... ... ... құқық субъектіліктің бастаулары экономикадық тауарлы қатнастарға сүйенеді,ал азаматтық заңдарда
... ... ... субъектілігі” термині пайдаланылмайтын болса да, өрсетілген қасиеттің өзін қолданылып
... ... ... құқық бекіте түседі. Құқық субъектілігі ұғымының өзін заң ғылымы
... ... ... және ол ҚР Конституциясында баянды етілген.
... ... ... ҚР Азаматтық кодексі азаматтық құқықтардың субъектілеріне
... ... ... тарау (2-тарау)арнаған, онда “құқық субъектілері”және “тұлғалар”терминдері бір мағыналы терминдер
... ... ... пайдаланылады.Құқық субъектілері туралы нормалар АК- да ғана емес, сондай-
... ... ... басқа да заң актілерінде кездеседі.
... ... ... Азаматтық құқық субъектілерінің (тұлғаларының) ішінен АК
... ... ... азаматтарын және басқа жеке тұлғаларды бөліп көрсетеді, оларға осы
... ... ... бір тарауы арналған. Тарауда азаматтық құқық субъектіліктң жалпы ұғымдары
... ... ... ең аз қажетті шамада сөз болған, ал қажетті жағдайларда
... ... ... және заңды тұлғалардың құқық субъектілігі мәселелері салыстырмалы тұрғыда қарастырылады.
... ... ... “жеке тұлға” жалпы
... ... ... ҚР АК-ның 12- бабында тұжырымдалған.Бұл бап жеке тұлғалар туыстық
... ... ... Қазақстан Республикасының азаматтарын, басқа мемлекеттердің азаматтарын (шетелдіктерді),сондай- ақ
... ... ... жоқ адамдарды біріктіреді.Қазақстан аумағында тұратын жеке тұлғалардың басым көпшілігі
... ... ... азаматтары болғандықтан, ал АК ҚР- дың ұлттық заңы
... ... ... табылатындықтан, ол Қазақстан азаматтарын ғана емес,жеке тұлғаларды да белгілеу
... ... ... кең мағынада әдетте “азамат”терминін қолданады.Егер заңдар
... ... ... халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар
... ... ... азаматтары үшін белгіленген құқықтар мен міндеттерді атқаратындықтан,”азамат” терминін осылайша
... ... ... мағынада түсінуге болады.(ҚР Конституциясының 12- бабының 4- тармағы, ҚР
... ... ... ның 3- бабының 7—тармағы).”Азамат” ұғымы әлдеқайда кең маңызды
... ... ... болып,құқықтың барлық салаларында қолданылғанымен,мұнда, азаматтар туралы азаматтық құқықтың субъектілері
... ... ... сөздің арнайы мағынасында ғана айтылады.
... ... ... Азаматтық құқық субъектілік–салалық құқық субъектіліктің бір түрі.Бұл
... ... ... талдау кезінде, жалпы алғанда ,заңдық шындық ретінде құқық субъектілік
... ... ... үшін пайда болады және не үшін қолданылады деген сұрақ
... ... ... туады.Бұған берілетін ең қысқа жауап мынадай:азаматтық құқықтың ерекше институты-
... ... ... субъектіліктің болуы қоғамдық ағзалар-адамдарды құқықтық қатнастарға тарту мүмкіндіктері мен
... ... ... (шектерін) жіктеу қажеттігіне байланысты. Сондықтан құқық субъектілік дегеніміз адамдардың
... ... ... , заңдық қасиеттері болып табылады.Бұлайша жіктеу құқықтың түрлі салаларында
... ... ... санаттар бойынша жүргізіледі.ҚР Конституциясы адамдардың құқық қабілеттілігін ең алдымен
... ... ... мен азаматтың құқықтарын бөлу және айыру негізінде жіктейді.Адам құқықтарына
... ... ... құқықтары көлемді болады.Олар адамның бүкіл құүқықтарын,бұған қоса, ҚР азаматтарына
... ... ... тән құқықтар мен міндеттерді қамтиды.(мысалы, саяси құқықтар,әскери қызметті өтеу
... ... ... Азаматтық
... ... ... нақты құқықтар мен міндеттерді иеленудің алғышарты- құқық субъектіліктің болуы
... ... ... теңдігіне негізделген тауар –ақша және өзге де қатнастарды жеке
... ... ... заңды тұлғаларға және азаматтық құқықтың ерекше субъектілеріне заңдық жіктеуге
... ... ... оның үстіне, бұл қатысушылардың құқықты иелену шарасы (шегі) түрліше
... ... ... ... ... ... құқық субъектіліктің жалпы ұғымдарын ескермейінше, азаматтық құқық субъектіліктің бір
... ... ... жеке тұлғалардың құқық субъектілігін түсіну қиынға соғады.Бұл арада, объективті
... ... ... сүретін құқықтық шындық, жеке адамдардың жалпы қасиеті ретінде оны
... ... ... құқықтық шындықтың көрінісі – құқық субъектілік ұғымымен шатастырмау керек.Нақты
... ... ... құқық субъектілік деген жоқ, олардың жалпы заңдық қасиеті ретінде
... ... ... тұлғалардың Құқық субъектілігі бар.Бұл қасиет, кейде мұны заң әдебиеттерінде
... ... ... әлде бір ойда бар, ұғымда ғана сақталатын жинақталған тұлғаға
... ... ... емес,ол нақты жеке тұлғалардың жалпы қасиеті, яғни әрбір жеке
... ... ... тән жалпы қасиет болып табылады.ҚР Конституциясының терминологиясында құқық субъектіліктің
... ... ... әрбір тұлғаға тиімтілігі айқын көрінеді, оның 13 –
... ... ... әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқықғы бар екені айтылған.
... ... ... Оқу әдебиеттерін қоса алғанда,
... ... ... әдебиеттерінде нақты субъективтік құқықтар мен міндеттер құқығын иеленудің абстрактілік
... ... ... шарты ретінде құқық субъектіліктің сипаттамасы кең таралған.Мұнымен бір ғана
... ... ... арқылы абстрактіні ұғымда бар нәрсе ретінде ғана емес,сондай-ақ жеке
... ... ... нақты, жалпы заңдық қасиеті ретінде де түсіну арқылы келісуге
... ... ... Кейбір авторлар құқық
... ... ... құқықты иеленудің абстрактілік мүмкіндігі ретінде құқық субъектісінің жеке құқықтарының
... ... ... немесе кешені түрінде көріне алмайды деп ойлайды.Мұнымен келісуге болмайды,өйткені
... ... ... субъектіліктің абстрактілік сипаты мүлде оның мазмұнсыздығын көрсетпейді. Азаматтық құқық
... ... ... өз көлемі, өз мазмұны бар,оның үстіне, әр түрлі тұлғаларға,
... ... ... айтқанда, жеке және заңды тұлғаларға қатысты өзіндік ерекшеліктерге ие
... ... ... мен мазмұны болады.Бұған қоса,тіпті әр түрлі жеке тұлғалар мен
... ... ... тұлғалардың құқық субъектілігінің көлемі мен мазмұны болады. Бұған қоса,
... ... ... әр түрлі жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың құқық
... ... ... көлемі мен мазмұны да түрліше болады.АК-ның 14- бабында азаматтардың
... ... ... субъектілігінің негізгі мазмұны, оның құрамдас элементтері туралы айтылады.Атап айтқанда,
... ... ... бапта азаматтың мүлікті меншіктену, мүлікті мұраға алып,мұраға қалдыру,республика аумағында
... ... ... жүріп- тұру және тұрғылықты жер таңдау,заң құжаттарында тыйым салынбаған
... ... ... келген қызметпен айналысу, жеке өзі немесе басқа азаматтармен және
... ... ... тұлғалармен бірігіп, заңды тұлғалар құру, мәмілелер жасасып, міндеттемелерге қатысу,
... ... ... және моральдық зиянның орнын толтырудыталап ету құқығы, басқа да
... ... ... және өзіндік құқықтары көзделген.
... ... ... Өзінің заңдық табиғаты жөнінен азаматтық құқық субъектілік ерекше субъективтік
... ... ... мәмілелер жасау және субъективтік құқықта мен міндеттерді иелену құқығы
... ... ... табылады.Субъективтік құқық ретінде құқық субъектіліктің табиғаты заңдардан, оның ішінде
... ... ... нормаларынан ерекше айқын байқалады. Мәселен, Конституцияда әркімнің құқықтары туралы,
... ... ... кімдердің заңды түрде тұра алатыны, бұл аумақта еркін жүріп-
... ... ... тұрғылықты жерін таңдау құқығы туралы, әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне
... ... ... туралы айтылады. Конституция әркімнің құқық субъектісі ретінде танылу құқығын
... ... ... етіп, оның адам мен азаматтың конституциялық құқықтарының тізбесі түріндегі
... ... ... мазмұнын ашып көрсетеді (ҚР Конституциясының 13,21,26-баптары).
... ... ... Белгілі бір қызмет түрімен айналысу
... ... ... айыруды жазалау шарасы ретінде көздей отырып,ҚР Қылмыстық кодексі азаматтардың
... ... ... субъектілгі элементтерінің бірінқұқық деп атайды.(41-бап).
... ... ... Құқық субъектілікті ерекше субъективтік құқық деп танудың
... ... ... қана емес, сондай- ақ практикалық маңызы бар. Атап айтқанда,
... ... ... бұлайша тану құқық субъектілікті жүзегеасыру кезінде азаматтық құқықтарды жүзеге
... ... ... туралы АК-ның 8- бабының нормаларын қолдануға мүмкіндік береді.Мәселен, құқық
... ... ... жүзеге құқықтың басқа субъектілерінің құқықтары мен заң арқылы қорғалатын
... ... ... бұзбауы тиіс,адал, әділетті өтуі тиіс.
... ... ... заңдық қасиеті ретінде, ерекше субъективтік құқық ретінде азаматтық құқық
... ... ... нақты субъективтік құқықтар мен міндеттерден айыра білу керек. Өзінің
... ... ... жөнінен құқық субъектілік те субъективтік құқық болып саналғанымен, нақты
... ... ... құқықпен салыстарғанда бұл өзгеше деңгейдегі құқық болып табылады:олар бір
... ... ... бірімен жалпы және жеке –дара арақатынаста болады.Басқаша айтқанда, әрбір
... ... ... субъектілік тұлға тиісті нақты субъективтік құқықтар мен міндеттерді иелене
... ... ... құқық субъектісінің заң актілерінде көзделген көлемде құқық субъектілігі бар.
... ... ... субъективтік құқықтар мен міндеттерге қатысты қатысты мәселе басқаша.Әрбір тұлға
... ... ... олардың жиынтығы жеке – дара болады және ұдайы өзгеріп
... ... ... барлық жеке тұлғалардың меншік құқығында мүлкі, атап айтқанда, меншігіндегі
... ... ... болуы мүмкінАлайда кез келген адамның іс жүзінде белгілі бір
... ... ... жайдағы белгілі бір үйдегі нақты пәтерге меншік құқығы бола
... ... ... келген басқа мүлік жөнінде де осыны айтуға болады.Нақты субъективтікқұқық
... ... ... меншік құқығы қашан да жеке дараланған – бұл белгілі
... ... ... адамның белгілі бір мүлікке құқығы.
... ... ... Кейде құқық субъектілік пен нақты субъективтік құқық
... ... ... айырмашылықтар келтірілген мысалдағыдай срншалықты көрнекті көрінбейді, бірақ осыған қарамастан,
... ... ... қашан да өмірде кездеседі.Мысалы,құқық субъектілік элементі ретінде әрбір азаматтың
... ... ... жерді таңдау құқығы бар, бірақ қалаған жерінде тұру- бұл
... ... ... нақты субъективтік құқық болады.
... ... ... Белгілі бір заңдық фактілердің нәтижесінде кез келген
... ... ... құқық пайда болады, өзгереді және тоқтатылады. Мысалы, азаматтың құқық
... ... ... ол туған сәттен басталып оның өлімімен тоқтатылады
... ... ... Нақты субъективтік құқық, сонымен қатар,
... ... ... түрлі заңдық фактілердің негізінде пайда болады және тоқтатылады.Кейде нақты
... ... ... құқық бір фактінің негізінде емес, іс жүзінде құрам деп
... ... ... бірқатар фактілердің негізінде пйда болады және тоқтатылады.Мәселен, сатып алу-
... ... ... сыйға тарту, мұра алу секілді заңдық фактлердің негізінде белгілі
... ... ... адамның белгілі бір объектілерге меншік құқығы пайда болады, бірақ
... ... ... қашан да тиісті құқық субъектілігібар адамда туады. Ол нақты
... ... ... құқықтардың пайда болуының алғышарты болып есептеледі және олар пайда
... ... ... толық көлемде сақталады. Алайда құқық субъектілікті шектеу осымен бірге
... ... ... нақты субъективтік құқықтың тоқтатылуына себепші болады.
Құқық қабілеттігі мен әрекет
... ... ... бөлінбес бірлігі түрінде өмір сүретін заңды тұлғалардың құқық субъектілігінен
... ... ... жеке тұлғалардың азаматтық құқық суубъектілігі құқық қабілеттілігі мен әрекет
... ... ... бөлінеді, бұлар Азаматтық кодексте жеке тұлғалар туралы параграфта әр
... ... ... баптармен беріледі.
Азаматтық хал актілері
Туу, қайтыс болу, неке қию, некені
... ... ... бала асырап алу, әке (ана) болуды анықтау, атын, әкесінің
... ... ... және тегін өзгерту азаматтық хал актілерін жазатын мемлекеттік органдарда
... ... ... тиіс.
Азаматтық хал актілерін тіркеуді Азаматтық хал актілерін жазатын бөлімдер,
... ... ... мұндай бөлімдер жоқ жерлерде жергілікті атқару органдары жүргізеді. Жергілікті
... ... ... болған жағдайда жеке мүдделі адамдардың арасында дау тумаған жағдайда
... ... ... хал актілері жазбаларында өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді Азаматтық
... ... ... актілерін жазатын органдар жүргізеді. Мүдделі адамдардың арасында дау туған
... ... ... Азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға өзгерістер енгізу, оларды түзету мәселелері
... ... ... тәртібімен шешіледі.
Азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға өзгерістер, толықтырулар мен
... ... ... енгізу туралы арыздар арыз берушінің тұрақты тұратын жері бойынша
... ... ... хал актілерін жазатын орынға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан
... ... ... азаматтарының, сондай-ақ Азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының Азаматтық хал
... ... ... жазатын органдарда тіркелген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен
... ... ... жоқ адамдар Қазақстан Республикасының шетелдердегі елшіліктеріне немесе консулдық мекемелеріне
... ... ...
Азаматтық хал актілердегі жазбаларға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді
... ... ... жазылған жер бойынша азаматтық хал актілерін жазатын орган жүргізеді.
... ... ... хал актілерін жазуға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуден бас
... ... ... сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.
“Неке және отбасы туралы” Заңның
... ... ... сәйкес Азаматтық хал актілері жазбасының: 1) сот шешімінің негізінде;
... ... ... мүдделі адамдардың арызы бойынша; 3) жойылуға тиісті бастапқы, қалпына
... ... ... немесе қайталап жазылған жазбаны тапқан Азаматтық хал актілерін жазатын
... ... ... бастамасымен жойылуы мүмкін.
Азаматтық кәсіпкерлік қызмет саласындағы заңды тұлға
құрмайтын
... ... ... субъектілігі
Азаматтың кәсіпкерлік қызмет саласындағы заңды тұлға құрмайтын құқық субъектілігі
... ... ... бұл азаматтың құқық субъектілігінің ерекшелігін және маңызын ескере отырып,
... ... ... “Азаматтық құқықытардың субъектілері” деген 2-тарауында арнайы бап арналған бірден-бір
... ... ... Конституйиясы 26-бабының 4-тармағындағы әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне құқығы бпр
... ... ... нормасына сәйкес, АК азаматтар заңды тұлғалар құрып қана қоймастан,
... ... ... бірге заңды тұлға құрмай-ақ кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы деп
... ... ... Бұл жерден өзгешелікті заң актілері ғана белгілей алады және
... ... ... кәсіпкерліктің белгілі бір саласына ғана қатысты болады. Мысалы, банк
... ... ... қызметімен арнайы қызметімен арнайы заңды тұлғалар ғана – банктер
... ... ... алады.
Азаматтардың заңды тұлға құрамай-ақ кәсіпкерлік қызметпен айналысуын АК нормаларымен
... ... ... Жеке кәсіпкерлік туралы заң және басқа да бірқатар нормативтік
... ... ... қатынастарда өзгеше көзделмесе, онда азаматтардың кәсіпкерлік қызметіне заңды тұлғалардың
... ... ... реттейтін нормалар қолданылады.
Азаматтардың кәсіпкерлік қызмет саласындағы тұлға құрмайтын құқық
... ... ... азаматтардың жалпы құқық субъектілігі секілді, тең болып табылады. Азаматтар
... ... ... қаулы бойынша жеке кәсіпкерлікпен өздері немесе бірлесіп айналысуға құқылы.
... ... ... жеке кәсіпкерлікті өзіне меншік құқығы ретінде тиесілі мүліктің, сондай-ақ
... ... ... пайдалануға және (немесе) оған билік етуге рұқсат беретін өзге
... ... ... құқықтардың негізінде дербес жүргізеді. Бірлескен кәсіпкерлікті азаматтар (жеке кәсіпкерлер)
... ... ... заңды тұлға құрмай-ақ, азаматтардың меншік құқығы ретінде тиесілі мүліктерінің
... ... ... сондай-ақ осы мүлікті бірлесіп пайдалануға және (немесе) оған билік
... ... ... рұқсат беретін өзге де құқықтардың негізінде жүзеге асырады. Шаруа
... ... ... кәсіпкерлік, сондай-ақ қарапайым серіктестік түріндегі бірлескен кәсіпкерлік бірлескен кәсіпкерлікке
... ... ... бола алады.
Жеке кәсіпкер өз қызметін өзінің атынан жүрзеді. Бірлескен
... ... ... кәсіпкерлікте кәсіпкерлік қызметке байланысты барлық мәмілелер заң актілерінде көзделген
... ... ... басқа реттерде бірлескен кәсіперліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады, сондай-ақ
... ... ... мен міндеттер алынады.
Заң актілері азаматтардың жеке кәсіпкерлік қызмет
... ... ... құқық субъектілігін жүзеге асыру шараларын да көздейді. Мәслен, жеке
... ... ... екі жағдайда міндетті мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс. Біріншіден, егер
... ... ... ұдайы жалданушы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын болса. Екіншіден, салық заңдарына
... ... ... есептеліп шығарылған жиынтық жылдық табыс жеке тұлғаларға заң актілерімен
... ... ... жылдық жиынтық табыстың салық салынбайтын көлемінен артатын болса. Барлық
... ... ... жағдайларда жеке кәсіпкер, өз қызметін тіркелусіз-ақ жүргізе алады, бірақ
... ... ... қалауы бойынша оны тіркеуге құқылы.
Лицензияланатын қызмет түрлеріне лицензия алу
... ... ... кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың қажетті шарттарының қатарына жатады.
Жеке кәсіпкер
... ... ... болып қалатын жағдайлар үшін заң актілері оның банкрот болуын
... ... ... көздейді. Банкроттың рәсімін және несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру кезектілігін
... ... ... АК мен басқа да заң актілері белгілейді.
... ... ...
