... ... ... КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Коммерциялық банк:
... ... ... болуы, негізгі түсініктер, қызметтері, атқаратын операциялары
Нарықтық қатынастар жағдайында банк
... ... ... мемлекеттің эконо-микасы жағдайының басты қозғаушы күші болып табылады.
Қоғамның экономикалық
... ... ... банктер рөлінің өсуі ақшаның заттық формасының өзгеруімен, әсіресе ақшасыз
... ... ... есеп айырысуды кеңірек пайдаланумен байланысты.
Қолма-қол ақшаны жеке және заңды
... ... ... өздері таңдаған қоймаларға сақтай алады, ал төлемді қажеттілігіне қарай
... ... ... асыра алады.
Қолма-қол емес ақшаларды тек банктердегі заңды тұлғалар шоттарында
... ... ... [3].
Ақшасыз есеп айырысу жеке тұлғалардың ақшалай қатынастары сфера-сына да
... ... ... еніп келеді. Табысты банк шоттарына аудару, чек, пластикалық карталарды
... ... ... айырысу үшін пайдалану жеке тұлғалардың банкке тәуелді-лігін арттыра түседі.
Соңғы
... ... ... Қазақстанның Ұлттық Банк жүйесі айтарлықтай өзгеріс-терге ұшырады. Жүріліп жатқан
... ... ... қаржылық төңкеріс деп қарауға болады. 1990-1991 жылдары Қазақстанның тәуелсіздік
... ... ... және нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты банк жүйесін қайта құру
... ... ... болды. Ол үшін 1990 жылы Қазақстанның банк жүйесін реформалаудың
... ... ... негізі құрылды, яғни «Қазақ ССР-дағы банктер мен банк қызметі
... ... ... жаңа заң қабылданды [23].
1991 жылы банктердің мемлекеттік салаларын қайта
... ... ... және КСРО-ның мемлекеттік банкінің республикалық бөлімдері қызметтерін егеменді мемлекет-тердің
... ... ... бантеріне беріп, алғашқы коммерциялық банктер құру арқылы екі деңгейлі
... ... ... жүйесі қалыптасты. Жаңа банк жүйесінің бірінші деңгейі – Ұлттық
... ... ... болды. Екінші деңгейдегі коммерциялық банктер саны 90-жыл-дарда қарқынды түрде
... ... ... әсіресе кіші және орташа коммерциялық банктер саны 200-ге жуық
... ... ... банктер қызметі әртүрлі себептердің ықпалымен айтар-лықтай күрделі экономикалық жағдайда
... ... ... асқанын айта кету керек. Оларға мысалға құнсыздану төлемдік дағдарыс,
... ... ... тапшылық, банк дағда-рыс сияқтыларды алуға болады. Осы жағдайлардың әрқайсысы
... ... ... ерекшеліктермен, сондай-ақ банк қызметі үшін кері салдарымен сипат-талады. Сонымен,
... ... ... дағдарысы ссудалық қарызды уақытында өтеу мүмкіндігінің нашарлауына байланысты туындайды.
... ... ... берілген ссудалардың құнының төмендеуіне әкеп соқты. Егер құнсыздану динамика-сын
... ... ... онда құнсыздану 1992 жылы 2500%-тен 1994 жылы 1260%-ке дейін,
... ... ... жылы 63%-ке дейін төмендеді, ал 1996 жылы құнсыздану 28,7%-ке
... ... ... болды. Ал 2000 жылы ол 9,8% ғана құрағаны белгілі.
... ... ... қаржыландыру ставкасы 300%-тен 125%-ке дейін төмендеді. Қазақстан Рес-публикасының статистика
... ... ... ресми мәліметтері бойынша 2002 жылы қаңтарда құнсыздану 0,7% құрады,
... ... ... 2001 жылы қаңтардағыдан айтарлықтай төмен болды (1,1%) [2].
1993-1994 жылдары
... ... ... банктер саны 204-ке жетті, олардың көбі қаржылық жағынан жағдайсыз
... ... ... Ұлттық Банк алдында банк секто-рын сауықтыру мәселесі тұрды. Банк
... ... ... және қызметіне қойылатын қатал талаптар, сондай-ақ банктік қызметті реттеу
... ... ... Ұлттық Банктің ауқымды өкілдігі «Банк және банк қызметі туралы»
... ... ... күші бар, банк қызметі мен банктік қадағалауды жүзеге асырудың
... ... ... стандарты негізінде жасалған Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығында бекітілген.
Банктік секторды
... ... ... және ары қарай өсіру мақсатында 1996 жылы екінші деңгейлі
... ... ... халықаралық стандартқа көшуінің бағдарламасы қабылданды. Оның шеңберінде банктердің халықаралық
... ... ... әсіресе капиталдың жеткіліктілігіне, активтер сапасына, менеджмент деңгейіне, бух-галтерлік есеп
... ... ... ақпаратты енгізу және беруге біртіндеп қол жет-кізуі қарастырылады [19].
2001
... ... ... 1-мамырындағы жағдай бойынша бұл топқа 11 банк қосылып, екінші
... ... ... 24 банк кірсе, ал 12 банк бұл бағдарламадан шығарылған.
Бағдарлама
... ... ... халықаралық стандарт деңгейінде қызмет атқара-тын жоғары капиталы бар, тұрақты
... ... ... жүйесін қалыптастыру болғандық-тан, соңғы жылдары қаржылық жағдайы тұрақсыз банктер
... ... ... банктер саны айтарлықтай азайды. Мұнда банктерді капиталдандыру деңгейіне бағда-рлама
... ... ... қатал талаптар банк секторын сауықтыруды тездетті, оның ішінде банктердің
... ... ... және бірігуі, капиталы төмен банктердің несиелік серіктестікке өз еркімен
... ... ... байқалды. Қаржылық жағынан тұрақсыз және төлем қабілетсіз банктердің банк
... ... ... жүргізуге берген лицензиясын қуатсыз ету және күшпен тарату жұмыстары
... ... ... операцияларының кейбір түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар саны банктерден жылдамырақ
... ... ... отырды, бұл – Қазақстандағы қаржылық делдалдықтың дамуының бір белгісі.
... ... ... жылдың соңында банк операция-ларының кейбір түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар
... ... ... 107-ге жетті.
2000 жылы банк секторының дамуының сандық көрсеткіштері ұлттық
... ... ... даму қарқынынан асып кетті. Оған Ұлттық Банктің салымшы-ларды қорғау
... ... ... сондай-ақ банктерді капиталдандыру деңгейіне қойылатын талаптардың өсуі айтарлықтай ықпал
... ... ... жылдың бірінші қаңтарында Қазақстанда екінші деңгейдегі 44 банк, оның
... ... ... 1 мемлекетаралық банк, 2 мемлекеттік банк және шетелдіктер қатысуымен
... ... ... 16 банк болды.
Қазақстандық банктер ұзақ реформалау жолынан өтті, осы
... ... ... ішінде тек сандық ғана емес, сапалық өзгерістер де жүрілді.
... ... ... таңда Қазақстан-дық банк секторы айтарлықтай капиталға ие. Қазақстан орташа
... ... ... бір банкке сәйкес келетін жиынтық капитал мөлшері бойынша лидер
... ... ... та-былады. Сонымен, егер мысалға Украина, Ресей, Қырғызстанда бұл көр-сеткіш
... ... ... млн. долларды құраса, Қазақстанда 13 млн. доллардан асады [42].
Қазақстан
... ... ... Ұлттық Банкінің меншікті капиталдың ең аз мөлшерімен өткізілетін операциялар
... ... ... өсіміне қойылатын талаптарды көтеруіне байланысты банктер меншікті капитал мөлшерін
... ... ... жылы банктердің жиынтық меншікті капиталы 24,2%-ке өсіп, 121,1 млрд.
... ... ... құраса, банктер міндеттемелері 57,2%-ке артып, 686 млрд. теңгені (2000
... ... ... – 436,4 млрд. теңге) құрады. Тұрғындар депозитінің міндеттемелері құрылымындағы
... ... ... де айтарлықтай, оның үлесі 21%тен 27%-ке дейін өсті. Ресурстық
... ... ... өсуі жағдайында банк активтері де айтарлықтай ұлғайды (54,9%-ке), 2002
... ... ... бірінші қаңтарда 818 млрд. теңгені құрады.
Сонымен, банк секторының ұлттық
... ... ... ықпалының өскенін айтуға болады.
Қазіргі таңда Қазақстанның банк секторы ТМД
... ... ... ішінде қаржылық жағынан ең тұрақтысы болып танылды. Сондай-ақ банк
... ... ... Қазақстандағы ең қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі [1].
2006
... ... ... басындағы жағдаймен Қазақстанда екінші деңгейлі 34 банк қызмет еткен,
... ... ... бүкіл Қазақстан бойынша 418 филиалы, 1312 есеп-айырысу-кассалық бөлімшелері бар
... ... ... «коммерциялық банк деген не?», ол қайдан пайда болды деген
... ... ... төңірегінде жауап іздеп көрер болсақ, экономикалық әдебиеттерде «банк» сөзі
... ... ... жылы италия тілінің «вапсо» деген сөзінен алынған деген пікір
... ... ... «банк» сөзі стол деген мағына беретін италия сөзінен шыққан.
... ... ... «Банк-столдар» тауарлардың саудасы қарқынды жүретін алаңдарда орнатылды. Саудаға әртүрлі
... ... ... қолданылды, бірыңғай монета жүйесі болмады. Сондықтан, айналымдағы монеталарды бағалап,
... ... ... айырбасы бойынша кеңес бере алатын мамандар қажет болды. Бұл
... ... ... базарларда сауда жасайтын столдары болды. Біздің түсінігіміздегі банк Ежелгі
... ... ... ерекше столдардан басталады, онда банкирлерді трапезидтер деп атады (грек
... ... ... аударғанда «трапеза» - стол), оларда валюта айырбасымен, сондай-ақ басқадай
... ... ... операцияларымен айналысатын менсариялар болды (латыннан аударғанда стол деген мағына
... ... ... Демек, алғашқы банктер «менял ісі» - әртүрлі қалалар мен
... ... ... ақша айырбасы негізінде пайда болды [39].
Енді әлемде банктердің пайда
... ... ... тарихына тоқталар болсақ, көптеген ғалымдар пікірінше, алғашқы банктер капитализмнің
... ... ... сатысында, алдымен Италияның кейбір қалаларында 14-15 ғасырларда пайда болды.
... ... ... айтуынша, банк тауарлық шаруашылықтың ерекше инс-титуты ретінде тауарлық шаруашылықтың
... ... ... сатыларында тауарлық-ақшалай қатынастардың дамуымен байланысты емес, ақша айналысын реттейтін
... ... ... кеңірек масштабтағы несие операцияларын жүргізетін арнайы мекемелер желісі қажет
... ... ... кезде пайда болды. Банк капиталистік кәсіпорындардың қызметі несие қажет
... ... ... кездегі оның даму сатысында пайда болды. Банктің капиталисттік шаруашылық
... ... ... ретінде сипатталуы кездейсоқ емес [29].
Кейбір ғалымдар банктер ертерек феодализм
... ... ... пайда болды дейді. Олар банк ісінің даму элементтерін тарихта
... ... ... Вавилон, Мысыр, Греция, Рим сияқты мемлекеттерден табуға болады дейді.
... ... ... банк-тердің пайда болу кезеңі туралы түсінік он-жиырма жылға емес,
... ... ... мыңдай жылға созылады.
Ол кезде банк операциялары монеталарды сатып, сату,
... ... ... мер-зімі келгенге дейін міндеттемелерді есепке алу, салымдарды қабылдау, ссуда
... ... ... ипотекалық және ломбардтық операцияларды қамтыды. Бірақ әлеуметтік-экономикалық жағдайдың біртіндеп
... ... ... (феодалдық тәртіптің орнауы, нату-ралдық шаруашылықтың басым болуы, ежелгі христиандықтың
... ... ... ақша қатынастарын сынауы) тауар-ақша операцияларын және солармен бірге қазіргі
... ... ... операцияларының басылуына әкеп соқты [23].
Бірақ бұл банк ақша әлемдік
... ... ... қызметін орындаған кездегі эконо-миканың даму кезеңіне сәйкес ғана пайда
... ... ... деген сөз емес. Ақшалар тек ішкі нарықта айналымда жүрген
... ... ... сатыларда болғаны тарихтан белгілі. Алғашқы несиелік операциялар туралы естеліктер
... ... ... заманымызға дейінгі VI ғасырларға жатады. Ежелгі Вавилонда салым қабылдау
... ... ... олар бойынша процент төлеу сияқты салым операциялары болды. Осы
... ... ... біздің заманымызға дейін Грецияда да болды, онда салым қабылдаумен
... ... ... ақша айырбасы жүрілді [29].
Феодалдық құрылыстың ыдырауы, қалалардық, сауда-саттық пен
... ... ... дамуы тауар-ақша операцияларын белсендірді және ақшалармен жасалатын операциялардың қауіп-қатерін
... ... ... алатын делдалдарға қажеттілікті қалып-тастырды.
Алғаш банк капиталы Орта Азияға 1875
... ... ... кірді, Ол кезде Ташкентте қазыналық операциялар үшін Мемлекеттік банк
... ... ... ашылды. XIX ғасыр-дың соңынан бастап, Түркістанға жеке меншік банктер
... ... ... кіре бастады. 1898 жылы Ташкентте Волжский-камский банкі ашылды. Одан
... ... ... жыл-дары Сібір, Қазақстан, Түркістан банк кеңселері, коммисионерлері мен агенттерінің
... ... ... желісімен толықты. 1912 жылы қаңтарда барлық Азиялық Ресейде 154
... ... ... бөлімшелері, коммисионерлер мен агенттер болды [10] .
«Коммерциялық банк» термині
... ... ... саудағы қызмет көрсеткен, сауда-айырбас операциялары мен төлемдерін жүргізген кездегі
... ... ... ісінің дамуының алғашқы сатыларында пайда болды. Негізгі клиентура –
... ... ... көпестер болды («коммерциялық банк» атауы осыдан шықты). Банктер жүк
... ... ... сақтауға және тауар айналысымен байланысты басқа операцияларға несие берді
... ... ... банк атауындағы «коммерциялық» термині өзінің алғашқы мәні-нен айырылып қалды.
... ... ... ол банктің «іскерлік» сипатын, оның шаруашылық агенттердің барлық түрлеріне
... ... ... көрсетуге бағытталғанын білдіреді.
Қазіргі коммерциялық банк – бұл ақша-қаражаттарын тарту
... ... ... өз атынан оларды қайтарымдылық, төлемділік және мерзімдік шартымен тарату
... ... ... құрылған ұйым.
Банктің негізгі бағыты – ақша-қаражаттарын несие берушіден қарыз
... ... ... және сатушыдан сатып алушыға қарай жүргізетін делдалдық.
Ақша-қаражаттарының қозғалысын банктермен
... ... ... инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, биржалар, брокерлік, дилерлік фирмалар және
... ... ... қаржы мекемелері де жүзеге асырады. Бірақ банктердің қаржы жүйесінің
... ... ... ретіндегі, басқа субъектілерден ерекшелеп тұратын екі белгісі бар [41].
Біріншіден,
... ... ... қарыздық міндеттеменің қос айырбасы тән: олар өздерінің меншігі қарыздық
... ... ... таратады (депозиттік және жинақ сертификаттары, облигациялар, вексельдер), ал ондай
... ... ... қозғалысқа түскен қаражаттар қарыздық міндеттемелер мен басқалар шығарған бағалы
... ... ... салынады [9].
Екіншіден, банктер өз мойнына заңды және жеке тұлғалар
... ... ... қарыз сомасы белгіленген міндеттемелерді алады. Осы арқылы банктер барлық
... ... ... активтері мен пассивтерінің өзгерісімен байланысты, акционерлері арасында оларды бөлетін
... ... ... инвестициялық қорлардан ерекшеленеді.
Банк – тауарлық-ақша шаруашылығының сөзсіз атрибуты. Тарихи
... ... ... алғанда, олар қолдан-қолға өтті: құнның ақшалай формасының айналысы-ның басын
... ... ... ісінің басталуы деп санауға болады, ал банк қызметінің пісіп-жетілу,
... ... ... ережесі экономикадағы тауар-ақша қатынастарының даму дәреже-сіне сәйкес келеді.
Банк жүйесі
... ... ... елдің экономикасының тығыз байланысқан құры-лымдық элементі болып табылады. Сенімді
... ... ... секторының болуының макро-экономикалық тұрақтылық үшін маңызы зор. Өз кезегінде
... ... ... және құрылымдық саясат банк жүйесі жағдайына ықпал етеді. Бүгінде
... ... ... елдердің, оның ішінде Қазақстанның билік иелері сенімді банк жүйесімен
... ... ... және құрылымдық саясаттың өзара байланысына үлкен мән береді. Нашар
... ... ... жүйесі макроэконо-микалық саясат пен ақша-несие саясаты шараларының тиімділігіне нұқсан
... ... ... мүмкін [20].
Бүгінгі таңда коммерциялық банктер клиенттерге 200-ге дейінгі банк
... ... ... мен операцияларын ұсына алады.
Коммерциялық банк қызметінің негізделетін екінші маңызды
... ... ... – банктің қызметі нәтижесі үшін экономикалық жауапкершілігін білдіретін экономикалық
... ... ... Экономикалық дербестік төмендегілерді білдіреді:
- банктердің меншікті қаражаттары мен тартылған ресурстарын
... ... ... бостандығы;
- клиенттер мен салымшыларды еркін таңдау;
- банк табысын еркін меңгеру.
Қазіргі заң
... ... ... коммерциялық банктерге өз қорлары мен табыстарын меңгеруде экономикалық бостандық
... ... ... міндеттемелері бойынша коммерциялық банк салым салынатын барлық қаражаттары мен
... ... ... жауап береді. Өз операцияларынан келе-тін қауіп-қатерлердің барлығын коммерциялық банк
... ... ... мойнына алады [7].
Үшінші қағида коммерциялық банктің өз клиенттерімен өзара
... ... ... қарапайым нарықтық қатынас ретінде құрылатынын көрсетеді. Коммер-циялық банктер ссуда
... ... ... отырып, пайдалылық, қауіп-қатер, өтімділік сияқты нарық-тық белгілерден бастау алады.
Коммерциялық
... ... ... жұмысының төртінші қағидасы мемлекет оның қызметін тікелей бұйрықпен емес,
... ... ... жанама экономикалық әдістермен ғана, яғни оперативтік қызметке араласпай-ақ реттей
... ... ... білдіреді.
Өз қызметтері бойынша банк секторы – кез-келген мемлекеттің қаржы
... ... ... айтарлық икемді және дамып келе жатқан сектор [29].
Банктің алғашқы
... ... ... негізгі қызметі – уақытша бос ақша-қаражатта-рын жинақтау, жинастыру қызметі.
... ... ... ондай жинастырудың кейбір ерекшелік-терін ескеру қажет. Өйткені банк өзінің
... ... ... емес, басқаның да уақытша бос ақша-қаражаттарын жинастырады. Жиналған ақша
... ... ... тек өзінің ғана емес, өзгенің де қажеттіліктеріне пайдаланылады. Жинақталған
... ... ... қайта бөлінген ресурстардың меншік иесі құқығын алғашқы кредиторлар (банк
... ... ... иеленіп қалады.
Несиелік қызметті атқарған кезде коммерциялық банктер айналымға несие
... ... ... шығарады, яғни қарыз алушыға ссудалар берген кезде ақша масса-сы
... ... ... ал қарыз алушы ссуданы өтеген кезде бұл ақша массасы
... ... ... Себебі, қарыз алушыға берілген ссуда банктегі оның шотына салынады,
... ... ... банк депозит (талап еткенге дейінгі салым) ашады, мұнда банктің
... ... ... міндеттемесі ұлғаяды. Депозит иесі банкте қолма-қол ақша алуына болады,
... ... ... айналымдағы ақша саны ұлғаяды. Сонымен, өзінің негізгі қызметін атқарған
... ... ... беру) кезде коммерциялық банктер депозиттік-несие эмиссиясын, яғни несие ақша
... ... ... жүзеге асырады.
Екінші қызметі – ақша айналымын реттеу. Банктер әртүрлі
... ... ... субъектілерінің төлем айналымы жүрілетін орталық. Есеп айырысу жүйесі арқылы
... ... ... өз клиенттеріне ақша-қаражаттары және капитал айырбасы, айналымын жүргізуіне мүмкіндік
... ... ... Банктер арқылы ақша-қаражаттары мен капиталдар бір субъектіден екіншісіне, халық
... ... ... бір саласынан екіншісіне құйылады [4].
Қаржы нарығында коммерциялық банктер қаржы
... ... ... несие ресурс-тары сұранысымен әрекеттесе отырып, тек шаруашылықтағы жинақтарды қозғалысқа
... ... ... ғана қоймай, ағымдағы тұтынуды шектеу негізінде қаражат-ты жинақтауға тиімді
... ... ... қалыптастыруға тиіс. Банктердің міндеті – клиенттерді ресурстар жинақтауға қызықтыратын
... ... ... нарық заңы бойынша дамып келе жатқан экономиканың инвестициялық мүмкіндігін
... ... ... жинақтау әдетін қалыптастыратындай қаражат тарту формасын құру.
Үшінші – банк
... ... ... делдал ретіншінде түсіндірілетін делдал қызметі. Банктер арқылы кәсіпорындар, ұйымдар,
... ... ... төлемдері жүріледі. Клиент-тердің тапсырмасы бойынша төлем жүргізе отырып, банк
... ... ... миссиясын атқарады.
Төлемде делдал ретінде банктер өз клиенттері үшін есеп
... ... ... және төлем жүргізумен байланысты операцияларды атқарады. Бұл қызмет банктің
... ... ... қызметімен тікелей байланысты.
Коммерциялық банктер клиенттер тапсырмасы бойынша есеп айырысу,
... ... ... тұлғалық, депозиттік, контокоренттік сияқты шот түрлерін ашады. Мұнда сәйкес
... ... ... құжаты бар болған жағдайда жұмыскерлер клиент шотына төлем құжатында
... ... ... соманы аударады немесе сызып тастайды. Банктердің бұл қызметі қолма-қол
... ... ... қозғалысының сферасын айтарлықтай шектеуге және ақша белгілерін дайындау, сақтау
... ... ... тасымал-даудың еңбек шығындарымен байланысты айналыс шығындарын азайтуға мүмкіндік береді
... ... ... банк – ақша және бағалы қағазбен әртүрлі операциялар жүргізетін
... ... ... үкіметке, кәсіпорындарға, азаматтар мен басқа банктерге қаржылық қызмет көрсететін
... ... ... ұйым, мекеме.
Банктер ақша мен бағалы қағазды несиеге береді, оларды
... ... ... және сатып алады, ақша-қаражаттары қозғалыстарын бақылайды, төлеу және есеп
... ... ... бойынша қызмет көрсетеді. Қазіргі ақша шаруашылығын банксіз елестеуге мүмкін
... ... ... банктердегі атқарылатын операцияларды топтастыруға нақтырақ тоқталатын болсақ, нарықтық экономика
... ... ... барлық банктердің операцияларын шартты түрде шартты түрде үш топқа
... ... ... болады (Қосымша А):
активті операциялар (банк ресурстарын тарату);
пассивті операциялар (банкке
... ... ... тарту және оның ресурстарын қалыптастыру операциялары);
активті-пассивтік операциялар (белгілі төлем
... ... ... отырып, клиент тапсырмасы бойынша банк атқаратын комиссиялық, делдалдық операциялар).
Коммерциялық
... ... ... пассивтік операцияларының бірі болып табылатын депозиттік операциялары келесі параграфтарда
... ... ... қарастырылады.
1.2 Коммерциялық банктердің депозитті операцияларын топтастыру
Коммерциялық банктердің пассивтік
... ... ... қаражат көздері мен банктің олармен байланысу табиғатын сипаттайды. Банк
... ... ... пайдалану шарттары, формалары мен бағыттарын, яғни активті операциялыр құрамы
... ... ... құрылымын солар анықтайды.
Коммерциялық банктердің депозиттік операциялары – бұл несиелік
... ... ... ретінде және инвестициялық қызметке пайдалану мақсатында белгілі мерзімге немесе
... ... ... еткен мерзімге дейін салымға заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын,
... ... ... клиенттердің есепшоттарындағы қаражаттарының қалдықтарын тарту операциялары. Салым (депозит) –
... ... ... шарттармен иесі банкке сақтауға берген ақша-қаражаттары (қолма-қол, қолма-қол емес
... ... ... ұлттық немесе шетелдік валютамен) [4].
Депозиттік операциялар – кең мағыналы
... ... ... оған салымға қаражат тартумен байланысты банк қызметі жатады. Пассивтік
... ... ... бұл тобының ерекшелігі – салымдарға қаражат салу бастамасы салымшылардан
... ... ... болғандықтан, банк ондай операциялар көлемін толық бақылауға ала алмайды.
... ... ... бұл жағдайда салымшылар банктер төлейтін пайыздарға ғана емес, банкке
... ... ... тапсырған қаражаттардың сақталуының сенімділігіне мүдделі болады.
Депозиттік операцияларды ұйымдастырған кезде
... ... ... қағидалар есте сақталуы тиіс:
– ағымдағы пайда алу және болашақта пайда
... ... ... мақсатында жағдай жасау;
– банктің оперативтік өтімділікке қолдау мақсатында депозиттік операцияларды
... ... ... кезіндегі икемді саясат;
– депозиттік саясат пен активтердің түсімділігі арасындағы келісім;
– клиенттерді
... ... ... мақсатында банк қызметін дамыту.
Депозиттік операциялар төмендегі топтарға бөлінеді:
1) салымшылар категорияларына
... ... ... тұлғалардың депозиттері;
– жеке тұлғалардың деплзиттері.
2) Экономикалық мазмұны бойынша:
– салымышылар категориясына қарай;
– сақталған қаражаттарды
... ... ... тәртірібі бойынша.
3) Қаражаттарды алу формасы бойынша:
– мерзімді депозиттер;
– талап етілгенге дейінгі депозиттер;
– халықтың
... ... ... салымдары.
Алу формасы бойынша депозиттерді топтастыру төмендегі кестеде нақтырақ көрсетілген
... ... ... 1).
Кесте 1 – Коммерциялық банк депозиттерінің алу формаларына сай
... ... ... топтары Талап етілгенге дейінгі депозиттер Мерзімдік депозиттер Жинақ депозиттері
Депозиттердің түрлері және олардың
... ... ... байланыс ЛОРО 3 айға дейін Мерзімдік
3-6 ай Қосымша жарнала-ры бар мерзімдік
Контокоррент 6-9 ай Шартты
Овердрафт 9-12 ай Ұсынушыға
... ... ... айдан артық Талап етілгенге дейінгі
Ағымдағы шоттағы
2007 жылғы 1-қаңтардағы жағдаймен облыста
... ... ... банктің филиалы бар. Бірақ жергілікті банктің болмауы, банк капиталының
... ... ... негізінен бір орталықта шоғарлануы банктердің аймақтағы жұмысын қиындата түседі.
Банк
... ... ... оның кемшілігі салымдар бойынша жоғары пайыздар төлеу есебінен маржаның
... ... ... салымдар екі формаға бөлінеді:
– мерзімі тіркелген мерзімдік салым;
– алу туралы алдын-ала
... ... ... мерзімдік салым.
Меншікті мерзімді салымдар қаражаттарды банк билігіне келісімдегі шарттарына
... ... ... отырып, толық беруді және мерзімі өткенде кез-келген уақытында алатынын
... ... ... хабарланатын депозиттердің ерекшелігі – клиент алатын мерзімін банкке ертерек
... ... ... тиіс екенін білдіреді. Хабарлау мерзіміне қарай салымның пайызы анықталады.
Мерзімдік
... ... ... бойынша анықтаушы факторға қаражат салынған мерзім жатады. [3].
Мерзімдік депозиттер
... ... ... арқылы банк балансының өтімділігі қамтамасыз етіледі.
Әлемдік тәжірибеде мерзімдік депозиттер
... ... ... талап етілгенге дейінгі депозиттер арасында жинақ депозиттері қолданылады. Олардың
... ... ... 1-кестеде көрсетілген. Жинақ депозиттерінің де банктер үшін артықшылық-тары мен
... ... ... бар. Банктер үшін олардың маңызды жағы – олардың көмегмен
... ... ... қозғалысқа түспей жатқан қаражаттары қозғалысқа түседі және өндірістік капиталға
... ... ... Ал кемшілігіне келер болсақ, аталмыш салымдар бойынша жоғары пайыздар
... ... ... қажеттілігі және олардың экономикалық, саяси, психологиялық факторлар ықпалына бейім
... ... ... қаражаттардың шоттан бір мезетте алынып, банк өтімділігінің азаю қаупін
... ... ... [39].
Депозиттік сертификаттың екі артықшылығы бар. Біріншіден, депозит-тік саясаттың басқа
... ... ... айырмашығы – ол биржалық ойые құралы болып табылады. Сондықтан
... ... ... иесі нарық конъюнктурасы жақсы жағына қарай өзгерсе, қосымша пайда
... ... ... алады. Екіншіден, үкімет олардың иелері қаражаттарын еркін қозғалысқа түсіре
... ... ... [4].
Салымшылар категорияларына қарай сертификаттарды депозиттік және жинақ деп ғана
... ... ... қоймай, басқа белгілері бойынша да бөледі:
1) Шығару тәсілі бойынша:
– бір рет
... ... ... шығарылатын.
2) Ресімдеу тәсілі бойынша:
– атаулы;
– ұсынушыға арналған.
Сонымен, жинақталған теориялық материалдарды қорыта келіп,
... ... ... банктер үшін салымдар – негізгі және арзан ресурс деп
... ... ... болады. Ресурстар базасында бұл элементтің үлесінің артуы пайыздық шығындарды
... ... ... Бірақ олардың үлесінің жоғары болуы банк өтімділігін нашарлатады.
Банктің депозиттік
... ... ... басқарудың негізгі міндеттері:
– банкте табыс әкелмейтін тартылған және қарыздық қаражаттардың
... ... ... жол бермеу;
– клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындау және активтік операцияларды дамыту
... ... ... қажет несиелк рсурстар іздестіру;
– «арзан» ресурс тарту есебінен банкті пайдамен
... ... ... ету.
Қазіргі экономикалық жағдай банктерге пассивті операциялар саласындағы саясатты деплзиттік
... ... ... диверсификациялау жолымен өзгертуді талап етеді.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келіп, депозиттер
... ... ... тартылған қаражаттары арасындағы маңызды ресурс көзі болып табылады деген
... ... ... шығаруға болады. Бірақ депозит ретіндегі банк ресурстарын қалыптастырған кезде
... ... ... салымдарды тартуға байланысты шығындарға ұшырайтынын айта кеткен жөн. Бірақ
... ... ... таңда коммерциялық банктер арасында қалыптасып отырған бәсекелестік олардың көбірек
... ... ... тартуы үшін қызметтерін дамыту жолдарын іздестіруді қажет етеді.
1.3
... ... ... нарықтың мәні және қалыптасуыДепозиттік нарық - тауарлық емес активтердің
... ... ... массасы, бағалы қағаздар, ссудалық капитал) айналымы жөнінде нарыққа қатысушылар
... ... ... экономикалық қатынастар жиынтығы.
Депозиттік нарық қызметі банктер арқылы жүзеге асырылады.
... ... ... елімізде екі деңгейлі банк жүйесі қалыптасқан.
ҚР Ұлттық банкі қызметін
... ... ... анықталған стратегиялық жоспарлары негізінде жүзеге асыралы. Ал коммерциялық банктер
... ... ... саясат стратегиясы арқылы депозиттік нарққа қатысады.
Коммерциялық банктерге пайда табу
... ... ... банк өтімділігін сақтау үшін қаражат тарту үшін өзінің жарғыда
... ... ... мақсаттары мен міндеттеріне сай депозиттік саясат стратегиясын жасау керек.
... ... ... саясат төмендегі талаптарға сай болуы керек:
– экономикалық маңыздылығы;
– бәсекеге қабілеттілік;
– ішкі қарама-қайшылықтың
... ... ... экономикалық маңыздылығы халықтан тартылған қаражатты пайдалану тиімділігі жөнінде болып
... ... ... ставкасы жүйесі нарықтық конъюнктураға бағытталған болу керек. Нарықтық ставканы
... ... ... бәсекелестерінен жоғары белгілейтін банктің клиенттерінен айырылу қаупі жоғары.
Депозиттік саясаттың
... ... ... қарама-қайшылығын бірнеше аспект арқылы қарастыруға болады. Оған депозиттік ставкалардың
... ... ... құрылымы, сома, салым түрлері, сондай-ақ, клиентураның категориялары бойынша олардың
... ... ... жатады [10].
Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты туралы сөз болғанда, депозиттік
... ... ... объектлері мен субъектлері, қағидалары мен қалып-тасуы жайлы айта кеткен
... ... ... банктердің депозиттік саясаты субъектлеріне банк клиенттері, коммерциялық банктер мен
... ... ... мекемелер жатады. Ал жеплзиттік саясат объектлеріне банктің тартылған қаражаттары
... ... ... қосымша қызметтері жатады. Банктің депозиттік саясатының субъектлері мен объектлері
... ... ... топтастырылға
Сурет 1 – Коммерциялық банк объектлері мен субъектлеріның құрамы
Коммерциялық
... ... ... депозиттік саясатын қалыптастыру ортақ және арнайыс қағидаларға негізделеді. Олар
... ... ... ұсынылып отыр.
Депозиттік саясаттың ортақ қағидалары дегеніміз макроэкономикалық деңгейде ҰБ
... ... ... мемлекеттік ақша-несие саясатына да, әр коммерциялық банк деңгейіне де
... ... ... қағидалар. Оларға кешенді көзқарас, ғылыми дәлел, оптималдық және эффектілік,
... ... ... банктің депозиттік
Сурет 2 – Коммерциялық банктің депозиттік саясатын
... ... ... қағидалары
саясатының барлық элементтерінің бірлігін жатқызуға болады. Кешенді көзқарас банктің
... ... ... стратегиясына негіздей отырып, банктің депозиттік саясатының теориялық негіздері мен
... ... ... бағыттарын анықтауды білдіреді.
Депозиттік саясаттың аранйы қағидаларына банк шығындарының оптимал
... ... ... депозиттік операцияларды өткізу қауіпсіздігі, сенімділігі жатады. Өйткені банк уақытша
... ... ... ақша-қаражаттарын арық қарай тарату мақсатында тартады. Мұнда қандай жолмен
... ... ... да, табыс алуды емес, нарықтағы нақты жағдайды ескере отырып,
... ... ... алуға тырысады.
Аталған қағидаларды сақтау депозиттік саясат тиімділігі мен оптимал-дығын
... ... ... ете отырып, банкке депозиттік процесті ұйымдастырудың стратегиялық, сондай-ақ, тактикалық
... ... ... қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Депозиттік саясаттың теориялық эелементтерінің келесі бір түрі
... ... ... коммерциялық банктің депозиттік саясатының шекарасы. Депозиттік саясат шекарасы дегеніміз
... ... ... жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақша-қаражаттарын шоғырландырудың
... ... ... Шекара төмендегілей топтарға бөлінеді:
– депозиттік нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа байланысты
... ... ... шекара;
– ҚР ҰБ нормативтерінің және банк лимиттерінің ықпалы арқылы анықталатын
... ... ... шекара;
– депозиттік қатынастар субъектлеріне байланысты ішкі және сыртқы шекаралар;
– депозиттік қатынастардың
... ... ... байланысты уақытша шекаралар;
– территориялық қағидаларға байланысты географиялық шекаралар;
– тартылған қаражаттардың көлемі
... ... ... құрылымына байланысты сандық және сапалық шекаралар.
Шекаралар түрлері жинақталып, 3-суретте
... ... ... отыр.
Банктің депозиттік саясатын қарастыра келіп, депозиттік саясаттың негізгі мақсаты
... ... ... арзан бағаға көбірек ақша ресурстарын тарту екендігн айта кеткен
... ... ... Депозиттік саясаттың бұл мақсаттарына жету төмендегідей мігндеттерді шешуді қажет
... ... ... операция өткізу процесінде банктік пайда алуға немесе болашақта пайда
... ... ... жағдай жасауға ықпал ету;
– банк өтімділігінің қажет деңгейіне қолдау көрсету;
Сурет
... ... ... – Коммерциялық банктің депозиттік саясатының шекаралары
– депозиттік операция субъектлерінің
... ... ... қамтамасыз ету және депозиттің әртүрлі формаларының үйлесім табуы;
– депозиттік операциялар
... ... ... суда беру операциялары арасындағы өзара байланысты қолдау;;
– депозиттік шоттардағы бос
... ... ... азайту;
– икемді пайыздық саясат өткізу;
– тартылған қаражаттар бойынша пайыздық шығындарды азайту
... ... ... іздестіру;
– банк қызметтерін дамыту және клиенттерге қызмет көрсету сапасы мен
... ... ... арттыру.
Бұл мәселеге келгенде, коммерциялық банктің депозиттік саясатын қалыптастыру механизмін
... ... ... жөн. Ол 4 - суретте сызба түрінде ұсынылған. Бұл
... ... ... қызмет ету тиімділігі депозиттік саясат дайындау және өткізу барысында
... ... ... алға қоятын мақсаттары мен міндеттері орындауға ықпал етеді.
Сурет 4
... ... ... Коммерциялық банктің депозиттік саясатын қалыптастыру сызбасы
Коммерциялық банктің депозиттік
... ... ... қалыптастырыуының әр сатысы басқаларымен тығыз байланысты және оптимал депозиттік
... ... ... қалыпптастыруда және депозиттік процесті дұрыс ұйымдастыруда міндетті болып табылады.
... ... ... депозиттік саясатын дайындауға іртүрлі құрыдымдық бөліімшелер қатысады. Олардың құрылымы
... ... ... ұсынылып отырған суретте нақтырақ көрсетілген (Қосымша Б).
Осы сұрақ аясында
... ... ... өтімділігін анықтайтын маңызды фактор оның депозиттік базасының сапасы екенін
... ... ... кеткен жөн. Депозиттік база сапасының белгісіне тұрақтылық жатады. Депозит
... ... ... қанша жоғары болса, банк өтімділігі де сонша жоғары. Өйткені
... ... ... ресурстар банктереден бір жолда кетпейді. Депозиттердің тұрақты бөлігін ұлғату
... ... ... өтімді активтерге қажеттілігін төмендетеді. Өйткені банк міндеттемлерінің жаңаруын білдіреді.
Депозиттік
... ... ... жөніндегі теориялық мәселелерді қорытындылайтын болсақ, депозиттік саясат банктің қаржылық
... ... ... басқаруының маңызды құралы болып табылады. Банктердің депоозиттік саясатын дұрыс
... ... ... қоюы оның қаржылық ресурстар өтімділігін арттыруына ықпал етеді.
2
... ... ... ДЕПОЗИТТІК НАРЫҚҚА ТАЛДАУ
2.1 Депозит нарығы-Қазақстандағы ақша-несие саясатының құрамдас бөлігі
Депозит
... ... ... елдегі ақша-несие саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын болғандықтан, еліміздегі
... ... ... жүйе жағдайында қалыптастып отырған банк жүйесіне шолу жасайық.
Қазақстанда принципті
... ... ... жаңа және осы заманғы екі деңгейлі банк жүйесі құрылды.
... ... ... күндері біздегі банк жүйесі ТМД-дағы ең жедел дамыған жүйе
... ... ... табылады. Банктердің жиынтық меншік капиталының баламасы шамамен 1,4 миллиард
... ... ... долларына, жиынтық активтері 10,5 миллиард АҚШ долларына жетті. Банк
... ... ... 60 пайызы экономикаға кредиттер түрінде орналастырылады. 2003 жылдан бастап
... ... ... банктер қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары бойынша жұмыс істейді.
Ұлттық
... ... ... тәуелсіз болуы мемлекеттік ақша-кредит саясатының тиімділігін кілт арттырды. Екінші
... ... ... банктер даму серпініне ие болды. Өз кезегінде банк саласындағы
... ... ... бағалы қағаздар рыногын қалыптастыру жөніндегі белсенді күш-жігермен нығайтылды.
Қаржы рыногының
... ... ... сегменттерінің тұрақты дамуы елдің ішкі кредит рыногын едәуір жандандыруға
... ... ... өндірістік сектор мен қызметтер секторын дамытуға бағытталатын ақша қаражатының
... ... ... ұлғайтуға мүмкіндік берді. Екінші деңгейдегі банктердің экономика саласына кредиттік
... ... ... 2005 жылғы желтоқсанның аяғында 1484,3 млрд. теңгені құрады және
... ... ... жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 51,8 %-ға өсті.
Елімізде дамыған кредиттік
... ... ... депозиттік нарықтар бар. Резиденттердің теңгелей түрде депозиттерінің жалпы көлемі
... ... ... жылдың 1 шілдесінде 847,4 миллиард теңге болды. Жалпы депозиттердің
... ... ... теңгелік депозиттер өткен жылғы осы мерзімдегі көрсеткіштермен салыстырғанда 56,8
... ... ... 58,7 пайызға өсіп отыр.
Бұлардың бәрі теңгенің тұрақты валютаға айналғанының
... ... ... дәлелі. Қаржы секторының барлық бөліктерінде құрылымдық реформа жүзеге асырылды.
... ... ... Қазақстанда жұмыс істеп тұрған 36 банктің 25 банкі депозиттерді
... ... ... жүйесіне кірді. Осы шаралардың бәрі халықтың банк жүйесіне деген
... ... ... арттыруға ықпал етеді. Салымдардың мөлшері бойынша халықтың жан басына
... ... ... 142 АҚШ доллары болып, Ресейден кейін ТМД елдері ішінде
... ... ... орында тұр. Банк кредиттеріне балама кредиттеу де дамып келе
... ... ... Микрокредиттік ұйымдардың, пошталық жинақ ақша, тұрғын үй құрылыс жинақ
... ... ... жүйесінің дамуына көп көңіл бөлінді.
Енді соңғы жылдадардағы депозиттік нарық
... ... ... келер болсақ, банк жүйесіндегі резиденттер депозиттерінің жалпы көлемі 2006
... ... ... мамырда 2006 жылғы сəуірмен салыстырғанда 2010,5 млрд. теңгеге дейін,
... ... ... (жыл басынан бері - 21,6%) ұлғайды. Заңды тұлғалардың депозиттері
... ... ... млрд. теңгеге дейін 9,2%,, жеке тұлғалардың депозиттері - 703,5
... ... ... теңгеге дейін, 6,6% ұлғайды.
2006 жылғы мамырда ұлттық валютамен депозиттер
... ... ... млрд. теңгеге дейін, 10,2%, шетел валютасымен депозиттер - 703,0
... ... ... теңгеге дейін, 4,9% ұлғайды. Нəтижесінде, депозиттердің теңгемен үлес салмағы
... ... ... - 65,0% дейін (жыл басында - 58,1%) ұлғайды. Банктердегі
... ... ... салымдары (резидент еместерді ескере отырып) бір айда 711,5 млрд.
... ... ... дейін, 6,5% (жыл басынан бері 19,2%) ұлғайды. 2006 жылғы
... ... ... халық салымдарының құрылымында теңгедегі депозиттер 454,8 млрд. теңгеге дейін,
... ... ... өсті, ал шетел валютасындағы депозиттер 256,8 млрд. теңгеге дейін,
... ... ... қысқарды. Нəтижесінде, теңгедегі депозиттердің үлес салмағы 60,3%-дан 63,9% дейін
... ... ... жылғы мамырда банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі мерзімдік депозиттері
... ... ... орташа алынған сыйақы ставкасы 4,1% (2006 жылғы сəуірде –
... ... ... 2005 жылғы желтоқсанда – 3,3%), ал жеке тұлғалардың депозиттері
... ... ... – 9,9% (2006 жылғы сəуірде – 9,8%, 2005 жылғы
... ... ... – 9,1%) болды.
2006 жылы қаржы секторының тұрақты дамуы, халықтың
... ... ... өсуі аясында елдің депозит нарығындағы ахуал қолайлы болды, әрі
... ... ... және заңды тұлғалар ақшасының депозиттерге ағыны есебінен банктердің ресурстық
... ... ... түсімінің өсуімен сипатталады. Мәселен, резиденттердің депозиттік ұйымдардағы депозиттері 2006
... ... ... 3115,2 млрд теңгеге дейін өсті.
Заңды тұлғалардың депозиттері 2073,2 млрде
... ... ... құрай отырып, жеке тұлғалардың салымдары 1042 млрд теңгеге дейін
... ... ... жылы депозит нарығының дамуындағы маңызды кезең теңгелік құралдарға сенімнің
... ... ... жағдайында ұлттық валютадағы депозиттердің елеулі түрде өсуі болды.
Мәселен, шетел
... ... ... депозиттер 57% өскен кезде теңгедегі депозиттер 2 есе өскен.
Сондай-ақ,
... ... ... жылы банктерде халықтың салымдары өсті. Оған халықтың табысының өсуі
... ... ... етті.
2006 жылы жеке тұлғалардың теңгемен мерзімдік депозиттері бойынша алған
... ... ... орташа есеппен 9,1 пайыздан 9,8 пайызға дейін өссе, шетел
... ... ... 6,2-ден 7,4 пайызға дейін артқан.
Енді еліміздегі екінші деңгейлі банктердің
... ... ... нарығындағы сұранысына талдау жасап көрейік.
2.2 Коммерциялық банктердің депозиттеріне нарықтық
... ... ... талдау
Қазақстандағы депозиттік қызметті жүзеге асырып келе жатқан ұйымдарға коммерциялық
... ... ... жататын болғандықтан, солардың қызметтеріне тоқталып өтейік. 2007 жылы 1-қаңтардағы
... ... ... республикада 32 екінші деңгейлі банк қызмет етеді. Олардың ішінде
... ... ... банк шетелдік тұлғалардың қатысуымен (Қазақстан Республикасының резиденті емес болып
... ... ... 9 еншілес банкті қосқанда) қызмет атқарады. 2007 жылдың басындағы
... ... ... алғандағы коммерциялық банктердің қаржылық көрсеткіштері 2-кестеде ұсынылып отыр (кесте
... ... ... [11, 12, 13].
Банктер арасындағы бәсеке несиелік нарықта да, депозиттік
... ... ... да өсіп келеді. Оған депозиттер мен несиелерге қойлатын ставкалардың
... ... ... дәлел бола алады. Несиенің орташа ставкасы жыл басымен салыстырғанда,
... ... ... төмендеген [11, 12].
Қазіргі кезде көптеген банктерге өз жағдайларын тұрақтандыру
... ... ... Шетелдік банктер біздің ішкі нарағымыздығ әсіресе, бөлшек қызмет бойынша,
... ... ... бар банктер қатарына қосып келеді.
2006 жылдан бастап, жиынтық актив
... ... ... млрд. теңгеге артқан (64,3%), қараша айында актив өсімі 499,0
... ... ... теңгені құрап, (7,2%) 7416,1 млрд. теңгеге дейін жетті (сурет
... ... ... [11, 12, 14].
Сурет 5 – Қазақстанның коммерциялық банктері бойынша
... ... ... көлемі
2006 жылдың 1 желтоқсанындағы жағдаймен банк секторының есептік меншікті
... ... ... 633,7 млрд. теңгені құраған (кесте 3) [11, 12, 14].
Кесте
... ... ... – Коммерциялық банктердің меншікті капиталының деңгейі,
млн теңге
№ 01.12.2005 ж. 01.12.2006 ж.
Банктің
... ... ... капитал Банктің атауы Меншікті капитал
1 Банк ТуранАлем 79614028 Қазкоммерцбанк 175485217
2 Қазкоммерцбанк 74269844 Банк ТуранАлем 124626291
3 Халық банк 55094224 Халық банк 86703841
4 Альянс Банк 27904201 АТФ
... ... ... Банк 27234787 Альянс Банк 51338082
6 Банк Центр Кредит 22616594 Банк Центр Кредит 36973562
7 Валют-Транзит банк 13122247 Темірбанк 25979149
8 Банк Каспийский 12649602 Нурбанк 18640766
9 Темірбанк 11502177 Евразиялық банк 15929078
10 Евразиялық
... ... ... Каспийский 15913944
3-кестеден коммерциялық банктердің меншікті капиталы жыл сайын өсе түскенін
... ... ... болады. Бірақ меншікті кпиаталы бойынша екі жыл қатарынан алдыңғы
... ... ... Банк ТуранАлем, Қазкоммерцбанк, Халық банк болғанын көреміз.
Меншікті капитал деңгейі
... ... ... банктерді орнын нақты көру үшін 5-сурет ұсынылып отыр (сурет
... ... ... 6 – 2006 жылғы 1-желтоқсандағы жағдаймен кейбір коммерциялық банктердің
... ... ... капиталының көлемі
4- кестеде жеке және заңды тұлғалар салымдары бойынша
... ... ... 10 алдыңғы қатарлы банкі ұсынылған. Кестеден банктер арасында қатаң
... ... ... жүріліп келе жатқанын байқауға болады (кесте 4) [11, 12,
... ... ... 14].
Қазақстандық қаржылық нарықтағы Қостанай облысының алатын орнына келер болсақ,
... ... ... сферадағы даму қарқыны жоғары болып саналады. Облыстық деңгейдегі коммерциялық
... ... ... қызметтеріне тән ерекшеліктерге коммерциялық несиелер ставкасының жоғарылығы, қайтару мерзімінің
... ... ... екінші деңгейлі аймақтық банктердің биліктерінің болмауы банк капиталын облыстың
... ... ... потенциалын дамытуға салу белсенділігінің төмендеуі, қор нарығының дамымауы, т.б.
... ... ... жылғы 1-қаңтардағы жағдаймен облыста 19 банктің филиалы бар. Бірақ
... ... ... банктің болмауы, банк капиталының елімізде негізінен бір орталықта шоғарлануы
... ... ... аймақтағы жұмысын қиындата түседі.
Кесте 4 – Заңды және жеке
... ... ... салымдары бойынша коммерциялық банктердің рейтингі
№ 01.12.2005ж. 01.12.2006ж.
Жеке тұлғалардың салымдары Заңды тұлғалардың
... ... ... тұлғалардың салымдары Заңды тұлғалардың салымдары
1 Халық банк Қазкоммерц-банк Халық банк Казкоммерц-банк
2 Банк ТуранАлем БТА Банк ТуранАлем БТА
3 Қазкоммерцбанк Народный Казкоммерцбанк Халық
... ... ... Центр Кредит Альянс Банк Банк Центр Кредит АТФ Банк
5 Альянс Банк АТФ Банк Альянс Банк Альянс
... ... ... Центр Кредит АТФ Банк Банк Центр Кредит
7 АТФ Банк Евразийский Банк Каспийский Темірбанк
8 Банк Каспийский ABNAMRO ВТБ Нұрбанк
9 Нұрбанк Ситибанк Нұрбанк ABNAMRO
10 Темірбанк Темірбанк Темірбанк Евразийский
Экономиканың
... ... ... секторындағы жақсы ағымдарға келер болсақ, соңғы жылдары халықтың нақты
... ... ... өскен, банктерге деген сенім ояна бастады, ол дағдарыс жылдарынан
... ... ... кезеңде несиелік ұйымдардың ресурстық базасын өсіре түсті (сурет 7).
Сурет
... ... ... - 2004-2006 жылдардағы ҚР және Ақмола облысындағы депозиттер динамикасына
... ... ... талдау
2006 жылы ҚР банк жүйесінде депозиттер 2004 жылмен салыстырғанда,
... ... ... есе өссе, Қостанай облысында 28,7% өскен.
Екінші деңгейлі банктерге тсалынған
... ... ... бойынша жасалған талдаулар қарастырылған кезеңде Қазақстанда жеке тұлғалар салымдары
... ... ... көрсетеді. Жеке тұлғалар салымдарының үлесі 2004 жылы – 67,7%,
... ... ... жылы – 41,3%, 2006 жылы - 38,1% құраған, депозиттердің
... ... ... сомасындағы заңды тұлғалардың салымдағы үлесі сәйкесінше 58,3%, 58,6% және
... ... ... өскен. Осы орайда, Қостанай облысында кері ағым байқалатынын айта
... ... ... жөн. Мұнда жеке тұлғалар салымдарының үлесі заңды тұлғалардан артық
... ... ... 5) [11, 12, 13, 14].
5-кестеден Ақмола облысының республикалық депозиттік
... ... ... алатын үлесі жыл сайын азайып бара жатқанын көреміз. Оған
... ... ... диаграмма да айқын дәлел бола алады (сурет 8). Ақмола
... ... ... үлесінің азаюы біріншіден, заңды тұлғалар салымының азаюы болса, екінші
... ... ... біздің ойымызша, жалпы республикалық деңгейде салымдардың күрт өсуі ықпал
... ... ... отыр.
Сонымен, бүгінгі таңда банк жүйесінің ресурстық базасы екі жолмен
... ... ... депозиттер (жеке және заңды тұлғалардың) және жинақтаушы зейнетақы қорларының
... ... ... жүйесінде депозиттік база өсімі 2000-2003 жылдары азайып отырған. Оған
... ... ... мәліметтер дәлел бола алады: 2000 жылдың нәтижесі бойынша депозиттік
... ... ... өсімі 213,47% құраса, 2002 жылы 170,54%, 2003 жылы 135,6%
... ... ... Бұл екінші деңгейлі банктердің ресурстық базасының төмендеуіне дәлел болады.
... ... ... 8 – Екінші деңгейлі банктерге 2004-2006 жылдардағы депозиттік салымдарға
... ... ... облысы үлесінің динамикасы
2004 жылы банктердің ресурстық базасының негізінен заңды
... ... ... жеке тұлғалар депозиттері есебінен өсу ағымы байқалады. Заңды және
... ... ... тұлғалардың депозиттерінің өсімі бірдей 35,6% құраған. Нәтижесінде 2004 жылы
... ... ... депозиттерінің жалпы көлемі 35,6%-ға өсіп, 2005 жылдың басында 603,2
... ... ... теңгені құраған [11].
2005 жылы теңгелік деплзит шетел валютасымен салынған
... ... ... қарағанда алда болды. Нәтижесінде ұлттық валютамен салынған депозит үлесі
... ... ... - 40% құрады.
2005 жылы халықтың салымы 38,3%ға, яғни 257,4
... ... ... теңгеге (1,65 млрд. долл.) дейін өсті. Бір жылдағы жан
... ... ... шаққандағы депозиттің орташа мөлшері 84 -тен 112 долларға дейін
... ... ... салған депозиттік салымдарының арасында мерзімдік депозиттер үлесі басым болды.
... ... ... үлесі 78,9% - дан 82,4%-ға дейін өсті. Азаматтардың депозиттерінің
... ... ... создыруы олардың банктерге сенімін білдіреді [11, 12, 36].
Қазақстан Республикасының
... ... ... Банкінің соңғы мәліметтеріне қарағанда, 2007 жылдың қаңтарында 2006 жылдың
... ... ... салыстырғанда резиденттердің депозиттері 3,4%-ға (3008,7 млрд.теңгеге дейін) төмендеді. Заңды
... ... ... депозиттері 5,5% азайған (1959,4 млрд. теңгеге дейін), жеке тұлғалар
... ... ... 0,7% ұлғайған (1049,4 млрд. тенгеге дейін) [12, 36, 37].
2007
... ... ... қаңтарында ұлттық валютамен салынған депозиттер 4,2% ұлғайса (2113,7 млрд.теңге),
... ... ... валютасымен салынған депозит 17,7% төмендеген (895,1 млрд. тенгеге дейін).
... ... ... теңгемен салынған депозиттердің үлес салмағы 65,1% -дан 70,3%-ға дейін
... ... ... халық салымдары (резидент еместерді қосқанда) бір ай ішінде 0,7%-ға
... ... ... млрд. тенгеге) артқан.
Банк депозиттеріне ставка динамикасы өзгерістеріне келер болсақ,
... ... ... жылы қаңтарда банктік емес заңды тұлғалардың теңгемен мерзімдік депозиттері
... ... ... сыйақы ставкасы 5,2% (2006 жылы желтоқсанда -4,5%), жеке тұлғалар
... ... ... бойынша - 9,9% (9,8%) құрады [37].
Ссудалық капитал нарығында банктер
... ... ... қарыз алушылар – сатып алушылар болып саналады. Сондықтан банктери
... ... ... ұсынысын, қарыз алушылар сұранысын қалыптастырады. Ал депозиттік нарықта банктер
... ... ... сатып алушы ролінде болады. Олар ссуда беруге пайдалану үшін
... ... ... ұсыныс жасайды.
Депозиттер нарығына талдау жасау банктің депозиттік саясатын жасап,
... ... ... нәтижелерге қол жеткізуді білдіреді. Алдын-ала болжам жасау қиын болып
... ... ... қаржылық нарықта инвестициялық қаражаттардың тұрақтылығы салымшылардың басты талабы болып
... ... ... Сол себепті сенімді банк пен қолайлы депозиттік схеманы қалай
... ... ... керек деген сұрақ туындайды. Олай болса, нақты мысалмен талдау
... ... ... көрейік.
2.3 «АТФ Банк» АҚ депозиттік қызметін талдау
Аналитиктер
... ... ... Банк» АҚ-ны Қазақстандағы қарқынды дамып келе жатқан бактердің бірі
... ... ... бағалайды.
«АТФ Банк» АҚ депозиттік қызметін тоқталмас бұрын банктің даму
... ... ... атқаратын қызметтеріне көз жүгіртіп өтейік.
«АТФ Банк» Акционерлік Қоғамы 1995
... ... ... құрылған. Сол кезде ҚР Ұлттық Банкі "Алматинский торгово-финансовый банк"
... ... ... ЖАҚ («Алматы сау-да-қаржы банкі») тіркеді. Сол жылы АТФ Банк
... ... ... банк заңды-лықтарында қарастырылған операцияларды теңгемен және шетел валютасы-мен жүргізуге
... ... ... №59 Бас лицензияға ие болды.
2001 жылы «Алматинский торгово-финансовый
... ... ... Ашық Акционер-лік Қоғамы болып, 2002 жылы маусымда «АТФ Банк»
... ... ... Акционерлік Қоғамы болып тіркелсе, 2003 жылы қазанда «АТФБанк» АҚ
... ... ... қайта мемлекеттік тіркеуден өтті.
Негізгі тарихи кезеңдеріне келсек, олар төмендегідей
... ... ... келеді:
- 1996 жылы қарашада Visa, EuroCard/MasterCard, Diners Club, JCB, American
... ... ... төлем карталары бойынша қызмет көрсете бастады.
- 1997 жылы Қарағанды, Өскемен
... ... ... филиалдары, Атырау облысының Күлсары қалашығында есеп айырысу-кассалық бөлімі ашылды.
- 1997
... ... ... мамырда аталмыш банкті ҚР Ұлттық Банкі халықаралық стандарт бойынша
... ... ... етеиін банктердің бірінші тобына енгізді.
- 1998 жылы Шымкент, Қостанай, Астана,
... ... ... қалаларында филиалда-ры, Алматы қаласында есеп айырысу-кассалық бөлімі ашылды.
- 1998 жылы
... ... ... Европаның Қайта құру және Даму Банкімен ынты-мақтастық шеңберінде шағын
... ... ... орташа бизнеске несие бере бастады.
- 1998 жылы қарашада Қазақстанда алғаш
... ... ... дербес логотипі бар 10 және 20 грамдық алтын құймалары
... ... ... рет таратылды.
- 1998 жылы желтоқсанда Германияның Қазақстан Республикасымен Үкімет аралық
... ... ... ынтымақтастық шеңберінде Германия несие желісінің Қаржылық операторы ретінде бекітілді.
- 1999
... ... ... павлодар қаласында филиалы, Тараз қаласында Есеп айырысу-кассалық бөлімі ашылды.
- 1999
... ... ... наурызда дербес логотипі бар VISA-Classic, VISA-Gold и VISA-Business халықаралық
... ... ... карталары шығарыла бастады.
- 1999 жылы қыркүйекте Western Union (АҚШ) компаниясымен
... ... ... отырып, әлемнің 170 еліне банк шоттарын ашпай-ақ, жеке тұлғалар
... ... ... бойынша жедел ақша аударымдарын жүзеге асыра бастады.
- 1999 жылы желтоқсанда
... ... ... халықаралық төлем жүйелері карталары мен дербес логотипі бар Altyn
... ... ... картасы шығарыла бастады.
- 2000 жылы шілдеде Алматы қаласында филиалы ашылды.
- 2000
... ... ... қазанда 5 000 000 АҚШ доллары көлемінде алғашқы атаулы
... ... ... облигациялар шығарылып, таратылды.
- 2001 жылы Тараз қаласындағы Есеп айырысу-кассалық бөлімі
... ... ... болып қайта құрылды, Ақсай қаласында (Батыс Қазақстан облысы) филиалы,
... ... ... қаласында №2 Есеп айырысу-кассалық бөлім ашылды.
- 2001 жылы маусымда банктің
... ... ... теңге көлеміндегі артықшылығы бар акциялары ойдағыдай таратылды.
- 2001 жылы қыркүйекте
... ... ... Zentralbank и Deutsche Bank ұйымдас-тыруымен 20 000000 АҚШ доллары
... ... ... біріккен займа тартылды.
- 2001 жылы желтоқсанда «Казпромбанк» АҚ Алматы сауда-қаржы
... ... ... бірікті; 1088 млн. тенге көлемінде акцияның жетінші эмиссиясы тіркелді.
- 2001
... ... ... желтоқсанда 10 000 000 АҚШ доллары көлемінде ішкі обли-гацияның
... ... ... эмиссиясы тіркелді.
- 2002 жылы қаңтарда Астана қаласында №2 Есеп айырысу-кассалық
... ... ... ашылды, сондай-ақ Алматы сауда-қаржы банкі «Қазақстаннның Халықтық Жинақ банкісінің»
... ... ... бірі болды.
- 2002 жылы ақпанда VISA Virtuon виртуальды каточкалары айналымға
... ... ... жылы наурызда «Апогей» Банкінің акцияларының 88,15% сатып алды.
- 2002 жылы
... ... ... АТФ Банк Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарының
... ... ... ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды.
- 2003 жылы наурызда «АТФ Банк»
... ... ... «АТФ Банк» ашық акционерлік қоғамының еншілес банкі «Банк Апогейді»
... ... ... қосты.
- 2003 жылы Ақтөбе қаласында филиалын ашты.
- 2003 жылы қазанда Банк
... ... ... рет Қазақстанның франчайзинг ассоциа-циясымен ынтымақтаса отырып, жергілікті кәсіпкерлердің атақты
... ... ... компаниялар брэндін алуын қаржыландыру бағдарламасын жүзеге асыра бастады.
- 2003 жылы
... ... ... «АТФ Банк» АҚ қайта тіркеуге байланысты Банк банк зыңдылықтарында
... ... ... операцияларды теңгемен және шетл валютасымен жүргізуге Қазақстан Республикасының Ұлттық
... ... ... лицензия алды.
- 2003 жылы 11 желтоқсанан бастап, АТФБанк Visa Gold,
... ... ... Business, Visa Classic, Visa Electron карталарын ұстаушыларға жаңа
... ... ... ұсын-ды. ол карта ұстаушы шетелге барғанда, банкомат арқылы карт
... ... ... қалған ақша қалдығы жөнінде мәліметтер алуына мүмкіндік береді.
- Қазақстан Республикасының
... ... ... Министрлігінде «АТФ Банк» АҚ Жарғысы капиталын 11.590.761.000 теңгеге дейін
... ... ... қатысты өзгерістер мен толықтырулар тіркелді.
- 2004 жылы Банк филиалдары қайта
... ... ... өтті.
- 2004 жылы сәуірде АТФ Банк «Отан» ашық жинақтаушы зейнетақы
... ... ... негізгі акционерлерінің біріне айналды.
- 2004 жылы шілдеде «Несие бюросы және
... ... ... тарихын қалыптастыру туралы» заңға сәйкес Қазақстанда алғаш ашылған несие
... ... ... «Алғашқы несие бюросы» ЖШС құрылтайшыларының бірі - «АТФ Банк»
... ... ... болды.
- 2005 жылы қаңтарда астық қолхаттарын кепілге ала отырып, ауылшаруашылық
... ... ... суб-кредит беру үшін «АТФ Банк» АҚ Европаның Қайта
... ... ... және Даму Банкімен 10 миллионов АҚШ доллары көлемінде Несиелік
... ... ... қол қойды.
- 2005 жылы наурызда ЕҚДБ мен «АТФ Банк» АҚ
... ... ... «Арнайы техникалық бағдарламаны жүзеге асыру аясында шағын және орташа
... ... ... несие беру процесін дербес басқару бойынша АТФ Банкке өкілеттілікті
... ... ... жөнінде» Меморандумға қол қойылды.
- 2005 жылы қыркүйекте Қырғыз Республикасының қолданыстағы
... ... ... сәйкес «Энергобанк» ААҚ (Қырғыз Республикасы) акциясы-ның 72,92% сатып
... ... ... жөнінде мәміле жасады, ол үшін екі елдің қадағалаушы банк
... ... ... рұқсат алынды.
- 2005 жылы қазанда «АТФ Банк» АҚ-ның Ресми Өкілдігі
... ... ... ашылды.
- 2005 жылы қарашада әлемдегі алдыңғы қатарды қаржылық басылым «EUROMONEY»
... ... ... «Корпоративтік басқару саласында Европаның дамушы елдерінің арасындағы ең жақсы
... ... ... деген атақ берді.
- 2006 жылы қазанда АТФБанк халықаралық қаржы
... ... ... бірқатарымен 550 миллион АҚШ доллары сомасындағы біріккен займа жөнінде
... ... ... қол қойды.
- 2006 жылы мамырда «АТФБанк» АҚ 2016 жылы өтеу
... ... ... 350 млн АҚШ доллары көлеміндееврооблигация шығару жөніндегі мәмілені аяқтады.
«АТФ
... ... ... АҚ атқаратын қызметтерді жеке тұлғаларға көрсетілетін қызметтер және заңды
... ... ... көрсетілетін қызметтер деп екі топқа бөлуге болады. Қызметтер түрлері
... ... ... көрсетілген.
Кесте 6 – «АТФ Банк» АҚ атқаратын қызмет түрлері
Жеке
... ... ... арналған қызметтер Заңды тұлғаларға арналған қызметтер
Депозиттер
Несие беру
Төлем карточкалары
Аударымдық операциялар
Чектер
Операциялық қызмет
... ... ... қағаздар операциялары
Кастодиандық қызметтер
Басқадай қызметтер Операциялық қызмет көрсету
Төлем карточкалары
Несие беру
Депозиттер
Құжаттық
... ... ... мәмілелерін өткізуге арналған құжаттық операциялар
Кастодиандық қызметтер
Басқадай қызметтер
«АТФ Банк»
... ... ... көрсетілетін қызмет түрлері жоғарыда айтылды.
Негізгі қызметтерінің бірі ретінде депозиттік
... ... ... тоқталар болсақ, АТФ Банк көп жылдық тәжірибені және салымшылардың
... ... ... ескере отырып, арнайы депозиттік бағдарлама ұсынады. Депозит түрлерінің бірін
... ... ... отырып, жеке және заңды тұлғалар өз бюджеті мәселелерін шеше
... ... ... Депозиттік қызмет заңды тұлғаларға көрсетілетінт және жеке тұлғаларға көрсетілетін
... ... ... екіге бөлінеді.
Жеке тұлғаларға ұсынылатын депозиттер түрлеріне мыналар жатады: АТФ-ЛИДЕР;
... ... ... АТФ-Капитал; АТФ-Классик; АТФ-Перспектива; АТФ-Престиж.
Заңды тұлғаларға ұсынылатын депозит түрлеріне АТФ-Корпоративный;
... ... ... Корпоративный; Шартты банктік салым жатады.
Банктің депозиттік қызметтеріне тоқталмас бұрын
... ... ... қысқаша талдау жасап көрейік.
Жалпы коммерциялық банктердің жарияланған баланстары бойынша
... ... ... қаражаттарға ағымдағы және есеп айырысу шоттарындағы, корреспондент банктер шоттарындағы
... ... ... халықтың салымдары, бақа банктерден алынған несиелері, басқадай пассивтері жатады.
«АТФ
... ... ... АҚ депозиттеріне баға бермес бұрын капиталына қысқаша таладу жасап
... ... ... отырмыз (кесте 7).
Кесте 7 – Банк капиталы
Баланс статьясы 2005ж. 2006ж.
сома, мың
... ... ... қаражаттардан үлесі,% сома, мың теңге меншікті қаражаттардан үлесі,%
Жарғылық капитал 24899750 88,8 64870763 78,1
Қосымша капитал 3839 0,5 469 0,1
Қайта
... ... ... қоры 695513 2 3102990 3,7
Бөлінбеген пайда 2435475 8,7 15010733 18,1
Барлық капитал 28034577 100 82984955 100
Қазір АТФ Банк ұсынып отырған несиелердің
... ... ... ставкалары әрт түрі бойынша өзіндік ерекшеліктерге ие. Сондықтан оларға
... ... ... талдау жасау олардың айырмашылығын түсінуге мүмкіндік береді. Мерзімдері жағынан
... ... ... әртүрлі болғандықтан, беру мерзімдері жақынырақ келетін депозиттер бойынша талдау
... ... ... отыр. Мысалы, «АТФ-Классик» 1 айға берілгенімен, басқа бір айға
... ... ... депозит жоқ. Соныдықтан орын «АТФ –Капиталмен» салыстырып көрейік (сурет
... ... ... 9 – «АТФ Банк» депозиттерінің ставкаларына салыстырмалы талдау
Осындай график
... ... ... ставкаларға баға беру клиенттің дұрыс шешім қабылдауына көмек береді.
Сондықтан
... ... ... ойымызша, қарапайым адамдардың өзі алдымен депозиттер ставкасына осындай қарапайым
... ... ... жасаса, олардың «арзан» депозитті таңдауларына мүмкіндік береді.
2.4 Қазақстандағы банк
... ... ... қарыздарды талдау
Өтпелі экономиканы бастан кешнке ел үшін тиімді банк
... ... ... нарық құру қиынға соғады. Сондықтан ҚР банк жүйесмінің алдында
... ... ... міндет жүктелген. Қазір еліміздегі банк аралық нарықтар дұрыс дамымаған.
... ... ... онша үлкен емес. Бірақ соған қарамастан ҚР Ұлттық банк
... ... ... шаралар қолданудың арқасында кейбір қиындықтарды жеңіп те үлгерді. Бірақ
... ... ... жағдайында алдын-ала болжам айту қиын.
Банк аралық ақша нарығының құралдарына
... ... ... мерзімді займалао жатады. Негізінен банктер қарыздарды өтеу мерзімін өздерін
... ... ... етіп, ойша белгілей алады. Қазіргі кезде экономикалық жағдайдың толық
... ... ... кезінде қолданылып жүрген мәміленің ең кең таралған, қолайлы түрі
... ... ... Оvernight қарыздарының көлемі жалпы қарыз көлемінің 80-90% құрайды. Банктер
... ... ... екі күндік, бес күндік, бір апталық, айлық несиелер береді.
... ... ... өте ұзақ мерзімге берілетін бан аралық несиелер жоқ.
Банк аралық
... ... ... қатысудың төрт түрлі себебі бар: банктер резерв, инвестициялық жобаларға
... ... ... беру, ағымдағы өтімділікті қолдау нормасын орындау үшін несие алады.
... ... ... айтқанда, бан аралық нарық бір жағынан банктерге өтімділігі жоғары
... ... ... ақшаларын қарызға беріп, пайда алуға мүмкіндік берсе, екінші жағынан,
... ... ... операцияларына қажет бос қаражаттарға тез қол жеткізуге мүмкіндік береді.
... ... ... коммерциялық банктерге жақсы қызмет ету үшін жақсы дамыған банк
... ... ... нарық керек дегенді білдіреді.
Коммерциялық банктер олардың өз несиелік рейтингтері
... ... ... екенін және нарықта серіктестерінде несиелік лимиті бар екенін мойындайды.
... ... ... банктер несие алу жөніндегі кез-келген шешімді мәмілеге қатысты қатерді
... ... ... барып, қабылдайды дегенді білдіреді. Сонымен, несиелік қатерді бағалау сапасы
... ... ... банктің несиелік портфелі үшін шешуші рольатқарады.
Банк аралық нарықта ынтымақтастықта
... ... ... еткісі келетін екі банк «бас келісім» деген құжатқа қол
... ... ... Бұл құжат нарықтағы серктестердің ынтымақтастық ережелерін, қор беру мерзімін,
... ... ... туралы және басқадай статистикалық ақпаратты алмасу талаптарын реттейді. Бас
... ... ... – серіктес банктің кең көлемді зарттеуінің нәтижесі екенін айта
... ... ... жөн.
Сандық көрсеткіштерді зерттей отырып, банктер нарықтағы басқа банктердің ағымдағы
... ... ... өткен қызметі туралы ақпаратты, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгілеген
... ... ... қадағалайжы. Серіктестердің сенімділігіне баға бергенде, байланыстар мен жеке қатынастар
... ... ... үлкен роль атқарады.
Банк аралық қарыздар турадлы теориялық және тәжірибелік
... ... ... жинақтау негізінде Қазақстан Республикасының банк аралық нарығын зерттеуге ұсыныстар
... ... ... отыр:
1. Қазақстанда банк аралық қарыздың ары қарай дамымауына кедергі
... ... ... мәселе қажет ақпараттың ашық болмауы, құрия сақталуы. Сондықтан банктерге
... ... ... жеткізетіндей механизм жасалу керек.
2. Қарыз берудің барлық процесінде келісім
... ... ... жақтардың қатерлерін талдауда кемшіліктер бар. Қазынашылық департаменттерінде аналитикалық мүмкіндіктерді
... ... ... қажет.
3. Банк секторына тиімді қызмет ету үшін мақсаттары мен
... ... ... нақты анықтай отырып, ашық монетарлық саясат ұссыну қажет.
4. Операциялар
... ... ... арттырып, көлемін реттеу қажет [38, c.23].
2006 жылдың 1- желтоқсанынан
... ... ... Ұлттық банк екінші деңгейлі банктерге депозиттің қайта қаржыландыру ставкасын
... ... ... 4,25%-дан 4,5% -ға дейін көтерді. Бұл деңгей ҚР Ұлттық
... ... ... қайта қаржыландыруының ресми ставкасының жартысын ғана құрайды. Ресми ставка
... ... ... жылына 9,0%, өткен жылдың шілдесінен бастап, қолданысқа енген. Қазақстан
... ... ... Ұлттық банкіндегі депозиттер нарықпен байланыс жасайтын, нарықтан ақша алатын
... ... ... бірі екенін айта кеткен жөн. Ол Ұлттық банкке инфляция
... ... ... төмендетуге мүмкіндік береді. Ұлттық банк депозит ставкаларын көтере отырып,
... ... ... деңгейлі банктерді өз шоттарына қаражат тартуға ынталандырады.
Инфляцияға қарсы жұмыс
... ... ... тағы бір монетарлық фактор – Ұлттық қорда қаражаттарды жинақтау.
... ... ... жылдың 1-желтоқсанындағы жағдаймен ҚР Ұлттық қорындағы конвертацияланатын сома ұлттық
... ... ... 59,9 млрд теңгені құрады [37].
Конвертация Қазақстан Республикасының Ұлттық банктіндегі
... ... ... валюта активтерін, шетелдік валютаны немесе шетел валютасымен есептелетін қаржылық
... ... ... лперация өткізген күні белгіленген ресми курс боцынша сату, не
... ... ... валюта нарығында шетел валютасын операциял жасалған уақыттағы курс бойынша
... ... ... алу арқылы жүзеге асырылады.
Мұнда қор шотына бір айдың ішнде
... ... ... түсімдер Ұлттық қор ағымдағы айдық соңында немесе келесі айдың
... ... ... кепілдік берілген трансферт түрінде шығынға жұмсалатын қаражатқа жететін ақша
... ... ... конвертацияланбайды.
Халықаралық резервтерге келсек, 2006 жылдың желтоқсанында Ұлттық банк резервтері
... ... ... немесе 903,2 млн АҚШ долларына өскен. Ұлттық қордың ақшасын
... ... ... елдің халықаралық резервтері 28318,4 млн АҚШ долларын құрады. Өткен
... ... ... салыстырғанда өсім — 7,8% -ға тең болған [37].
Сонымен, теорияға
... ... ... Республикасының депозит нарығы төңірегінде банк аралық займалар тарту аясында
... ... ... талдау және тәжірибелік зерттеулер Қазақстанның банк жүйесіндегі нарықтардың тиімділігі
... ... ... төмен деген қорытынды шығаруға негіз болады. Сондықтан депозиттік нарықты
... ... ... жолдарын іздестіру, зерттеу аса маңызды мәселелер қатарынан орын алады.
... ... ... туралы 3-таруада қарастырылатын болады.
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ДЕПОЗИТТІК НАРЫҚТЫ ЖЕТІЛДІРУ
... ... ... таңда тек Қазақстанда ғана емес, дүниежүзінде коммерциялық банктерге кездесетін
... ... ... бірі – ресурстық базаны қалыптастыру.
Ресурстық база микроэкономикалық фактор ретінде
... ... ... банктің өтімділігі мен төлемқабілеттілігіне тіклей ықпал етеді.
Ресурстық базаны қалыптастыру
... ... ... банктің акьтивтер мен пассивтерін икемді түрде басқарудың құрамдас бөлігі
... ... ... табылады. Оған клиенттер тарту ғана емес, ресурстады тарту көздерін
... ... ... өзгертіп отыру кіреді. Пассивті тиімді басқару сауатты депозиттк саясатты
... ... ... асыруды білдіреді. Ал депозиттік саясат нәтижесі депозиттік нарыққа тікелей
... ... ... етеді. Сонтықтан Қазақстан үшін депозиттік нарық төңірегінде қалыптасқан мәселелерді
... ... ... отырып, ұсыныстар жасау қажет.
Жеке және заңды тұлғалардан қаражат тарту
... ... ... қызметтерінің бір түрі болып табылады. Ал бакроттық банк клиенттеріне
... ... ... айырылу қаупін тудырады. Сондықтан да қазір қоғамымызда көптеген адамдар
... ... ... қаражат салудан қауіптенед. Банк салымдарының сақталуына кепілдік депозитті сақтандыру
... ... ... арқылы жүзеге асырылады.
Олай болса, Қазақстандағы депозиттік нарықты дамытудың негізгі
... ... ... бірі – депозитті сақтандыру жүйесін дамыту.
Депозитті сақтандырудың тарихына келер
... ... ... АҚШ-та 1829 жылы жекеленген штаттар деңгейінде биліктегілердің қатысуымен формальды
... ... ... сақтандыру жүйесі қабылданды. 1993 жылы Конгресс Банк қызметі туралы
... ... ... қабылдады. Онда заңда депозиттерді сақтандырудың Федеральдық корпорациясын құру қарастырылды
... ... ... оған федеральдық банктер міндетті түрде, штаттарға тіркелген банктер өз
... ... ... қатысуға тиіс болды [22, 28].
Бүгінгі таңда АҚШ-та депозиттерді сақтандырудың
... ... ... корпорациясы 100 мың АҚШ долларын қайтаруға кепілдік береді.
Германияда банк
... ... ... сақтандырудың көп салалы желісі бар. Оған жеке меншік банктердің
... ... ... сақтандыру қоры, жинақ кассаларының депозиттерін сақтандыру қоры, кооперативтік банктердің
... ... ... қоры кіреді [22, 27. б.134]. Германияның Орталық банкі (Дойче
... ... ... салымдарды сақтандыру жүйесіне тікелей ықпал етпейді. Жеке меншік банктердің
... ... ... сақтандыру қорына несие ісін қарауға лицензиясы бар және неміс
... ... ... аудиторларының Одақ мүшесі болып табылатын барлыұ жеке меншік несие
... ... ... қатыса алады. Салымдардың барлық түрі сақтандырылады.
ХВҚ мәліметтері бойынша 1995-
... ... ... жылдар арасында депозиттерді сақтандыру жүйесін қолданатын елдер саны күрт
... ... ... кеткен. Қазір әлемдегі елдердің үштен бірінде сақтандыру жарналары банк
... ... ... тәуекеліне тәуелді болады.
ТМД елдеріне келер болсақ, (Беларуссиядан басқасы [42])
... ... ... территориясында салымшыларды қорғау заңдылықтарын дайындалып ғана жатыр. Сонымен қатар
... ... ... қайтаруға кепілдік беру мәселесі ТМД –ны барлық елдері үшін
... ... ... орында.
Қырғызстанда «Депозиттерді сақтандыру туралы» Заң қабылданған. Оның мақсаты –
... ... ... салымшыларының ақша-қаражаттарын қорғау. Заңға сәйкес ұлттық валютамен салынған жеке
... ... ... қаражаттары сақтандырылады. Бұл заңды тұлғалар депозиттерн сақтандырудың бірінші сатысы
... ... ... табылады. Лндай заң қабылдау салымшылардың ұлттық валютаға сенімін арттырады.
Ресей
... ... ... 1995 жылы «Азаматтардың банк салымдарын міндетті түрде сақтандыру туралы»
... ... ... қабылдамақ болғанымен, жобаны Федерация Кеңесі мақұлдамады. Негізгі себебі- онда
... ... ... сақтандыру қорын бюджеттен қолдауға қаражат бөлу қарастырылған.
Бірақ коммерциялық банктер
... ... ... мемлекеттің араласуына қарсылық білдіріп, қабылдатпай тастады. Олардың пікірінше, міндетті
... ... ... стакалары тым жоғары болды. Оның сыртында қорды қаржыландыруға байланысты
... ... ... туындады. Қаржыландыру мәселесі барлық елдерде, тіпті дамыған елдерде де
... ... ... айта кету керек [27].
Англияда депозиттердің сақтандыру қоры банктердің жарнасынан
... ... ... Жарнаның ең аз мөлшері - 10 мың GBP, ең
... ... ... сомасы – 300 тыс. GBP. Қажет болса, жарна
... ... ... өсіріледі. Бірақ ең көп дегенде сақтандырылған депозиттің 0,3%-нан аспау
... ... ... Депозиттерді сақтандыру қорын басқарушы, орынбасары, Англия Банкінің кассирі, соынмен
... ... ... бірқатар мүшелерден тұратын Басқарма басқарады. Басқарма мүшелеріне үш бақылаушы,
... ... ... банктің директоры кіреді [27].
Депозиттерді сақтандырудағы халықыралық тәжірибе олар жүйе
... ... ... қызмет еткен жағдайда ғана банктің кейбір мәселелерін шешуге ғана
... ... ... көрсетіп отыр. Банк жүйелі түрде дағдарысқаь тап болса, сақтандыру
... ... ... қаражаттары жетпей қалуы мүмкін. Мысалы, АҚШ пен Норвегияда 80-90
... ... ... банк дағдарысқа ұшыырағанда сондай жағдай болған. Үлкен банктік дағдарысқа
... ... ... басқармалар салымшыларға депозиттеріне толық кепілдік беруді дұрыс деп санайды,
... ... ... сақтандыру жүйесін банк секторының тұрақтануына қарай біртіндеп енгізеді [28].
Жасалған
... ... ... салымды қорғаудың әмбебап құралы жоқ екендігін көрсетеді. Бірақ ол
... ... ... дамыған елдің құрамдас бөлігі болып табылады.
2007 жылдың 1 қаңтарынан
... ... ... біздің елімізде 1 января 2007 года «Қазақстан Республикасының екінші
... ... ... банктеріндегі кепілдік берілген депозиттерге міндетті түрде кепілдік беру туралы»
... ... ... Республикасының 2006 жылы шілдеде қабылданған Заңы күшіне енді [3].
Бұл
... ... ... қазақстандық банктер салымшыларының құқығын қорғауға бағытталған және депозиттердге міндетті
... ... ... кепілдік беру жүйесі қызметінің құқықтық негіздерін, сондай-ақ, Қазақстандық депозиттерге
... ... ... беру қорының тәртібін анықтайды.
Заңды қабылдау қажеттлігі қазақстандық депозитке кепілдік
... ... ... жүйесін халықаралық тәжірибеге жақындату мақсатынан туындады.
Депозиттерге кепілдік беру жүйесмі
... ... ... бастап, заң қабылданғанға дейн реттеуді Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
... ... ... бекітілген ережелерге сай атқарып келді.:
1) Қазақстан Республикасының екінші дәрежелі
... ... ... салымдарға міндетті ұжымдық кепілдік беру ережесі;
2) жеке тұлғалардың салымдарына
... ... ... міндетті түрде ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесінің қызмет ету
... ... ... кепілдік беру жүйесінің бастапқы даму нәтижесі ретінде аталған ережелерге
... ... ... мен толықтырудар енгізілді. Олар кепілдік беру объектлерінің кеңеюіне, өтемақыны
... ... ... схемасының қысқаруына, банктер – депозитке кепілдік беру жүйесіне қатысушылар
... ... ... міндетті күнтізбелік жарналардың ставкадарының өзгерісіне қатысты болды.
Қабылданған заң кепілдік
... ... ... жүйесіне де өзгеріс енгізеді.
1. Қор қызметіне қатысты. «Қазақстанның депозиттерге
... ... ... беру қоры» АҚ (ары қарай - Қор) Қазақстан Республикасының
... ... ... деңгейлі банктеріндегі депозиттерге міндетті кепілдік беру жүйесін жүзеге асыратын
... ... ... баолып табылады. Қордық құрылтайшысы және жалғыз акционері – Ұлттық
... ... ... жалпы басшылықты Директорлар кеңесі жүргізеді. Оның құрамына ҚР Ұлттық
... ... ... Төрағасының орынбасары, Қаржылық нарық пен қаржылық ұйымдарды реттеу және
... ... ... жөніндегі ҚР агенттігі Төрағасының орынбасары, ҚР қаржы вице-министрі, Қазақстанның
... ... ... ассоциациясының өкілі, сондай-ақ, ҚР Ұлттық банкі тағайындаған Қордың Бас
... ... ... кіреді.
Қордың негізгі міндеттеріне қаржылық жүйені тұрақтандыруды қамтамасыз ету, сондай-ақ,
... ... ... қатысушы банктер күшпен жойылған жағдайда салымшылардың құқықтары мен заңды
... ... ... қорғау жатады. Жүктелген міндетті тиімді жүзеге асыру үшін Қор
... ... ... қызметтер атқарады:
- мүше банктердің жарналарының мөлшері мен төлену тәртібін
... ... ... жинақтық негізде өтеу резервін қалыптастырады;
- меншікті активтерді инвестициялайды;
- күшпен
... ... ... банк салымшыларының депозиттері бойынша кепілдік өтемақы төлейді;
- салымшыларға кепілдік
... ... ... төлеу үшін банк-агент сайлайды.
Заңның қабылдануына байланысты Қор аталған қызметтердің
... ... ... консервация немесе лицензияны алған кезде тағайындалған уақытша әкімшілік құрамында,
... ... ... тарату комиссиясы мен күшпен жойылған қатысушы банктің кредиторлары комитетінің
... ... ... қатысушы банктің банктік операцияларын өткізуге қатысады.
2. Кепілді кберу объектлерінің
... ... ... кепілмен өтеу мөлшеріне қатысты. 1999 жылы бір салымшыға кепілдік
... ... ... ең көп мөлшері 200 мың теңгені құраған. Елдің экономикалық
... ... ... факторы мен халықтың табысының өсу деңгейін ескере отырып, 2003
... ... ... аталмыш көрсеткіш 400 мың теңгеге дейін өсірілді, ал 2007
... ... ... 1- қаңтардан бастап, банктегі бір салымшыға қатысты кепілдік өтемақының
... ... ... көп мөлшері 700 мың теңгені құрады [42].
Жүйенің қызмет еткен
... ... ... ішінде кепілдік берілген депозиттерді қарастыра отырып, төмендегі негізгі сатыларды
... ... ... көрсетуге болады:
1) 1999-2003 жылдары кепілдік беру объектісі сыйақы ставкалары
... ... ... директорларының Кеңесі бекіткен шекті мөлшерден аспайтын мерзімдік салымдар мен
... ... ... етілгенге дейінгі салымдар болды.
2) 2003-2006 жылдары талап етілгенге дейінгі салымдарға,
... ... ... ағымдағы шоттар мен карт-шоттардағы ақша қалдықтарына, сондай-ақ, 50 мың
... ... ... долларына дейінгі мерзімдік және шартты салымдарға кепілдік берілді. 2004
... ... ... Қазақстан экономикасын доллардан құтқару саясаты кезінде кепілдік берілген салымдардың
... ... ... көп мөлшері 50 мың доллар 7 млн теңгеге ауыстырылды.
Сонымен
... ... ... алғашқы екі сатыда қатысушы банктердің басшылар мен олардың туыстарының,
... ... ... сондай-ақ, дауыс беру құқығымен акцияның бес және одан көп
... ... ... иеленетін акционерлердің салымдарына кепілдік берілмеді.
3) 2007 жылдың 1-қаңтарынан бастап, кепілдік
... ... ... объектісіне жеке тұлғалардың ұлттық және шетел валютасындағы барлық валюталры
... ... ... қарамастан, кепілдік беру объектісі болып табылады. Бұл қатысушы банк
... ... ... таратылғанның өзінде барлық салымшылар Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қорынан
... ... ... өтеуге 700 мың теңгеден артық емес мөлшерде қаражат ала
... ... ... білдіреді [37,42].
Егер 2007 жылға дейін кепілдік берілген өтемақы садынған
... ... ... төленіп келген болса, енді заңға сәйкес кепілдік берілген өтемақы
... ... ... төленеді. Шетел валютасымен салынған депозит үшн кепілдік өтемақыны есептеу
... ... ... банкті күшпен тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енген
... ... ... бекітілген валютаның нарықтық айырбас курсы қолданылады.
Салымшыларға қолайлы жағдай жасау
... ... ... кепілдік өтемақының төлену мерзімі төлем төлеу туралы шешім шығарылған
... ... ... бастап, үш айдан алты айға дейін созылған.
3. Банктердің жүйеге
... ... ... қатысты. Алғашында жүйеге Ұлттық банк халықаралық стандартқа көшу шараларын
... ... ... деп таныған банктер қатысты. 2003ж. жеке тұлғалардан деплзит алуға
... ... ... бар банктер жүйесінде міндетті түрде мүшелікке ену талаптары енгізілді.
... ... ... жылдың 1-қаңтарындағы жағдаймен жүйеге Қазақстандағы екінші деңгейлі 33 банк
... ... ... сәйкес депозит қабылдауға, банктің жеке тұлғаларына банк шотын ашып,
... ... ... өкілетті ұйымнан лицензия алған күні банк Қорға бірігу келісімне
... ... ... туралы арыз беруге тиіс. Осыдан кейін Қор оған қатысушы
... ... ... куәлігін береді және Жүзеге қатысушы банктер реестріне тіркейді. Реестрді
... ... ... мемлекеттік және орыс тілдерінде тоқсан сайын Қазақстан Республикасының барлық
... ... ... таралытын баспа беттеріне жариялап отырады.
Заңда депозиттік салымдарға кепілдік беру
... ... ... қатысушы банктерге Қор төлейтін жарналардың (міндетті күнтізбелік, қосымша, төтенше)
... ... ... мен ең көп мөлшері белгіленген. Міндетті күнтізбелік жарналар дегеніміз
... ... ... банктің тоқсандық төлемдері. Мұнда жарна көлемі есептегі тоқсаннан кейінгі
... ... ... бірінші күнгі жағдайымен банк кепілдік берген депозиттер сомасының 0,5%
... ... ... нан аспауға тиіс [3].
Қосымша жарналар – бұл кепілдік өтемақы
... ... ... Қордың арнайы резерві жетпеген жағдайда банк төлейтін бір жолғы
... ... ... Қосымша жарна мөлшері өткен тоқсанға банк төлейтін міндетті күнтізбелік
... ... ... екі еселенген мөлшерінен аспауға тиіс.
Төтенше жарналар – салымшыларға кепілдік
... ... ... төлеуге арнайы қордағы қаражат жетіспеген жағдайда ҚР Ұлттық банкінен
... ... ... алған қарыз сомасын толық өтеуге қатысушы банктер төлейтін төлемдер.
... ... ... жарналардың жылдық мөлшері міндетті күнтізбелік жарнаның жылдық мөлшерінен аспауға
... ... ... қатысушы банктің қаржылық тұрақтылығына және сол банктің Жүйеге келтіретін
... ... ... байланысты дифференциаланған міндетті күнтізбелік жарналар ставкасын бекіту жүйесі енгізілуде.
... ... ... әдістемені дайындаған кезде Қор Халықарарлық Депозиттерді Сақтандыру Жүйесі Ассоциациясының
... ... ... Association of Deposit Insurers, IADI) «Дифференциалданған ставкалар жүйесін дайындау
... ... ... нұсқауда» (Genera Guidance for Developing Differential Premium System) бекітілген,
... ... ... тәжірибенің негізгі қағидалары мен әдістерін пайдаланды. Жүйе мақсаты –
... ... ... бюанктерді топтар (категориялар) бойынша бөлу және әртүрлі топтарға (категорияларға)
... ... ... күнтізбелік жарнанынң әртүрлі ставкаларын қолдану. Бұл жүйені енгізу күнтізбелік
... ... ... әділ төлеуді білдіреді, сондай-ақ, банктерді тәуекел-менеджменті мен корпоративтік басқару
... ... ... жақсартуға ынталадырады. [22, 39 бет].
Банктердің тепозиттік саясаттарын нарық мүмкіндіктеріне
... ... ... мақсатында Қор қатысушы банктерге ижеке тұлғалардың тартылған депозиттері бойынша
... ... ... ең көп ставкаларын бекітті. Бұл мөлшерлер қатысушы банктер өкілдерінен
... ... ... Қордың Кеңесі отырысында келісіліп, Қор директорларының Кеңесі шешімімен бекітілді.
... ... ... жылдан бастап, реттеу алынып тасталды, яғни енді банктер тартылған
... ... ... бойынша сыйақы ставкаларын өз беттерінше анықтап, бекітеді [22, 39
... ... ... депозиттерді сақтандыру шараларына сүйене отырып, жинақтарды сақтау және көбейту
... ... ... диверсификациялай отырып, халыққа банк депозиттеріне ұқсас бағалы қағаздарға, қозғалмайтын
... ... ... қаражат салу, өмірді ұзақ мерзімге сақтандыру сияқты нұсқалар ұсынылады.
Қандай
... ... ... болмасын, коммерциялық банктерге банк өнімдерін ұсыну және пайдалану саясатын
... ... ... реттеу үшін бұл ұсыныстарға ерекше мән беру ұсынылады. Қаржымен
... ... ... кез-келген шешімді қабылдаған кезде түрткі болатын жағдайды алдын-ала анықтап
... ... ... қажет: қандай мақсатапен қаражат жиналады, жинақстау мерзімі қандай болу
... ... ... Ақшаны жинақтаушы орындарда сақтау керек пе әлде, «жұмысқа жіберу
... ... ... пе?» деген мәселені шешу керек болады. Немесе жоспарға қартайған
... ... ... керек қаражат жинау керек пе, не үйге, балалардың білім
... ... ... жинау керек пе? деген сұрақтар туындайды. Егер нәтижесін тез
... ... ... жинақтан көп пайыз алғысы келсе, сақтандыру деген нұсқа сай
... ... ... Ұзақ мерзімге өмірін сақтандыру бағдарламасы ұзақ мерзімді қаржылық жоспар
... ... ... арналған. Алдын-ала болжап, жоспарлауға болатын оқиғаларға (мысалы, демалыс, көлік
... ... ... алу, үй салу) қаржылық қамтамасыз ету үнемі қажет болады
... ... ... банк депозиттеріне ұқсас, бағалы қағаздарға, қозғалмайтын мүлікке қаражат салу,
... ... ... ұзақ мерзімге сақтандыру сияқты алььтернативтік нұсқалар бар екенін жоғарылда
... ... ... өттік. Жинақты сақтандыру нұсқасының ерекшелігі – клиент жинақтау мерзімінде
... ... ... тәуекелдерді сақтандырумен қорғайтын «қатерлік» құраушының болуы. Өйткені сақтандыру
... ... ... аяқталғанға дейін клиент еңбекке қабілетінен айырылуы, басқадай төиенше жағдайлар
... ... ... мүмкін. Мұнда салынған қаражаттар бірінші жарна төлеленгеннен кейін қорғалады,
... ... ... клиент қайтыс болған жағдайжа сақтандырылған төлем оны алуға құқығы
... ... ... тұлғаларға төленеді. Міне, жинақтау түріндегі сақтандыруға сұранысты арттырады.
Қазір біздің
... ... ... жүйеміз айтарлықтай дамып келеді және халық сенеді деуге болады.
Банктер
... ... ... таңда көптеген операциялар орындайды. Олардың негізгі қызметтері -
... ... ... салым қабылдау, несие беру.
Банктер қаржылық делдалдар ретінде шаруашылық
... ... ... капиталын, тұрғындар жинағын және шаруашылық қызметі процесінде босаған басқадай
... ... ... ақша-қаражаттарын тартады және оларды қарыз алушыларға пайдалануға береді, ақшалай
... ... ... айырысуды жүргізеді және өздерінің клиент-теріне көптеген қызметтер көрсетеді. Ондай
... ... ... процесінде ақша нарығын-да тауарға алынатын жаңа талаптар мен міндеттемелер
... ... ... болады. Сонымен, банк клиенттер салымын қабылдай отырып, жаңа міндеттеме-депозит,
... ... ... ссуда бере отырып, қарыз алушыға жаңа талап қалыптастырады. Жаңа
... ... ... мен жаңа талаптар қоюдың бұл процесі қаржылық делдалға негіз
... ... ... Қаржылық ресурстардың несие берушіден қарыз алушыға қарай қозғалуы, ауысуы,
... ... ... және осыған байланысты қаржылық институттар қызметі (оның ішінде банктің)
... ... ... делдал деп аталады.
Жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақша-қаражаттарын
... ... ... түсіру және оларды капиталға айналдыру қызметін атқара отырып, банктер
... ... ... табыстарды және салым формасындағы жинақтарды жинастырады. Мұнда оларды тиімді
... ... ... яғни оларды сақтайды және пайдалы негізде қарыз алушыларға ссудалар
... ... ... өйткен салымдарды шоғырланған жинақтар ссудалық капиталға айналады. Қарыз алушылар
... ... ... өндірісті ұлғай-туға, тауарды сатып алуға салады. Ақырында коммерциялық банктер
... ... ... капиталға айналады [16].
Несиелік қызметті атқарған кезде коммерциялық банктер айналымға
... ... ... ақшаларын шығарады, яғни қарыз алушыға ссудалар берген кезде ақша
... ... ... ұлғаяды, ал қарыз алушы ссуданы өтеген кезде бұл ақша
... ... ... азаяды. Себебі, қарыз алушыға берілген ссуда банктегі оның шотына
... ... ... яғни банк депозит (талап еткенге дейінгі салым) ашады, мұнда
... ... ... қарыздық міндеттемесі ұлғаяды. Депозит иесі банкте қолма-қол ақша алуына
... ... ... сөйтіп, айналымдағы ақша саны ұлғаяды. Сонымен, өзінің негізгі қызметін
... ... ... (несие беру) кезде коммерциялық банктер депозиттік-несие эмиссиясын, яғни несие
... ... ... эмиссиясын жүзеге асырады.
Екінші қызметі – ақша айналымын реттеу. Банктер
... ... ... шаруашылық субъектілерінің төлем айналымы жүрілетін орталық. Есеп айырысу жүйесі
... ... ... банктер өз клиенттеріне ақша-қаражаттары және капитал айырбасы, айналымын жүргізуіне
... ... ... жасайды. Банктер арқылы ақша-қаражаттары мен капиталдар бір субъектіден екіншісіне,
... ... ... шаруашылығының бір саласынан екіншісіне құйылады [17].
Қаржы нарығында коммерциялық банктер
... ... ... нарығында несие ресурс-тары сұранысымен әрекеттесе отырып, тек шаруашылықтағы жинақтарды
... ... ... түсіріп ғана қоймай, ағымдағы тұтынуды шектеу негізінде қаражат-ты жинақтауға
... ... ... стимул қалыптастыруға тиіс. Банктердің міндеті – клиенттерді ресурстар жинақтауға
... ... ... және нарық заңы бойынша дамып келе жатқан экономиканың инвестициялық
... ... ... анықтайтын, жинақтау әдетін қалыптастыратындай қаражат тарту формасын құру.
Үшінші –
... ... ... төлемдегі делдал ретіншінде түсіндірілетін делдал қызметі. Банктер арқылы кәсіпорындар,
... ... ... тұрғындар төлемдері жүріледі. Клиент-тердің тапсырмасы бойынша төлем жүргізе отырып,
... ... ... делдал миссиясын атқарады.
Төлемде делдал ретінде банктер өз клиенттері үшін
... ... ... айырысу және төлем жүргізумен байланысты операцияларды атқарады. Бұл қызмет
... ... ... бірінші қызметімен тікелей байланысты. Коммерциялық банктер клиенттер тапсырмасы бойынша
... ... ... айырысу, ағымдағы, тұлғалық, депозиттік, контокоренттік сияқты шот түрлерін ашады.
... ... ... сәйкес төлем құжаты бар болған жағдайда жұмыскерлер клиент шотына
... ... ... құжатында көрсетілген соманы аударады немесе сызып тастайды. Банктердің бұл
... ... ... қолма-қол ақша қозғалысының сферасын айтарлықтай шектеуге және ақша белгілерін
... ... ... сақтау және тасымалдаудың еңбек шығындарымен байланысты айналыс шығындарын азайтуға
... ... ... береді [18].
Сонымен, банк – ақша және бағалы қағазбен әртүрлі
... ... ... жүргізетін және үкіметке, кәсіпорындарға, азаматтар мен басқа банктерге қаржылық
... ... ... көрсететін қаржылық ұйым, мекеме.
Банктер ақша мен бағалы қағазды несиеге
... ... ... оларды сатады және сатып алады, ақша-қаражаттары қозғалыстарын бақылайды, төлеу
... ... ... есеп айырысу бойынша қызмет көрсетеді. Қазіргі ақша шаруашылығын банксіз
... ... ... мүмкін емес.
Бағалы қағаздарға салым салған кезде әртүрлі формаларды таңдауға
... ... ... Пайызы бекітілген бағалы қағаздар пайыз түрінде біркелкі табыс әкеледі
... ... ... кпілдігі жоғары. Дивиденд әкелетін бағалы қағаздар алыпсатарлық қатерімен байланысты.
... ... ... – АҚ меншк иелерінің бірі. Ол акция курсының өсіміен
... ... ... алып ғана қоймай, залалға ұшарауы да мүмкін.
Инвестициялық сертификаттар бірнеше
... ... ... капиталына қатысуға мүмкіндік береді. Мұнда салымды диверсификациялау маңызды болып
... ... ... Мұнда дивиенд әкелетін бағалы қаеаз пайда да, зала да
... ... ... мүмкін. Бірақ ақырғы нәтиже нарықтық конъюнктураға тәуелді болады.
Қозғалмайтын мүлікті
... ... ... тұрғын үйді жалдауға төлем төлемей-ақ, табыс әкелуге мүмкіндік береді.
... ... ... қаржылық табыстарға қозғалматын мүлікті қамтамасыз етумн байланысты шығындар қарсы
... ... ... Оның сыртында тұрғын қарыз емес болса ғана бұл табыстарды
... ... ... болады. Бұл капиталдық салымдардың бір ортақ ерекшелігі бар: инвестор
... ... ... оның мұрагерлері тек жинақталған капиталды пайдалана алады.
Альтернативті өнімдерге келер
... ... ... аладымен сақтандыру өінмдері туралы айту керек. Сақтандыру ұйымвмен келісі
... ... ... жасағаннан кейін белгілі уақыт өткенде сақтандыру тіркелген салымдардың жарнасын
... ... ... бастайды. Ал сақтанушы оларды әртүрлі құралдарға инвестиияға салады. Табыстың
... ... ... берілген төлемінің мөлшері келісімде жазылады және жылдық ставасы
... ... ... 5%- ке жуық. әдетем негізі мұндай келісім баланың
... ... ... жасалады.
Инвестициялық бағдарлама: ақша кепілдік берілген жылдық пайызбен салынаты. Сақтандырудың
... ... ... нұсқасы ұзақ мерзімді инвестиция салуды білдіреді. 5, 15, 30
... ... ... тіпті өмір бойы сақтануға болады. Сақтандыру бағдарламасы бойынша төлем
... ... ... сайын жүрілуі де мүмкін. Кейбір компанияларда ай сайын жүріледі.
Сақтандырудың
... ... ... бағадарламасына талдау жасаған кезде егер материалдық жағдай өзгеріп, ол
... ... ... төлей алмай қалса, не болады деге сұрақ туындайды. Немесе,
... ... ... көбірек төлейтін мүмкіндік пайда болса ше? Онда сақтандыру төлемдері
... ... ... есептеледі.
Банк салымдарынан сақтаныдур төлемдерінің айырмашылығы сақтанушы жиналған ақшаны қалай
... ... ... керек ееенін өзі таңдайды. Ұзаө мерзімді сақтандырумен айналысатын сақтаныдыру
... ... ... көп түрлі бағдарлама ұсынады. Сақтандырушы төлемді қалай есптейтінін өзі
... ... ... ай сайын, тоқсан сайын, бір уақытта. Сақтандыру сыйақысы да
... ... ... қарай есептеледі. Жарна сомасы сақтанушының жынысына, жасына қарай анықталады.
... ... ... да аса маңызды болып табылады. Сондықтан келісім жасаған кезде
... ... ... тексерткені жөн.
Жинақтаушы сақтандырудың артықшылықтарының бірі: белгілі инвестициялық мүмкіндіктермен қатар
... ... ... сақтандыруды қорғайды. Өмірді сақтаныдырумен қатар келісімге басұа тәуекелдерді қосымша
... ... ... қосуға болады. Мысалы, еңбекке қабілетсіз болудан сақтандыру.
Өмірді ұзақ мерзімді
... ... ... кемшіліктеріне табыстың өмірлік деңгейі жатады. Ол шынымен де солай.
... ... ... депозиттерімен салыстырғанда, инвестициялық табыс небары 5%- бен ұсынылады. Ставка
... ... ... Өйткені өмірді сақтандыру ұзақ қаржылық жобаинвестиция түсімділігін анықтау қиын.
... ... ... сыртында сақтандыру компаниясы келісімдегі шарттарды өзі өзгерте алады.
Сонымен, сақтандыру
... ... ... депозиттерді бәсекеге қабілетті етеді. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын түзету
... ... ... пайда болуда. Банк депозитері нарығында қатаң бәсеке жүрілуде. Ол
... ... ... жеке жағдайларға ерекше мән беруге, әр адамға жеке қарауға
... ... ... Мерзімдері, ставкалары әртүрлі, оларды комбинациясы да көп. Сондықтан көптеген
... ... ... көп клиент тарту үшін әртүрлі жолмен жарнама береді.
... ... ... жұмыстағы талдаулар барысында төмендегідей қорытындылар шығаруға болады:
-Коммерциялық банктердің депозиттік
... ... ... – бұл несиелік ресурстар ретінде және инвестициялық қызметке пайдалану
... ... ... белгілі мерзімге немесе талап еткен мерзімге дейін салымға заңды
... ... ... жеке тұлғалардың қаражаттарын, сондай-ақ, клиенттердің есепшоттарындағы қаражаттарының қалдықтарын тарту
... ... ... Салым (депозит) – белгілі шарттармен иесі банкке сақтауға берген
... ... ... (қолма-қол, қолма-қол емес түрде, ұлттық немесе шетелдік валютамен);
- Депозиттік
... ... ... төмендегі топтарға бөлінеді:
1) салымшылар категорияларына байланысты: заңды тұлғалардың депозиттері; жеке
... ... ... деплзиттері.
2) Экономикалық мазмұны бойынша: салымышылар категориясына қарай; сақталған қаражаттарды пайдалану
... ... ... бойынша.
3) Қаражаттарды алу формасы бойынша: мерзімді депозиттер; талап етілгенге дейінгі
... ... ... халықтың жинақ салымдары.
- Депозиттік нарық - тауарлық емес активтердің
... ... ... массасы, бағалы қағаздар, ссудалық капитал) айналымы жөнінде нарыққа қатысушылар
... ... ... экономикалық қатынастар жиынтығы.
-Елімізде дамыған кредиттік және депозиттік нарықтар бар.
... ... ... теңгелей түрде депозиттерінің жалпы көлемі 2005 жылдың 1 шілдесінде
... ... ... миллиард теңге болды. Жалпы депозиттердің ішінде теңгелік депозиттер өткен
... ... ... осы мерзімдегі көрсеткіштермен салыстырғанда 56,8 пайыздан 58,7 пайызға өсіп
... ... ... жылы депозит нарығының дамуындағы маңызды кезең теңгелік құралдарға сенімнің
... ... ... жағдайында ұлттық валютадағы депозиттердің елеулі түрде өсуі болды.
Мәселен, шетел
... ... ... депозиттер 57% өскен кезде теңгедегі депозиттер 2 есе өскен.
Сондай-ақ,
... ... ... жылы банктерде халықтың салымдары өсті. Оған халықтың табысының өсуі
... ... ... етті.
2006 жылы жеке тұлғалардың теңгемен мерзімдік депозиттері бойынша алған
... ... ... орташа есеппен 9,1 пайыздан 9,8 пайызға дейін өссе, шетел
... ... ... 6,2-ден 7,4 пайызға дейін артқан.
- 2006 жылы ҚР банк
... ... ... депозиттер 2004 жылмен салыстырғанда, 2,5 есе өссе, Қостанай облысында
... ... ... өскен.
- Екінші деңгейлі банктерге тсалынған салымдар бойынша жасалған талдаулар
... ... ... кезеңде Қазақстанда жеке тұлғалар салымдары төмендегенін көрсетеді. Жеке тұлғалар
... ... ... үлесі 2004 жылы – 67,7%, 2005 жылы – 41,3%,
... ... ... жылы - 38,1% құраған, депозиттердің жалпы сомасындағы заңды тұлғалардың
... ... ... үлесі сәйкесінше 58,3%, 58,6% және 61,9% өскен. Осы орайда,
... ... ... облысында кері ағым байқалатынын айта кеткен жөн. Мұнда жеке
... ... ... салымдарының үлесі заңды тұлғалардан артық.
- Теорияларға Қазақстан Республикасының депозит
... ... ... төңірегінде банк аралық займалар тарту аясында жасалған талдау және
... ... ... зерттеулер Қазақстанның банк жүйесіндегі нарықтардың тиімділігі әлі төмен деген
... ... ... шығаруға негіз болады.
- Жеке және заңды тұлғалардан қаражат тарту
... ... ... қызметтерінің бір түрі болып табылады. Ал банкроттық банк клиенттеріне
... ... ... айырылу қаупін тудырады. Сондықтан да қазір қоғамымызда көптеген адамдар
... ... ... қаражат салудан қауіптенеді. Банк салымдарының сақталуына кепілдік депозитті сақтандыру
... ... ... арқылы жүзеге асырылады.
Олай болса, Қазақстандағы депозиттік нарықты дамытудың негізгі
... ... ... бірі – депозитті сақтандыру жүйесін дамыту.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Указ Президента
... ... ... имеющий силу Закона от 30 марта 1995г. «О Национальном
... ... ... Республики Казахстан» №2155
2. Указ Президента РК, имеющий силу Закона от
... ... ... августа 1995г. «О банках и банковской деятельности» № 2444
3. Закон
... ... ... от 07.07.2006г. «Об обязательном гарантировании депозитов, размещенных в банках
... ... ... уровня Республики Казахстан». - №169-III
4. Правила краткосрочного кредитования экономики РК.
... ... ... Правлением Национального Банка РК от 11.02.1994г.
5. Положение Национального Банка РК
... ... ... 31.12.1996г. «О классификации ссудного портфеля и резервах (провизиях), необходимых
... ... ... покрытия возможных убытков от кредитной деятельности Национального Банка РК».
6. Указ
... ... ... Республики Казахстан, имеющего силу Закона, «Положение о Национальном банке
... ... ... Казахстан от 11.08.1999г. № 188
7. Гражданский кодекс Республики Казахстан
8. Постановление правление
... ... ... банка Республики Казахстан от 16.08.1999 года № 271 «Правила
... ... ... и регулирования деятельности организаций, осуществляющих отдельные виды банковских операций»
... ... ... изменениями и дополнениями от 08.11.2002 года № 437
9. Положение Национального
... ... ... РК от 31.12.1996г. «О классификации ссудного портфеля и резервах
... ... ... необходимых для покрытия возможных убытков от кредитной деятельности Национального
... ... ... РК»
10. Правила Национального Банка РК «О порядке кредитования в банках
... ... ... уровня» //СПС «Юрист», 2006.
11. Финансы Республики Казахстан. Статистический сборник 2001-2006
... ... ... – Алматы: Агентство РК по статистике, 2006. – 152
... ... ... банковской статистики.- www- nb. Phtml. Kz, 2005-2006.
13. Альянс Банк: Неконсолидированный
... ... ... баланс по состоянию на 31 декабря 2006 года и
... ... ... декабря 2005 года /Казахстанская правда, 2007. - 1 февраля
... ... ... с. 14
14. Финансовая отчётность Альянс Банка за 2006 год. -
... ... ... 2007.
15. Банковское дело /Под ред. О.И. Лаврушина. – М.: Финансы
... ... ... статистика, 2003.- 667с.
16. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и
... ... ... М.: «Вазар-Ферро», 1994. – 320с.
17. Деньги и кредит /Под ред.
... ... ... А.В. - Алматы: Каржы каражат, 2000. - 632с.
18. Денежное обращение
... ... ... банки /Под ред. Г.Н. Белоглазовой, Г.В. Толоконцевой. – М.:
... ... ... и статистика, 2000. – 272 с.
19. Черкасов В.Е., Плотицына Л.А.
... ... ... операции: маркетинг, анализ, расчёты.- М.: Метаинформ, 1995.- 208 с.
20. Полфреман
... ... ... Форд Ф. Основы банковского дела.- М.: ИНФРА- М, 1996.
... ... ... 456с.
21. Нацбанк повысил ставку по депозитам //Казахстанская правда, 2006.- 7
... ... ... – с. 9
22. Щербакова Г.Н. Банковские системы развитых стран.- М.:Экзамен,
... ... ... 220 с.
23. Назарбаев Н.А. Выступление на I конгрессе финансистов Казахстана
... ... ... правда.- 2006.- 23 ноября. - с.4-5
24. Финансово–кредитный словарь /Под ред.
... ... ... В.П. - М.: Госфиниздат, 1981.- 435с.
25. Кацеленбаум З.С. К вопросу
... ... ... сущности банковского депозита //Деньги и кредит, 2003. - №
... ... ... – С. 75-76
26. Петров А.В., Зарипов И.А. Привлечение кредитных ресурсов
... ... ... банками //Расчёты и операционная работа в коммерческом банке, 2001.
... ... ... № 3.- С. 64
27. Банковский депозит или страховой полис? //Казахстанская
... ... ... 2006. - 1 декабря. - С.7
28. Гарсиа Дж. Защита банковских
... ... ... Рекомендации МВФ. Зарубежный опыт. Аналитические и реферативные материалы //Банковское
... ... ... 2001. - № 1
29. Хиль М. Системы гарантирования возврата вкладов
... ... ... банковских институтах зарубежных стран //Банки Казахстана, 2004.- № 1.
... ... ... С. 40-46
30. Мельникова О.А. Мировые финансовые центры: условия формирования и
... ... ... развития. - Барнаул, 1999. - 453 с.
31. Роуз П.С. Банковский
... ... ... – М.: Дело ЛТД, 1995.- 768с.
32. Роде Э. Банки, биржи,
... ... ... современного капитализма. – М.: Финансы и статистика, 1996. –
... ... ... с.
33. Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков: российский и зарубежный опыт.-
... ... ... 1998.
34. Давыдова Л., Райнов Д. Банковское право Республики Казахстан. –
... ... ... Каржы Каражат, 2004. – 640 с.
35. Лисак Б. Межбанковские заимствования
... ... ... инструмент финансовой политики коммерческих банков // Банки Казахстана, 2006.
... ... ... №5. - С. 21-25
36. Пресс–релиз Нацбанка РК // Банки Казахстана,
... ... ... 12
37. Ахметова А. Роль системы гарантирования вкладов населения в процессе
... ... ... депозитной базы банков второго уровня //Банки Казахстана, 2005. -
... ... ... 11. - С. 31-36
38. Зарыканов К. Финансовый сектор: итоги 2006
... ... ... // Банка Казахстана, 2007. - № 3. – С.
... ... ... банковского менеджмента. / Под ред. О.И. Лаврушина. – М.:ИНФРА-М,
... ... ... - 144 с.
40. Каракулова Д. Финансовый мотив: как не ошибиться
... ... ... Казахстанская правда, 2007. - 23 января
41. Выбор очевиден //Корпоративный вестник,
... ... ... - № 4. - С. 12-14
42. Лапухин В. Облигация как
... ... ... привлечения денежных средств //Вестник Ассоциации Банков Белоруссии, 2006. -
... ... ... 46
43. Банковское дело: зарубежный опыт и казахстанская практика /У.Айтбаева, К.Ахметова,
... ... ... и др. – Алматы, 2006. - 785с.
44. Экономические индикаторы Республики
... ... ... за июнь–декабрь 2006г.
45. Афанасьев В.В. Страхование банковских депозитов //Банки Казахстана,
... ... ... - № 6. - С.10-13