... ... ... жасына дейінгі балаларға табиғат туралы ұғымды қалыптастыру
Табиғат дегенiмiз –
... ... ... бiздiң санамыздан тыс, бiзге бағынбайтын, бiздiң өмiрiмiздiң тiрегi болып
... ... ... болмыс, әсем дүние.
Табиғат адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол
... ... ... ырыс пен мол қазынаның қайнар көзi. Сондықтан, халқымыз “Табиғат
... ... ... өмiр нәрi, қажетiнiң табылар содан бәрi” деп дәрiптеген. Табиғат
... ... ... бойына адамгершiлiк абзал қасиеттердi қалыптастыратын ұлағатты ұстаз, тәлiмi мол
... ... ... уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгілік, ғылымилық,
... ... ... ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық білім беру жүйесін құру, оның
... ... ... мүмкіндіктерін саралау өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Сондықтан да
... ... ... республика көлеміндегі мектепке дейінгі мекемелерде экологиялық тәрбие жұмысы бұрынғы
... ... ... бағдарламадағы «Балаларды табиғатпен таныстыру» бөлімінен бастау алады.
Ал табиғатпен таныстыру
... ... ... балалардың танымын дамытудың басты құралдардың бірі. Мұнда балалардың қоршаған
... ... ... жөніндегі ұғым түсініктерін байытатын жалпы және нақты ғылыми мәліметтер
... ... ... маңызы зор. Табиғатпен таныстыру барысында «Табиғат – бүкіл тіршілік
... ... ... алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-өнер мекені» екендігі жөнінде нақты
... ... ... беріледі. Кейінгі он жылдықта мектепке дейінгі балалардың тірі және
... ... ... табиғатқа деген сүйіспеншілік қарым-қатынасын тәрбиелеу мақсатында табиғатпен таныстыру, яғни
... ... ... қорғау – экологиялық тәрбие жұмысымен ұштастырылды.
Экологиялық тәрбие жаңа категория,
... ... ... экология ғылымымен және оның тармақтарымен тікелей байланысты. Ал классикалық
... ... ... негізгі түсініктер мыналар:
а) жеке алынған ағзаның өзінің өмір сүру
... ... ... ие болған бір аймақтағы экожүйелердің қызметі;
ә) өмір сүретін тірі
... ... ... қоғамдастығы және олардың өзара бір-бірімен қарым-қатынаста болуы.
Бұл екі ұғым
... ... ... жасына дейінгі балалардың қоршаған орта, табиғат жайындағы түсінігін дамыту
... ... ... көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қоршаған ортаға деген жағымды қарым-қатынасты
... ... ... бір формасы баланың күнделікті іс-әрекеті. Демек, экологиялық тәрбие үрдісінде
... ... ... табатын іс-әрекеттің мынадай түрлерін атауға болады:
табиғаттағы әр түрлі оқиғаларды
... ... ... немесе табиғатты қорғау, көркейту іс-әрекетін білдіретін сюжетті-рөлді ойын;
балабақша алаңында
... ... ... еңбек) тіршілік объектілері үшін немесе оларды күтіп-баптауды жүзеге асыру,
... ... ... заттарды қайта өңдеу (ойыншықтарды, кітаптарды және т.б. жөндеу) іс-әрекеті;
табиғаттан
... ... ... әсерлерін және адамдардың табиғаттағы іс-әрекеттері негізінде бейнелеу өнерінің туындыларын
... ... ... тілдесу, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің объектілерімен еркін түрде байланыс
... ... ... – бақылау, оларды еркелету, күтіп-баптау іс-әрекеті, қолға үйрету мен
... ... ... жағдайға бағындырып үйретуді қамтитын кешенді іс-әрекет;
тәжірибе жасау – бақылау
... ... ... өз пікірін айтумен сабақтасып келген іс жүзіндегі танымдық іс-әрекет;
тіл,
... ... ... іс-әрекеті, сұрақтар, хабарламалар, әңгіме, диалогқа қатысу;
табиғатқа байланысты кейбір
... ... ... мен қызықты да құпия әсерлер жөнінді пікір алмасу, әңгімелесу
... ... ... табиғат жайындағы түсініктерін айқындау;
бақылау - өз бетінше дамытумен бірге
... ... ... туралы және табиғаттағы адамдардың іс-әрекеттері жөнінде мәліметтерді алуды қамтамасыз
... ... ... жайлы мазмұндағы телехабарларды, суреттерді көріп тамашалау, балалардың табиғат жөніндегі
... ... ... түсініктерін айқындайтын және жаңа ықпал ететін іс-әрекет түрлері.
Баланың табиғаттан
... ... ... әсерін әңгімелеп, суреттеп беруі оның қиялына қанат бітіріп, табиғат
... ... ... түсінігін айқындауға ықпалын тигізеді. Табиғаттағы әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы
... ... ... келе қоймайды, оны дамыту, жағымды іс-әрекет түріне айналдыру ата-аналардың
... ... ... тәрбиеші-ұстаздардың көмегімен жүзеге асырылады. Демек, оларды өз бетінше әрекет
... ... ... бақылау, оның мазмұнын талдау балалардың жеке басы ерекшеліктерінің экологиялық
... ... ... деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай іс-әрекет түрлері арқылы баланың
... ... ... тұлға ретіндегі дамуын оның экологиялық тәрбиесімен тікелей сабақтастықта байланыстыруға
... ... ... табиғатпен таныстыру бағытындағы іс-әрекет түрлері кезінде нақты нәтижелерге
... ... ... жеткізу тәрбиеші-ұстаздың кәсіби шеберлігін танып, тәрбие жұмысы кезінде тиімді
... ... ... игеруін қамтамасыз етеді. Сол себепті балалардың табиғатты қорғау деңгейін
... ... ... олардың тұлға ретіндегі табиғат туралы білімін дамытуда пайдалануға
... ... ... мынадай әдіс түрлерін ұсынамыз.
«Тіршілік иелерінің өміріне қажеттілік туғызу және
... ... ... әдісі» балаларға экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып
... ... ... Ол балалардың тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға бағытталған. Табиғатты
... ... ... арқылы жақсы нәтижеге жету – осы әдіс түрінің тәжірибе
... ... ... моделденген іс-әрекетінің бір-бірімен байланыста болуында. Сондай-ақ, заттарды күтіп-баптауда, оларды
... ... ... және жаңартуға қатысу балаларға қажетті тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға септігін
... ... ... - табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа бағытталған қабылдау,
... ... ... мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі үрдіс. Ол табиғатпен,
... ... ... объектілерімен, қоршаған ортамен тікелей байланыста болуды қамтамасыз етеді. Табиғи
... ... ... мен табиғат құбылыстарын бақылауды ұйымдастыру балаларды табиғатпен таныстырудың
... ... ... тәсілі болып табылады. Ұзақ мерзімді бақылауларды ұйымдастыру - өсімдіктер
... ... ... жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу, балалардың сол
... ... ... деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау балаларға табиғат жөніндегі
... ... ... түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін, тілін дамытады. Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды
... ... ... арқылы бала көптеген жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау
... ... ... жеке басының байқампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп,
... ... ... ортаға деген өзіндік көзқарасы пайда болып, білуге деген ынтасы
... ... ... түседі.
Табиғатты бейнелеу әдісі – экологиялық тәрбие жүйесіндегі өзіндік орны
... ... ... әдіс түрі. Мұнда балалар табиғат көрінісін, кәсіби шеберлер дайындаған
... ... ... суреттерді, музыкалық және әдеби шығармаларды тамашалап, табиғат күнтізбесімен жұмыс
... ... ... бейнелеу өнері туындыларымен таныса алады. Табиғатпен тікелей байланыста алынған
... ... ... ұлттық тұрмыс бұйымдары балалардың ол жөніндегі түсініктерін кеңейтіп, олармен
... ... ... танысуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл әдіс түрі арқылы табиғат
... ... ... жоғары дәрежедегі рухани байлық, көтеріңкі көңіл-күй сыйлап, олардың сезімдеріне
... ... ... ету арқылы әсемдікті сақтай білуге итермелейтіні жөнінде ұғым қалыптастырады.
Мектепке
... ... ... кезеңде бала қоршаған ортаны танып біледі. Баланың табиғатты
... ... ... танып білуге деген қызығушылығын оята отырып, тәрбиеші оны табиғатпен
... ... ... қана қоймай, оны түсінуге, өсімдіктер мен құстарға қамқор болуға,
... ... ... табиғаттың сұлулығын сезіне білуге үйретеді.
Табиғат әлеміне қамқорлық жасау мақсатында
... ... ... білім саласы, қоршаған орта бойынша: 1.«Судың маңызы» 2.
... ... ... тіршілігі». 3. «Ағаштар неге ашуланды». 4. «Үй жануарлары». 5.
... ... ... мезгілдері». тақырыптарында ұйымдасқан ойын іс –әрекеттері өткізу керек.
1.2. Балаларды
... ... ... ортамен таныстыру
Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен
... ... ... үйде, балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден
... ... ... тәжірибесі көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған
... ... ... танысуға өте құштар.
Мектепке дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру –
... ... ... олардың санасына қоршаған орта, табиғат туралы сезілетін тәжірибесіне негізделген
... ... ... тұрғысындағы білім қалыптастыру және оған деген дұрыс қарым-қатынасқа
... ... ... әдісі.
Балалар ересектердің әсері арқылы адамгершілік қарым-қатынаста бола отырып,
... ... ... ортаны, ондағы табиғат құбылыстарын және басқа өмірді тани біледі.
... ... ... Қоршаған ортамен таныстыру барысында кеңістік, уақыт, заттың пішіні,
... ... ... сапасы, салыстырмалы түрде үлкен-кіші, қатты, сұйық деген ұғымдар қалыптасады.
Қоршаған
... ... ... және оның түрлерімен таныстыра отырып, балалардың ұғымын кеңейтеміз.
Қоршаған ортамен
... ... ... мына ұғымдарды қалыптастырамыз: Мен – адаммын түсінігі және өзі,
... ... ... жағдайы туралы түсініктерін кеңейтеміз. Өзін-өзі танудағы талаптарын мадақтауға, дене
... ... ... (қол, аяқ, бас және т.б.), көру, есту, дәм сезу,
... ... ... сезу мүшелері не үшін қажеттігін білуге, мен қандай көңіл
... ... ... боламын (қуанамын, ренжимін, ашуланамын және т.б.), өзін-өзі дұрыс бағалау
... ... ... қолдауға, өзіне, өз күшіне сенімін нығайтып, өзіне құрметі мен
... ... ... дамытуға мүмкіндік туғызуға, өзінің қолынан келетіні, жақсы көретіні, не
... ... ... жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым қарым-қатынастар туралы ойлап, өз ойын
... ... ... білуге үйретуге, құрдастарының арасында өз жағдайын, басқа балалардың өзіне
... ... ... білуге үйретеміз.
Адам - тіршілік иесі. Өзін адам әлемінің өкілі
... ... ... алғашқы түсініктерін қалыптастыру. Жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым туыстық және
... ... ... қарым-қатынастар туралы білімдерін қалыптастыру.
Адамдардың дем алатыны, қозғалатыны, тамақтанатыны, өсетіні,
... ... ... туралы түсінік беру. Адамдардың бір-біріне ұқсастығы мен айырмашылығын сыртқы
... ... ... қарап ажырата білуге үйрету: басы, қолы мен аяқтары, тері
... ... ... шаш қабаты, көздері мен шаштарының әр түрлілігі. Адамдардың бірдей
... ... ... құрылыстары (жүрек, асқазан, өкпе) бар екендігі туралы ақпарат беру.
Адамдардың
... ... ... айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар (сырт келбеті, әдеттері, түрлі сезімдер
... ... ... көңіл күйлерді сезінеді). Адамның өсуі үшін қажетті шарттар -
... ... ... жарық, жылу, тағам, қозғалыс пен демалыс, күтім мен махаббат.
... ... ... бірдей сезімдерді сезінеді: қуаныш, ауру, өкініш. Өзінің дене бөліктері
... ... ... мүшелерінің кейбір қызметтерін түсінуге үйрету: көз, құлақ, ауыз, тіс,
... ... ... қол, аяқ. Отбасы бейнеленген суреттерді қарастырып, отбасы мүшелерін, қызметтері
... ... ... қарым-қатынастарын (немен айналысады, бір-біріне қандай қамқорлық жасайды, қайда баруы
... ... ... және т.б.) атауға ынталандыру.
Ойын жағдайларында отбасы үшін бөлмені жабдықтау:
... ... ... мен ыдыс-аяқтарды орналастыру, отбасылық қарым-қатынастар мен үлкендердің еңбегін ойын
... ... ... көрсету. Балаларды өзінің отбасы, жақсы көретін адамдары, олардың жақсылығы
... ... ... қайырымдылығы туралы әңгімелеуге ынталандыру. Өзінің отбасы мен бір-біріне қалай
... ... ... жайлы сұрақтарға жауап беру. Басқа балалардың да өз отбасы,
... ... ... олардың өз балаларын жақсы көріп қамқорлық жасайтыны туралы түсіну.
Ересектердің
... ... ... мен олардың қызметтері (тәрбиеші, аспаз, сатушы, дәрігер, құрылысшы) туралы
... ... ... кеңейту. Түрлі мамандық иелері (жүргізуші, ұшқыш, машинист, капитан) әртүрлі
... ... ... құралдарын басқаратыны туралы білім беру.
Заттарды, кабинеттерді бір-бірімен салыстыруға (кең,
... ... ... жарық, үлкен, т.б.) үйрету. Заттардың мөлшерін (ұзындығы, ені, биіктігі,
... ... ... шартты белгілердің көмегімен салыстыруға үйрету.
Бөлме өсімдіктері мен жануарлардың тіршілігі
... ... ... олардың өсуі мен дамуына қолайлы жағдайларын туғызу қажеттілігі туралы
... ... ... ұғымдарын қалыптастыру.
Өсімдіктердің көптүрлілігі мен оларға әртүрлі күтім керектігі (суару,
... ... ... сүрту) туралы білімдерін бекіту.
Тірі табиғат бұрышын мекендеушілер мен өсімдіктердің
... ... ... білдіретін сөздерді қолдануға үйрету. Бейнелеу өнеріндегі қол еңбек бұрышы,
... ... ... шығармашылық, музыка бөлмесіндегі ұлттық музыка аспаптары (домбыра, қобыз) туралы
... ... ... беріп, олармен таныстыру. Домбыраның сыртқы бейнесін сызуға, суретін салуға
... ... ... аумақпен таныстыру. Балабақша ауласын көгалдандыру, гүлзарлар балабақша келбетін көркейтетіні
... ... ... түсіндіру. Ағаштар, гүлдер және құстардың белгілеріне қарай анықтап және
... ... ... іскерліктерін дамыту. Маусымдық өзгерістерді байқауға, балабақшаның сыртқы және ішкі
... ... ... көңіл аударуға үйрету.
Ұлттық педагогика негіздеріне сүйене отырып өзін-өзі ұстау
... ... ... дағдыларын меңгерту. Құрдастарымен келіспеушілік болған жағдайда, татуласуға, өзіне ұнамайтын
... ... ... қылықты өзгеге жасамау керектігін түсіндіру, ортақ шешімге келіп, бір-бірімен
... ... ... дағдыларын үйрету. Әрқашан ізеттілік көрсетіп, сәлемдесу, алғыс білдіру, көмегін
... ... ... сияқты жағымды әрекеттер жасауға дағдыландыру. Қарапайым әдептілікті сақтауға
... ... ... Үлкеннің алдын кеспеу, сөзін бөлмеу, кішілерге қамқор болу, ойыншыққа
... ... ... қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстау, т.б. Кішіге - ізет,
... ... ... - құрмет көрсетуге тәрбиелеу. Өзінің тегінің шежіресіне қызығушылығын ояту.
... ... ... отбасы мүшелері мен өзінің аты-жөнін дұрыс айтуға үйрету. Отбасылық
... ... ... мен оны өткізуге дайындыққа белсенділігін мадақтау. Құрдастарымен жақсы қарым-қатынас
... ... ... олардың бір-бірімен қарым-қатынасын бағалауға, кім кіммен жақын дос, олар
... ... ... үшін бір-біріне жақын деген мәселелер туралы көзқарастарын білу дағдыларын
... ... ... Әрқашан, қандай жағдай болмасын өз-өзін мәдениетті ұстау керек екендігін
... ... ... Өзінің жақындарына, балабақшасына, еліне, жеріне, достарына, елімізді мекендейтін басқа
... ... ... өкілдеріне сүйіспеншілігі мен сыйластығын қалыптастыру. Өзін, өзінің қадір-қасиетін бағалауға
... ... ... Ересектердің балаға әрі - сыншы, әрі - қолдаушы екендігін
... ... ... Әрбір бала өзінің қоршаған ортасын айналадағы құбылыстарды тану
... ... ... жетіледі. Қоршаған ортамен танысу арқылы баланың тілі дамиды. Қоршаған
... ... ... таныстыру бойынша балалар өздерінің аты-жөнін, жасын, жанұясын, балабақшадағы тәрбиешілер
... ... ... топтағы балалардың аты –жөнін тани бастайды.
Балабақшаның ішкі құрылысымен
... ... ... топ бөлме, асхана, дәрігер бөлмесі, т.б. айырмашылықтарын ажырата бастайды.
... ... ... қатар әр бөлмеде жұмыс түрін, қажетті құралдарды, олардың аты,
... ... ... үшін қажет, неден жасалғаны, қайда? кімде? қандай? кім не
... ... ... деген сұрақтарға дұрыс жауап беруге балабақшада өздері немен шұғылданатыны
... ... ... әңгімелейді.
Балалар, әсіресе ұл балалар жағының қызығы көлік түрлері, яғни
... ... ... поезд, жеңіл, жүк машиналардың түрлі көлік түрлерінің міндеттерін жақсы
... ... ... Балалар бос уақыттарында жүк машинасымен ойнағанды жақсы көреді.
Қарапайым экологиялық
... ... ... меңгерту баланың қоршаған ортамен таныса отырып, танымдық қызығушылығын арттырумен
... ... ... байланысты болып табылады.
Таным білім беру саласының базалық мазмұнында
... ... ... жастағы бала ересектерге еліктей отырып ойын образдарын жасай келе,
... ... ... түрде қимылдап, қоршаған әлемімен танысады. Айналысында болып жатқан барлық
... ... ... назар аударып, мән беріп, ересектің соңынан сөйлемдер мен сөздер
... ... ... отырады. Мысалы: заттардың қасиеттеріне, табиғатқа, жан – жануарлар әлеміне
... ... ... қызығушылығын қалыптастыру. Мазмұны: заттардың температурасын сезіне білуге: қар суық,
... ... ... шай ыстық. Сыртқы белгілеріне қарай жыл мезгілдерін ажырата білуге
... ... ... атауға үйрету. Заттармен іс-әрекеттерді орындау: қуыршақты киіндіру, ойыншықтарды жинастыру,
... ... ... тазалау, қоршаған ортадағы тәртіпсіздікті бақылау. Киімдердің атауын атай білуін
... ... ... Заттардың не үшін, неге арналғандықтарын түсіну.
Баланың танымдық дамуы ойын
... ... ... табиғат пен құбылыстарға бақылау жасау, заттарды қарап, зерттеу кезінде,
... ... ... күн тізбесіндегі ауа-райы жағдайын бақылау нәтижелерін айта білу, еңбек
... ... ... басқа да әрекеттер барысында жүзеге асады.
Мектепке дейінгі балалық
... ... ... кезеңінде баланың танымдық дамуы эмоционалдық қызығушылықпен қабылдайтын қарым-қатынастар арқылы
... ... ... Әрбір жеке бала - қоршаған ортаны кішкентай зерттеуші.
... ... ... белсенді әрекеттерге талпынады. Сондықтан да серуен арқылы бақылау
... ... ... зерттеу сияқты әдістер балаға неғұрлым жақын болып табылады.
Серуен: тәрбиешінің
... ... ... атқарылатын іс-әрекет. Серуен барысында балалардың табиғатқа қызығушылықтарын арттыра отырып,
... ... ... жұмыстарын өткізу.
Біріншіден, арнайы бағдарламаны пайдалану оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау кезінде
... ... ... туғызса, екіншіден, бақылауды жүргізуге қойылатын талаптар сақталады. Балалардың танымдық
... ... ... меңгеруі, бақылау нәтижесі тәрбиешінің қолданатын әдіс-тәсілдері мен бақылауды ұйымдастыруына
... ... ... байланысты болып келеді.
... ... ... ортамен таныстыру сабағын балалардың бір-біріне деген ыстық лебіздерін, ойларын,
... ... ... жылуын, жылы тілектерін бір – біріне беру, айтудан бастауға
... ... ... Мәселен:
- Сәлеметсіз бе балақайлар!, Қайырлы таң, балалар!, Бүгін күн қандай
... ... ... жылы сөздер бала жүрегіне әсер етіп, көңіл-күйін бір сергітіп
... ... ... күтіп баптау ертеңгілік қабылдаудан басталады. Ертеңгілік балалармен топтағы өсімдіктерді
... ... ... баптау туралы жұмыс жүргізеді. Балаларға гүлдердің шаңын сүртіп, су
... ... ... тұрса оның әдемі болып өсетінін, ал күтіп баптамаса оның
... ... ... өліп қалатынын әңгімелейді.
Балалар аулада құстардың тіршілігін, жазды күндері жердегі
... ... ... да бақылап оларға тиіспеуді үнемі айтып отырамыз. Мысалы: ағаштардағы
... ... ... құстардың жейтінін, сөйтіп ағаштардың әдемі болып өсуіне жағдай жасайтындығы
... ... ... түсінік беріледі. Кейбір балалар суды ағызып ойнағанды ұнатады.
... ... ... балаларға судың да шектеулі екендігі, ол бітіп қалса,
... ... ... қандай жағдай болатындығын айтып түсіндіреміз және үйде де, топта
... ... ... суды ластамау, таза суды пайдалану қажеттілігін айтып отырамыз.
... ... ... Ауа туралы балаларға түсінік бере отырып,
... ... ... көзге көрінбейтіні, бірақ онымен біздің, басқа да тіршілік иелерінің
... ... ... алатындығын айту қажет. Ауа таза болмаса ауыратынымызды айтып, оны
... ... ... ұстау үшін топтың, үйдің таза болуы, топта ойыншықтарын ойнап
... ... ... жинау керектігі, кез –келген нәрсені жерге тастап үйді шашпау,
... ... ... келген нәрсені жерден алмау керектігі туралы айтылып, ескеріп отырылады.
... ... ... дем алатынымызды, қандай дене мүшелерімізбен дем ала-алатынымызды, мысалы: ауызды
... ... ... мұрынмен, мұрынды басса ауызбен дем алатынымызды тәжірибе жасау арқылы
... ... ... қажет. Мұндай жаттығуды балалар өте қызыға орындайды.
... ... ... Заттарды қолдану дағдыларын дамыту. Заттардың тағайындалуын
... ... ... қалыптастыру. Заттардың құрылысымен өздеріне тән белгілері арқылы білу және
... ... ... сақтауға үйрету: киім, ойыншықтар, ыдыстар, жануарлар, құстар. Қоршаған ортадағы
... ... ... заттар мен нысандарды зерттеуде, ойыншықтарды жуу және жинаумен айналысқанды
... ... ... өзіндік тілегін қолдау қажет.
Баланың жан-жақты дамуы, оның қоршаған ортамен
... ... ... қарым-қатынасы негізінде қалыптасады. Бұл тұрғыда «Сезіну - танып білу
... ... ... жүзеге асыру» - осы үш бағытта жұмысты ұйымдастыру қажет.
... ... ... үшін тиімді әдіс-тәсілдерді таңдап алудың маңызы зор.
ІІ. Балалар
... ... ... балаларды табиғатпен таныстыруда ойындар мен тапсырмаларды қолдану мазмұны
2.1.Қоршаған ортамен
... ... ... бөлімінде дидактикалық ойындарды қолдану тәсілдері
Қоршаған дүниемен танысу, экология негіздері
... ... ... заттық ортамен, қоғамдық өмір құбылыстарымен, ересектер еңбегімен, әлем халықтарының
... ... ... сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихы және мәдениетімен таныстыру, балалардың бір-бірімен
... ... ... үлкендермен өзара қарым-қатынас деңгейін анықтайтын адамгершілік-эстетикалық пайымдарын кеңейту арқылы
... ... ... білімдерін толықтыру мақсатында балаларға күнделікті серуен кезінде ауа-райын бақылату,
... ... ... мезгілдерінде болатын өзгерістерді байқап айта білуге жетелеу. «Күн мен
... ... ... «Тез жина» қимылды ойындарын ойната отырып ептілікке, шапшаңдыққа және
... ... ... түйсіктерінің қалыптасуына және түстерді ажырата білуге баулу.
Табиғаттағы маусымдық өзгерістерді
... ... ... үйрету, өсімдіктер мен жануарлар әлемімен таныстыру, оларға қамқорлық жасау
... ... ... ұғындыру. Көкөністер мен жемістер туралы, олардың дәмін ажырата
... ... ... сияқты түсініктерін кеңейту.
Қоршаған ортадағы нысандар мен құбылыстарға танымдық қызығушылықтарын
... ... ... Айналадағы заттар, олардың сапасы, қасиеті, қызметі, неден жасалғандығы туралы
... ... ... жүйелеу.
Көлік түрлерін, автомашинаның бөліктерін, бағдаршамның белгілерін, көшеде өздерін дұрыс
... ... ... білу сияқты дағдыларын қалыптастыру.
Табиғатта өзін-өзі ұстау, жануарлар мен өсімдіктер
... ... ... ересектермен бірге қамқорлық жасауға тырысады. Өлі және тірі табиғаттағы
... ... ... жатқан құбылыстарды ажыратады. Жел соғады, ағаштардың бұтағы шайқалады, күн
... ... ... жылы болады деген сияқты себеп-салдарлық ұғымдары кеңейеді.
Тіршілік атаулыға қамқорлық,
... ... ... көру, қамқор болу сияқты түсініктері қалыптасады және іске асыруға
... ... ... сезімдік қабілеттерінің одан ары қарай кеңеюіне «Қай пішін жоқ?»,
... ... ... таны», «Кімнің даусы?», «Көбелектер гүлге қонды», «Түрлі-түсті таяқшалар» сияқты
... ... ... ойындарды пайдалануға болады.
Дидактикалық ойын балалардың қоршаған орта туралы
... ... ... кеңейтеді, баланы ойнай білуге баулып, ақыл-ой қызметін қалыптастырады, әрі
... ... ... тәрбиелеу құралы болып табылады.
Дидактикалық ойын сәбилер тобынан басталады. Мұнда
... ... ... топтарға қарағанда жеңіл түрлері беріледі, балалар аз ойланады. Мысалы,
... ... ... ойнап отырған машинаның дөңгелегі нешеу, түсі қандай, кубиктерді түсіне
... ... ... топтастыр, қане, «сен көк кубиктерді әкелші», «үстелге апарып қойшы»
... ... ... Бұл жерде балалар кеңістікті бағдарлауды үйренеді.
Дидактикалық ойындарда табиғаттың
... ... ... заттарды (көкөністер, жемістер, гүлдер, тастар, тұқымдар, кепкен ұрықтар), өсімдіктер
... ... ... хайуанаттардың суреттері бейнеленген суреттер, үстелде ойналатын ойындар мен әр
... ... ... ойыншықтар пайдаланылады. Табиғаттың табиғи материалдармен немесе оның
... ... ... ойналатын дидактикалық ойындар балалардың сезімдік жағынан тәрбиелеуде танымдық іс-әрекетінің
... ... ... негізгі тәсіл болып табылады. Ойындар сабақтарға, саяхаттарға, серуендерге арнайы
... ... ... уақыттарда өткізіледі.
Сабақтарда қолданылатын дидактикалық ойындар балаларға заттардың қасиетін тануына
... ... ... табиғатты бақылау кезінде алған елестетулерін анықтай түсуіне көмектеседі.
Балалардың сәби
... ... ... ойын әдетте барлық сабақта тұтастай өткізіледі, естиярлар, ересектер мен
... ... ... даярлық топтарында көбінесе сабақтың бір бөлігін қамтиды да, 5
... ... ... 20 минутқа созылады.
Сәбилер топтарында заттарды бала сыртқы түріне қарап
... ... ... білуге үйренетін ойындар ойналады. Тәрбиеші мұндай ойынды ұйымдастыра отырып,
... ... ... жапырақ, гүл, сәбіз, қызылша, қияр және т.б. алып келуді
... ... ... тобында балалар заттарды, көкөністер мен жемістерді ұстап, тани алатын
... ... ... Мұндай ойындарға «Дорбадағы не нәрсе екенін тап», «Қолдағы
... ... ... тап» ойындары жатады. Осы ойындардың алғашқысын ойнатарда тәрбиеші
... ... ... ала дорба әзірлеп оған көкөністер мен жемістерді (картоп, пияз,
... ... ... сәбіз, қияр, алма, алмұрт, лимон) салады. Балалар кезекпен
... ... ... қолдарын сұғып, затты алады да сипалап ұстап, атын атайды,
... ... ... соң дорбадан алып шығып, топтағы барлық балаларға көрсетеді.
Балаларда өсімдіктер
... ... ... ормандағы, бөлмедегі және т.б.) жөнінде айқын елестетулер жинақталған соң
... ... ... ересек балалар тобындағыларға заттарды салыстыра және олардың бөлшектерін
... ... ... жапырақтарын) тани білуге арналған дидактикалық ойындарды ойнатуға болады. Мысалы,
... ... ... «Ненің жапырағы екенін тап» ойынын ойнағанда балалар берілген жапырақты
... ... ... өсімдіктің жапырақтарымен салыстырады.
Мектепке даярлық тобында өсімдіктердің немесе
... ... ... кейбір белгілерін таба білу және оларды сипаттай, қорытындылай білу
... ... ... бар дидактикалық ойындар ойналады.
Сөз арқылы ойналатын дидактикалық ойындарды,
... ... ... «Затты сипаттау арқылы тану», «Мынаның не екенін тап» немесе
... ... ... не?» ойындары таныс материал арқылы ұйымдастырылады, олардың көмегімен балалардың
... ... ... белсенділігі артады, тілі ұшталады. Мысалы, «Гүл дүкені» ойыны. Ойынның
... ... ... өсімдіктердің негізгі белгілерін ерекшелеу және оларды сипаттай білу. Өсімдіктерді
... ... ... балаларға белгілі өсімдіктер бейнеленген карточкаларды балалардың бәрі көретіндей етіп
... ... ... қояды. Тәрбиеші балалардың біреуін – сатушы, қалғандарын сатып алушы
... ... ... тағайындайды. Өсімдікті сатып алу үшін, оның атын атамай-ақ, сипаттап
... ... ... ал сатушы өсімдікті сипаттауы бойынша тауып беруі керек.
Сатып алушы
... ... ... толық суреттей алмаса сатушының қосымша сұрақтар беруіне болады. Егер
... ... ... өсімдікті таба алмаса, оның орнын сол өсімдікті танитын бала
... ... ... да, өзі сатып алғысы келген өсімдікті тауып береді. Өсімдікті
... ... ... көбірек сатса немесе сатып алса сол ұтқан болып есептеледі.
... ... ... Егер бұл ойын балалармен бірінші рет өткізіліп тұрса, онда
... ... ... немесе сатып алушының рөлін тәрбиеші алдымен өзі атқарады.
Айнала қоршаған
... ... ... таныстыру бойынша көп қолданатын дидактикалық ойындар: «Алақай -
... ... ... алақай!», «Ала қанат сауысқан», «Ұя жасайық», «Зымыран», «Балық аулау»,
... ... ... «Қоянға көмектес», «Саңырауқұлақ жинайық», «Кім қайда мекендейді?», «Саңырауқұлақтар жинаймыз»,
... ... ... сырғанайық», «Үйректерге көмектес», т.б.
Бұрыннан белгілі нақты елестетулердің негізінде балалардың
... ... ... жіктей білуін қорытындылауда дидактикалық ойындардың көмегі мол, мұнда
... ... ... жалпы белгілері бойынша біріктіруге болады: орманда немесе бау-бақшада өсетін
... ... ... атын атау, жылдың қандай да болсын мезгілін бейнелейтін суреттерді
... ... ... алу, ағаштардың, балықтардың, аңдардың, құстардың бейнелері бар суреттерді жинап
... ... ... ойындарды бірте-бірте күрделілендіру керек. Мысалы, заттарды ең алдымен сыртқы
... ... ... бойынша, содан соң ұстап көру, одан әрі сипаттамасы бойынша,
... ... ... ең соңында жұмбақты шешуге берілген сұрақтар жөніндегі жауаптар бойынша
... ... ... арқылы ойналатын дидактикалық ойындар кезінде балалардың оларға мұқият қарауға
... ... ... Табиғаттың табиғи материалымен ойналатын ойындар. Серуендеулер кезінде
... ... ... табиғи заттармен ойнаулары кеңінен қолданылады.
Балалар құммен, сумен, қармен, ұсақ
... ... ... ойындар ойнаған кезде, табиғи материалдардың сапасымен және қаисеттерімен танысады,
... ... ... тәжірибелерін байыта түседі. Мәселен, олар судың суық әрі
... ... ... болатынын, оның төгілетінін, оған тастың бататынын, жаңқалар мен жеңіл
... ... ... қалқитынын, қиыршық қардың шашылатынын, ал жұмсақ қардан домалатып әр
... ... ... ойыншық және т.б. жасауға болатынын біледі.
2.2 Мектеп жасына
... ... ... балаларды табиғатпен таныстыруда логикалық тапсырмалардың пайдалануы.
Баланы мектеп жасына дейінгі
... ... ... өзі өсіп-өне-тін ортасын, қоршаған табиғатын бағалай білуге және оларға
... ... ... қарауға үйретудің маңызы зор. Ол үшін оқытудың бүкіл үрдісіне
... ... ... білімдерді енгізген жөн. Күштемеу, сүйіспеншілік, шындықты білуге талаптану және
... ... ... мінез-құлық сияқты адамдық қасиеттерді тану үрдісінде балалар адамның табиғат
... ... ... жауапкершілігін түсіне біледі. Күштемеу деген табиғатқа жасалып тұрғанның кез-келгеніне
... ... ... ол ағаш, көбелек, бұтақ болсын оларға ешбір зиян келтірмеу
... ... ... дегенді білдіреді. Балалар тірі атаулының бәрін бағалай білуі тиіс.
... ... ... деген сүйіспеншілікті тек оның әсемдігімен масаттану және тынығуға жиі
... ... ... деп түсінбеу керек. Балалардың өздері де ағаштар отырғызуға, бұлақтардың
... ... ... ашуға, ұя жасауға қатысып, табиғатқа зиян келтіретін тұрмыстық қалдықтардан
... ... ... тәсілдері туралы сұрақ-тарға жауаптар іздейді.
Сайф Сарай: - “Ағаштың жемісін
... ... ... десең, түбіне балта шаппа…” - деген екен. Жас бала
... ... ... табиғатқа, әсем әуенге, айналадағы әсемдікке қызығады, содан әсерленеді, көркемдікті
... ... ... оның мәнін түсі-неді, әсемдікті танып, талғауды үйренеді. Мысалы: Балаларды
... ... ... таныстыру кезінде, олар олардың түрлерімен, пайдасымен тапсырмалар арқылы танысып,
... ... ... иісімен далаға берер әсемдігін көреді, сезінеді. Осы сұлулықты бұзғылары
... ... ... Оны елестету арқылы парақ бетіне өз қиялдарынан бейнелеп салады.
Өлі
... ... ... тірі табиғат нысандарына деген қызығушы-лық өте ерте жастан қалыптаса
... ... ... Балалар бәрін байқайды: орман алқабындағы еңбекшіл құмырсқалар илеуін қалың
... ... ... кіп-кішкентай өрмекшіні, ағаш басындағы ұяларды т.б.
