... ... ... Қазақстанда шағын және орта бизнесті қаржыландыру Шағын және орта ... ... ... қазіргі қоғамның формациясының негізі болып табылады, көптеген дамыған мемлекеттерінің ... ... ... негізгі бөлігін қалыптастырады. Осы секторда ұлттық ресурстардың негізгі массасы ... ... ... Шағын және орта бизнестің қызметі инновациялық және зерттеушілік қызметінің ... ... ... ретінде болады: зерттеулер көрсеткендей негізгі идеялар мен ірі бизнеске ... ... ... көбірек шағын және орта бизнестен ұсынылып отырады. Шағын және орта ... ... ... нығайту мақсатында шағын және орта бизнесті қолдаудың және бағыттары ... ... ... – бұл салық ауырпашылығын азайту; меншік пен активтерін легалезациясы; ... ... ... ресурстағы қол жетімдігін жеңілдету; әкімшілік процедураларды және рұқсаттамаларды оңайлату; ... ... ... шексіздіктен және бақылау тексеру органдарын қорғау; шағын және орта ... ... ... қолдаудың аумақтық орталықтарын құру; маркетингтік зерттеулер жүргізуде, кәсіптілігін жоғарлатуында ... ... ... көрсету. Барлық меншік нысандарындағы кәсіпорыдарда өз қызметін жүзеге асыру және ... ... ... алу барысында қарыз қаражаттарын тарту қажеттілігі туындайды. Қаражаттарды тартудың ... ... ... таралғн нысаны несие келісімшарты бойынша банктік ссуданы алуы болып ... ... ... байланысты шағын бизнес субьектілерін қажетті қаражаттармен қамтамасыз ету мәселесі ... ... ... күнге дейін өте актуалды болып қала береді. Нарық экономикадағы шағын ... ... ... – экономикалық өсу қарқындарын, жалпы ұлттық өнімнің құрылымен сапасын ... ... ... жекеше секторлардың бірі. Дамыған елдерде шағын бизнестің үлесіне ЖҰӨ-нің ... ... ... % -ын құрайды. Сондықтан көптеген дамыған мемлекеттері шағын бизнестің ... ... ... бар күшімен қолдап отырады. Шағын кәсіпкерлік нарық коньюктураның өзгеруіне жедел ... ... ... жауап беру арқылы нарық экономикаға қажетті икемділігін беріп отырады. ... ... ... бизнес бәсеке ортаның қалыптасуына өз үлесін қосады. Сонымен қатар ... ... ... маңызды бағыттарының бірқатары бойынша алға тартуын жүзеге асыруында шағын ... ... ... рөлі елеулі, біріншіден электроника, кибернетика, информатика аясында. Шағын бизнестің ... ... ... және басқа да қасиеттері оның дамуын ҚР-ң экономиканың қайта ... ... ... құрамдас бөлігі мен маңызды фактор ретінде қарастыруға мүмкіндік береді ... ... ... күні әлемде кәсіпкерліктің жалпылама анықтамасы жоқ. Американ ғалымы, профессор ... ... ... Хизрич кәсіпкерлікті құны бар жаңашылдықты жасау процесс ретінде, ал ... ... ... бұған барлық қажетті уақыт пен күшті салып, қаржылық психолгиялық ... ... ... әлеуметтік тәуекелді өзіне жүктеп алып, нәтижесінде пайдасына ақшамен қанағатты ... ... ... адам ретінде қарастырады. Американдық әдебиеттерінде кәсіпкерлікті және кәсіпкерді экономикалық, ... ... ... басқару мен т.б. көзқарас тұрғысынан сипаттайтын көптеген анықтамалар берілген. ҚР-ның ... ... ... сәйкес, шағын бизнестің субьектілері кәсіпкерлік қызметпен айналысатын қарамағында қызметкерлердің ... ... ... саны 50 адамнан аспайтын, жылына активтердің жалпы құны 60 ... ... ... айлық есептік көрсеткешпен аспайтын заңды тұлғаны құрмай жеке тұлғалар ... ... ... заңды тұлғалар табылады. Шағын бизнестің субьектілері ретінде заңды тұлғаны ... ... ... жеке тұлғалар және мынадай ұйымдық-құқықтық нысандарындағы заңды тұлғалар бола ... ... ... толық серіктестік 2 сенім серіктестігі 3 жауапкершілігі шектеулі серіктестік 4 қосымша жауапкершілігі ... ... ... серіктестік 5 өндірістік кооператив. Кәсіпкерлікке тән келесі белгілерін бөліп айтуға болады: - ... ... ... болу белгісі бойынша кәсіпкерлік иесінің, тауар өндірушінің немесе делдалдың ... ... ... белгілерімен айқындалған сәйкес тауарлы табиғаты бар нарық шаруашылықтың субьектілерінің ... ... ... әрекетінің типі; - пайданы максимизациясы – тек толық шаруашылық дербестілік ... ... ... жетуге мүмкін кез-келген кәсіпкердің мақсаты; - шаруашылық субьектілерінің мүліктік жауапкершілігімен ... ... ... қызмет етудің бәсеке-сайыстық режимі; - меншік иесі мен басқарудың қызметтерін ... ... ... немесе функциялардың бір бөлігін басқа тұлғаға беру нәтижесінде ақпаратты ... ... ... тізімділігін қысқарту; - кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық анықтылығы; - тәуекелмен басқару нарық ... ... ... айқынсыздығымен тұрақсыздығы туындаған мүмкін жоғалтуларды азайтуы; - қаржылық, несиелік, өндірістік, ... ... ... басқа да мүмкіншілітермен ресурстарды шектеулі қолдануы; - нормативті және заң ... ... ... жиі өзгеру себебімен саяси және экономикалық жағдайларына тәуелділік [2]. ҚР ... ... ... экономиканың шаруашылықтың нарықтық жағдайларына өтуі кезеңнің басынан бастап шағын ... ... ... тұрақтандыруы экономиканың сәтті қайта құрудың көрсеткіштерінің бірі болып табылады. ... ... ... кәсіпкерлік тап экономикалық қатынастарының дербес субьекті ретінде нарықтың дамуының ... ... ... атрибуты ретінде шығады. Шағын бизнес мемлекеттің экономикалық өркендеуі мен халықтың ... ... ... көтерілуіне ықпал ететін маңызды факторлардың бірі және оның дамуы ... ... ... динамикалық және диверсификацияланған экономиканың құруына ықпалын тигізеді. ҚР-да кәсіпкерліктің дамуымен ... ... ... бірқатар заң актілері қабылданған болатын. Бұл халықтың жұмыспен қамтуын ... ... ... бәсекені дамыту, экономиканың перспективті саласында оның үлесін ұлғайту, халықтың ... ... ... буынын құру мақсатында шағын және орта бизнесті мемлекеттік тарапынан ... ... ... мен ынталандыруына дәлел ретінде бола алады. Республиканың экономиканың секторы ретінде ... ... ... кәсіпкерлікпен бірталай кезең өткергендігі, жұмыс атқарылғандығы туралы мынадай факторлар ... ... ... шағын және орта бизнестегі субьектілер саны әжептәуір артқан, ал ... ... ... коммерциялық қызмет, сауда сияқты мамандыруларды шекті мәнге жетті 2 Шағын ... ... ... көбісі нарық жағдайында қызмет етуде белгілі бір тәжірибені жинап ... ... ... Орта және ірі капиталы бар кәсіпорындардың үлесі аз емес, ... ... ... сферадағы заңнамасы көптеген өзгерістерге ұшырады 4 Қазіргі жағдайдың айрақша белгілері 5 ... ... ... сферадағы шағын бизнестің дамуы 6 Қызметтер саласында бизнестің жетіспеушілігі 7 өндірістік ... ... ... ауылшаруашылық шағын және орта кәсіпорындардың әлсіздігі (Алматы қаласы бойынша ... ... ... өндірумен айналысатын шағын кәсіпкерлік субьектілердің үлесі-6,2 пайыз, құрылыста-6,2 пайыз) ... ... ... сұраулар бойынша қазақстандық шағын кәсіпорындар банк қаржыландырудың қызметтерін өте ... ... ... пайдаланады (жүргізілген зерттеулер мәліметтері бойынша 1999 жылы шағын кәсіпорындардың ... ... ... пайызы банк қаржыландырудың қызметтерін пайдаланған), бірақ онсыз шағын бизнес ... ... ... аяғына тұра алмайды. әрие шағын бизнестіқаржыландырудың тәжірибесі мүлдем жоқ ... ... ... айтуға болмайды. Қаржыландырудың аясында коммерциялық банктердің бірқатары қызмет етіп ... ... ... шағын кәсіпорындарды қаржыландырудың көлемдері елдегі төмен инвестициялық белсенділік жағдайында ... ... ... айқынсыз болып келеді. Шағын бизнесті қаржыландырудың көлемінің айқынсыздығы бір ... ... ... банктер үшін елеулі пайда түсіре алмайды, екінші жағынан шағын ... ... ... қарыз қаражаттарындағы қажеттіліктерін сәйкес деңгейде қанағаттандыра алмайды. Екіншіден шағын ... ... ... берілетін несиелердің көп бөлігі қысқа мерзімді сипатта болады, яғни ... ... ... алушының қызметін кеңею мәселесін шеше алмайды. Айналым қаражаттарына несиелер ... ... ... өте маңызды, бірақ ұзақ мерзімді қаражаттарды алу мүмкіншіліксіз шағын ... ... ... барлық қызметі тек 3-4 айлық перспективасы бар өмір сүру. Шағын ... ... ... банктермен қаржыландырудың аз көлемдері жалпы нашар инвестициялық климатымен, шағын ... ... ... қаржыландырудың жоғары тәуекелдермен байланысты . Жоғары тәуекелдер мәселесін шағын ... ... ... қаржыландырудыңдегі банктердің тәуекелдерді басқару прцесстер мен механизімдерін жүзеге асыру ... ... ... шағын бизнес қайта бөлу қатынастар жағдайында дамыды. Нәтижесінде жиынтық ... ... ... белгілі-бір үлесінің меншік иесі ретінде қазақстандық шағын бизнестің жағдайының ... ... ... сәйкессіздігі орын алып отыр. Бүгінгі күні елдің негізгі капиталындағы ... ... ... иесі ретіндегі шағын кәсіпорындардың үлесі осы капиталдың жалпы құнынан ... ... ... пайызы, соның ішінде өндірістік – коммерциялық капитал активтеріне меншіктің ... ... ... 2-2,5 пайыз. Мұндай көрсеткіштер қазіргі жағдайда нақты қалыптасқан шағын ... ... ... даму деңгейіне сәйкес келіп отырған жоқ [8]. Қазіргі кезде негізгі ... ... ... меншікті көбейтуге кәсіпорындардың ұмтылысына әсер етуші факторлар нарықтардың тұрақсыздығы, ... ... ... көппрофильдігі, т.б. Қазақстан Республикасында шағын бизнестің құрылуының алғашқы этаптарында шаруашылық ... ... ... көп профильдігі – бизнесті ұстауды қолдау негізінде қажетті шарты ... ... ... Бұдан басқа сауда мен делдалдық есебінен көптеген шағын кәсіпорындар ... ... ... өндірістің кейбір элементтерін ұстап қалуға мүмкіншілікке ие болған, бірақ ... ... ... өзгерді. Бүгінгі күні мұндай жағдай ұзақ мерзіді коммерциялық табыстылыққа ... ... ... келетін түрі болып табылады. Сол себептен шағын бизнес секторындағы ... ... ... көп инвестициялар құрылыс саласына құйылады, яғни нарық тұрақты, ал ... ... ... қызметтің бағыттары біртекті болып тұған жерде (ғимараттарды монтаждау, өңдеу ... ... ... вентиляциялық және сантехникалық құрал-жабдықтарды монтаждау). Құрал-жабдықтардың дамыған екінші реттегі ... ... ... болмауы шағын кәсіпорындарды меншікті негізгі капиталға ірі салымдарды салудан ... ... ... тұрады. Шағын бизнестің сферасындағы банктік қаржыландырудың тәуекелдерінің қалыптасуына және осы ... ... ... басқаруына әсер ететін ҚР-ғы шағын бизнестің үшіші факторы немесе ... ... ... шағын бизнестің бүкіл кәсіпкерлік ортаның қалыптасуынан алшақтығы болып табылады. ... ... ... алшақтық шағын бизнестің (кооперативті қозғалыс стадиясында да) ірі кәсіпорындардан ... ... ... кіргенімен байланысты; кейін соңғылар мұндай қадамды жасап, көбісі ұтылған ... ... ... Нәтижесінде шағын бизнес ірі кәсіпорындардың қолдауынсыз дамып келе жатыр. ... ... ... әлеидік тәжірибе бойынша олармен өзараәсерлесетін шаруашылықтың шағын формалардың кепілі, ... ... ... кейбір жағдайда оларға қажетті несие-инвестициялық ресурстар бойынша кепіл беруші ... ... ... шығады, және де мұндай байланыс міндетті түрде бірегей инновациялық ... ... ... өндірістік-технологиялық тізбелер аяында мықты шаруашылық өзара әсерлесуіне негізделу керек. Қазақстан ... ... ... шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру мәселелері Шағын бизнестің негізгі мақсаты – ... ... ... жұмыспен қамтамасыз ету, оның әлеуметтік проблемаларын шешу және еңбекке ... ... ... ынталығын дамыту, тұтыну нарығын мол ассортиментті товарлармен және қызмет ... ... ... толтыру. Шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру мәселелері Қазақстан азаматтарының кәсіпкерлікпен айналысуына қолайлы ... ... ... және экономикалық жағдайлар жасау мақсатымен мынадай шаралар көзделген: - жеке ... ... ... және семьялық кәсіпкерліктерін, шаруашылық қожалықтарының істеріне мемлекет ұйымдарының заңсыз ... ... ... кепілдік беретін заңдармен қамтамасыз ету; - шағын бизнес субъекттерін мемлекеттік ... ... ... жеңіл тәртібін енгізу. Бұл тіркеудің мерзімін және ақысын қысқарту, ... ... ... жоғарғы қорының көлемін азайту, шағын кәсіпкерлер меншігіне мемлекеттік меншікті ... ... ... беру; - мемлекеттік бақылау ұйымдарының шағын бизнес субъекттерінен қосымша ақы ... ... ... мүмкіндік беретін қазіргі күші бар заңдылық нормативтер мен жағдайларды ... ... ... Бұған тек заңда бекітілген айыптар, өсімдер және басқа санкциялар ... ... ... материалдық өнімдер өндірісімен шұғылдалатын шағын бизнес субъекттеріне салық және ... ... ... ақысын төлеуге жеңілдіктер беруді өрістету. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті қаржылық ... ... ... мәселесін реттеу үшін үкіметке жатпайтын құрылымдардың қатысуымен 1997 жылдың ... ... ... айынан бастап шағын кәсіпкерлікті дамытатын Қор ашу жөнінде ұсыныс ... ... ... белгіленген. Қазақстан Республика Үкіметіне Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі мен ... ... ... шағын кәсіпкерлік кәсіпорындарына және жеке кәсіпкерлерге ақы алынбайтын мемлекеттік ... ... ... екінші деңгейдегі банклерде мемлекеттің қатысуымен есеп шот ашуды қамтамасыз ... ... ... шараларды жасауға тапсырма берілді. Осымен қатар екінші деңгейдегі банклерді ... ... ... кезекте шағын бизнес субъектеріне несие беруін ынталандыратын шаралар жүйелері ... ... ... жасалуда. Облыстарда Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен бірге мынадай шаралар жүргізілуде: - ... ... ... кәсіпорындарында пайдаланылмайтын объекттерді және аландарды түгелдеу; - пайдаланылмайтын өндіріс ғимараттар ... ... ... мәлімет берген кәсіпкерлерге, егерде олар өндіріспен айналысса, ғимараттар жалға ... ... ... сенім хат бойынша бір жыл мерзімге беріледі. Келешекте объекттер кәсіпкерлердің ... ... ... беріледі. Егерде кәсіпкерлер алты айдың ішінде өндірісті іске асыра алмаса: - ... ... ... қайтарып алынып, қайтарылған мүліктер қайтадан жарысқа қойылады; - шағын бизнес ... ... ... және бөлімшелерін салуға арналған жерлер анықталады, ай сайын шағын ... ... ... субъекттері араларында жерді сату жарыстары жүргізіледі; - жердің құны 5 ... ... ... мерзімге бөліп-бөліп төленеді. Өндіріспен айналысатын шағын кәсіпкерлер субъекттеріне жерге ие ... ... ... құжаты ақысыз беріледі; - өндірістік әрекеттер ұйымдастыру үшін шағын бизнес ... ... ... пайдалануына, аяқталмаған мемлекеттік құрылыс объекттері тендер негізінде берілуі қамтамасыз ... ... ... кәсіпкерлікті қаржыландырудың басым бағыттары ішінде оны қорғауға бағытталған заңдардың ... ... ... бақылау, шағын кәсіпкерліктің дамуына кедергі жасайтын факторларды анықтау сияқты ... ... ... шаралар бар. Шағын кәсіпкерліктің ойдағыдай дамуын айқындайтын басты шарттардың бірі ... ... ... олардың қызметін қамтамасыз ететін инфрақұрылымының жақсы дамыған және дұрыс ... ... ... жасайтын элементтерін жалға қою. Қазіргі кезде республикада шағын кәсіпорындардың ... ... ... мен өркендеуін арттыратын бизнес – инкубаторлар, технопарктер мен орталықтар ... ... ... істеуде. Алайда, олардың жұмысы әзірге республиканың шағын кәсіпкерлігінің ойдағыдай жұмыс ... ... ... үшін жеткіліксіз. Сондықтан бағдарламада көптеген кәсіпкерлердің есеп, бизнес-жоспар, маркетинг, ... ... ... талдау, құқықтық мәдениет машықтарын әлсіз меңгергендігі ескеріле отырып, бизнес ... ... ... инкубаторларға, технопарктерге, кәсіпкерлер құқықтарын қорғау жөніндегі қауымдастықтарға, мемлекеттік уәкілетті ... ... ... шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз етуді күшейту ... ... ... кәсіпкерлік саласындағы қаржылық қолдау шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қажетіне сай ... ... ... жабдық шығара алатын компанияларға бағдарлануы тиіс, олардың өндірістік бағыты ... ... ... жаңа түрлерін игеруі, техникалық және технологиялық озықтығы ескерілетін болады. Шағын ... ... ... мемлекеттік қаржылық қолдау нысандарын жетілдіру Шағын кәсіпкерлік базар қатынастарын ... ... ... іске қосып отыратын ортаның нақ өзі. Экономиканың өтпелі кезеңіндегі ... ... ... кәсіпкерлік, ең алдымен, базардың тауармен молығуына және жаңа жұмыс ... ... ... құрылуына мүмкіндік берді. Жалпы алғанда, кәсіпкерлік экономикада нақты белсенді, ... ... ... ортаны ғана қалыптастырып қоймайды, сонымен қатар, мемлекеттің экономикалық дамуында ... ... ... тұрақтылығының индикаторы есепті орта тапты жасақтайды. Қазірдің өзінде кәсіпкерлік ... ... ... бүгінгі экономикасында лайықты орын алды. Шағын кәсіпорындардың соңғы жылдары ... ... ... ұлғаюы жаңа нарықтық құрлымның қалыптаса бастағандығының айғағы. Алайда, заңдық тұлғалардың ... ... ... санының 55пайызы ғана жұмыс істегенін айтпай кетуге болмайды. Ресми ... ... ... сүйенсек, 2007 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша тіркелген 103721 ... ... ... тек 78475-і ғана жұмыс жағдайында екен. Оның тек 39907-і ... ... ... шаруашылық қызметін жүзеге асыруға қабілетті. Яғни әр 100 кәсіпорның ... ... ... 38-і ғана жұмыс істеуде, ал қалған заңды тұлғалар құрылудың ... ... ... құрып ткетудің алдында. Бұдан мемлекеттің кіріс көзі болып табылады, миллиондаған ... ... ... жұмыспен қамтамасыз ету шағын бизнестің Қазақстандағы жағдайы көңіл қуантарлық ... ... ... екені көрініп тұр. Жұмыспен қамтудың салалық құрылысымен қарастырсақ, бизнеспен ... ... ... әрбір үшінші адам сауда жүйесінде,, әрбір бесінші өнеркәсіптік өндірісте, ... ... ... алтыншы құрлыста еңбек етеді. Тұрғындарды жұмыспен қамтудың жалпы саны жағынан ... ... ... сауда саласында 36,1 пайызы, өнеркәсіптік өндіріс орындарында 21,2 пайызы ... ... ... қалғандары түрлі қызмет көрсетумен айналысады. Бұл дерекерден сауда ісі ... ... ... де басым екендігін, салалық құрылымдарда өндіріс көлемі әлі де ... ... ... қоймағанын көруге болады. Шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ақпаратты талдағанда ... ... ... кешендегі шағын кәсіпкерлік қазіргі уақытта еліміздің экономикасына тиісті үлес ... ... ... алмай отырғанын немесе табысн экономиканы сараптағанда мемлекеттің стратегиялық бағытын ... ... ... асыруда шағын бизнес басты құралдардың біріне айналғаны да байқалды. Шағын ... ... ... әсіресе, агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуға тиіс. Өткен жылдарды ... ... ... алсақ, ауыл шаруашылық шикізаттың басым бөлігі республикадан тыс жерден ... ... ... сол жерде өнделіп, дайын өнім жоғарғы бағамен қайта әкелінеді. ... ... ... үстіне, тасымалдау кезінде өнім бағасы төмендеді, шығынға жол берілді. ... ... ... жаңа өнім алуға болатын қалдықтар өнделген жерлерде қалды. Қазіргі ... ... ... агроөнеркәсіпке кірісу жүйесінде шағын кәсіпорындардың осы мәселені шешу үшін ... ... ... мүмкіндіктері бар. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл-селоларды дамытудың басты ... ... ... туралы» заңда: Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік, шарушылықтар, ... ... ... және тұтынушылар кооперативтері, ұйымдар, сондай-ақ, ауыл шаруашылығы үшін өндіріске ... ... ... қаржы жұмсайтын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеумен шұғылданады, шикізаттар өндеп, ... ... ... алынған өнімдерді сақтауды және өткізуді қамтамасыз ететін шаруашылық нысандары ... ... ... -деп атап көрсетілген. Шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестік ғана емес, сонымен ... ... ... қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпаратттандырудың да лайықты ұйытқысы болып ... ... ... Ол шағын және орташа қалалар мен аудандар аумағында тұратын ... ... ... әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға қызымет етеді. Шағын кәсіпкерлік мемлекет тарапынан ... ... ... қадағаланады және оны дамытуға көп шығын жұсалмайды. Қазіргі қалыптасқан күрделі ... ... ... ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің қарқынды дамуына тұсау болып отырған ... ... ... факторды бөліп көрсету керек. Бұл – техникалық мүмкіндіктің әлсіздігі ... ... ... қаржы ресурстарының тапшылығы. Екінші бағыт жөнінде айтатын болсақ, ауыл ... ... ... қаражаттың сауықтыру тіпті күрделі. Шағын бизнес – нарықтық экономиканың маңызды ... ... ... онсыз мемлекет жан-жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық ... ... ... қарқындарын, жалпы ұлттық өнімнің құрылымы мен сапасын анықтайды. Шағын ... ... ... орта кәсіпкерлік ел экономикасының негізгі тірегі екені белгілі. Соңғы ... ... ... осы саланы қолдау үшін мемлекет тарапынан бөлінетін қаржының көлемі ... ... ... еселеп өсуде. Елбасы биылғы Жолдауында кәсіпкерлікті дамыту мақсатында ұзақ ... ... ... бағдарлама қабылданып, қаржыландыру ісін жүйелендіруді тапсырды. Әлемдік қаражат тапшылығы ... ... ... ел кәсіпкерлерін қысылтаяң сәттен шығаруды көздейтін мұндай шаралар болашақта ... ... ... жемісін берері анық. Кәсіпкерлікті қолдап, шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ... ... ... бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына енуге бет алған ... ... ... үшін өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өркениетті елдердің барлығы ... ... ... өздерінің әлеуметтікэкономикалық мәселелерін шешуде шағын кәсіпкерлік нысандарына арқа сүйейді. Әлемдік ... ... ... экономиканың ажырамас элементі болып, орнықты дамуы, сондай-ақ айналып келетін ... ... ... кезеңінде экономика жүйесінің икемділігін қамтамасыз етуге қабілетті шағын және ... ... ... кәсіпкерліктің дамыған секторы болып табылады. ШОК секторына халықтың көбірек ... ... ... мұқтаждық пен жұмыссыздықтың азаюына, нарықтағы бәсекелестіктің өсуіне, ішкі өнімнің ... ... ... мен сапасының артуына ықпал етеді. Шағын және орта бизнес субъектілерін ... ... ... жандандыру отандық экономиканы дамытудың ең өзекті мәселелерінің бірі. Себебі, ... ... ... арқылы әлеуметтік-экономикалық дамудың көптеген мәселелерін шешеді: өндіріс өнеркәсібін модернизациялауды ... ... ... кеңейтеді, бәсекеге қабілетті өнімдерді шығарады, жұмыс орны санын өсіреді, ... ... ... әл-ауқатының жалпы деңгейін көтереді. Жалпы Қазақстандағы бизнес жүргізу үшін жасалған ... ... ... қарастыратын болсақ. Бүкіләлемдік банктің жүргізген зерттеулерін жыл сайын шығатын ... ... ... жүргізу» (Doing Business Report) басылымы жария ететін 2010 жылғы ... ... ... бойынша Қазақстан 181 елдің ішінде бизнес жүргізу үшін қолайлы ... ... ... тізімінде 59 орында, ал лицензиялау бойынша 2009 жылы 175 ... ... ... ие болды. ШОБ-тің даму мәселелері әрдайым басымдықтағы міндеттер қатарына қойылады ... ... ... республикадағы экономиканың қайсы бір даму кезеңінде барабар келетін тиімді ... ... ... қолға алынуда. Осы орайда, Үкіметтің ауқымы бойынша ТМД елдерінің ... ... ... теңдессіз дағдарысқа қарсы шараларын атап өту қажет. Осылайша, 2008-2010 ... ... ... Мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде ШОК-ке 500 млрд. теңгеден астам сомаға ... ... ... көмек көрсетілді. Дағдарыстан кейін мемлекет экономиканың тұрақтандыру саясатын жүргізу барысында, ... ... ... және орта бизнесті сауықтандыруды да іске асыруда, себебі дағдарыстан ... ... ... оның негізгі көрсеткіштері төмендеп кетті. Барлығына мәлім, шет мемлекеттердің тәжірибелері ... ... ... кәсіпорынды қаржыландырудың кең таралған көздерінің бірі – коммерциялық банктердің ... ... ... инвестициялары болып табылады. Бірақ, қаржылық дағдарыстың ықпалы мен екінші деңгейлі ... ... ... беретін несие көлемінің азайтылуы салдарынан жеке кәсіпкерлердің белсенділігі азайды. ... ... ... 2009 жылдан бастап нарықтағы ШОК тіркелген субъектілерінің саны азая ... ... ... байқалды. БҚО-да 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 34,3 мың ... ... ... кәсіпкерлік субъектілері тіркелді, бұл 2009 жылғы 1 қаңтардағы деңгейден ... ... ... аз. Шағын кәсіпкерлік саласында жұмыс істейтіндердің жалпы саны 63,8 мың ... ... ... құрады, 4,3 мың жұмыс орындары құрылды. бұл 1,1%-ға аз. Шағын ... ... ... субъектілерімен 103,9 млрд. теңгенің өнімі (жұмыс, қызмет) өндірілді, бұл ... ... ... жылдың деңгейінен 3,1%-ға аз. ЕДБ-дің шағын кәсіпкерлікті несиелендіруіне жасалған шолу ... ... ... үрдіске әлемдік қаржы дағдарысы салдарының кері ықпалын көрсетті. Осылайша, ... ... ... жылдың соңында Қазақстан банктері тұтастай алғанда несие беруді және ... ... ... ішінде шағын кәсіпкерлікті несиелендіруді бірден азайтты. Нәтижесінде 2005-2007 жж. ... ... ... жаппай беріліп отырған жыл сайынға несие көлемі 2008 жылдан ... ... ... жыл сайын азаюда (1 сурет). 1 сурет. - Экономика мен ... ... ... кәсіпкерлікке берілген несиелер бойынша ЕДБ несие портфелі Еліміз әлемдік қаржы-экономикалық ... ... ... ықпалына іліккен жылдары үкіметтің онымен күресте белгілеген бес басым ... ... ... бірі шағын және орта бизнесті қолдау мәселесі болатын. Өйткені ... ... ... жұмыспен қамтуда, ішкі рынокты көпшілік қолды тауарлармен қамтамасыз етуде ... ... ... болмасын шағын және орта бизнестің қалыпты жұмыс істеп тұруының ... ... ... зор. Сондықтан үкімет қай салаға, қандай қызмет түріне жататындығына ... ... ... мемлекеттік қолдауды барлық шағын және орта бизнес субъектісіне көрсету ... ... ... деп шешті. Экономиканы отандық қаржы институттары тарапынан қаржыландырудың қысқаруы жағдайында ... ... ... және орта бизнеске көмек көрсету жалғасуда. Мемлекеттік қолдау олардың ... ... ... тиістілігіне қарамастан, шағын және орта бизнестің барлық субъектілеріне көрсетілуде. Екінші ... ... ... банктер шағын және орта бизнеске кредит беру бойынша барлық ... ... ... операторлары ретінде қызмет етуде. Осынау күрделі де қиын шақта шағын ... ... ... орта бизнеске берілген несиелердің қайтарылатынына банктер сенімін арттыру үшін ... ... ... кәсіпкерлікті дамыту қорының кепілдік беру механизмі енгізілді. Екіншіден, «Самұрық ... ... ... қоры ауыл тұрғындарын несиелендірудің олар үшін тиімді жаңа бағдарламасын ... ... ... Соның ішінде жұмыс орындарын сақтап, дамыту үшін ауылдағы кәсіпкерлерге ... ... ... жеңілдікті несиелер берілетін болды. Міне, осындай шаралардың нәтижесінде қазақстандық ... ... ... әлемдік дағдарыстың ауыртпалықтарын айтарлықтай сезіне қойған жоқ. Экономикалық дағдарыс кезінде ... ... ... алдымен, кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық белсенділігін сақтап қалу мәселесі алға ... ... ... Соңғы жылдары мемлекет тарапынан шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне ... ... ... қаржылық көмек көрсетілді. Бұған мысал ретінде Қазақстан Республикасының Президентінің ... ... ... халқына жолдауын «Жаңа онжылдық жаңа экономикалық өрлеу Қазақстанның жаңа ... ... ... және Қазақстанның 2020 жылға дейін стратегиялық жоспарын іске асыру ... ... ... 2010 жылдан бері жүзеге асырылып келе жатқан «Бизнестің жол ... ... ... – 2020» атты отандық бизнесті қолдау бағдарламасын айтуға болады. ... ... ... бағдарламаның мақсаты – экономиканың шикізат емес секторларындағы аймақтық кәсіп-керліктің ... ... ... әрі теңгерілген өсімін қамтамасыз ету, сондай-ақ бұрынғы жұмыс орындарын ... ... ... қалу және жаңа жұмыс орындарын құры. Бұл орайды, «Даму» ... ... ... бағдарламаның іске асырылуын қадағлайтын қаржылық агент міндетін атқарды. Бұл бағдарлама ... ... ... бойынша жүзеге асырылады: 1. Жаңа бизнес-бастамаларды қолдау 2. Кәсiпкерлiк секторды сауықтыру 3. Экспортқа бағдарланған өндiрiстi ... ... ... бағдарлама арқылы өңірлердегі, соның ішінде, ауылдағы кәсіпкерлерге жаңа жобалар, ... ... ... жаңа жұмыс орындары ұсынылса, екіншіден, еліміздің түкпір-түкпіріндегі жергілікті жолдар, ... ... ... мен емханалар, мәдениет ошақтары жөнделіп, жаңарып қалды. Көп жыл ... ... ... көрмей тозғындай бастаған жылу жүйелері мен қазандықтар, коммуналдық сала ... ... ... мен инженерлік желілер де біршама жаңартылды. Аймақтағы «ДАМУ» қоры бағдарламаларын ... ... ... 2010 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша БҚО «Даму» қорының ... ... ... бойынша ЕДБ қаражаты ескертіп орналастыру арқылы 538 қарыз алушы ... ... ... сомасы 26,2 млрд. теңге қаражат алды. Бұл көрсеткіш игерілген ... ... ... сомасының 5,3% құрайды (8 орын). 310 жұмыс орны құрылды ... ... ... кесте). 1 кесте. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры бағдарламаларының Батыс Қазақстан ... ... ... іске асырылуы № Бағдарлама Сомасы, млн. теңге Қарыз алушы- лардың саны Номинал ды мөлшер- леме Тиімді ... ... ... леме Құрыл- ған жұмыс орны 1. Тұрақтандыру бағдарламасы- ның 3-траншы 6 653 103 11,39% 12,14% 61 2. Тұрақтандыру бағдарламасының 2-траншы 11 939 142 12,5% 14,31% 44 3. Тұрақтандыру ... ... ... 1-траншы 3 942 199 16,51% 18,09% 93 4. Даму-Аймақтар 2 891 78 12,41% 13,49% 71 5. Даму-Өндіріс 748 8 8% 8,31% 41 6. Әйелдер кәсіпкер лігін шағын несиелендіру 20 8 12,76% 13,72% 0 7. Барлығы 26 192 538 12,68% 14,07% 310 Берілген қаражаттың ... ... ... көлемінің 17 млрд. теңгесі (65%) Орал қаласына, қалған бөлігі ... ... ... өзге аудандар мен қалаларға бөлінген. Серіктес банктердің арасында анағұрлым белсенді ... ... ... істегендері – «АТФ Банк» АҚ, «БТА Банк» АҚ, «Казкоммерц-банк» ... ... ... Аталмыш банктер Қордың аймақтағы бағдарламалары бойынша қаражаттың жалпы көлемінің ... ... ... астамын берді. Салалық бөліністе сауда (қаражаттың 60%), өнеркәсіп (9%) және ... ... ... көрсету (15%) жобалары белсенді қаржыландырылуда. «Даму» Қорының қарыз алушыларына жүргізілген ... ... ... көрсеткендей, Қордың шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру бойынша ... ... ... бағдарламасы жалпы алып қарағанда, тиімді болып табылады. Мемлекет бөлетін ... ... ... түбінде мұқтаж кәсіпорындарға жетеді. Егер мұндай бағдарлама болмаса, Қазақстандағы ... ... ... және орта бизнес әлемдік экономикалық дағдарыстың салдарын былайша жеңе ... ... ... еді, даму қарқыны да кәдімгідей тежелген болар еді. Көптеген ... ... ... мемлекет көмегінің арқасында айналымдағы қаражатынан айырылып, құрдымға батпады, бизнесті ... ... ... кезінде алда кездесетін көптеген факторлардан болатын қаржылық жүктемені жеңілдете ... ... ... сонымен қатар дамуға инвестициялар салып, бизнестің әкелетін табысын көбейте ... ... ... аяқтай келіп, жоғарыда айтылғандардан мынандай қорытынды шығаруға болады. Республикада ... ... ... және орта бизнесті дамыту жолындағы көптеген кедергілер бүгінгі күні ... ... ... жатқандығы айқын. Алайда, шағын және орта бизнестің дамуына тежеу ... ... ... күрделі проблемалар әлі де баршылық. Бүгінгі негізгі проблемалар: шағын ... ... ... орта бизнесті қолдау, қорғау жөніндегі заңдық базаның шыңжаулығы; шағын ... ... ... орта кәсіпкерлікті қолдау және қорғау инфрақұрылымының әлсіздігі; несие беру ... ... ... толтырудың тым қиындығы; білімді кадрлардың жетіспеуі. Ал шағын және орта ... ... ... басты проблемасы – ол несие беру саясаты. Несие тек ... ... ... кепілдеме ретінде мүлікке беріледі. Ал кепілдікке беруге жарайтын мүлік ... ... ... кәсіпорындардың керектігі несиесіне кепілдік бере алмайды. Сондықтан шағын және ... ... ... кәсіпорындардың керектігі банк, несие банктің бір бөлімі болуы керек ... ... ... кәсіпорындар кадр даярлау, банктік кредит алу информациялық қызметтерге мұқтаж. Шағын ... ... ... орта кәсіпорынның артықшылықтары: бәсекелі нарықтық өрісін кеңейтеді; айрықша қажеттіліктерді ... ... ... жөндеу, ксерокөшірме, көлік жөндеу, ұсақ сауда т.б.) қанағаттандыру мүмкіншілігі, ... ... ... тез икемделу қабілеттілігі; жаңа тауарларды, жұмыстардың жаңа тәсілдеріне тез ... ... ... Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде ... ... ... шаралар белгіленген. Бағдарламада шағын және орта кәсіпкерлікті тұрақты дамытуды ... ... ... ету, экономикада оның үлесін ұлғайту, жаңа жұмыс орнының санын ... ... ... айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның орташа табы ретінде меншік ... ... ... бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген. Бағдарламаны жүзеге асыру үшін мынадай ... ... ... шешілуге тиіс: ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып дамыту; салалық министрліктердің ... ... ... инновацияда және басқа салада шағын бизнесті дамытуға қолдау көрсетуі; ... ... ... беру ісіне жеке сектордың араласуы; шағын кәсіпкерлікті қолдау аясындағы ... ... ... – құқықтық актілерді жетілдіру Шағын және орта кәсіпорындардың дамуы ... ... ... тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады және жергілікті ... ... ... ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. Шағын және орта кәсіпорын дүниежүзінде ... ... ... орын алады. Ол тек қана тұтыну сферасында емес, сол ... ... ... кейбір бөлек үзелдер мен механизмдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар ... ... ... негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын ... ... ... субъектілері жеке адамдар болуы да мүмкін. Шағын және орта ... ... ... барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол қызметтер бір ... ... ... бірнеше түрде болуы мүмкін. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту ... ... ... қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде кешенді шаралар белгіленген. Бағдарламада шағын ... ... ... тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, экономикада оның үлесін ұлғайту, жаңа ... ... ... орнының санын арттыру, айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның орташа ... ... ... ретінде меншік иелерінің бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген. Бағдарламаны жүзеге ... ... ... үшін мынадай міндеттер шешілуге тиіс: ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып ... ... ... салалық министрліктердің өндірісте, инновацияда және басқа салада шағын бизнесті ... ... ... қолдау көрсетуі; несие беру ісіне жеке сектордың араласуы; шағын ... ... ... орта кәсіпкерлікті қолдау аясындағы нормативтік – құқықтық актілерді жетілдіру Шағын ... ... ... орта кәсіпорындардың дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың ... ... ... арттырады және жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. ... ... ... кәсіпорын дүниежүзінде маңызды орын алады. Ол тек қана тұтыну ... ... ... емес, сол сияқты кейбір бөлек үзелдер мен механизмдерді шығару ... ... ... немесе полуфабрикаттар өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды ... ... ... алады. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері жеке адамдар болуы ... ... ... мүмкін. Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. ... ... ... қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Шағын және орта ... ... ... дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады ... ... ... жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын ... ... ... маңызды орын алады. Ол тек қана тұтыну сферасында емес, ... ... ... сияқты кейбір бөлек үзелдер мен механизмдерді шығару жағдайында немесе ... ... ... өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. ... ... ... және орта кәсіпкерлік субъектілері жеке адамдар болуы да мүмкін. ... ... ... және орта кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. ... ... ... қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 7. ... ... ... Л.Ә., Кәрібаев К., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері. 2005. ... ... ... Мадяирова Д.М., Қалдыбаева А.Е. Халықаралық экономикалық қатынастар. 2004. Алматы. 9. ... ... ... Қ.Р. Қазақстан экономикасы. 2007. Алматы. 10. Ашонұлы Қ. Шағын кәсіп ... ... ... нарық.//Қазақ әдебиеті-2005. 11. Қинашева Ж. Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын кәсіпкерліктің ... ... ... №2. 12. Райханұлы Н. Шағын кәсіпкерлік: Бағдар айқындала түсті.//Ақиқат №7 ... ... ... Исабеков Б. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның даму ... ... ... жоғарғы мектебі-2003. 14. Бейсенұлы Б. Бизнестің өз құндылығы бар.//Жас Алаш-2007. 15. ... ... ... В.Қ., Байжомартов І.С., Жүнісов Б.А., Колягин Б.М. Жалпы экономикалық ... ... ... 2002. Алматы-Ақтөбе 16. Бейсенғазиев М.Б. Кәсіпкерлік негіздері. 2006. Орал. 17. Ломакин ... ... ... Мировая экономика. 2004. - Москва: Финансы.