... ... ... Паскаль программалау жүйесінің негізгі компоненттеріне - Паскаль тілінің компиляторын,
... ... ... бастапқы мәтінін құрып-өңдейтін және программа мәтінін орындайтын (қателерін табатын)
... ... ... жатқызады. Осы компоненттердің барлығы өңдеушінің бірыңғай ортасын құрайды. Программалаушы
... ... ... тілінде программа құрған кезде осы бірыңғай ортада жұмыс істейді.
... ... ...
Программаны іске қосу
Turbo Pascal 7.0 программасын іске
... ... ... үшін:
С: каталогында орналасқан* Turbo Pascal 7.0 қапшығын ашу.
Turbo Pascal
... ... ... қапшығынан BIN қапшығын тауып ашу.
BIN қапшығынан turbo (.exe) файлын
... ... ... Осы әрекеттерді орындағаннан кейін экранда төмендегідей терезенің пайда
... ... ... көресіз.
Программа терезесін функционалдық мақсаттарына сәйкес төмендегідей үш бөлікке
... ... ... болады:
Меню жолы
Жұмыс аймағы
Қалып-күй қатары
Меню жолына өту үшін
... ... ... пернесін басу керек. Меню жолы төмендегідей бөліктерден тұрады:
File. Файлдармен
... ... ... негізгі әрекеттерді (құру, ашу, сақтау) орындауға мүмкіндік береді.
Edit.
... ... ... мәтінін өңдеуге қажетті негізгі операцияларды (көшіру, кірістіру, үзінділерді алып
... ... ... соңғы әрекеттерді болдырмау..) орындауға мүмкіндік береді.
Search. Мәтін үзінділерін
... ... ... табуға және оларды басқа үзінділермен алмастыруға мүмкіндік береді.
Run.
... ... ... болған программа мәтінін іске қосатын командалар жиынтығынан тұрады.
... ... ... Программаны компиляциялауға мүмкіндік береді.
Debug. Программадағы қателерді табу
... ... ... жеңілдететін командалар жиынтығынан тұрады.
Tools. Турбо Паскальдің кейбір қосымша
... ... ... тұрады.
Options. Жұмыс істеуге қажетті компилятор мен программаны өңдеу
... ... ... параметрлерін орнатуға мүмкіндік береді.
Window. Программа терезелерімен орындауға болатын
... ... ... негізгі операцияларды атқаруға мүмкіндік береді. (терезелерді ашу, жабу, орындарын
... ... ... өлшемдерін өзгерту).
Help. Программа жөнінде қосымша анықтамалық ақпаратты алуға
... ... ... береді.
Менюдегі жолындағы команда бөліктерін жылдам таңдау үшін пернелердің арнайы
... ... ... пайдалануға болады. Ол үшін Alt пернесін басып тұрып, меню
... ... ... атауында қызыл түспен ерекшеленген әріпті басу керек. Жұмыс аймағында
... ... ... жазып отырып, программаның әр түрлі терезелерін: мәтінді өңдеу терезесін,
... ... ... терезесін, программаны жөндеу немесе баптау терезелерін ашуға болады. Жоғарыда
... ... ... мысалда программаның бір ғана терезесі - программа мәтінінің
... ... ... ашулы тұр. Осы терезенің басында файлдың аты жазулы тұр
... ... ... Қалып-күй қатарында программа жұмысы кезінде орындауға болатын операциялар
... ... ... оларды таңдауға мүмкіндік беретін пернелердің комбинациясы туралы мәлімет бейнеленіп
... ... ...
Қайталану командалары.
Программаның белгілі бір бөлігінің
... ... ... орындалуын бірнеше рет қайталау үшін
... ... ... қолданылатын командаларды қайталану командалары
... ... ... деп атайды. Көптеген есептеулерде айнымалылардың әртүрлі
... ... ... үшін кейбір операторлар бірнеше рет
... ... ... қайталанып орындауды қажет етеді. Бұл
... ... ... , қайталап орындалуы үшін, программаға
... ... ... – қайта жаза берсек, онда программа құру үшін көп
... ... ... кетеді, әрі программалық текст өте ұзақ және оқуға ынғайсыз
... ... ... жазылады. Сондықтан программалық текстер қысқа әрі оқуға жеңіл болу
... ... ... қайталану процесін циклдық операторлар қолданып ұйымдастырады. Циклдік процесс ұйымдастыру
... ... ... келесі операторлар қолданылады:
FOR – параметрлі циклдік оператор;
WHILE –
... ... ... – ала циклдің орындал шартын тексеретін оператор;
REPEAT –
... ... ... циклдің тоқтау шартын тексеретін оператор.
Циклдік операторлар структуралық операторлар тобына
... ... ... өйткені құрамына бірнеше операторлар кіреді. Программада алдымен циклдің тақырыбы
... ... ... онан кейін қайталанатын операторлар бөлімі – цикл денесі
... ... ... жазылады. Цикл денесі бір немесе бірнеше операторлардан тұруы мүмкін.
... ... ... циклдық операторлардың келесі ерекшелігі бар:
Қайталанатын операторлар ( циклдің денесі
... ... ... бір – ақ рет жазылады;
Циклге тек қана басынан (
... ... ... ) ғана кіруге болады;
Циклің айнымалылары алдын – ала циклге
... ... ... анықталуы тиіс;
Цикл денесінде көшу операторын ( Goto ) қолданып
... ... ... басқа бөліктеріне шығуға болады.
Цикл ұйымдастырғанда, міндетті түрде циклден
... ... ... шарты орындалатынын қарастыру керек, әйтпесе программа орындалуы циклге келгенде
... ... ... тұрып қалады ( программа «мәңгі циклденіп» қалады ).
Цикл денесінің
... ... ... қайталауында цикл айнымалыларының мәндері де өзгеріп, жаңа мән қабылдап
... ... ... Қайталану саны циклдің тақырыбында және цикл денесінде берілетін айнымалылардың
... ... ... байланысты болады.
FOR циклдік операторы ( Үшін циклі ).
Параметрлі циклдік
... ... ... цикл денесінің қайталануы арқылы алдын – ала белгілі болғанда
... ... ... Жалпы жазылу түрі төмендегідей болады:
FOR K : = M
... ... ... N DO
ЦИКЛ ДЕНЕСІ ;
МҰНДАҒЫ : К – циклдік айнымалы
... ... ... есептеуіш ), әр цикл орындалғанда К – ға 1
... ... ... тұрады.
М – К айнымалысының алғашқы мәні.
N – К айнымалының
... ... ... мәні.
Цикл денесі жай немесе құрама оператордан тұруы мүмкін, егер
... ... ... денесі құрама оператордан тұрса,онда ол операторлық жақшаға алынып жазылады.Циклдің
... ... ... (К) тек қана айнымалы болуы тиіс, ал М және
... ... ... өрнек болуы да мүмкін (нақты Real – типтен басқа).
... ... ... цикл параметріне бүтін типті айнымалы қолданылады, оның мәні циклдің
... ... ... орындалуынан соң 1 – ге артып отырады (қадам 1
... ... ... ге тең).
FOR циклінің блок – схемасы:
Цикл денесінің орындалуы FOR
... ... ... К параметрінің мәні соңғы М параметрінің мәніне жеткенге дейін
... ... ... Егер К мәні М мәнінен асып кетсе, онда
... ... ... процесі тоқтап, басқару циклі денесінен кейін тұрған операторға беріледі.
... ... ... – ақ FOR және DOWNTO операторларының көмегімен кері циклдер
... ... ... болады, кері циклдің жалпы жазылу түрі төмендегідей:
FOR := N
... ... ... M
Цикл денесі;
Мұндағы: К – циклдік айнымалы ( есептеуіш ),
... ... ... цикл орындалғанда – 1 – ге азайып тұрады.
М –
... ... ... айнымалысының алғашқы мәні. Т – К айнымалысының соңғы мәні.
Енді
... ... ... операторымен циклдер құру мысалдарын қарастырайық:
Алты бұрыштың қабырғалары берілген. Үшбұрыштардың
... ... ... программаның бір орындалуында шығару керек.
а) Егер есепті шығару үшін
... ... ... программа құратын болсақ, онда программада үшбұрыштың қабырғаларын ендіру және
... ... ... жарты периметрі мен ауданын есептеу формулаларын төмендегідей етіп алты
... ... ... жазу керек:PROGRAM AUDAN;
VAR A, B, C: Byte;
... ... ... S:REAL;
BEGIN Write ( 1,’үшбұрыштың қабырғаларын енгіз:’ );Readln ( A,
... ... ... C );
P:= ( A+ B + C )/2;
... ... ... := SQRT ( P*(P – A)*(P – B)*(P –
... ... ... );
Writeln ( ‘ аудан S ’ , 1 ,
... ... ... = ’ , S : 5 : 2 );
Write
... ... ... 2 , ’ үшбұрыштың қабырғаларын енгіз: ’); Readln
... ... ... A, B, C );
P:= ( A+ B + C
... ... ... S := SQRT ( P*(P – A)*(P –
... ... ... – C) );
Writeln ( ‘ аудан S ’ ,
... ... ... , ’ = ’ , S : 5 :
... ... ... );
Write ( 3 , ’ үшбұрыштың қабырғаларын енгіз: ’);
... ... ... Readln ( A, B, C );
P:= ( A+ B
... ... ... C )/2; S := SQRT ( P*(P –
... ... ... – B)*(P – C) );
Writeln ( ‘ аудан S
... ... ... , 23, ’ = ’ , S : 5
... ... ... 2 );
Write ( 4, ’ үшбұрыштың қабырғаларын енгіз: ’);
... ... ... Readln ( A, B, C );
P:= ( A+ B
... ... ... C )/2; S := SQRT ( P*(P –
... ... ... – B)*(P – C) );
Writeln ( ‘ аудан S
... ... ... , 4 , ’ = ’ , S :
... ... ... : 2 );
Write ( 5 , ’ үшбұрыштың қабырғаларын
... ... ... ’); Readln ( A, B, C );
P:= (
... ... ... B + C )/2; S := SQRT (
... ... ... – A)*(P – B)*(P – C) );
Writeln ( ‘
... ... ... S ’ , 4 , ’ = ’ ,
... ... ... : 5 : 2 );
Write ( 6 , ’
... ... ... қабырғаларын енгіз: ’); Readln ( A, B, C
... ... ... ( A+ B + C )/2; S :=
... ... ... ( P*(P – A)*(P – B)*(P – C) );
Writeln
... ... ... ‘ аудан S ’ , 5 , ’ =
... ... ... , S : 5 : 2 );
Readln End.
ә) Программаны
... ... ... командалары көмегімен төмендегідей етіп құруға болады: PROGRAM AUDAN 1;
LABEL
... ... ... A, B, C: Byte; P, S: Real; K :
... ... ... K:=1;
1: Write ( k, ‘үшбұрыштың қабырғаларын енгіз: ’);
... ... ... ( A, B, C );
P:=( A + B +
... ... ... ) / 2 ;
S:=SQRT ( P*(P – A)*(P –
... ... ... – C) );
Writeln ( ‘ аудан S ’ ,
... ... ... , ’ = ’, S : 4 : 1
... ... ... K + 1;
If K < = 6 Then
... ... ... 1;
Readln End.
б) Енді дәл осы программаны FOR операторымен құратын
... ... ... онда программада үшбұрыштың қабырғаларын ендіру және оның жарты периметрі
... ... ... ауданын есептеу формулаларын төмендегідей цикл денесінде бір – ақ
... ... ... жазса жеткілікті. Цикл денесі К параметрінің 1 – ден
... ... ... – ға дейінгі мәндерінде қайталанып орындалады. Компьютер 6 рет
... ... ... операторындағы айнымалылар мәндерін сұрап, оларды клавиатурадан ендіргеннен кейін, 6
... ... ... үшбұрыштың ауданы Герон формуласымен есептеліп, экранға нәтиже шығарады.PROGRAM AUDAN
... ... ... A, B, C : Byte;
P, S : Real; K
... ... ... Byte;
BEGIN
For K:= 1 To 6 Do Begin
Write ( K,’үшбұрыштың
... ... ... енгіз’ );
Readln ( A, B, C );
P:= ( A
... ... ... B + C ) / 2;
S:=SQRT (P*(P-A)*(P-B )*(P-C));
Writeln (
... ... ... аудан S’ , K, ’=’ , S:5:2 );End;
Readln END.
Бұл
... ... ... ТО операторының орнына DOWNTO операторын қолданып төмендегідей кері цикл
... ... ... құруға да болады:
