... ... ... Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8-бабында «Қылмыстық процестің міндеттері
... ... ... қылмыстарды тез және толық ашу, олады жасаған адамдарды әшкерелеу
... ... ... жауаптылыққа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс
... ... ... болып табылады». Қылмыстық іс жүргізудің аталған міндеттері өндірістің кез-келген
... ... ... әрбір стадиясында орын алуы мүмкін және өндірістің нысаны ретінде
... ... ... ала тергеуде де орын алады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
... ... ... 195-бабында көрсетілген жағдайларда алдын ала тергеу айыптау қорытындысын жасау
... ... ... қылмыстық медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа жіберу
... ... ... қаулы немесе қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарумен аяқталады.
Сондай-ақ
... ... ... ала тергеу тергеушінің іс бойынша барлық мән-жайларды анықтап, зерттеп
... ... ... шығаруға елеулі әсер етудің нәтижесінде 195-бапта көрсетілген негіздің біреуін
... ... ... ала отырып іс қысқартылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
... ... ... сәйкес қылмыстық істі қысқартуды алдын ала тергеудің аяқталуының дәстүрлі
... ... ... деп айтуға болады. Сонымен қатар қылмыстық іс қылмыстық процестің
... ... ... өндірісі стадиясында да қысқартылады (195,269,282,307,324,418,467-баптың 4-бөлігінің 6-тармақшасы, 477-баптың 2-бөлігі).
Қылмыстық
... ... ... кез-келген стадияда тоқтату үшін жиналған дәлелдемелерді бағалап, нақты тексеру
... ... ... оның негізінде орын алған факті мен мән-жайлар анықталады, тек
... ... ... ғана қылмыстық іс жүргізудің кез-келген стадиясында қылмыстық істі қысқарту
... ... ... бойынша қорытынды кезең болады. Егер жоғарыдағы мән-жайлар мен фактілер
... ... ... қысқаруын дәлелдей алмайтын болса іс қысқартылмайды.
Л.М.Володина, А.Я.Дубинский, З.З.Зинатуллин
... ... ... ғалымдардың пікірінше қылмыстық істі қысқартқан органның істі тергеуге байланысты
... ... ... жойылады. Бұл жағдайда алдын ала тергеуде өндіріс бойынша іс
... ... ...
Осыған байланысты қылмыстық іс бойынша өндірісті алдын ала тергеуде
... ... ... қорытынды шешімі болып табылады. Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу
... ... ... 7-бабының 35- тармақшасында қорытынды шешімге байланысты түсінік берілген. «Қорытынды
... ... ... - қылмыстық процесті жүргізуші органның іс бойынша іс жүргізудің
... ... ... немесе жалғастырылуын болдырмайтын, сондай-ақ түпкілікті болмаса да істі мәні
... ... ... шешетін әртүрлі шешімдері.
П.М. Давыдов, А.Д. Донценко, И.Я. Дюряшин, Б.Қ.
... ... ... қылмыстық іс бойынша өндірісті қысқарту – шешімнің болуын көрсетеді.
... ... ... Челышев мұндай шешімді басқарушы акті деп қарастырады.
Алдын ала тергеуде
... ... ... іс бойынша өндірісті қысқарту туралы шешім басқарушы акт ретінде
... ... ... процесте тиісті қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеуші ролін атқарады. Бұл
... ... ... шешім заңды түрде тікелей заңға негізделіп шығарылады1.
Қылмыстық істі қысқарту
... ... ... соттың немесе қылмыстық ізге түсу органының іс жүргізуші қызметінің
... ... ... туралы шешімі. Қылмыстық істі қысқарту тек заңда көзделген негіздер
... ... ... жүзеге асырылады, ол негіздер мыналар:
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
... ... ... кодексінің 37-бабына сәйкес қылмыстық ізге түсуді болдырмайтын жағдайлар;
Қазақстан Республикасының
... ... ... іс жүргізу кодексінің 38-бабына сәйкес қылмыстық ізге түсуді жүзеге
... ... ... мүмкіндік беретін мән – жайлар.
... ... ... ... ... ... Қылмыстық
... ... ... қысқартудың заңды негізі соттың, тергеушінің, анықтаушы органның, прокурордың қаулысы
... ... ... табылады, оның көшірмесі жиырма төрт сағат ішінде прокурорға жіберіледі.
... ... ... ... ... ... Қылмыстық істі қысқартылардың алдында сезіктіге, айыпталушыға істі
... ... ... негіздері, сондай-ақ олардың заңда көзделген негіздер бойынша істің қысқартылуына
... ... ... мәлімдеу құқығы түсіндіріледі. Қылмыстық істің жалғастырылуына негіздердің пайда болуы
... ... ... істің тоқтатылуын бұзу туралы қаулы қабылдануын қажет етеді. Істі
... ... ... қылмыстық жауаптылыққа тарту мерзімінің ескіруі шегінде жүзеге асырылады.
... ... ... ... ... ... Қылмыстық істі қысқарту немесе оны
... ... ... жаңғырту туралы шешімнің қабылдануы заңдылыққа прокурорлық қадағалаудың нысаны болып
... ... ... Іс заңсыз тоқтатылған немесе қайта жаңғыртылған жағдайларда прокурор өз
... ... ... аталған шешімдердің күшін жоюға және істі одан әрі жүргізуге
... ... ... істі қайта жаңғырту туралы қаулының күші жойылғанда процеске қатысушылардың
... ... ... сақтау жөнінде іс жүргізушілік шаралар қолдануға жіберуге құқылы.
Істің қысқартылғаны
... ... ... қайтадан жаңғыртылғаны туралы мүдделі адамдар: сезікті, айыпталушы, қорғаушы (адвокат),
... ... ... , оның өкілі, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың
... ... ... өз өтініштері бойынша іс қозғалған жеке және заңды тұлғаға
... ... ... етіледі. Аталған адамдар істі қысқарту немесе қайта жаңғырту туралы
... ... ... келіспеген жағдайда олар белгіленген тәртіппен оған шағым жасай алады3.
... ... ...
Қылмыстық іс қысқарғанда іс жүргізушілік әрекеттер де тоқтатылады, яғни
... ... ... ала тергеу де тоқтатылады. Сондықтан әдебиеттерде қылмыстық істің
... ... ... алдын ала тергеудің аяқталуының дербес нысаны болып табылмайтындығын көрсететін
... ... ... негізділігі жеткілікті емес1.
Көріп тұрғанымыздай, бұндай қорытындыға келу алдын ала
... ... ... аяқталуының жалпы түсінігінің дұрыс тұжырымдалмауымен негізделеді, егер бұл түсікті
... ... ... тергеушінің қылмыстық істі қысқарту туралы шешім қабылдаумен және айыптау
... ... ... жасар алдында іске қатысушыларды істің материалдарымен таныстырудан тұрады деп
... ... ... алдын ала тергеудің аяқталуының өзге нысанын қарамай тұрып, қылмыстық
... ... ... қысқартуды тек бір реттік техникалық акт деп түсінуге болмайды.
Қылмыстық
... ... ... қысқартуды алдын ала тергеудің аяқталуының нысаны ретінде қарастырсақ, онда
... ... ... белгілі бір күрделі кезең болып табылады, оның мазмұны бір
... ... ... маңызды сұрақтарды шешуден тұрады.
Г.М. Миньковский бұл кезеңдерді төмендегідей атап
... ... ... Іс бойынша жиналған дәләлдемелердің анализі мен оларды
... ... ... бағалаудың жиынтығынан;
Іс материалдарын тиісті нысанға (формаға)
... ... ... және жүйелеу;
Қылмыстық
... ... ... қысқарту туралы қаулыны жасау;
Қылмыстық істі қысқартудан туындайтын барлық
... ... ... шешу (айыпталушы мен сезіктіге қатысты барлық
... ... ... жою, мүлікке тиым салуды алып тастау т.б.)
Мүдделі тұлғаларға
... ... ... істің қысқарғаны туралы хабарлау;
Сонымен қатар, Г.М.Миньковский және басқа да
... ... ... негізді түрде прокурор істі қысқартуы кезіндегі алдын ала тергеуде
... ... ... шағымдарын қараған кезде шешімнің
... ... ... қорытынды бөліміне қосады3 . Ал А.Я.Дубинскийдің ойынша, прокурордың процесуалдық
... ... ... қылмыстық істің қысқартылғандығын бақылауға байланысты алдын ала тергеудің
... ... ... түсінігінен шығып кетеді деп көрсетеді. Тек қана прокурордың
... ... ... істі қысқартуға келісім беруі заңмен көзделгендігі жатады4.
Сонымен, қылмыстық істі
... ... ... қысқарту туралы қаулыға берілген шағымды қарастырып отырған прокурордың
... ... ... алдын ала тергеудің құрама бөлігі болып табылады, қылмыстық істі
... ... ... сатысына кіреді.
Қылмыстық істі қысқарту туралы шешімдерге шағым сотқа берілген
... ... ... басқа жағдай туады. Сотта шағымдарды қарау, бұл алдын ала
... ... ... соттың бақылау жасауы болып табылады. Бірақ бірінші инстанция сотталушының
... ... ... әрекетін алдын ала тергеуге қосуға болмайды - бұл сот
... ... ... өндірістің полистадиялық сипаттамасы бар: соттың шығарған шешімі апелляциялық тәртіппен
... ... ... сот тергеуімен қайта қаралуы мүмкін.
Бұл өндірісте кінәлілік немесе
... ... ... қатысты сұрақтар шешілмейді: тек қылмыстық істі қысқартудың заңдылығы мен
... ... ... тексеріледі. Мүмкін бұл сот өндірісін ерекше өндірістер қатарына жатқызуға
... ... ... шығар. Негізінен «ерекше өндіріс» деген түсінікті жоққа шығаруға болмайды1.
... ... ... өндірістерге кінә мәселесіне қылмыстық заңның материалдық нормаларын қолдану мәселесі
... ... ... шешімдер жатады.
Тұтас қылмыстық процесс сияқты, қылмыстық істі қысқарту -
... ... ... анықтама органдарының, прокурор мен соттың қызметі, яғни алдын ала
... ... ... құрама бөлігін құрайтын қызмет.
1963-жылы Г.П. Давыдов пен Д.Я.
... ... ... дұрыс жазғандай «қылмыстық істі қысқарту - бұл заңмен көзделген
... ... ... сот, тергеу, прокуратура органдарының қылмыстық процесуалдық әрекеттерді
... ... ... асыруы», олардың өндірісімен «фактілерді анықтау мен дәлелдемелерді жинауға байланысты
... ... ... сақталады»2.
А.Я.Дубинский жазған,қылмыстық істі қысқарту - бұл «тергеудің қорытынды бөлімі,
... ... ... құрамына жиналған дәлелдемелерді талдау мен баға беруге қатысты қылмыстық
... ... ... материалдарын жүйелеуге қатысты, іске қатысушыларды сақталған өндіріспен таныстыруға қатысты
... ... ... олардан келген өтініштерді қарауға қатысты процесуалдық әрекеттер кіреді»3.
Сонымен бірге
... ... ... істі қысқартуды процесуалдық акт деп те түсінуге болады, яғни
... ... ... лауазымды тұлғаның қылмыстық іс бойынша сот өндірісіне жіберуге қатысты
... ... ... негіз болмағандықтан ары қарай жүргізуді тоқтату туралы шешімі, яғни
... ... ... істі қысқарту туралы қаулы немесе ұйғарымының болуы4.
... ... ... ... ... ... ... ... ... В.А.Михайлов негізді түрде былай деп жазады «қылмыстық істі қысқартумен
... ... ... қылмыстық жауапкершілігіне қатысты мәселе шешіледі», шешім теріс нысанда беріледі
... ... ... алдын ала тергеуге қатысты қорытындыға келу мәселесін шешуге әкеледі1.
Бұл
... ... ... солай. Шешім шығару сияқты , қаулымен де қылмыстық іс
... ... ... оның өміріне қатысты мәселе шешіледі, ары қарай жалғасатындығы немесе
... ... ... қысқаруы туралы қылмыстық процеске қатысты ресми қорытынды жасалады. Сондықтан
... ... ... сот шешімі сияқты қылмыстық істі қысқарту туралы актінің маңызы
... ... ... Бұл құжат жайдан-жай негізгі қылмыстық процесуалдық актілер қатарына
... ... ... ... ... ... Қылмыстық процесуалдық заңға сәйкес алдын ала тергеу
... ... ... қылмыстық іске қатысты бірқатар мәселелерді шешулері қажет: оқиға болған
... ... ... қылмыс болды ма, әрекетте қылмыс құрамы бар ма, белгілі
... ... ... анықталған тұлғамен жасалды ма, ол тұлғаның кінәсі бар ма.
... ... ... сұрақтардың біреуінің теріс болуы, алдын ала тергеу
... ... ... қылмыстық істі қысқартуға болады.
А.Я.Дубинскийдің ойынша істі мәнісі бойынша қарау
... ... ... өмірін» анықтаудан, нақты тұлғаның өмірін анықтаудан тұрады2. Кінәлілік
... ... ... кінәсіздік мәселесіне қатысты емес шешілуі мүмкін. Мәселен, егер қылмыстық
... ... ... қылмыс құрамының болмауына байланысты қысқартса, тергеу барысында басқа
... ... ... нақты тұлғаның қатысына байланысты мәселе шешілмесе, онда істі мәнісі
... ... ... шешілді деп санауға болады.
Қылмыстық істі қысқарту туралы шешімнің тікелей
... ... ... бар. Тергеу органдары істі сотқа жібермей-ақ фактілерді нақтылай алады.
Сонымен,
... ... ... істі қысқарту – бұл қылмыстық әрекет,тұтас қылмыстық процесуалдық әрекеттердің
... ... ... бөлігі сияқты.
Қылмыстық істі қысқарту – қылмыстық процесуалдық құқықтың институты.
... ... ... институттың ең басты кемшілігі, оның нормалары бүкіл Қылмыстық іс
... ... ... кодексінде шашырап жатыр. Бұл нормалардың кодексінде шашыранды болуы құқық
... ... ... органдары қызметкерлерінің жұмысы барысында қиындықтар туғызады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде
... ... ... тарауды бөліп шығарса тиімді болар еді. Осы мәселеге байланысты
... ... ... қорғау органдарының қызметінде көптеген қиыншылықтар мен келеңсіздіктер туындайды. Егер
... ... ... шығарушы қылмыстық істі қысқартуға байланысты норманы жүйелейтін болса тиісті
... ... ... жұмысы біршама жақсарар еді деп ойлаймын.
... ... ... Осындай заңнаманың жүйесіздігінен әділетсіз
... ... ... шығып іс жүргізушілік заңның басты қағидаларының бірі - заңдылық
... ... ... бұзылуына алып келіп соқтырады.
... ... ... Қылмыстық істі қысқарту бұл алдын
... ... ... тергеудің бір сатысы, алдын ала өндірісті жүзеге асыратын
... ... ... және прокурордың негізді түрде қылмыстық істі қысқарту туралы, алдын
... ... ... тергеуді аяқтау туралы қаулы шығарумен тұлғаны қылмыстық жауптылықтан босату
... ... ... әрекеттерден тұрады. Сонымен қоса, қылмыстық іс – бұл қылмыстық
... ... ... құқықтың институты – қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарған
... ... ... бастап мәнісі бойынша шешіледі2.
Тергеуші, прокурор қылмыстық істі іс жүргізушілік
... ... ... 37 және 38-баптарында көзделген негіздер мен тәртіп бойынша қысқартуға
... ... ... Сезіктіні немесе
... ... ... қылмыс жасауға қатысқаны дәлелденбеген жағдайда, егер қосымша дәлелдемелер жинау
... ... ... барлық мүмкіндік таусылса қылмыстық іс Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
... ... ... бірінші бөлігінің 1 немесе 2-тармақтарының негізінде қысқартылады. Бұл жағдайда
... ... ... прокурор адамды ақтау және оған заңсыз ұстау немесе қамау
... ... ... нәтижесінде келтірілген материалдық зиянды өтеу жөнінде заңдарда көзделген барлық
... ... ... қолдануға тиіс3.
Алдын ала тергеу айыптау қорытындысын жасау не қылмыстық
... ... ... медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа жіберу туралы
... ... ... не қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарумен аяқталады.
Ал судья
... ... ... іс жүргізу кодексінің 37-бабының бірінші бөлігінің 1 – 12-тармақтарында
... ... ... 38-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша, сондай-ақ мемлекеттік айыптаушы
... ... ... айыптаудан бас тартқан жағдайда істі қысқарту туралы қаулы шығарады.
... ... ... Істі қысқарту туралы шешім қабылданғаннан кейін судья бұлтартпау
... ... ... азаматтық талапты және мүлкін тәркілеуді қамтамасыз ету шараларын
... ... ... және заттай айғақтар туралы мәселені шешеді.
... ... ... ... ... ... Судьяның істі қысқарту туралы
... ... ... көшірмесі прокурорға жіберіледі, сондай-ақ қылмыстық жауапқа тартылған
... ... ... және жәбірленушіге тапсырылады5.
1.2.Қылмыстық істі қысқартудың маңызы
Қылмыстық істі қысқарту туралы
... ... ... заңды факт болып табылады, нәтижесінде қылмыстық процесуалдық қатынастар тоқтатылады.
... ... ... маңызы жоғары. Алдын ала тергеудің аяқталуының бір формасы ретінде
... ... ... ролі елеулі, себебі: қылмыстық істі қысқартуды тергеудің аяқталуының заңды
... ... ... деп қарастыруға мүмкіндік береді, өзінің процесуалдық маңызы жағынан айыптау
... ... ... болса, істі сотқа жіберумен тең келеді.
Г.М.Миньковский дұрыс көрсетеді, істің
... ... ... алдын ала тергеудің аяқталу нысаны ретінде, өзінің мақсаты мен
... ... ... бойынша істі айыптау қорытындысымен бірге сотқа жіберумен бірдей маңызға
... ... ...
... ... ... толық жеткілікті болып, өндірісті қылмыстық қудалауды жалғастырмай жиналған дәлелдемелердің
... ... ... белгілі бір қорытындыға келуі тиіс. Мысалы: тәжірибеде тергеушілер көбінде
... ... ... істі қылмыс құрамының жоқтығы және қылмыс оқиғасының орын алмағанын
... ... ... істі қысқартады. Тергеуші қысқартса оның заңдылығы мен негізділігін прокурор
... ... ... ал сот қысқартқан жағдайда тараптардың қарсылығы болса апелляциялық тәртіппен
... ... ... қаралады. Егер бұзылған құқықтар мен мүдделер болса қалпына келтірілуге
... ... ... деп түсінуге болады.Негізгі маңызы қылмыстық іс қысқартылып, өндірістегі іс
... ... ... бойынша шешіледі.
Кейбір ғалымдардың пікірінше қылмыстық істі қысқарту – процестің
... ... ... жүруін қамтамасыз етеді. Олардың ойынша қылмыстық істі қысқарту –
... ... ... екінші акт, ал кейде ақау (брак) деп санайды. Мынадай
... ... ... бар, қылмыстық істі қысқарту – бұл қылмыстық істі қозғау
... ... ... жіберілген қателіктердің нәтижесі болып табылады, ал егер қылмыстық істі
... ... ... мен тергеу дұрыс жүргізілсе, онда нәтижесінде тергеушінің айыптау қорытындысын
... ... ... аяқталады. Мұндай көзқарасты қолдайтын автолардың пікіріне толық қосылуға болмайды
... ... ... есептеймін.
... ... ... Әрбір қозғалған істің ерекшелігіне байланысты істі тез
... ... ... толық ашу әрқашанда жүзеге аса бермейді. Дәлелдемелер немесе құжаттар,
... ... ... болуы мүмкін. Бұл жағдайдың барлығы да ескерілуі тиіс. Егер
... ... ... қылмыстық істердің барлығын қысқарту себебінен заңсыз деп тапсақ, онда
... ... ... негіздің іс жүргізушілік заңда орын алуының қажеттігі неде деген
... ... ... туындайды. Егер қылмыскер ауыр қылмыс жасап, әрекетіне шын өкініп
... ... ... татуласып, келтірілген заладың орнын толтырса, ол адамды неге жауаптылықтан
... ... ... ... ... ... Қылмыскер өзінің әрекетіне өкініп, түзелем деген ниетпен әрекет жасаса
... ... ... ақталуға мүмкіндігі туады деген пікірдемін. Менің бұл пікірімді С.А.
... ... ... тереңірек ғылыми түрде түсіндірме береді.
Бұндай көзқарас тәжірибеде көптеген істер
... ... ... қозғалып, қысқартылумен түсіндіріледі. Бірақ барлық қылмыстық істердің қысқаруы оның
... ... ... қозғалуынан жүзеге аспайды.
