... ... ... Барлық заңдық нормалар бір-бірімен тығыз байланысты,
... ... ... тәуелді, өзара негізделген және бірыңғай жүйе құрайды. Құқық жүйесі
... ... ... нақтылы түрде қалыптасқан құқықтың ішкі құрылымы. Құқық жүйесін заңдылық
... ... ... айыра білу қажет, олар мән мен нысан ретінде сәйкес
... ... ... Құқық жүйесі төмендегідей негізгі элементтерден тұрады: құқық институты (құқықтық
... ... ... және құқық саласы. Өз алдына дербес элементтер ретінде саладан
... ... ... тұрған және салааралық институттар ерекшеленеді. Құқық институты — бірыңғай
... ... ... қатынастардың жеке, шартты түрде дербес түрлерін реттейтін құқық нормаларының
... ... ... Мысалға, азаматтық құқықта — сыйға тарту, сатып алу-сату институты,
... ... ... құқықта — азаматтық институты. Құқық саласы — бір-бірінен құқықтық
... ... ... заты және әдісімен ерекшеленетін бірыңғай құқықтық қатынастарды реттеуші құқық
... ... ... жиынтығы.
Курстық жұмыстың мақсаты. Қоғамның құқықтық өмірі саласында құқықтық жүйенің
... ... ... кешенді талдау жасау. Құқықтық өмірдің мәдени астарының негізгі құрамдас
... ... ... жіктеу, олардың жеке – жеке орынын өзара байланысын қатынасын
... ... ... салу. Аталған тақырып бойынша екі маңызды әлеуметтік міндетті тұжырымдауға
... ... ... Біріншіден, құқықтық жүйе құқықты қолдануға байланысты барлық тәсілдерді толықтай
... ... ... Екіншіден, құқықтық жүйе барлық құқықтық
құбылыстардың жаңа деңгейде бірігуін білдіреді.
... ... ... жүйе құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады. Профессор Н.И.Матузовтың
... ... ... бойынша: «құқықтық жүйе ұғымының құндылығы қоғамның құқықтық жүйесін талдаумен
... ... ... болады». Сондықтан кез – келген заң құқықтық жүйенің иерархиялық
... ... ... қайшы келмеуі керек. Құқықтық жүйенің қалыптасуы салыстырмалы ұзақ кезеңді
... ... ... қиын іс болып табылады. Заңи әбедиеттерде құқықтық жүйе категориясын
... ... ... түрде жаңартып отырады. Ол 80 – жылдардың аяғынан бастапенді.Бірақ
... ... ... Батыс заңгерлері бұл ұғыммен бұрынғы кезден айналысуда. Құқықтық жүйе
... ... ... материя құрылыммен жақын байланысты яғни, ол иерархиялық көп құрылымдық
... ... ... аспектілерден тұрады. Құқықтық жүйе динамикалық даму үстінде болады яғни,
... ... ... туралы ұғым үнемі өзгеріп отырады. Құқықтық жүйе басқа құқықтық
... ... ... ауыстырмайды және өзгертпейді. Ол жеке ғылыми жүктемені яғни, барлық
... ... ... құбылыстардың бірлігін білдіреді.
Тақырыптың зерттеу деңгейі. Құқытық жүйесінің зерттеуінің тарихнамасы
... ... ... ғасырлық дамуын басынан өткерді. Зерттеу жұмысын жазу барысында ізденуші
... ... ... ғылым саласындағы белгілі ғалымдар С. Өзбекұлы, Ғ. Сапарғалиев, С.
... ... ... Рене Давид, Камилла Жофре – Спинози, К. Цвайгерт, Х.
... ... ... және т. б. құқықтық жүйелер туралы сөз еткен болатын.
... ... ... еңбектерде құқықтық жүйе ерекше құқық ретінде қарастырылған.
Зерттеу обьектісінде. Барлық
... ... ... жүйелерінің пайда болуы, қалыптасуы және дамуына байланысты туындаған әдеттік
... ... ... қатынастар, олардың табиғаты, мәні мен мазмұны, негізгі өрбу кезеңдері
... ... ... ерекшеліктері құрайды.
Құқықтық тенденциялар Ежелгі Грецияда және Римде сонымен
... ... ... Ежелгі Шығыста пайда болған деп айтып кетуге болады. Құқықтық
... ... ... тарихы жағынан қарағанда сол кездегі құқықтық актілер қазіргі адамдар
... ... ... туралы түсініктердің қалыптасуына ықпалын тигізгенін айта кеткен жөн.
... ... ... Курстық жұмыстың құрылымы. Жалпы курстық жұмыстың құрылымы екі
... ... ... тұрады, оның біріншісі жалпы құқытық жүйеге түсінік беру және
... ... ... кездегі құқықтық жүйенің негізгі салалары. Ал екінші бөлімі, әлемнің
... ... ... жүйелері туралы және Қазақстан Республикасындағы құқықтық жүйе туралы айтылады.
І
... ... ... Құқық жүйесінің түсінігі және мәні.
1.1. Құқық жүйесінің түсінігі мен
... ... ... Адам қоғамының даму процесінде бір-бірімен байланысты
... ... ... қарым-қатынастар қалыптасып, жаңарып, ескіріп жатады. Бұл объективтік диалектикалық процесс.
... ... ... процесті реттеп, басқару барысында қоғамдағы құқық бірнеше салаға, жүйеге
... ... ... жатады. Қоғамдық қатынастардың объективтік даму процесіне сәйкес құқықтың құрылымы
... ... ... жүйелері де ескіріп, жаңарып, дамып отырады.
Сондықтан құқық қоғамдағы нормативтік
... ... ... тек жиынтығы емес. Ол қоғамның әр саласына сәйкес объективтік,
... ... ... даму процесі арқылы қалыптасатын әлеуметтік көп салалы, көп жүйелі
... ... ... Бұл күрделі құқық процесі сала-салаға, жүйе-жүйеге бөлінумен шектелмейді. Сонымен
... ... ... қоғамның салалық-жүйелік дамуын, олардың өзара байланысын, қатынасын реттеп, басқарып
... ... ... Нормативтік актілердің ескіргенін жаңартып, кемшіліктерін толықтырып, құқықтық нор¬маларды қоғамның
... ... ... процесіне сәйкес дамытып, олардың орындалуын тездетіп, жақсартады. Бұл процестің
... ... ... қатынасында алшақтыққа және қайшылыққа құқықтың құрылымы, жүйелері жол бермеуге
... ... ... жүйелерінің өзіне тән белгілері:
Бірінші - құқық қоғамның объективтік-диалектикалық даму
... ... ... сәйкес қалыптасқан нормативтік актілердің бірлігі және құқықтың, қоғамның даму
... ... ... реттеп, басқаруы. Құқық жүйелері субъективтік жолмен қалыптаспайды, сондықтан бұл
... ... ... бір-бірімен объективтік тығыз байланыста, қатынаста болады. Қоғамның дамуына жақсы
... ... ... етеді. Егерде қоғам мен құқықтың объективтік байланысы, қатынасы дұрыс
... ... ... қоғам дағдарысқа ұшырайды.
Екінші - құқық қоғамның көп жүйелі, көп
... ... ... әлеуметтік қарым-қатынастарын реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей міндетті нормалар.
Құқықтың
... ... ... қоғамның әр саласына сәйкес қалыптасып сол саланы реттеп, басқарып
... ... ... Салық, нормативтік актілер бәрі бірігіп, қоғамдық құқықтың алдындағы тұрған
... ... ... саясатты, бір мүдде-мақсатты орындайды.[8]
Құқық құрылымы. Қоғамдағы барлық нормативтік
... ... ... мазмұнына сәйкес қалыптасады және сол құқықтық нормалардың қалай іске
... ... ... қалай орындалу тәсілдері мен әдістерін анықтап отырады. Құқық құрылымының
... ... ... дұрыс дамуына қоғамның мемлекеттік құрылысы, саяси, экономикалық, әлеуметтік, рухани,
... ... ... даму деңгейі зор әсер етеді.
Қоғамдағы демократия, бостандық, әділеттік, теңдік,
... ... ... жағдай жақсы дәрежеде болады. Ал бұл жағдайлардың дәрежесі төмен
... ... ... құқық құрылымы да нашар дамиды. Құқық құрылымы туралы екінші
... ... ... толығырақ айтылады.[1]
Құқықтық жүйе. Құқық теориясында құқық жүйесі және құқықтық
... ... ... деген екі дербестік ғылыми ұғым бар. Жер жүзіндегі барлық
... ... ... құқық құрылымы, жүйесінің қалыптасуы, дамуы бірдей - ешқандай айырмашылығы
... ... ... Ал, құқықтық жүйенің қалыптасуы, сол арқылы құқықтың тарихи өмірге
... ... ... дамуы әр елде әртүрлі болады. Өйткені әр елдің тарихи
... ... ... ұлттың қалыптасуы, мемлекеттік саяси-экономикалық құрылысы бір-біріне ұқсамайды. Сондықтан құқықтық
... ... ... де қалыптасуы, дамуы әр түрлі болады. Мұны жан-жақты зерттеп
... ... ... өте пайдалы. Әр елдің құқықтық жүйелерінің жақсы тәжірбиелерін алып,
... ... ... өз ұлттық құқықтық жүйені жақсы дамытуға болады.
Құқықтық жүйе дегеніміз
... ... ... әр елдің тарихи, ұлттық ерекшеліктеріне қарай, әдет-ғұрып, дәстүрінде қалыптасатын
... ... ... жүйелер.
Құқық құрылымы дегеніміз - құқықтық нормалардың ішкі құрылымы және
... ... ... дамуының, орындалуының әдістері мен тәсілдері.[7]
Құқық жүйесі дегеніміз - құқықтың
... ... ... келуімен оның жүйе-жүйеге бөлінуінің объективтік заңдылықтары. Құқық жүйесі тақырыптың
... ... ... күрделі өзекті мазмұны. Құқық құрылымы мен құқықтық жүйе қоғамдағы
... ... ... дамыту, нығайту үшін, оның жұмысын жақсарту үшін қалыптасады.
Қоғамның даму
... ... ... көпшілік қарым-қатынастар өмірге келеді. Сол қатынастарды реттеу, басқару үшін
... ... ... жолмен құқық жүйелері қалыптасады. Қоғамдағы құқықтың қалыптасу деңгейіне қарай
... ... ... актілерді бірнеше салаға, топқа бөледі.[2]
Ең төменгі деңгейдегі бірінші бөлім
... ... ... құқықтық норма. Бұл деңгейде норма бір қатынастың ішкі мазмұнын,
... ... ... орындалу жолдарын, субъектілердің екі жақты құқық, міндет, жауапкершіліктері көрсетіледі.
... ... ... қатынас бір нормамен шектелмейді. Ол қатынастың немесе бірнеше ұқсас
... ... ... толық дұрыс орындалуына бірнеше құқықтық нормаларды біріктіруге тура келеді.
... ... ... азаматтық қатынастар, қылмыскердің құқықтары т.б.
Құқықтық институт — бұл жүйеге
... ... ... байланысты нормалардың және қоғамдық қатынастардың ұқсастығына қарай реттеп, басқару.
... ... ... азаматтық құқықта меншік, шарттық байланыстары т.б. мәселелері; әкімшілік құқықта
... ... ... тұлғалардың жауапкершілігі, мемлекеттік органдарының қызметтерінің қағидалары мен функциялары т.б.
Құқықтық
... ... ... - бұл жүйеге құқық саласының бір тарауындағы қатынастарды реттеп,
... ... ... Мысалы, азаматтық құқықтағы авторлық қатынастарды реттейтін нормалар; еңбек құқығындағы
... ... ... қорғау, айлық төлеу т.б. мәселелер жөніндегі нормалар.
Құқық саласы -
... ... ... барлық нормативтік актілерді жүйе-жүйеге, сала-салаға бөлу. Мысалы, мемлекеттік, әкімшілік,
... ... ... қылмыстық, еңбек, қаржы, отбасы т.б. құқықтар.[5]
Құқық - салалық құқықтарды
... ... ... зерттеу, қолдану, пайдалану.
Сонымен, құқық жүйесі өзінің құрамына жеке норманы,
... ... ... институтты, бөлімді және құқықтық саланы біріктіреді. Қазіргі кезеңдегі құқық
... ... ... негізгі салалары:
1. Мемлекеттік (конституциялық) құқық бұл сала әр елдің
... ... ... және мемлекеттік құрылысын, азаматтардың құқықтық жағдайын, мемлекеттік аппаратты құруын,
... ... ... жұмыстарын рет¬теп, басқарып отырады.
2. Әкімшілік құқық - бұл сала
... ... ... мемлекетті басқару қарым-қатынастарын реттеп, дамытып отырады.
3. Қаржы (қаражат) құқығы
... ... ... бұл сала әр елдің мемлекеттік қаржы-қаражат көлеміндегі қатынастарды басқарады.
4.
... ... ... құқығы - бұл сала жер, су, өсімдік, табиғат, экологиялық,
... ... ... қатынастарды реттеумен шұғылданады.
5. Азаматтық құқық - қоғамның ең күрделі
... ... ... мүліктік қатынастарды реттеп отырады.
6. Еңбек құқығы — азаматтардың еңбек
... ... ... қатынастарын дамытып, реттейді.
7. Жанұялық құқық - осы саладағы ерлі-зайыптылардың,
... ... ... балаларының өзара қатынастарын реттейді.
8. Азаматтық-процессуалдық құқық азаматтардың азаматтық, еңбектік,
... ... ... шағым істерін қарағандағы қарым-қатынастарды реттеумен шұғылданады.
9. Қылмыстық құқық -
... ... ... істерді жан-жақты тексеріп, дұрыс шешу барысындағы мәселелермен шұғылданады.
10. Қылмыстық
... ... ... процессуалдық құқық - милиция, прокурату¬ра, сот т.б. құқық, қорғау
... ... ... қылмыстық істерді тергеу, жүргізу, дұрыс шешім, үкім жасау барысындағы
... ... ... жан-жақты реттеп отырады.
11. Еңбекпен түзеу құқығы - қылмыскерлерді тәрбиелеп,
... ... ... жолға салып, қоғамға пайдалы азамат болуын қамтамасыз ету жолындағы
... ... ... қамтиды.
12. Халықаралық құқық - мемлекеттердің арасында туындайтын қатынастарды реттейтін
... ... ... нормалар.[7]
Құқық жүйесі қоғаммен бірге дамып, жаңарып отырады. Қоғамның даму
... ... ... өмірге келген жаңа қатынастарды реттейтін, басқаратын нормативтік актілерді дер
... ... ... қабылдап, құқық жүйелерін, салаларын жаңартып, елдің жақсы дамуына мүмкіншілік
... ... ... отырады.
Бұл процесте ерекше маңызды рөл атқаратын құқық жүйесінің азаматтық,
... ... ... әкімшілік, қылмыстық, процессуалдық салалары. Себебі осы салалар қоғамның экономикалық,
... ... ... әлеуметтік, мәдени негізін құрастырып, дамытады. Сондықтан бұл салалар құқық
... ... ... діңгегі, ұйтқысы, басқа салаларға өзінің әсерін тигізіп, олардың жақсы
... ... ... жағдай жасап отырады.
Дамыған елдердің тарихында құқық жүйесінің өз ішінде
... ... ... (комплексный) салалар қалыптаса бастайды. Бұл объективтік, диалектикалық даму процесінің
... ... ... Мысалы: теңіздік құқық әкімшілік, азаматтық, жер, процессуалдық жүйелерден тұрады.
... ... ... процесс құқық жүйесінің екі-үш қабатқа айналуы. Жаңа са¬лалар өзінің
... ... ... жүйелерінен байланысын үзбейді.
Қоғамдағы нормативтік актілердің, жақсы жұмыс жасауын қамтамасыз
... ... ... үшін оның жүйеге, салаға бөлінуін және олардың бірлестігін мемлекет
... ... ... түрде бақылап, нығайтып, дамытып отырады. Құқықты жүйеге, салаға бөлудің
... ... ... себеп-мақсаты бар: біріншісі — жүйеге, салаға жататын (кіретін) қарым-қатынастардың
... ... ... негізгі бағытын анықтау; екінші - сол жүйелік, салалық қатынастарды
... ... ... басқарудағы құқықтық жұмыстардың тәсілдері мен әдістерін анықтау.[3]
1-кесте
... ... ... Бұл әдіс-тәсілдердің түрлері мемлекет және құқық теориясымен бірге дамып,
... ... ... келеді. Құқық жүйесінің әр саласының өзіне тән әдіс-тәсілдері бар.
... ... ... қоғамдағы қатынастардың субъектілеріне құқықтық нормалар басым көпшілігіне толық бостандық
... ... ... Өз еріктерімен құқықтық норма арқылы қарым-қатынас жасап, мүдде-мақсаттарына жетуге
... ... ... береді. Субъектілердің екінші тобына құқықтық нормалар тиісті міндеттер жүктейді.
... ... ... субъектілердің үшінші то¬бына құқықтық нормалар шектеулі, нақты тыйым салады.
... ... ... көрсетілген құқық жүйесінің тәсілдері мен әдістері құқықтың барлық салаларында
... ... ... жүйесінің тәсілдері мен әдістерін дамытуға, нығайтуға материалдық және процессуалдық
... ... ... бұқаралық және жеке тұлға құқықтары көп үлес қосады. Бұлардың
... ... ... актілерінің дұрыс, тез, жақсы орындалуында маңызы өте зор.[7]
Құқықтық реттеу
... ... ... – бұл олардың көмегімен біртектес қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу
... ... ... асырылатын заңды құралдардың жиынтығы. Құқықтық реттеудің төмендегідей негізгі
... ... ... болады:
1) императивтік – бұл тыйымдарға, міндеттерге, жазаларға негізделген биліктік
... ... ... субординация әдісі;
2) диспозитивтік – рұқсат етуге негізделген, тараптардың
... ... ... координация әдісі;
3) марапаттаушы – белгілі бір жақсы жүріс-тұрыс үшін
... ... ... әдісі;
4) ұсынушылық – мемлекет пен қоғам үшін тиімді жүріс-тұрысты
... ... ... асыруға кеңес беру әдісі;
Материалдық құқық - қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп,
... ... ... қорғап отыратын нормалар. Мысалы: қылмыстық құқықтық нормалар, азаматтық құқықтық
... ... ... әкімшілік құқықтық нормалар т.б.
Процессуалдық құқық - материалдық құқықты қалай,
... ... ... қандай жағдайда қолдануды көрсетеді. Мысалы: қылмыстық-процессуалдық және азаматтық процессуалдық
... ... ... көрсетілген нормалар.
Қоғамның тарихи даму процесінде құқық жүйелері азаматтардың, бірлестіктердің,
... ... ... мемлекеттің мүдде-мақсаттарын қорғап, дамытып отырады. Бұл мүдде-мақсаттар екіге бөлінеді:
... ... ... және жеке тұлға мақсаттары. Осы екі мүдде-мақсатқа сәйкес қоғамда
... ... ... және жеке тұлға құқығы қалыптасады.
Бұқаралық құқық - мемлекет бұқаралық
... ... ... жеке тұлға арасындағы қатынастарды реттеп, басқарады; жеке тұлғаның құқығы
... ... ... жеке адамдардың арасындағы қатынастарды реттеп, басқарады. Бұл екі құқық
... ... ... тығыз байланыста дамиды.[9]
Бұқаралық құқық мемлекеттік билікпен байланысты, оның реттеп,
... ... ... қатынастары өте күрделі мәселелерді қамтиды. Өйткені олар қоғамдық мүдде-мақсаттарды
... ... ... жүзіне асыру бағытында қызмет атқарады. Бұл топқа көбінесе конституциялық,
... ... ... қаржылық, қылмыстық, процессуалдық, әскери нормалар жатады. Жеке тұлға құқығы
... ... ... және заңды тұлғалардың мүдде-мақсаттарын іске асырады, қорғайды. Бұл топқа
... ... ... еңбек, отбасы, сауда, кәсіпшілік, кооперативтік нормалар жатады. Бұқаралық құқық
... ... ... мемлекеттік істермен, ал жеке тұлғалар құқығы - жекелік істермен
... ... ... Жеке тұлғалар құқығы жеке меншікпен тығыз байланыста дамиды. Жеке
... ... ... болмаса жеке тұлғалар құқығы да болмайды. Біздің елде Кеңестік
... ... ... жеке тұлғалар құқығы жоқтың қасы болды. Қазіргі нарықтық жүйе
... ... ... кезінде меншіктің неше түрлері өмірге келіп, жеке тұлға құқығын
... ... ... дамытуға мүмкіншілік туды.[10]
