жеткізуге бағытталыуы тиіс.
197Осынау
... ... ... ойдан ұстаз көп ңырлы тәрбие про-цесінің ең күрделі құбылыстарына
... ... ... табады. Бұл ең алдымен біздің күнделікті жұмысымыздың ең бас-ты,
... ... ... бірге оңай байқалмайтын қырларының бірі: біз белгілі бір әдістермен
... ... ... тәсілдермен тәрбие-лемейміз, ең әуелі өз түлғамыздың, ерекшелігіміздің ықпалымен тәрбиелейміз.
... ... ... жанды ойымен, ңұштарлығымен қанаттанбаған әдіс өлі схема күйінде ңалады.
... ... ... ңұйтақандай адам жер бетінде тәй-тәй басқаннан-ақ тәрбиелеп жүрген адаммен
... ... ... салысты-ра бастайды, оған талаптар қоя бастайды, оған өзінің рухани
... ... ... жұмсайды, оны өзінің өнегесі ретінде кергісі келеді. Әліппені үйренбей
... ... ... оду қаншалық мүмкін болмаса, мұғалім түлғасының ролін терең түсі-ніп
... ... ... тұрып, мектеп коллективін тәрбиелеу мето-дикасы да соншалық мүмкін емес.
К.
... ... ... тәрбие процесінде біз тәрбиелейтін адам өзіне адам ретінде қарай
... ... ... деген ойы аса маңызды ой болып табылады.
Өзіне-өзі адам ретінде
... ... ... — рухани өмірдің бұл белгісі сайып келгенде педагогикалың процесс
... ... ... дәрежесін сипаттап, анықтайды. ¥стаз ез шә-кірттерін өзіне белгілі бір
... ... ... қарауға үйрете білгенде ғана, ол күнделікті практикада коллективтің кісіге
... ... ... деп аталатын жайдың психологиялық, моральдың алгышарттарын жасайды.
Коллектив — аса
... ... ... аспап. Ал ол тек педагог, ұстаз тұлғасы арқылы ғана
... ... ... келтіріледі: дәлірек айтсаң, шәкірттер оған, педагогқа адам ретінде қалай
... ... ... олар онан не көріп, не ашатыны арқылы ңүлаң күйіне
... ... ... Әрбір шәкіртті өзіне-өзі қара-
уға, өз мінез-құлқы туралы ойлануға, өз
... ... ... билей білуге ■— шын мәнінде нағыз тәрбие дәл осыдан
... ... ... — ұмтылдыратын куш ұстаз тұлғасы, оның идея-лың сенімі, оның
... ... ... өмірінің байлығы болып та-былады. Егер біз коллектив тәрбиелік үлкен
... ... ... дейтін болсақ, бейнелеп айтқанда көзге көрінбейтін, тамыры тереңге кеткен
... ... ... жайып, жайңалған ағашты көз алдымызға елестетеміз, осы тамырлар тәрбиешінің
... ... ... байлығы болып табылады.
Шәкіртті өзіне-өзі адам ретінде қарауға үйрете білу
... ... ... — оның бойында өзін-өзі тәрбиелеуге ңұш-тарлыңты қалыптастыру, адамгершілік тұрғысынан
... ... ... үйымдастыра білу үшін қажет ерік күшін орның-тыру деген сөз.
Өзін-өзі
... ... ... бағалауды қалай үйретуге болады, озін-өзі тәрбиелеуге ұмтылысты қалай тәрбиелеуге
... ... ... үшін оның әрбір шәкірті өзін коммунистік бе-рік сенім адамы
... ... ... көрсетіп, өзі жөнінде де, өзге жөнінде де принципті, адал,
... ... ... тәртіпті бола білетін, жаңсылыңты ңызғыштай қорып, жамандықты белсенді жек
... ... ... білетіндей жағдай мұрат биігі болып көрінеді. Өзін-өзі бұлай көрсету
... ... ... коллективте ғана және мына жағдайда ғана кісі рухани жағынан
... ... ... емір сүретінін, өзін коллективтің бір бөлшегі ретінде түйсінетінін, коллектив
... ... ... негізінде өз бойына моральдық ұғым, сенім, мүраттар орныңтыра-тынын үмытпай
... ... ... әрбір кісіге ықпал ете алғанда ғана мүмкін болмаң.
¥стаз тұлғасы
... ... ... коллективке және коллектив арңылы әрбір шәкірттің рухани емірінде ыңпалдың
... ... ... процесі қалай жүзеге асады? ¥стаз тұлғасы шәкірт тұлғасын қалай
... ... ... Біз адамның өзіне қатынасы, өзін ұстай білуі деп атайтын
... ... ... мо-ральдық күшін қарқынды қалыптастырудың заңды-лықтары неде? Оның әрбір сөзі
... ... ... музыкалың аспап — коллективтің ңүлақ күйін ңажетті әуенге кел-тіруі
... ... ... ұстаз ңандай болуы керек?
Мұның өзі, біздің кәміл сеніміміз бойынша,
... ... ... процестің аса нәзік, аса күрделі және ең күн-делікті мәселелері.
... ... ... коллектив пен кісіге тәрбиелік ықпалы деген ұғымды ой елегінен
... ... ... көрейік. Мүнымен біз күн сайын кездесеміз. Адамның жүртқа —
... ... ... рухани бірлігіне, творчестволық, еңбек, интеллектік достық одағына ықпалы дегеніміз
... ... ... Бұл ыңпал шәкірттердің ұстазға белгілі бір белсен-ді көзқарасынсыз мүмкін
... ... ... Мен, ұстаз шәкірттер-дің белгілі бір пікірі бар екенін ескеріп
... ... ... қоймауға тиіспін. Бұл аз, Мен шәкірттер коллективінің белгілі бір,
... ... ... ңажет, маған біртүтас адам ретіндегі пікірін қалыптастыруға тиіспін. Шәкірттердің
... ... ... күрделі тәрбие процесі үшін қажет пікірін қалыптастыра алған-да ғана,
... ... ... тұлғамның коллективке және коллектив арңылы әрбір кісіге ыңпалы мүмкін
... ... ... заңдылыңты ой елегінен өткізейік: біртұтас нәрсе ретінде мен коллективке
... ... ... жасай алу үшін, коллективтің мен туралы қандай да бір
... ... ... болу ке-рек. Ңандай пікірі болу керек? Біз,
... ... ... ересектер,— ата-
авалар, мұғалімдер, барлың ересектер,— өзіміздің әрбір қылығымызбен
... ... ... Дүние алдынан жаңа ашылып келе жатңан кішкентай адам сіз
... ... ... ұстаз арңылы адамды танып білетінін ешңашан ұмытуға болмайды. Сіздің
... ... ... сіздің ңылықтарыңыздан, әсіресе сіздің басңа адамдарға, ең алдымен өздеріне,
... ... ... қарым-қатынасыңыз-дан, сіз өзіңізді ңай нәрседе және қалай көрсететініңіз-ден ол,
... ... ... адам, жалпы адамдар ңандай екені, жаңсылық деген не және
... ... ... ңандай, мұрат деген не екені жайлы тұжырым жасайды. Шәкірттің
... ... ... адамгершілік мүраттарына ұмтылуы жанды адам — ұстаз арқылы біздің
... ... ... ұнам-ды моральдың-эстетикальщ принциптері олардың ал-дында қаншалық жарңын ашылуына байланысты
... ... ... өз ұстазының тұлғасына қатынасын былай сипаттауға болады: ұстаз тұлғасы
... ... ... тұтастығымен, идеялың-өмірлік көзқарасының, мораль- ; дың-эстетикалық принциптерінің сұлулығымен өзіне
... ... ... таңдандырады, рухтандырады. Егер сіз кол-лективке ыңпал ете алатын қуатты
... ... ... болғыңыз келсе, өз шәкірттеріңіз үшін, Тарас Шевченконың сөзі-мен айтқанда,
... ... ... пен ғылымның әулиесі, күнде-лікті еміріңіз бен сөзіңізде бір жерден
... ... ... ком-мунистік мұраттар иесі болыңыз. Жас жанда сізге еліктеуге, сізге
... ... ... тырысңан алғашқы ниет туған-нан бастап, сіздің әрбір сөзіңіз шәкіртіңіз
... ... ... ерекше салмак,қа ие болатынын, сіздің өрбір ойыңыз шәкірті-ңіздің ойы
... ... ... сеніміне айналатынын ұмытпаңыздар.
Білім ісенімге айналу керек деген сәзді біз
... ... ... ести-міз. Бұл педагогикалың кемеңгерліктің аса маңызды аңиқаты. Білім қалай,
... ... ... жағдайда сенімге айна-лады? Шәкірт сізге еліктегісі, сізге ұқсас болғысы
... ... ... кезде ғана, сіздің аузыңыздан шыңңан шындық еліктірер, рухтандырар күш
... ... ... ғылым сіздің жү-регіңіздің нәрлі, қызу лүпілімен толыңңан кезде ғана
... ... ... айналады.
Балаларды, жеткіншектерді, жастарды мұғалім тұл-ғасында еліктірер не, оларды ұғымның
... ... ... та терең мәнінде алғанда сіздің шәкіртіңіз ететін не? Шәкіртте-ріңізді
... ... ... жағынан біріктіріп, коллективті идея-лың, моральдың, рухани-пснхологиялың жағынан бір-тұтас ететін
... ... ... не? Педагогтың сөзі мен ңылығын-
дағы мүраттардың, принциптердің, сенімдердің, көзқарастардың,
... ... ... істерінің, талғамдарының, нені жақсы көріп, нені жек көретіндерінің, моральдық-этикалық
... ... ... үйлесімді түтастығы — жас жанды тартып түратын, жастар үшін
... ... ... ай-налатын нәрсе осы. Мүнда мына нәрсе өте маңызды: бұл
... ... ... үстаздың табиғи қажеті түрінде, өмірінің заңы ретінде, өзінің жеке
... ... ... өзінің рухани өмі-рінің толықңаңдылығын онан бөліп қарай алмайтын, онсыз
... ... ... алмайтын түрде көрінуге тиіс.
¥стаз түлғасында осы үйлесімді тұтастың болғанда
... ... ... білімнің тәрбиелік күші ашылады, өйткені шәкір-тімізге беретін нәрсенің бәрі
... ... ... жанымыз арқылы өтеді, біздің коммунистік принциптілігіміздің, сенімге адалдығымыздың рухани
... ... ... білдіреді.
Мен бірнеше жыл бойы математика пәнінің мұға-лимасы Г. Г.
... ... ... бірге істеу бақытына ие болдым. Ол кісі тамаша тәрбиеші
... ... ... да та-маша мұғалім еді. Оның қолында математика — нағыз
... ... ... тәрбиелеудің ңүралы болатын. Г. Г. Арищенкоға мынадай сұрақ қойылған:
... ... ... математикамен қалай тәрбиелейсіз? Сіздің пәніңіздің материалы коммунистік идеялардан алшаң
... ... ... ғой...» Ол былай деп жауап берді: «Математика — ең
... ... ... еңбек. Мен шәкірт-терім ең алдымен мені еңбекқор адам деп
... ... ... өздері де еңбекқор болу тілегімен түтануына ұмтыламын. Жан аямай
... ... ... істеп, сүйікті жұмысыңа бар күшің-ді жүмса, бейнетсіздікке, жалңаулықңа, жеңілтектікке
... ... ... түршіксін — мен өз шәкірттеріме беретін прин-циптер міне осындай».
Тамаша
... ... ... күнделікті жұмысы арқылы бейнеленген бұл принциптер шәкірттерге шабыт беріп,
... ... ... Олар мүғалиманың үйінде түннің бір уағына дейін шам сөнбейтінін
... ... ... оның үйінің табалдыры-ғын сүйіспеншілікпен, ңүрметтей, жүрек лүпілімен аттап, ой,
... ... ... өмірлік мұраттарға адалдыңтың ға-жайьш дүниесіне тап болады. Мұғалима мен
... ... ... шә-кірттері «ең ңиын» есептерді шешіп, стол жанында ¥заң отырады.
... ... ... мынадай сенім қалыптас-ты: тек өз күшіңмен білім алу, сабақта
... ... ... етілетін-нен анағүрлым көп білу — нағыз оқушының қасиетті борышы;
... ... ... еңбегін пайдалану, біреудің арңасы-на тығылу — таңба, адамның ар-намысын
... ... ... бақылау жұмысын беріп, екі сағатңа кластан кете алады. Бірақ
... ... ... біреуден көшіріп алуы дегеннің болуы мүмкін емес — коллективтің
... ... ... тәрбиелік күші, әрбір шәкірттің бойында алдау-ға, өтірікке деген ымырасыздықты
... ... ... күш осын-дай. Ал бұл күштің қайнары — педагогтың сүлу,
... ... ... адамды асңаң ететін тіринциптері. Г. Г. Арищенко-ның сабағында мүғалима
... ... ... бағаны күнделігіне оқуіпылардың өздері жазатын және бірде-бір рет алдау
... ... ... болған емес.
Оқушының жеке басы мен сынып ұжымының дамуы туралы
... ... ... білім алу үшін көптеген тәсілдерді қолдану керек. Ең алдымен
... ... ... жетекшісі, оқу-тәрбие меңгерушісі, сол сыныпта сабақ беретін пән мұғалімдерімен
... ... ... керек. Содан кейін, алған мәліметтерді талқылап, қортындылайды.
Негізгі мәліметтерді сынып
... ... ... сол кластағы оқу-тәрбие, сыныптан тыс жұмыстар барысында алады. Ол
... ... ... бақылау, сауалнама жазбаларын, әңгімелесу және социяметриялық әдістерді қолдануға болады.
Бақылау
... ... ... Белгілі бір сынып шараларын дайындау (нақтылы), өткізу барысында (жиналыс,
... ... ... мәдени жорық, кездесу т.б) оқушылардың белсенділігін, ұйымшылдығын, іскерлігін анықтау.
Бақылау
... ... ... Оқушылардың мектепте және мектептен тыс әрекеттері негізінде атқарады.
Жоспар мазмұны:
1. Шараны
... ... ... туралы бастаманы кім көтереді?
2. Сыныптағы барлық оқушылар бұл ұсыныты қабылдады
... ... ... дайындау және өткізу барысында оқушылар арасында міндеттер қалай бөлінді?
4. Сынып
... ... ... негізгі ролі қандай болды(староста және т.б)?
5. Ресми емес лидердің ролі
... ... ... болды?
6. Шараны дайындау және өткізу барысындағы оқушылардың нақтылы қатысы қалай
... ... ... (тапсырған жұмыстарды орындауы немесе одан бойды аулақ ұстау, жалтару
... ... ... оның себептері)?
7. Қандай қиыншылықтар болды және оларды қалай жеңді?
8. Атқарылған шараға
... ... ... жасалды ма? Оларға қандай қортынды жасалды?
9. Сынып жетекшісінің байқау барысындағы
... ... ... жолы (араласып, кірісіп кетуі немесе сырттан бақылауы).
Нақтылы жағдайға байланысты
... ... ... көрсетілген бағдарламанысынып жетекшісі толықтырып отыруы мүмкін. Егерде бақылау барысында
... ... ... жетекшісіне басқа тақырыпта бақылау жүргізу қажеттігі туса, онда ол,
... ... ... көрсетілген бағдарлама нұсқасына сай өзіндік жоспар құрып, оны іс
... ... ... асыруына болады.
Әңгіме әдісі.
әңгіме дайындау барысында сынып жетекшісі сынып ұжымын
... ... ... арналған бағдарлама негізінде және оған қатысты ақпар алу мақсатын
... ... ... отыра, жан-жақты сұрақтар тобын әзірлеуі қажет. Мысалы:
1. Сендердің сыныпта көп
... ... ... аралығында бәріңізге ортақ атқарып жүрген істер бар ма? Бар
... ... ... оларды атаңыз. Оған сіздің қатысыңыз қандай?
2. Сендердің сынып ішінде Б.
... ... ... әйгілі. Көптеген оқушылар онымен достасқысы келеді. Сен қалай ойлайсың,
... ... ... себебі неде?
3. Менің байқауымша сендердің сыныпта К онша белгілі емес.
... ... ... не?
4. Сендердің сыныпта оқушылар арасында жанжал болып тұра ма? Не
... ... ... олар туындайды? Соған мысал келтіріңіз?
5. Сенің біреумен жаман қарым-қатынаста болатын
... ... ... бола ма? Болса оның себебі неде және ол қай
... ... ... болады?
6. Сендерде сынып жиналысы болып тұра ма? Онда үлгерім ,
... ... ... , тапсырманың орындалуы секілді жайттарды талқылайсыңдар ма?
7. Оқушылар сынға қалай
... ... ... Одан қортынды шығара ма? Болмаса сыннан кейін сендерге өкпелеп
... ... ... ма?
Ескерту: әңгіме мазмұнын күнделікке жазып отыру керек. Оқушының оны
... ... ... жөн (оны әңгіме соңынан жасау қажет). Оқушылармен әңгіме жүргізу
... ... ... шектелмейді.
Сауалнама жүргізу
Мұғалім сауалнама жұмыстарының көмегімен бағдарламаның қай бөлімін зерттеп
... ... ... қажеттігін алдын-ала анықтауы қажет. Сұрақтардың сипаты мен сауалнама құрылымы
... ... ... байланысты болып келеді. Сауалнаманы құра отырып, оның көңіл аударатыны
... ... ... сұрақтардың қысқа немесе көлемді жауаптары, немесе оларға алдын-ала дайын
... ... ... әзірленуі, оқушылардың олардың біреуін таңдауы.
202 Педагог беделі —
... ... ... дегеніңіз оның парасаты мен жанының перзенті, өз мүраттарына, принциптеріне,
... ... ... коллективте терең қүрмет орнықтыра білу шеберлігі. Бедел жоғарыда айтылған
... ... ... түтао тықпен — педагог ңылығының, мінез-қүлқының және сөзінің түтастығымен
... ... ... ғана, ол тәрбиенің қуатты күшіне айналады. Педагог беделінің негізінде
... ... ... үшін өнегеге айналатын оның ңызметі жа-тады.
Коллектив, мүғалім мүраттарының, сенімдерінің,
... ... ... талғамдарының, нені жақсы, нені жек көретіндерінің үйлесімді түтастығымен ңанаттану
... ... ... не ңажет? Ең әуелі оның жоғары білімдарлығы — на-ғыз
... ... ... қажет. Біздер, үстаздар мына аңи-қатты, ойымызбен, білімімізбен тәрбиелейтінімізді ерекше
... ... ... талалшылдыңпен түсінуге тиіспіз. Біздің ңызметіміз — бұл ой өмірі,
... ... ... бойында білімге ңүштарлық шырағын жаға білу шеберлігі. Коллектив емірі
... ... ... ақыл мүддесімен және қажетімен суа-рылғанда ғана толықңанды бола алады.
... ... ... тәр-биелеу — аңиқатты дайын күйінде алып, оқушының миына қүя
... ... ... деген сөз емес. Мектептің тәрбиелік міндеті жас жандардың бойында
... ... ... саналы көзңа-рас, білім жөнінде берік идеялың позиция, оларға өз
... ... ... орнықтыруда. Біз шәкірт санасында ңа-лыптастырып, орнықтыратын білім олардың арына
... ... ... тиіс. Нағыз үстаз — шәкірттеріне өз ойымен келетін, өз
... ... ... жүртқа беруге рухани жағынан қүштар, адамды, шындықты, ақиқатты қастерлейтін
... ... ... сенімі ең үлы шындықты — коммунистік идеяларды қорғайтынынан, өз
... ... ... өзге адамдардың сеніміне айналатынынан үлкен қуаныш табатын адам.
Үстаз міндетін
... ... ... кітап әлеміндегі бай өмірінсіз елестету мүмкін емес. Мүғалімнің апта
... ... ... толығып
отыратын кітапханасы — ой қайнары, адамгершілік жігер қайнары.
Кітаптан алынған
... ... ... сіздің ойыңызбен сәулеле-ніп, санаңыз арқылы өзіңіздің ақыл-ой және эмоция-лық
... ... ... шәкірттеріңіздің рухани дүниесіне бір тамшы боп таралуға тиіс деген
... ... ... болып өтеді. Бұл ниет сіздің санаңызды билеп, сіз шәкірттеріңізге
... ... ... Сіздің олармен кездесуіңіз — оңыған кітаптары-ңызды айтып беру емес.
... ... ... жеткіншектерге өзіңізді баураған оймен келесіз, олармен пікірлестеріңізше, өзі-ңізбен тең
... ... ... сөйлесесіз.
Мен мынаған кәміл сенемін: үстаздың шәкіртке нағыз сүйіспеншілігі —
... ... ... өзіңізде бар, өзіңіз үшін қымбат нәрсені беруге деген орасан
... ... ... жеқуге болмай-тын тілек; белгілі бір адамға емес, коллективке беруге
... ... ... шәкірттеріңіз біздің идеялық, саяси пікірлесті-гіміздің тағы бір сатысына көтерілуіне
... ... ... жеткізуге деген тілек. ¥стаздың шәкірттеріне сүйіспеншілігі —ол педагогикалық еңбек
... ... ... дайын күйінде алып келген сөзім емес. Бұл ңалғып-мүлгуді білмейтін,
... ... ... да түла бойыңды түгел билейтін творчестволық жұмыс, бұл жұмыста
... ... ... біртүтас нәрсе ретіндегі идеялық, моральдың бірлігі қалыптасады. Осындай сүйіспеншілік
... ... ... жерде ғана педагог өзінен-өзі кол-лектив пен жекелеген шәкірт үшін
... ... ... еліктірер күш болып табылады.
Асңаң та ізгілік атаулыға коллективтің үмтылысы
... ... ... арқылы оятылады? Педагог түлғасының балалар үшін, әсіресе жеткіншектер мен
... ... ... үшін еліктірер-лік, тартымды моральдық-эстетикалың принциптерінің көрінуі арқылы, оның өмірлік
... ... ... мен про-граммасының бейнеленуі арқылы оятылады. Оқушы-лар коллективі мүғалім өзін
... ... ... маңсатқа бастап келе-ді деп кәміл сенуге тиіс. Шаңыруға үн
... ... ... ғана жастардың мүраттары айқындалады; үстаздың шаңы-руына жеткіншектердің, жастардың, балалардың
... ... ... қосуы неғүрлым күштірек болса, коллективтік үмты-лыс соғүрлым айқыныраң көрінеді.
... ... ... мәнінде, шә-кірттер өз үстазының соңынан ере бастағанда ғана коллектив
... ... ... түлғасының шәкірттер коллективіне ықпал ету өнері мынада: белгілі бір
... ... ... туралы айта отырып, ол белгілі бір шәкірттер лсүрегіне жанасңандай
... ... ... олардың бойында өздері туралы ой
... ... ... мазасыздық
туғызуға тиіс, сөйтіп, сайып келгенде тәрбиенің ең өмірщең
... ... ... — талапңа алып келуге тиіс. Мұға-лім, мәселен, Фонвизиннің «Тоғышар»
... ... ... туралы айтып тұр делік. Шәкірттерге ңазіргі жастардың руха-ни өмірі
... ... ... мүдделерінен тым алшақ дүние ашылуга тиісті сияқты. Біраң мүғалім
... ... ... ұстаз болғысы кел-се, ол білімді өз ойымен, өз тұлғасымен
... ... ... мұ-ғалім сөзін өздеріне арнап отырғанын ұғатындай етіп нұрландыруға тиіс.
... ... ... біреулер ұят сөзімін, енді біреулер мақтаныш сөзімін бастан өткеріп,
... ... ... тү-тас алғанда коллективтің рухани өмірі ұстазбен сүх-баттың осы сәттерінде
... ... ... артынан еру, ұстаз үйрет-кендей өмір сүру талабымен шабыттануға тиіс.
Тәрбие
... ... ... кісінің коллектив ыңпалына түсу ңабілетін ескеру өте маңызды. Егер
... ... ... кол-лективімде тәрбиелік ыңпалға берілуі ңиын бала бол-са, мен мынаны
... ... ... бұл бала өзінің кемшілігі әрбір адам үшін үлкен дерт
... ... ... оның кемшілігі туралы айтңанда, басңаларды содан саңтандыру үшін айтатынын
... ... ... сөзініп, ойлануы үшін оның моральдың кемшілігі туралы мен қалай
... ... ... керек. Коллектив-пен бір шәкірттің моральдың кемшілігі туралы аса әдеппен,
... ... ... сейлесу керек. Жеке оқушының емірі, ңасіреті және қуанышы туралы
... ... ... әңгімеле-су өнері түзы жеңіл баланы шұңып көрсетпеуде, оған айыптай
... ... ... Әрбір шәкірт жолдасының жеке ңылығы туралы емес, жолдастарымен өзінің
... ... ... сипаты жайлы, өзінің адаммен қарым-қатынасы жайлы, өз мінез-ңүлңы жайлы
... ... ... етіп айту керек, Мұғалімнің шаңыруын естіп шәкірт жаңсыраң болуға
... ... ... үшін, ол өз мінез-ңүлңы жай-лы, ез ңылығы жайлы өзі
... ... ... болсын. Тәрбие-ленуге ңабілетсіз болу, меніңше, жас адам арам шөп
... ... ... өсетін семьядан — ешкім оны ешнәрсеге ша-ңырмайтын, емірде оны
... ... ... ештеңе жоқ, ол еш-теңеге талаптанбайтын семьядан шығады. Осынау «жабайы»
... ... ... оның мінез-ңүлңы стихиялы, жүген-сіз больш, моральдың берекетсіздік пен тұлдырсыздық
... ... ... Ата-аналармен тәрбие жұмысын біз ең алды-мен баланың бойында кішкентай
... ... ... моральдык жағынан еліктірерлік маңсат тәрбиелеуге қүратыны-мыз міне сондыңтан.
Педагогтың нағыз
... ... ... шәкірттер онан адамгершілік асқарларына жолбасшы
... ... ... тауып, оның
сөзін өзінің ізгі сенімдеріне адал және
... ... ... өтірікке ымырасыз болуға шақыру ретінде қабылда-уынан көрінеді.
Үстаз, егер сенің
... ... ... жас жүректерді алысңа ша-қырып, қаттырақ соғуға мәжбүр етсін десең,
... ... ... озіңді таң ңалдырған, өз жүрегіңді мақтаныштан неме-се ашу-ызадан, қуаныштан
... ... ... жек көруден тулай соңтырған нәрсе туралы айтып бер.
Совет жерін
... ... ... шабуылынан қорғап, кеу-десін оқңа төсеген совет шекарашыларының қаһарман ерлігі
... ... ... әрбір азаматының тура жүрек түкпі-рінен орын алды. Застава бастығының
... ... ... екі баланың анасы Лидия Стрельникова ерінің жауынгер-лік күзетте ңаза
... ... ... естігенде дауыс салмай, ңайғыдан естен танбай, өз ерінің жауынгер
... ... ... көмектесу үшін шайңасқа, ең ңайнаған жерге, оң астына барғанын
... ... ... ңаһармандықтың, жан-ңиярлыңтың осынау асқаралы көрінісінен бойымда оянған толқынысты, ойларды
... ... ... отыра алмадым. Арым менен мынаны талап етті: бозбалалар мен
... ... ... бұл жайлы олар өз өмірі туралы ойлана-тындай, әрңайсысы өз
... ... ... үңілетіндей етіп айтып беру керек.
Мен өз шәкірттерімнің көзінен ңайғы
... ... ... мақта-ныш, ерлікке моральдың әзірлік үшңынын көрдім, Мұндай әңгімелер —
... ... ... рухани сүхбатымыздың аса баңытты сағаттары. Осы минуттарда коллективтің идеялың,
... ... ... бірлігі орнығып, нығаяды; ортаң, жалпы халыңтық ңәрсе туралы ойлай
... ... ... соны-мен бірге әркім өзі туралы да ойланады, сөйтіп азамат-тың
... ... ... жекеліктің үштасуынан нағыз азаматтық туып ңана қоймайды, сондай-аң коллектив
... ... ... жауапкершілік сөзімі үшталады, нәзік те оралымды бола түседі.
Кей-кейде әлі
... ... ... болса ғылыми ңызметкерлерден де, жекелеген мұғалімдерден де, өкінішке қарай
... ... ... ңалатын: көптеген мектептердегі тәрбиенің әлсіздігі «сөзбен тәрбиелеуден-біс» деген тұжырымы
... ... ... тұ-жырым. Ал шындығына келгенде, біздің қолымызда, шын мәнінде тәрбиенің
... ... ... әрі сенімді, қуатты да өткір аспабы сөз бар екені
... ... ... ғана тәрбие Ңауқарсыз, дәрменсіз болып шығады. Сөзбен тәрбилеу Деген
... ... ... өзі біртүрлі естіліп, онан кейбіреулер көптеген кемшіліктер
... ... ... таппаң болады. Нағыз
... ... ... ұстаз
кемеңгер сөз құралдарын жетік меңгеруге тиіе. Адам-дар арасындағы
... ... ... қатынас мәні. сөз арқылы көрінеді. Бала
... ... ... үстаздың сөзі, ойы, сенімі, кеңесі үшііг ашық болуға тиіс.
Рухани
... ... ... — өзіне көзқарас, өзі туралы пікір және коллектив пікіріне
... ... ... ашықтығының — нәзік үштасуының негізінде коллективистік қатынас-тар: достың, өзара
... ... ... коммунистік тәртіп, талап-шылдың қатынастары орнығып дамиды. Жүрек ашың-тығы —
... ... ... нәзік нәрсе, коллектив арңылы тәрбиелеуде оның роліне баға жетпейді.
... ... ... коллективке ыңпал ету арқылы әрбір шәкірттің жүрек ашықтығына қол
... ... ... ғана коллектив қуатты тәрбие қүралына айналады.
Төртінші класс оқушыларының коллективі
... ... ... қарауыңызда. Онда жүрек жылуы қалмаған, немқұ-райды да енжар, аңыл-кеңес,
... ... ... үялту атаулыға керең бала бар. Бала өз қалағанын ғана
... ... ... Оның балалық шағының алғашқы жылдары өзімшілдік, тас-бауырлық, тіпті қатыгездік
... ... ... өткен. Сіз ол баламен талай рет сөйлестіңіз, бірақ бұл
... ... ... еткен жоқ. Сіз ықпал етудің ең пәрменді, сонымен бірге
... ... ... нәзік қүралына жүгінесіз: бала жүрегі асқаң, ізгі идея-ларға барлық
... ... ... жүрегі ашылған кезде, сол минутта бүкіл коллектив педагог шақыруымен
... ... ... кезде ашылуы қажет. Коллективпен тәрбие таңырыбына әңгіме үшін Мишаңыздың
... ... ... мен мінез-ңүлқына байланысты бірдеңе іздемеңіз. Идеяны фактіге орынсыз жамамаңыз
... ... ... мұндай жасандылық-ты балалар те.з түсінеді де, ңабылдамайды. Коллектив-ке өз
... ... ... шарпыған оймен келіңіз, коллектив туралы түтас бір дене ретінде
... ... ... бірақ сонымен бірге Миша да есіңізде болсын — оның
... ... ... жүрегіне жол табу керек.
Міне сіз класқа келіп, өзіңізді толқытқан
... ... ... Днепрде шомыла жүріп кішкентай бала малти білмей-тіндіктен суға түншыға
... ... ... екі қызды көргенін айтып түрсыз. Бала қыздарды қүтқарды, бірақ
... ... ... әлсіреп өзі опат болды» Бұл жан тебірентер оқиға тура-лы
... ... ... ғана әңгіме емес. Бұл сіздің өмірге көзқарасы-ңыздың, сіздің моральдың-этикалың
... ... ... сіздің өмірлік линияңыздың көрінісі. Сізді тың-дай отырып, шәкірттеріңіз өздерінің
... ... ... сіздің де дәл солай ететініңізге сенеді. Коллектив тек адамның
ізгілігіне
... ... ... емес, сіздінг оны жүрегіңізге жаңын қа-былдап, тебіренгеңіңізге де қызығады.
... ... ... көз алдында ізгі идея мен үстаз тұлғасы бірігіп кеткен-дей
... ... ... ғана, олар, сіздің шәкірттеріңіз, сіздің пі-кірлестеріңізге, идеялық ізбасарларыңызға
... ... ... айналады.
Мүндай минуттарда адам адамға, ой ойға, жүрек жүрекке ашылады.
... ... ... көңіл күйге еліккен Миша бұл минуттарда басқа адамға мүқият
... ... ... салады, үстаз бен өзінің ондаған жолдастарының бойынан мораль-дық сүлулықпен
... ... ... сөзінеді; коллектив көзі бүған бейне сынай қарап, сен кімсің?
... ... ... адамсың? деп бейне сүрап түрғандай көрінеді. Тіпті немқұрайды, бүрыс
... ... ... тәрбиесімен соқталанған жүректің өзінде мұн-дай ортақ адамгершіліктің шарыңтау минуттарында
... ... ... талпыныс оянады. Мишаның жанында осынау ойлар мен сөзімдер ыңпалымен
... ... ... жан күйі орнығады; кішкентай адам барлық жолдастары, үста-зы оған
... ... ... тілейтінін, оны рухани жағынан бай, адамгершілік жағынан сүлу адам
... ... ... көргісі келетінін сөзінеді.
«Жанасқаннан — жүғысқан»— осынау халық мә-телінде терең
... ... ... кемеңгер ой айтылған: сенімді сенім туғызады, талпыныс тек талпын^істан
... ... ... ымыра-сыздық тек ымырасыздың үшқынынан түтанады. Жас адамның адамгершілік бет-бейнесін,
... ... ... жаңсылық пен жамандыңңа көзқарасын айқындайтын рухани өзегінің мықтылығы мүғалім
... ... ... оның идеялың байлығына, өміріміздің шындығына, адалды-ғына байланысты болады.
Коллективпен жұмыс
... ... ... аса маңызды да аса ңиын нәрсе — шәкірттерді өмірге
... ... ... көзқарас жүйесі-мен қаруландыру деп білемін. Коллективтің идеялың-азаматтың негізін қалай
... ... ... мен жас жүректерге жеткізетін нәрсенің бәрі: ең бақытты өмір
... ... ... мәртебе-лі, ізгі коммунистік мүраттар өзек болған өмір деген шаңырумен
... ... ... Ңүштарлық жалынынсыз жаман-Дьің, өтірік, адамның ар-намысын таптау, принципсіз-Дік атаулыға
... ... ... аяусыз тезбестік пен ымырасыздық-сыз жас жандардың бойында оң көзқарастар
... ... ... орныңтыру мүмкін емес. Мен жас жүректерде жаман-Дық атаулыны жазбай
... ... ... өз жүректеріне ңүлық Дерттерінің жабысуына жол бермеуге ғана емес,
... ... ... ^керде көрінсе де жамандық атаулыға қарсы күрескер болуға іштей
... ... ... өзір болу сөзімін орныңтырғанда ғана
жас жүректерді жаңсылық пен сүлулық,
... ... ... ар-намыс пен ерлік бүтіндей билейді. Мен жеткіншек-тер мен жастарды
... ... ... үшін өмір сүруге, сонымен бірге моральдың жотасыздықты, принципсіздікті, өзім-шілдікті,
... ... ... жек көруге үйретемін. Мен өмірге оң көзқарастар жүйесін олардың
... ... ... жас шағынан-ақ бейімделгіштік пен
... ... ... «маған тимесе шаруам шамалыға» жиіркеніш пен ымырасыз-дық қалыптасатындай етіп
... ... ... тырысамын. На-ғыз адам үшін дүниеде болып жатқанның бәрінің оған
... ... ... бар, оның жанын қозғап, ол ңызығатын нәрсе-
ге айналады.
Бүкіл әлем
... ... ... фашистерінің қылмысына — Грецияның үлттық батыры, коммунист
... ... ... Белояннисті атуына ашу-ызаға булыққан кезде мен өз шәкірттеріме төртінші
... ... ... класс оқушыларына Греция
... ... ... абақтысында батырдың әйелі — Элли Иоаниду
... ... ... азап шегіп жатқа-нын; ол үл
... ... ... туғанынан бірінші күннен бастап кіші Никос Белояннис түтқын екенін
... ... ... бердім. Ме-нің шәкірттерім үзаң уақыт
... ... ... дүниедегі адамның ауыр тағдыры туралы ой қүшағында
... ... ... олардың жүрегінде ашу мен кек қайнады. Кішкентай бөбекті қүтқарып,
... ... ... бақытты ету үшін біздің бәріміз ешнәрсемізді аямауға әзір едік.
... ... ... Ңызыл Крест арқылы батырдың
... ... ... кішкентай үлына сый —
... ... ... үлттың киімі кигізілген қуыршақ жібере алу баңытына ие болдық;
... ... ... Элли Иоанидудан қысңа ға-на, бір-екі ауыз сөз жазылған хат
... ... ... онда ана сый үшін жалынды алғысын айтыпты. Осынау естен
... ... ... күндердегі балалар қуанышы — біздің мораль,
... ... ... идея-лық өмір бақыты шыңына көтерілгеніміз болатын.
Менің шәкірттерімнің балалың, жеткіншектік,
... ... ... жігіттік шағында танитын қазыналарының ішінде бірінші орында адамдар, қоғам,
... ... ... Отан алдында-ғы парызын орындаудан моральдық сүлулығы көріне-тін адамдар өмірімен
... ... ... түрады.
Коллективтің парызды орындау жолындағы еңбегі, парыз сөзімінен туған қарым-қатынас
... ... ... коллектив арасындағы тәрбие жұмысының негізі. Біздің педаго-гикалық коллективте үзақ
... ... ... барысында аса маңызды мынадай сенім орнықты: жас адамның моральдың
... ... ... жүрт, қоғам, Отан алдындағы парызын өтегенде ол ең үлкен
... ... ... ең үлкен ңанағат сөзіміне бөленуінде. Бақыттың бұл
... ... ... әрбір
шәкіртті біз йдеялық* толымды коллективтік еңбекке
... ... ... белсене қатысуы арқылы әкелеміз.
Эрбір шәкірттің өмір жолын дүрыс таңдауы
... ... ... келгенде адам жеткіншек және балаң жігіт көзінде не-ден бақыт
... ... ... байланысты болады. Жұмысшы мен шаруа еңбегінің баңытын коллектив болып
... ... ... өткеру — жас адам өз болашағын мектепте жүріп-ақ көретін
... ... ... осы. Әрбір шәкірттің өз терезесін ашу тек коллективте ғана,
... ... ... жұмысқа творчест-волық қызығу жағдайында ғана мүмкін болмақ.
Шәкірттер бойында өзін-өзі
... ... ... мен өздігі-нен білім алудың өз жүйесін қалыптастырмайынша оң көзқарастар
... ... ... дегенді бекіте түсу мүмкін емес. Өзін-өзі тәрбиелеу — мектеп
... ... ... өзекті проб-лемаларының бірі. Өзін-өзі тәрбиелеуге үйрету — үс-таздың өз
... ... ... арасындағы аса күрделі жүмы-сы. Практикада өзіндік сенім қалыптастыру деп
... ... ... нәрсе, шын мәнінде, өз арыңмен бетпе-бет қалу ңабілетін тәрбиелеу
... ... ... табылады. Жеткіншектің, бозбаланың, бойжеткеннің бойында осынау өте маңыз-ды моральдық
... ... ... орнықтыру үшін, өз-өзіне мүңият, ыждағатпен қарай
... ... ... білуге, өзін көре білуге
үйрету қажет.
Өзін-өзі тануға, өзін-өзі
... ... ... өзін-өзі жетіл-діруге, өз жанымен оңаша ңала білуге мен арнаулы
... ... ... арнаймын. Біз өз шәкірттерімізді өзімен-өзі шыншыл да бүкпесіз болуға,
... ... ... алдына өмірлік мақ-сат қойып, күнделікті еңбек сол мақсатқа жетуге
... ... ... сияңты түсініліп, бастан өткізілуіне шақы-
рамыз.
Жеткіншектер мен
... ... ... тәрбиелеудің көп жылдық
... ... ... мынаған көз жеткізеді: адамның өзіне-өзі байыпты,
... ... ... және талапшыл көзқарасы, өзін көндіре білу,
... ... ... әмірі мен үятты сөзіне білу
... ... ... — мүның бәрі шәкірттің рухани өмірінде жұмыстың ңандай орын
... ... ... байланысты. Ең-бек қана, дене және рухани күштерді
... ... ... жүмсау ғана, қиыншылыңтарды жеқу ғана, еңбекте маңсатқа жету қуанышы
... ... ... адамның өзіне өз көзін ашады.
... ... ... тәрбиелеу туралы әңгіме — ең алдымен еңбек Қуанышы туралы
... ... ... Біз шәкірттерді мынаған
... ... ... барынша күш жүмсауға, ойдануға өзде-ріңді көндіре
... ... ... уақыт мүлдем байқалмай өту Үшін, сіздің ең үлкен
... ... ... еңбек қуанышы
болу үшін
... ... ... өз бойларыңызда еңбекке
... ... ... берілу қабілетін қалыптастырыңыздар
... ... ... еонда сендер өз
... ... ... өз құлықтарыңның төрешісінө айналасыңдар. Еңбекке үндеу абстракты тілекпен шек-телмейді.
... ... ... шәкірттерімізді оқу жоспарының өздерін бәрінен көп қызыңтыратын
... ... ... пәні бойынша тереңдеп жұмыс істеуге —
... ... ... интеллектік өмірдің баңыт-ты әлеміне терезе ашу үшін оқуга, біртіндеп
... ... ... өз кітап-ханасын жинауға шақырамыз. Кітаппен
... ... ... өз бетінше жұмыс істеу — білімді меңгеру өмірінің
... ... ... ай-налған адам үшін өзін-өзі тәрбиелеудің ең басты өріс-терінің бір.
... ... ... рухани емірінде еңбек туралы ұғым кітаігаен тығыз байланысты
... ... ... болғанда ғана ол өзін танып
... ... ... тәрбиелей алады.
Өз жанының төрешісі бола білу қабілеті, адамгер-шілік сүлулық
... ... ... үлылыққа талпыну ңабілеті тек
... ... ... ғана қалыптасады, өйткені бұл қабілеттің қайнары адамдар үшін жасалған
... ... ... еңбек қуанышы болып табылады. Адам балалық
... ... ... шағында, жөткіншектік және балаң жігіттік шағында
... ... ... осынау қуанышты сөзіп білген жағдайда
... ... ... ғана оның: мен адамдар
... ... ... не істедім? Жүрт мен туралы не ойлай-ды? деп ойлауға
... ... ... жетеді. Адамдық намыс сөзімі адамдар үшін жасалған коллективтік
... ... ... коллек-тивте сенің қандай адам екенің туралы пікір қалыпта-сатын жұмыстан
... ... ... ғана өз өміріңді талдай білу қасиеті қалыптасады.
Осынау
... ... ... ңасиет пен намыс сөзімін өз еңбе-гімен тапқан адам ғана
... ... ... тек сондай адам ғана мүға-лімнің өз тілегін басқара білу
... ... ... сөзіне сөзімтал да, оны қабылдағыш бола
... ... ... алады. Ал мүның өзі
... ... ... өзін-өзі тәрбиелеудің аса маңызды
... ... ... бірі. Коллективте өз тілегіңді бақылауға байланысты өсиет пен ақыл-кеңеске
... ... ... қүлақ болу қабілетін тәрбие-леу, тілектер мен оларды
... ... ... ңанағаттандыру жөнінде қажетті кеңестер беру — асырып
... ... ... өзінде, • педагогикалық процестің тусыраған тыңы. Көбіне бы-лай болады,
... ... ... шәкірттерінің моральдың
... ... ... жағынан орынсыз тілектеріне мазасызданған үстаз мүндай ті-лектердің
... ... ... балта шабуға кірісіп, бұл үшін
... ... ... арнайы қүралдар іздейді. Бұл дегеніңіз өрттің алдын алу емес,
... ... ... сөндіре бастау. Шәкірттер өздері туралы ойлана білуіне бағытталған
... ... ... барлық өсиеттер мен ақыл-кеңестердің ішінде өз тілегін
... ... ... білу
жөніндегі өсиет ерекше орын алады. Мүндай өсиетті ңабылдауға моральдың
... ... ... дайын шәкірттерге біз рухани, моральдық мәдениеттің ажырамас белгісі ретінде
... ... ... іштей тәртібі туралы айтамыз. Бұл жерде тілектің ата-ана алдындағы,
... ... ... алдындағы моральдық жағынан аңталған парызынан туындауы аса маңызды. Коллективтік
... ... ... жеке парыз сөзімі неғұрлым нәзік дамыған болса, мектеп коллективінде
... ... ... қарым-қатынасқа осы сөзім неғүрлым терең өзекболса, кісінің ар-үжданы да
... ... ... тілектеріне солғүр-лым сөзімтал болады.
Көп жылғы тәжірибеменің көзімді мынаған әбден
... ... ... коллективтің тәрбиелік күші оның өзінде тілек мәдениеті ңаншалық дамығанына
... ... ... Шын мәніиде коллективтің кісіге билігі оның тілек-теріне билігі. Осы
... ... ... табанды, бірте-бірте, кемең-герлікпен орныңтыру коллективті тәрбиелеудің нағыз мәні болып
... ... ... мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі әрбір оқу-шының еңбек режиміне, оның
... ... ... мен қүштар-лығына көп көңіл аударуды талап етеді.
... ... ... жас жігіттер
... ... ... қыздарды өзін
... ... ... білуге үйрету — ең аадымен
... ... ... еңбекке қүштарлықты ояту. Өзін-өзі тәрбиелеуге
... ... ... жасай отырып, тәжірибелі класс жетекшісі
... ... ... жас адамды моральдың жағынан жетілуге бастайтын жолды
... ... ... жұмыстан көре білуіне күш салады. Жұмысқа ңүштарлық қайнары
... ... ... оқуға деген ерекше белсенділік.
... ... ... тәрбиелеу дегеніміз жеткіншек, бозбала білімді игеруден,
... ... ... ізденімпаздықтан өз мінез-қүлқының моральдық
... ... ... көре білуінен басталады.
2.4. Оқушылар ұжымын қалыптастырудың кейбір жолдары мен
... ... ... ұжымы- бұл жалпы әлеуметтік маңызды мақсаттарымен, іс-әрекеттерімен, іс-әрекетті ұйымдастыруымен,
... ... ... міндеттерімен теңдік жағдайында ортақ мүдде бірлігі мен ұжымдасқан оқушылар
... ... ... айтады. А.С. Макаренко ұжымның өмір сүру заңын былай түсіндіреді:
1. Қозғалыс-
... ... ... өмір сүру түрі;
2. Тоқтау- оның жойылу түрі;
3. Ұжымның даму сатылары мен
... ... ... кезең – ұжымда педагог тәрбие жұмысының мақсаты ретінде көрінеді.
... ... ... белсенділері анықталып, тәрбиеленушілер жалпы мақсатқа, іс-әрекетке және ұжымдық бірлікке
... ... ... бірінші кезең аяқталады.
Екінші кезең - белсенділердің ықпалының арта түсуі,
... ... ... құрылымының тұрақтауы, өзін-өзі реттеу, өзін-өзі ұйымдастыру, механизмдерінің іске қосылуын
... ... ... Сондай-ақ ұжым өз мүшелерінен белгілі-бір қылықтар нормаларын талап ете
... ... ... ол талаптар біртіндеп кеңейе береді.
Үшінші кезең – ұжымның кемелденуі.
Алдыңғы
... ... ... сатыларында қол жеткен қасиеттер киелі тұлғалық ерекшеліктерді топтастырады: жолдастарына
... ... ... өзіне жоғары талап қоюы, көзқарастарының, әдеттерінің, әрекет-қылықтарының тұрақтануы.
Ұжымның даму
... ... ... 4 түрі бар:
- жариялылық принципі;
- жауапкершілік, тәуелділік принципі;
- болашақ мақсаттарға ұмтылу принципі;
- қосарлы
... ... ... ету принципі;
А.С. Макаренко қалыптасқан ұжымның ерекше белгілерін көрсетті:
- үнемі
... ... ... іс-әрекетке дайындық;
- өзіндік қадірін сөзіну;
- ұжым мүшелерінің достық бірлігі;
-
... ... ... мүшенің өз қауіпсіздігін сөзінуі;
- іс-қимыл, іс-әрекет белсенділігі;
- дер көзінде
... ... ... әдеттенуі, көңіл шарпуларымен тілдесудегі өзіне шек қоя білуі.
Класс ұжымын
... ... ... білу үшін анкетаны пайдалануға болады. Әдетте “мәлімет жинаушылар” ретінде
... ... ... жетекшілер жүреді де, ал анкетаға жауап беретіндер, оқушылар ,
... ... ... , пән мұғалімдері, класпен жұмыс істеушілер т.б болып келеді.
... ... ... байланыстың үлгісі мынадай болады: “класс жетекші-оқушылар”, “класс жетекші-ата-аналар”, “класс
... ... ... - пән мұғалімдері”. Бұлардың нақтылы өзара қарым-қатынасын анықтау, анкетаның
... ... ... мен сәйкес келуі тиіс.
Анкетаның нақтылығы- қойылған сұрақтарға қайтарылатын жауаптың
... ... ... және оның себеп-салдарын айқын көрсетуінде.Анкетаға сенім қалыптасып тиімділігі арту
... ... ... анкета сұрақтары бойынша алынған пікірлер мектептің күнделікті жұмысында асырылуы
... ... ... оқушылар еш нәрсеге алаң болмай, үйреншікті қалыпты жағдайда жүргенде
... ... ... Анкеталық зерттеу жұмысының маңызды кезеңі- алынған жауаптарға талдау жасау.
... ... ... зерттеудің осы әдісі бойынша бірнеше маңызды мәселелер анықталды.
1. Әрбір сұраққа
... ... ... санақ жүргізіледі.
2. Нақтылы жауаптар іріктеліп алынады.
3. Дәлелді жазылуына қарай таңдап алынған
... ... ... саны алынады.
4. Алынған жауаптарға талдау бұрынғы анкета жауаптарымен салыстыра жасалады.
5. Анкета
... ... ... алынған мағлұматтар осы тақырып бойынша өткізілген бақылау, әңгімелесу, педагогикалық
... ... ... қортындыларымен толықтырылады.
6. Ең соңғы түйін жасалады.
7. Зерттелген тақырып бойынша алда жүргізілетін
... ... ... жұмыстары анкета қортындысындағы пікірлерді және ұсыныстарды есепке ала толықтырылады.
Әрбір
... ... ... өзіне тән тыныс тіршілігі, оқу –тәрбие жұмысының ұйымдастырылуы ерекшілігі
... ... ... Демек әрбір мектептің педагогикалық ұжымы оқушылардың оқуға ынтасының не
... ... ... төмендейтінінің себебін ашуы тиіс. Осы орайда мынандай сұрақ туады.
... ... ... мектепке, оқуға, кластан тыс жұмыстарға ынтасы қай уақытта, қай
... ... ... бастап күрт төмендейді?”
Оқушылар ынтасының төмендеуі, негізінен, класс жетекшілерге, мұғалімдерге
... ... ... Бұдан басқа да себептері болуы мүмкін. Мектеп ішіндегі бақылау
... ... ... мектеп әкімшілігінің, мектептің методикалық әрбір класс жетекші, әрбір мұғалім
... ... ... қалыптасқан пікірі болады. Ал оқушылардың пікірі, көбіне белгісіз қалады
... ... ... оған мүлдем көңіл аударылмайды, сүйтіп нағыз керекті мәселе, яғни
... ... ... мен оқушылар қарым-қатынасы туралы шәкірттер пікірі назардан тыс қалады.
... ... ... класс жетекшілер, пән мұғалімдері жайындағы пікірін білу үшін анкеталық
... ... ... жұмыстарын ұйымдастырдық.
Анкета сұрақтар:
1. Мектепке бару саған ұнай ма? Неге?
2. Мектеп өмірінде
... ... ... не ұнайды?
3. Пән сабақтары ішінде саған қайсысы саған көбірек ұнайды?
... ... ... өмірі қызықты болу үшін сенің ойыңша не істеуге болады?
5. Класта
... ... ... жұмыстардың қайсысы есте қалады?(есте қалғанын атау керек, ал ешқайсысы
... ... ... қалмаса оны да бүкпей жазған дұрыс)
6. Мектеп мұғалімдері ішінен өз
... ... ... жетекшің ретінде кімді қалар едің?
7. Класс өмірі қызықты өту үшін
... ... ... ойыңша не істеуге болады?
Анкета сұрақтарын 3 топқа бөлдік. Бірінші,
... ... ... сұраққа берілген жауаптан біз оқушылардың мектепке ынтасының төмендегенін байқадық.
... ... ... мағынада).
Үшінші, төртінші сұраққа жауап бойынша оқушылардың мектепке ынтасының кемуіне
... ... ... мұғалімдердің әсері болатындығы дәлелденді.
Ұжымдыққа баулу көп дәрежеде жанұяның, мектептің,
... ... ... және еңбек ұжымдарының күш-жігері мен бірауыздылығына және оқушыларға қоятын
... ... ... бірыңғайлығына байланысты. Бұдан туатын мәселе: шәкіртті ұжымдық рухында тәрбиелеу-мектеп
... ... ... жанұяның маңызды ісі. Ең алдымен достық қарым-қатынастарындағы өзара сыйластықта
... ... ... біліп алған орынды. Бір-бірімен қалай сөйлесетіндігіне назар аудару арқылы
... ... ... олардың сыйластығына көз жеткізуге болады.ұжымдық сөзімді қалыптастырудабалалардың өзара қатынасы
... ... ... мінөзін толық аңғарған пайдалы. Кейде олар өрескел әдеттерін жасырып,
... ... ... айтпауға тырысады, бірін-бірі қорғап жақтайды. Бұл әдет мүлдем дұрыс
... ... ... Оның ақыры неге апаратынына мән бермейді. Балаларды қоғамшыл рухқа
... ... ... үшін ең алдымен өз жанұясындағы жасы үлкендерді құрметтеуге баулыған
... ... ... Жастық шақтағы әртүрлі жайттарға ата-аналар араласқаны оңды. Балаға ара
... ... ... да жөні бар. Ең алдымен шындықты , айтылған өтірікті
... ... ... шығару, мойындату керек. Онсыз балалардың арасына кірісемін деп қолайсыз
... ... ... душар болу ғажап емес. Баланың қандай да болсын әрекетін
... ... ... қалу, оны дер көзінде талқыға салмау, өкінішке қалдырады, ұжымдыққа
... ... ... тиімсіз әсер етеді. Сол сияқты ата-анаәрқашан тек өз баласын
... ... ... ұжым пікірімен санаспаса ұстаздар қызметін ауырлатқаны. Осындай “қорғаныс” тапқан
... ... ... өз достары туралы үнемі шағым жасауға дағдаыланады, ұжымдағы кінәсі
... ... ... балаларды жазғырады. Кей сәттерде ата-аналар балаларының жолдастарымен қарым-қатынастарына мән
... ... ... бар. Бұл мінез құлықтың кейбір босаң жақтарына оңды әсер
... ... ... Баланы дұрыс жолға бастамайтын әдет еркелік, тілазарлық. Балалардың мұндай
... ... ... табандылықпен түземейінше іс оңға баспайды. Тәрбие жұмысы дұрыс жолға
... ... ... жанұяда “қиын” оқушылар болады. Оларды жөнге салуға ынталы ата-аналар
... ... ... жетекшімен жиі қатынаста болса, жағдайлары жақсарады. В.А Сухомлинскийдің сөзіне
... ... ... жанұяның басты мәні де , мақсаты да-балаларды тәрбиелеу, ұжымшыл
... ... ... етіп шығару. Бұл орайда жасы үлкендер кішілерге әрқашан өнеге
... ... ... абзал. Ал дайын асқа әзір тұратын балалардың өзіне қызмет
... ... ... алмайтынын ұжым қоғамға пайдалы іске ынтықтар жақсы біледі. Ондайларды
... ... ... , еңбек сүйгіштікке, тәртіпті болуға баулу-қоғам алдындағы жауапкершілігімізді күшейтуді
... ... ... етеді.,
ҚОРЫТЫНДЫ
Табысты тәрбие жұмысынсыз үжымды топтастыру мүмкін емес. Педагогика
... ... ... ғылымының тұжырымы бойынша,
... ... ... қоғамдық құбылыс- ол күрделі
... ... ... қарама-қайшылығы мол әлеуметтік
... ... ... процесс.
Тәрбиенің мәні мен мақсаты және жүйесі өмір сүріп отырған
... ... ... саясатымен, экономикалық жүйесіне байланысты туындайды. Әрбір қоғамдық формацияларда адамдардың
... ... ... және рухани өмірінің үздіксіз өзгеріп отыруына сай, қарым-қатынастардың жаңа
... ... ... туып, тәрбиенің мазмүнына жаңа идеалар енеді. демек, әрбір қоғамдық
... ... ... формацияның алмасуымен, әлеуметтік, философиялық және діни ой-пікірлер де өзгерісте
... ... ... тәрбиенің мақсаты мен міндеттеріне ықпал жасайды.
Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз
... ... ... қоғамның алға дамуы болмайды.
Тәрбие процесі дегеніміз - жеке адам
... ... ... балалар үжымын әлеуметтік түрғыдан кіалыптастыруда, оларды өмірге дайындап крғамда
... ... ... орнын гпаба білуге үйретіп, әрбір әрекетімен, қызметімен крғамға пайда
... ... ... өз басына крнағаттанған сөзіммен кцрауға тәрбиелеу.
... Адам
... ... ... адам болып туылмайды, ол даму барысывда
... ... ... өмірге келгеннен ер жету кезеңіне дейін негізінен тэрбие
арқылы өзгерістерге
... ... ... Дамудың қозғаушы күші - қарама-қайшылықгардың өзара күресі. Қарама-қайшылықгар ішкі,
... ... ... және жалпы болып бөлінеді
Оқушының жеке тұлғасының қалыптасуын әсер ететін
... ... ... маңызды фактор - класс оқушылары, яғни ортасы. Осыған орай,
... ... ... эсіресе класс жетекшіісі өте маңызды эрі жауапты міндеттерді орындайды
... ... ... кластағы тәрбие жұмыстарының үйымдастырушысы жэне оқушылардың ұстазы болып табылады,оқушыла
... ... ... ұйымдастырады, тэрбиелейді, мұғалімдердің, ата-аналармен жұртшылықтың тэрбиелік күш-жігерін біріктіреді.
Класс жетекшісінің
... ... ... міндеті - оқушыларды тэрбиелеу жэне оларды тату коллективке ұйымдастыру.
... ... ... назарын оқу жұмыстарының мэселелері,білім дәрежесін арттыруға аударады. Бірақ ол
... ... ... шешімін табуға ең алдымен тэрбиеші ретінде қарайды.Ол тэрбие құралдарына
... ... ... саналы және жауапты қатынаста тәрбиелеу,оқу барысында өзара көмек ұйымдастыру,
... ... ... тәртібіне,режимін сақтауға үйрету жэне т.б.) сүйене отырып ,сапасын арттыруда
... ... ... көмектеседі.
Мүгалімнің цызметі түтас оқушылар үжымы мен жеке окушыларга ьщпалының
... ... ... жиынтыгын цамтиды. Жақсы сынып жетекшісі болу, оқушылар үжымын қалыптастыру
... ... ... емес. Бірақ өз білімін табандылықпен жетілдіріп,тапсырылған іске адалдықпен, сүйіспеншілікпен
... ... ... жоғары моральдық қасиеттері қалыптасқан, балаларға деген сүйспеншілігі мол іскер
... ... ... қана оқушылар ұжымының моделін жоғары деңгейде жасай алады деген
... ... ... әдебиеттер:
1. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. -Астана,1998.
2. Әбенбаев С. Мектептегі тэрбие
... ... ... әдістемесі. -А., 1999.
3. Бержанов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. -А.,
... ... ... А.С. Үстаздық дастан .- А., 1985.
5. Макаренко А.С. Ата-аналар кітабы.
... ... ... 1985.
6. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. - Алматы., Мектеп,1973.
7. Тілеуова С. С,
... ... ... А. 3. «Педагогика», Шымкент, 2006 ж.
8. Сманов I,. Оңғарбаев Ә.
... ... ... Шымкент, 2005 ж.
9. Сухомлинский В. «Коллективтің кұдіретті күші» Алматы, 1979
... ... ... Ж., Бабаев С, Құдиярова А.Педагогика. - Алматы: Дарын. 2004.
П.«Сынып
... ... ... Алматы, 2003 ж.
12.«Мектеп» ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал, Шымкент, 2004 ж.
13.«Сынып
... ... ... Алматы, 2003
Н.Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы заңы», 1999 ж.
15.
... ... ... Қ., С. Мусин «Педагогика тарихы», Алматы, 1984 ж.
16.«Мектеп» журналы,
... ... ... 2005 ж.
17.«Бастауыш мектеп» № 7 , Алматы, 2005 ж.
18.
... ... ... М.«Педагогика», Алматы, 1992 ж.№
19.«Бастауыш мектеп» № 9, Алматы, 2005
... ... ... ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал, Шымкент, 2005 ж.
21.Болдырев Н.И. Класс жетекшісі
... ... ... -Алматы: Мектеп, 1980.
22. Қожахметова К.Ж. Мектеп директорының тэрбие ісі
... ... ... Алматы, Әлем, 2000.
23.Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы заңы" 1999ж.
... ... ... Республикасыньщ Гуманитарлык білім беру тұжырымдамасы
1994 ж. 25..Синица И.Е. Педагогтық
... ... ... және ұстаздық шеберлік. А. 1987ж.