... ... ... экономикада бағаның құрылуы тек қоғамдық қажетті еңбек шығындарымен ғана
... ... ... ақшаның қайта үлестіру факторлары әсерінен де пайда болады. Оған
... ... ... және ұсыныс қатынасы /бұл жағдайда бағаның
... ... ... үшін қажет жайлардың бірі сұраным икемділігі/;
• Әлеуметтік факторлар /бұл
... ... ... баға жүйесі арқылы шешу үшін мемлекеттің араласуы/;
• Мода және тауар
... ... ... факторлары, /көбіне бұл жайлар монополиялық өндіріспен сәйкестенеді/;
• Ұлттық және климаттық
... ... ... факторлары /кейбір ұлттардың тағамдық ерекшеліктеріне байланысты/.
Бұданда басқа, солтүстіктегі суық
... ... ... оңтүстіктегі өндірістерден қарағанда жылу энергиясын көп қажет етеді.
Бағаның құрылуы
... ... ... көріп отырғанымыздай, әр түрлі және олардың баға көрсеткішіне әсерлері
... ... ... жақты. Бір тауарлар үшін модалық факторлар үшін артықшылық мағынада
... ... ... болса, ал, екінші тауарлар үшін беделдік жайлар, ал ,
... ... ... ұлттық және климаттық ерекшеліктер болып табылады. Барлық факторлар бағаның
... ... ... тек жеке-жеке әсер етіп қоймай, кейбір жағдайларда бірлескен жиынтық
... ... ... тигізіп отырады.
Баға туралы толық түсінікті алу үшін оның мағынасын
... ... ... қарастырумыз қажет. Оны бағаның әр түрлі функцияларынан анықтап көруге
... ... ... Бағаның мағынасын, оның функциясы ашып көрсетде -мынадай жайды есте
... ... ... тиіс: баға функциясы ақша функциясымен ұласып жатыр, яғни, ақшасыз
... ... ... болмайды, ал бағасыз, ақша экономикалық мағынаға ие бола алмайды.
... ... ... тән функциялардың тәжірибе жүзінде қолданылуына байланысты көптеген экономистер оның
... ... ... бес функциясын атап көрсетті:
• Есептік өлшемдік;
• Қайтаүлестіру;
• Ынталандыру;
• Баланыстық / теңестіру;
• Өндірісті орналастыру.
Есепетеу және
... ... ... өлшеу функциясын баға, әр түрлі шаруашылық үрдістерін, олардың көрсеткіштерін
... ... ... ұйымның құндық есепті орындауы бойынша жүргізеді. Мысалы, алдын ала
... ... ... жағармай көлемі (көліктік дайындау шығындарын қоса алғанда) осы тауардың
... ... ... сомасына эквивалентті кәсіпорынның өндірген немесе сатып өткізген тауарлық өнімдерінің
... ... ... оның өнімінің немесе қызмет көрсетуінің жиынтық құннына тең. Есептік-өлшемдік
... ... ... іс-жүзіне асыра отырып, тауарлар мен қызмет түрлерінің еңбек шығындарына
... ... ... әр түрлі тұтынушылық жайлардың салыстыруына мүмкіндік туындатады. Қоғамнның дайын
... ... ... деген мұқтаждығының қамтамасыз етілуінің қаншаға түсетіндігін баға көрсетіп береді.
... ... ... қатар өндірістік айналым шығындарын және пайда көлемін анықтайды.
Баға механизімінің
... ... ... экономика секторындағы пайда мөлшері жоғары өндірістерге капиталдың шоғырлануы іс-жүзіне
... ... ... Осыған сәйкес баға өзінің өндірісті орналастыру функциясын жүргізеді.
Сұраныс
... ... ... ұсынысты теңестіру функциясы (баланыстық), өндірістегі және айналымдағы келісімсіздік (
... ... ... жайлардың орнын толтыру есебінен немесе бағаның өзгеруі есебінен (немесе
... ... ... екі шараны бір кезеңде жүргізу арқылы) жүргізілуі мүмкін.
Бағаның
... ... ... функциясының мәндік сипаттамасын төмендегідей сипаттауға болады: Яғни оның
... ... ... әсер етуі және әр түрлі тауарларда пайданың бекітілген деңгейі
... ... ... тұтынылуы.
Бағаның көмегі арқылы, ғылыми техникалық прогресті, шығын үнемділігін
... ... ... етуді, өнімдер сапасын жақсартуды, өндіріс және тұтыну құрылымдарын өзгертуді
... ... ... немесе керісінше тоқтатуға мүмкіндік туындайды.
Ынталандыру функциясы, бағадағы пайда
... ... ... теңестіру жолымен бағаға қосымша баға немесе жеңілдіктер беру жолымен
... ... ... үлестіру және қайта үлестіру функциясы да негізгі орындарға ие.
... ... ... нарықтық факторлар іс-әрекеті шегінде бағаның құнынан ауытқуына байланысты. Баға
... ... ... және қайта үлестіру экономика салалары арасындағы ұлттық түсімнің, оның
... ... ... әр түрлі меншік формаларының, аймақтарының, қорлану және тұтынылу қорларының,
... ... ... түрлі әлеуметтік тұрғындар тобының арасында үлестіру құралы ретінде
... ... ... Мысалы: қымбат заттарға (алтын, күміс) және беделі имеджі жоғары
... ... ... бөлшек сауда бағасының жоғарлауы халықтың бір бөлігінің әлеуметтік бағыттағы
... ... ... құруы үшін ақша түсімін үлестіруге көмектеседі. Бағаның бұл
... ... ... нақты бір тауалар тобының аксизы , ҚҚС және басқа
... ... ... салықтық сипаттағы алымдар, мемлекет халқының әлеуметтік мұқтаждығын қанағаттандыруға
... ... ... аударымдар арқылы көрініп отырады.
Баға үлестіру құралы ретінде активті түрде
... ... ... Көбіне мемлекеттік немесе реттеуші бағаны қолданғанда бұл жайлар байқалады.
... ... ... баға-үлестіру мен қайта үлестірудің жалғыз ғана құралы емес. Бұл
... ... ... қаржы-несие жүйесі және еңбек ақы да үлкен роль атқарады.
Бағаның
... ... ... түрлі функцияларының арасында тығыз байланыс бар. Олар кейде бір
... ... ... нұсқаса, келесіде бір-біріне қарама-қайшы жағдайда болуы мүмкін. Мысалы: бағаның
... ... ... функциясы сұраным мен ұсынымды теңестіру функциясын іс-жүзіне ауыстыруға көмектеседі,
... ... ... ие тауарлар өндірісін өсіруге жол ашады. Ал, бағаның төмендеуі
... ... ... көлемін төмендетеді.
Бағаның үлестіру функциясы өндірісті оңтайлы орналастыру функциясымен бірге
... ... ... жасайды, яғни жоғарғы сұранымға ие тауарлар өндірісі сферасына капиталдың
... ... ... іс-жүзіне асырады.
Есептік-өлшемдік баға сферасы көп жағдайларда өзінің басқа функцияларымен
... ... ... жағдайда болады, себебі, нарықтық жағдайда баға, өндірістік шығындардан көп
... ... ... ие. Баға функцияларының бір-бірімен байланысын айта келсе, оның арнайы
... ... ... зерттеулер құралы болып табылатындығын ұмытпауымыз тиіс.
