... ... ... ЖАНҰЯДАҒЫ ТУЫНДАЙТЫН КОНФЛИКТІЛЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Конфликтілер
... ... ... түсінік, зерттеген ғалымдар
Жанұяконфликтілерін зерттемес бұрын, олардың себептері болып табылады:макро
... ... ... микро ортасын қарастыру керек. Микро орта факторларына:Жанұяның материалдық жағдайының
... ... ... төмендеуі, жұбайлардың біреуі немесе екеуінің жұмысқа көп уақыт бөлуі,
... ... ... уақыт баспананың болмауы, балаларды бала-бақшаға орналастыра алмауы және т.б.
Жанұя
... ... ... қатысты тәлім-тәрбиелік идеялар қазақтың халық педагогикасында Қорқыт ата кітабында,
... ... ... Насыр әл-Фараби еңбектерінде, Ж.Баласағұни, С.Сарай шығармаларында, хандық дәуіріндегі ақын
... ... ... мұраларында Ы.Алтынсарин еңбектерінде, А. Құнанбаев, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов,М. Жұмабаев мұраларынан
... ... ... елеулі орын алғанымен, әлі толық зерттеле қойган жоқ. Кейінгі
... ... ... Жанұя тәрбиесіне қатысты Х.Арғынбаев, Г.А.Уманов, К.А.Оразбекова, Ж.Қоянбаев, З.Әбілова, С.Ғаббасов,
... ... ... А.Ш.Икрамова т.б. еңбектері бар.
1994 жылды БҰҰ Халықаралық Жанұя жылы
... ... ... белгілеп әлемдік қауымдастықтың бұл мәселеге мән беруін көздеген еді.
... ... ... шараның нәтижесі ретінде қазіргі күні Қазақстанда «Жанұя және демография»,
... ... ... әлеуметтік қамсыздандыру қоры», «Ана және бала денсаулығы» секілді ұйымдар
... ... ... етуде[3]. Атаулары көрсетіп тұрғандай бұл ұйымдардың әр қайсысының өз
... ... ... бар болғанымен олар ата-аналардың педагогикалық сауатын ашу, жанұя тәрбиесінің
... ... ... мен қаруландыру мәселесін шешпейді. Баланың жанұянан қашықтап, оның ықпалынан
... ... ... қалуының психикасына әсері Т.В.Лодкина, А.И.Захаров, В.С.Мухина, З.Матейчик, Е.О.Смирновалар атап
... ... ... А.Н.Леонтьев, С.А.Козлова балаға Жанұя жылулығының ықпалын атап өткен[4]. Жақын
... ... ... ықпалын баланң алдымен сезіп, түйсінуі және сөз түрінде бейнелеуінің
... ... ... А.В.Запарожец, А.Д.Кошелева, Е.И.Негнивицкая және т.б. белгілеген. Жанұя тәрбиесінің терең
... ... ... сипатын, қаны бір адамдар арасындағы сүйіспеншілік қарым-қатынасын ата-ана мен
... ... ... жақындатуының маңызын Ю.П.Азарова, И.В.Гребиннеков,Т.А.Маркова, А.Г.Харчев т.б. белгілеген. [5]
Баланың тәрбиесінде
... ... ... қазіргі заман деффектілерін М.И.Буянов ажырасудың бала психикасына ықпалын З.Матейчик,
... ... ... т.б. белгілеген. Екінші некенің бала тәрбиесіне, дамуына теріс әсерін
... ... ... А.И.Захарова, Е.И.Кульчитцкая т.б, жалғыз бала тәрбиесі туралы А.П.Усова, егіздер
... ... ... Р.Скиннер, К.Витек т.б. зерттеген. Бала психикасының қалыптасуына ананың әсері
... ... ... А.И.Захарова , психолог Д.Б.Эльконин, А.Я.Варга т.б. зерттеген[6]. Ғалымдар
... ... ... қарым-қатынасын қаншалықты терең зерттесе де, соншалықты дау-жанжалсыз Жанұяның жоқтығына
... ... ... көз жеткізген. Әсіресе жас ерлі-зайыптылар кез-келген айтыс-тартыс жағдайларын драмаластырып
... ... ... сол жағдайдан шығудың бірден-бір жолы ажырасу деп ойлады. [7]
Ерлі-зайыптылық
... ... ... конфликтілерді былай деп айтуға болады, олардың арасында жиі ұрыс-керістер
... ... ... және олар қызығушылықта, тілекте бір-біріне қарсы келеді[8].
Конфликтілер ашық және
... ... ... болады, ашық дау-жанжалда ұрыс керісте, ұрыс-төбелес сияқты түлері кездеседі.
... ... ... дау-жанжалда соншалықты анық, айқын нәрселер кездеспей, көбінесе іштей наразылық
... ... ... болады, бірақ олар ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасына өте мандымды сезіледі ашық
... ... ... қарағанда[9].
Конфликт сөзінің мағынасы бүгінгі күні бір ғана ғылымның саласына
... ... ... А.Я.Анцупов пен А.И.Шипилов өздерінің конфликтіті зерттеудегі пәнаралық байқау жұмыстарында,
... ... ... зерттейтін 11 ғылым саласы бар екендігін анықтаған: психология, әлеуметтану,
... ... ... тарих, философия, мәдениеттану, педагогика, құқық негіздері, әлеуметтік биология, математика
... ... ... әскери ғылымдар[10]. Конфликтіні зерттеу нәтижелері, басқа салаларда да
... ... ... барын көрсеткен: әскери конфликті, аймақтық конфликті, көркемдік конфликті,
... ... ... конфликті, этникалық конфликті, ұлтаралық конфликті, «әр түрлі жүйедегі күрделі
... ... ... оқушылар ұжымындағы конфликтітер, мұғалімдер арасындағы конфликтітер, спорттағы конфликтітер, әлеуметтік,
... ... ... қылмыстық конфликтітер, ұрпақтық конфликті, «жеке тұлға мен топ арасындағы»
... ... ... моральды конфликті, құлықтық конфликті және т.б болып бөлінеді. [11]
Бүгінгі
... ... ... конфликтану әдебиеттерінде конфликті түсінігіне әр түрлі анықтамалар берілген. Шетелдік
... ... ... конфликті түсінігі құндылықтарға күрес, белгілі бір мәртебеге ие болу,
... ... ... және ресурстар үшін қарсыласатын жеңу деген анықтамалар берілген [12].
Конфликті
... ... ... тілінен аударғанда conflict's – соқтығысу деген мағынаны білдіреді, яғни
... ... ... субъектіледің өзара байланыстары немесе оппоненттердің көзқарастарында, пікірлерінде, позицияларында, мүдделерінде
... ... ... мақсаттарында келіспеушілік негізінде қарама –қайшылықтардың соқтығысуы деп түсіндіріледі[13].
Конфликтіке
... ... ... төмендегідей ұғымдар бар:
1.Конфликт жағдайлар- конфликтіжағдайлардың туындауына қарама-қарсы позиция
... ... ... қандай да бір сылтаудың болуы, қайшылықты мақсатқа талпынуы,
... ... ... жету жолында әр түрлі тәсілдерді қолдануы, қызығушылықтардың, тілектердің сай
... ... ... жатады.
2.Дау- дамайлық жағдайға қатысушылар– болып тікелей таласқа түсетін
... ... ... адам, ұжым, ұйым, мемлекет) субъктілер жатады.
3.Дискомфорт (ыңғайсыздық) дегеніміз –
... ... ... сөзбен жеткізуде қиындық тудыратың көкейкөз, ішінен тынышы қашу, үрей.
4.Кернеу
... ... ... – басқа адамның қабылдауын және оның әрекетін бұрмалайтын
... ... ... сезім нашар жағына өзгереді, өзара қатынастары үздіксіз аландатады, абыржу
... ... ... болады.
5.Конфликті дегеніміз– қарама-қайшылықтардың күрт асқыну процесі және оған қатысушылардың
... ... ... бастарының мәселені шешудегі күресі.
6.Инцидент дегеніміз –қатысушының тілектерінен тәуелсіз туындауы
... ... ... мүмкін, ол кездейсоқ, объективті себептердің ізімен немесе өзара
... ... ... нәтижесінде пайда болады.
7.Конфликтітің шешілуі дегеніміз – шешілуі екі
... ... ... өтеді.Конструктивті – дұрыс шешілуі, деструктивті – теріс шешілуі;
Интрапсихикалық
... ... ... ретінде конфликтіті дәстүрлі сипаттау З.Фрейдтің «Я» и «Оно еңбегінде»
... ... ... Кикілжіңнің пайда болуының бастапқы күші – адамның ішкі табиғатындағы
... ... ... деп түсіндіреді. Психонаналитикалық бағыттағы еңбектерінде басты назар аударатын
... ... ... ішкі конфликті, ішкі конфликтітердің санадан тыс сипаттары көп қаралады.
... ... ... адамдадың мәселесін және қиыншылықтарын түсіну кілті мынада – сыртқы
... ... ... гөрі, адамның мінез-құлқы, көбінесе өзінің ішкі ерекшеліктерімен шарттанды деп
... ... ... З.Фрейдтің психоанализ теориясында жеке адамның ішкі конфликті ішкі
... ... ... тыс психикалық күшінің қатысуымен анықталады. Жеке адамның санадан
... ... ... ішкі конфликтілердің психикалық күші, қорғаныс механизмдерінің бірі – «либидо»
... ... ... табылады. Сондықтан, З.Фрейд өзара жеке адамдық конфликтітің себебін іздестіру
... ... ... тыс сферадан қарау керектігін айтты[14.с-42]
А.М.Матюшкиннің пікірінше, қорғаныс механизмдері адамның
... ... ... қорғап қоймай, сонымен бірге өмірдің қиыншылықтарынан ысылып шығуына, жеңіп
... ... ... көмектесе алады. Олар көбінесе алдын-ала мәселені шешуге жол ашып
... ... ... өміріне қауіпті жағдайларынан ысылып шығуына көмек бере алады[15].
А.Г.Здравомыслевтің
... ... ... конфликті – ол қоғамдағы адамдар қатынасының маңызды жағы, әлеуметтік
... ... ... тірі торшасы. Бұл потенциалды және актуальды субъектілердің арасындағы қатынас
... ... ... әлеуметтік әсері, оның түрткісі құндылықтар мен нормалардың, қызығушылықтар
... ... ... қажеттіліктердің қарама-қайшылықтарын жатқызады[16].
Ал, О.Н.Громова конфликтітер адамдардың арасында үйлеспейтін
... ... ... мен қағидаларының қарама-қайшылықтарын жүзеге асырудағы күрес, оқушылардың, әсіресе жоғары
... ... ... ұжымдарында күрделі психологиялық ахуал туғызатын құбылыс дейді, яғни
... ... ... дағдарыс жағдайға эмоционалды күйзеліс тудырумен байланысты, тура айтқанда, субъект
... ... ... өмірінің ішкі қажеттіліктерін(түрткілерін, ұмтылыстарың, құндылықтарын т.б.) жүзеге асыра алмау
... ... ... қиын шешілетін қарама–қайшылықтар деген[17].
О.Н.Громованың пікірінше, жағдайлар объективті себеп-салдармен анықталады.
... ... ... конфликті жағдайларда қатысушылар конфликтінің субъектісі де, объектісі де болуы
... ... ... екендігін қарастырады [17. C-65]
Конфликтердің саны өте көп болғанымен, тұрақты
... ... ... ету тәсілдерін таңдау мүмкіндіктерді конфликтіке сәйкес басқарып, оның топтасуын
... ... ... байланысты жүргізеді.
1.2 Жанұялық конфликтілердің түрлері, туу себептері, ерекшеліктері
... ... ... құрылымы
Конфликтілер дауласу,жанжалдасудан басталып, дау-дамайлық жағдаятқа ауысады. Егерде осы
... ... ... алдын алу, үдетпей тоқтату жолдары қарастырылмаса, онда конфликтіке ауысып
... ... ... түседі. Ең қызған кезі инцидент деп аталады.
Конфликтітердің жиілігіне, тереңдігіне
... ... ... В.Торохтий жанұяның төмендегідей түрлерін белгілеген: кризисті, конфликті, проблемалы және
... ... ... Кризисті жанұя.Жанұяның өмір сүру жағдайында қажеттіліктердің, қызығушылықтардың
... ... ... келіп шиелініске айналуы. Ерлі – зайыптылар бір біріне өшігіп
... ... ... тұруларымен сипатталады.
Проблемасы бар жанұя. Баспананың болмауы,
... ... ... адамның аурушаңдығы, материалдық жағдайдың төмендігі, бір адамның қылмыс жасап
... ... ... т.б. проблемалар болып тұратын жанұялар. Мұндай жанұянда қарым-қатынастар бұзылып,
... ... ... ауруға шалдыққандар жиі кездесіп тұрады.
Неврозды жанұялар. Бұл жанұя түрлерінде
... ... ... арқылы пайда болған аурулармен ауыратын адамдар кездеседі, Жанұяндағы басым
... ... ... қорқыныш сезімдері, ұйқының бұзылуы, агрессия көрсету т.б. тән жанұялар.
Конфликті
... ... ... жағымсыз эмоциялар көп орын алған, жиі-жиі ұрыстар, кікілжіңдер болып
... ... ... жанұяларды жатқызуға болады. Конфликтілер бастауы жанұядағы даулардын, келіспеушіліктерден басталып,
... ... ... жағдайларына ауысады.
Ғалымдар жанұядағы конфликтерді төрт түрге бөледі: тұлғаның өзімен
... ... ... тұлғааралық,тұлға мен топ арасындағы, топтар арасындағы. Дау-дамайлардың жалпы мәселелерін
... ... ... В.Шуман, балалардың жастарына байланысты кризистерді И.Кон, ерлі-зайыптылардың арасындағы дау-дамайлардың
... ... ... тәрбиесіне ықпалы А.Ушатиков зертеген[23].
Жанұядағы негізгі конфликтітер ерлі-зайыптылар арасындағы кездесетін
... ... ... Олардың пайда болу себептері орындалмаған қажеттіліктер арқылы белгіленеді.
Негізгі себептерге
... ... ... себептерді жатқызуға болады:
- Психосексуалдық үйлесімділіктің болмауы;
- Қажеттіліктердің орындалмауы, «Мен»
... ... ... позицияның, сезімнің құрметтелмеуі;
- Жағымды эмоциялардың болмауы, идеалға сәйкес келмеуі,
... ... ... өзіне бағындыруға тырысыу, түсінушіліктің, қамқорлықтың жоқтығы;
-ерлі-зайыптылардың біреуінің зиянды әдеттерге
... ... ... (алкоголь, наркотик, ақшаны тек өзінің қажеттілігіне жұмсау т.б.);
- үй
... ... ... бір біріне көмек көрсетпеу, қамқорлық жасамау;
- бала тәрбиесіндегі келіспеушілік,
... ... ... уақытты бөлек өткізу т.б.
Дау-дамайлардың пайда болуын С.Кратохвил жанұяның даму
... ... ... кризистерге байланысты екенін көрсеткен:
Бірінші кризис адаптация мәселелеріне тәуелді,
... ... ... адамның бір-біріне үйреніп,«біз» позициясының қалыптаспауымен.
Екінші кризис баланың өмірге келгеннен
... ... ... туындайды.
Үшінші кризисжанұяның өмірінде бірыңғай өмір жағдайы қалыптасып ерлі-зайыптылар бір
... ... ... шаршай бастағаннан пайда болады.
Төртінші кризис 18-24 жыл бірге тұрып,
... ... ... өсіп бөлек кеткеннен кейін басталады.
Жанұяконфликтілерінің басты себептері болып табылады:
... ... ... және микро-ортасын қарастыру керек. Микро-орта факторларына: жанұяның материалдық жағдайының
... ... ... төмендеуі, жұбайлардың біреуі немесе екеуінің жұмысқа көп уақыт бөлуі,
... ... ... уақыт баспананың болмауы, балаларды бала-бақшаға орналастыра алмауы және т.б.[24].
... ... ... Зерттеушілердің айтуы бойынша, конфликтілердің 80-85% жанұялық кикілжің
... ... ... ал қалған 10-20% басқа әртүрлі себептерден болады. Жанұяконфликтері басқа
... ... ... қарағанда ерекшелігі:жанұя мүшелерінің әрқайсысының әлеуметтік және психикалық денсаулығына әсерін
... ... ... Ал рөлдік конфликтітер басымдылығына байланысты болады. Мысалы, «Үйде кім
... ... ... Егер жұбайлардың екеуі де қожайын болуы үшін күрес жүргізілсе,
... ... ... үйдегі конфликтітен арылу қиынға соғады. Жұбайлардың жанұялық міндеттерін атқарғысы
... ... ... және атқара алмауы тағы себеп болады. Кейбір жұбайлар бала
... ... ... байланысты өздеріне «әке» және «ана» рөлдерін қабылдау керек, ол
... ... ... олар моралдық және физикалық күштерін жинақтауы керек. Толық емес
... ... ... жанұядан тыс тәрбиеленген адамдарға өздеріне данұя құру қиын болады.
... ... ... жұбайлардың біреуі немесе екеуі де өзіндік «Мен» актуализациясының қанағаттандырылмағаннынан
... ... ... болса, қолдамаса- онда жанұяда қақтығыс туындайды. Бұл жұбайлардың өзімшілдік
... ... ... байланысты[25].
Жалпы жанұя екі көрсеткіштен құрылады:
... ... ... және есеп бойынша. Зерттеушілердің айтуынша, махаббатқа негізделген жанұя 70-75%
... ... ... Олардың жартысы бірінші жанұялық дағдарыста (бір жыл) бұзылады, екіншіден,
... ... ... бес жыл ішінде бұзылады екен. Маркс Люшердің айтуынша: «Нағыз
... ... ... ол басқалар секілді уақытпен тексеріліп, жаттығуы тиіс. Одан басқа
... ... ... әрқайсысы өзіне жанұялық өмірге бағыт-бағдыр мен басқа адаммен іргелес
... ... ... сүруге қабілеті болу керек».
Жанұяндағы конфликтердің өзіндік ерекшеліктері болады:
1. Жанұялық конфликтердің
... ... ... жанұядағы қарым-қатынастарға негізделген. Олардың мазмұны тұлғааралық қарым-қатынастарында (махаббат, туыстық
... ... ... жанұялық қызметтерінің орындалуына репродуктивтік, экономикалық, шаруашылық, тәрбие, рекриативті (өзара
... ... ... көрсету, денсаулық сақтау, демалыс ұйымдастыружәне т.б.) байланысты құқықтық және
... ... ... міндеттерді атқаруымен сипатталады.
2. Жанұялық конфликтердің тағы бір ерекшелігі –ол басқа
... ... ... қарағанда өзіндік динамикасымен және конфликті дамуының сатыларымен ерекшеленеді. Жалпы
... ... ... классикалық даму сатыларынан өтеді (конфликтердің пайда болуы, оны саналы
... ... ... оған қарсы тұру, оның ашық түрде дамуы, конфликтердің шешілуі
... ... ... одан кейінгі эмоционалды күйзеліс). Бірақ ондай конфликтер басқаларынан қарағанда
... ... ... даму сатыларынан жылдам ауысуы (ұрыс, кикілжің, келіспеушілік және т.б.),
... ... ... эмоционалдықпен және шешілу жолдарымен (достасу, келісу, ажырасу және т.б.)
... ... ... ауыр әлеуметтік іс қалдырады. Кейбіреулері жұбайлар үшін қаза болуымен
... ... ... аяқталады. Олардың нәтижесі жанұя мүшелері үшін психологиялық ауырға әкеп
... ... ... Осындай конфликтердің ауыртпалығын балалар көреді.
Конфликті- бұл ойларының (көзқарастардың, бағалауы
... ... ... т.б.) және мотивтерінің (қажеттілік, қызығушылық, мақсаты, идеал және т.б.)
... ... ... келген әлеуметтік ортадағы субъектілер арасындағы қарым-қатынас. Конфликт -
... ... ... өмірде пайда болатын әлеуметтік процесс. Конфликт - саналы
... ... ... арқылы жүзеге асады және оны қоғамдық өмірде адамдар арасындағы
... ... ... әлеуметтік жүйе, процесс және қарым-қатынас формасы деп қабылдауымыз керек.
... ... ... –кез келген әлеуметтік келіспеушілік, яғни қоғамдық қатынастардың шынайы түрдегі
... ... ...
Жанұяндағы лидерлік үшін күрес, мүшелікте «Менді» қанағаттандырмау
Психосексуалды сәйкессіздік
Жағымды эмоцияның
... ... ... (сүйіспеншілік, мейірім, түсінушілік т.б.)
Жұбайлардың үй шаруашылығын жүргізудегі көзқарастардың сәйкессіздігі
... ... ... оған дұрыс араласпауы
3 Конфликті мінез-құлық «Ашық» түрдегі конфликтілер
Жасырын түрдегі конфликті (тұйықтау,
... ... ... және т.б.) Жанұя мүшелерінің индивидуалды-психологиялық ерекшеліктері, алған тәрбиесі, конфликт себебінің
... ... ... мүшелерінің индивидуалды-психологиялық ерекшеліктері, алған тәрбиесі, конфликті себебінің мазмұны
Жанұяконфликтілерінің конструктивті
... ... ... эмоционалды пайда болу себептерін яғни конфликті объектісін анықтау қиын.
... ... ... шешу үшін, оның негізгі шынайы себебінің басын ашу керек.
... ... ... конфликті себептері екіге бөлінеді: эмоционалды және эмоционалды емес. Эмоционалды
... ... ... пайда болатын конфликтітерді ерлі-зайыптылар шеше алмайды, оларға көп жағдайда
... ... ... жолдастары, туыстары және т.б. араша адам көмектесе алады[28].
Жанұяконфликтілері өзіндік
... ... ... ерекшеленеді. Олардың ең негізгісі:
• Жанұя мүшелерінің өзіндік жетілдіруі, іс-әрекетінің тәуелсіздігінің
... ... ... немесе бірнеше жанұя мүшелерінің девиантты мінез-құлық көрсетуі;
• Жалпы жанұядағы мүшелер
... ... ... авторитарлы қарым-қатынас стилі;
• Шешімі жоқ материалдық қиындықтардың болуы;
• Жұбайлар арасына туыстардың
... ... ... кірісуі;
• Сексуалды дисгармония және т.б.
2- кесте. Кез келген конфликтілердің даму
... ... ... фазалары
... ... ... Конфликтінің шешілу мүмкіндіктері
... ... ... фаза Конфликтінің пайда болуы, дамуы. Конфликт жағдаятын саналы түрде түсіну 92%
«Көтерілу»
... ... ... «ашық» түрде көрсету 46%
Конфликтітің шыңы «Ашық» конфликтінің дамуы 5%-дан төмен
Төмендеу фазасы
20%-ға дейін
Жанұялық
... ... ... себептері болып табылады: қанағаттандырылмаған қажеттілік; көзқарастардың және қызығушылықтардың, дүниетанымның,
... ... ... ерекшелік пен мінездерінің сәйкессіздігі. Жұбайлар негізінен некелеседі: еркек пен
... ... ... өзіндік жетілдіруі, «әке» және «ана» болу қажеттілігі, сексуалды қатынасқа
... ... ... жағымды эмоция алу үшін бірге «демалыс» ұйымдастыру және т.б.
Конфликтілердің
... ... ... шешілетін және қиын шешілетін болуы мүмкін. Бірінші себепте оңай
... ... ... және алынып тасталған болуы мүмкін. Қиын шешілетін дау-жанжал жағдайында
... ... ... анықталса да, оларды жою оңай емес, сондықтан ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасы
... ... ... болып қалады. Сол себепті қарым-қатынасты бүлдірген себепті тез арада
... ... ... керек. Әдетте дау-жанжал қандай да бір ауыр мәселеге байланысты
... ... ... Дау-жанжалдың мән жайын жанұялық дамуға, өзіндік ерекшелігін тигізеді. Дау-жанжал
... ... ... ерлі-зайыптылардың жаңа жанұя құрғанда, бір-біріне енді үйренген кезеңде үлкен
... ... ... атқарады. Дәл осы кезеңде дау-жанжал жағдайының себебін және соны
... ... ... жолын анықтауға болады[29].
Жанұялық конфликтілердің себептері өте көп:
• Жанұялық өмірге
... ... ... әр түрлі көзқарастар;
• Күтпеген жағдайлар мен жанұялық өмірмен байланысты тілек-талаптарға
... ... ... біреуінің ішімділікке салынуы;
• Ерлі-зайыптылардың опасыздығы;
• Дөрекілік, бір-біріне деген түсінбеушілік;
• Күйеуінің үй шаруасының
... ... ... кіріспеуі;
• Тұрмыстың дұрыс қалыптаспауы;
• Күйеудің әйел жағының туыстарын сыйламауы, не болмаса
... ... ... түрлі рухани қызығушылықтың және тілектің бірдей болмауы, және т.с.с.
А.И.Кочетов,
... ... ... жанұялық дау-жанжалдың жеті негізгі себептерін айтты[30]:
• Ерлі-зайыптылар этикасының бүлінуі (қызғану,
... ... ... шөп салу);
• Табиғи үйлесімділік;
• Ерлі-зайыптылардың бірінің туыстары мен араласатын адамдарына қарым-қатынастың
... ... ... болмауы;
• Талап-тілектер мен қызығушылықтың үлесімсіздігі;
• Балаға деген әр түрлі педагогикалық ұстанымдардың
... ... ... біреуіне не екуінің де жақсы мінездердің жетіспеушілігі;
• Ата-аналар мен балалардың
... ... ... түсініспеушіліктің болмауы.
В.А.Сысенка да А.И.Кочетов қараған себептерді анықтаған және оны
... ... ... және жете қарастырған[30.c-21]:
• Жыныстық қарым-қатынаста ерлі-зайыптылардың біреуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... "Мендіктің" дұрыс бағаланбауы қажеттілігіне қанағаттанбаушылық (екінші жақтан өзіндік сезімнің
... ... ... қарым-қатынаста сыйламаушылық, реніш, балағаттау, күнделікті сын);
• Біреуінің не екеуінің де
... ... ... эмоцияларға қанағаттанбаушылығы (мейірімділіктің болмауы, нәзіктік, қамқорлық көңіл бөлу мен
... ... ... ерлі-зайыптылардың бір-біріне психологиялық жатырқау, эмоционалды салқындылық);
• Ерлі-зайыптылардың біреуінің ішімдікке
... ... ... азартты ойындарға және басқа да жағымсыз нәрселерге әуес болып,
... ... ... ақшалай шығындарды жұмсауы;
• Ерлі-зайыптылардың қаржылық айтыс-тартыстары (өзара бюджеттік сұрақтарға байланысты,
... ... ... әрқайсысының Жанұян асырап, соны материалды салыммен қамтамасыз ету);
• Өзара көмек
... ... ... талап-тілектерге, өзара қолдауға, бірлесіп жұмыс істеуге және үй шаруашылығында
... ... ... ... ... ... ерлі-зайыптылардың дау-жанжалы ұрыс-керіспен аяқталады. Әдетте ұрыс-керіс кезінде қатаң сөздер,
... ... ... жазғыру мен әділетсіз кінә тағулар кездеседі. Көбінесе жағымсыз психологиялық
... ... ... үрыс-керістің басты себебі болады. Эмоционалды шаршау кезінде адам жиі
... ... ... ұстамсыз болады. Ең жақсысы, бұндай жағдайда, бірден себебін анықтап,
... ... ... жариялау.
Дау-жанжалды көбінесе қырсық мінезді тудырады, жанұялық өмірде өзін дұрыс
... ... ... не айтқым келеді, соны айтамын, қалай ұнаса, солай жасаймын
... ... ... бой алдырады.
Дау-жанжал-ол өмірге деген шайқас емес, өлімге деген шайқас.
... ... ... келген ұрыста бірі екіншісіне өз ойын еркін айтқыздыруы қажет.
... ... ... кезінде сыйластық қарым-қатынасты жоғалтпау керек. Барлық ұрыс-керістіжастар ақылмен сараптаса,
... ... ... көпшілігіне оңай қараса, үлкен қақтығысқа жол бермеуге болады. Сол
... ... ... Жанұялық өмірдің дауын шешу үшін арнайы мамандар стратегиясына көңіл
... ... ... қажет.
Мәдениетті дауда бірін-бірі сүйетін екі жас бірінші талапта жеңіске
... ... ... көздемеу керек. Екінші орынға ерлі-зайыптылардың сыйластығын қою керек, ол
... ... ... да бір кінә жасаса да сол минутта ерлі-зайыптының біреуін
... ... ... тұншықтырып жатса да, қызғаншақтықты, долылықты ойында сақтау керек, себебі
... ... ... немесе ері болсын жақында ғана бір-біріне өте қымбат адам
... ... ... ұмытпау керек[31].
Социологиялық деректер бойынша дағдарысты ерлі-зайыптылықтың алғашқы жылдарында болады.
... ... ... дәстүр бойынша ең мықты боп есептелсе де, олар материалдық-мүліктік
... ... ... және ауыр физикалық адаптацияға өте сезімтал, нәзік келеді[32]. Әйелдер
... ... ... болса жұбайларына қарағанда махаббат сезімінің сыйластықтық жетіспейтіндігін білдіріп алаңдатады.
... ... ... көзқарасы бойынша, көптеген ерлі-зайыпты жұптарға жанұялық міндеттер ыңғайсыз көрінеді.
... ... ... Харчева мен В. Мацковский істің дәл осындай екеніне өздерінің
... ... ... көзқарастарын білдіріп, жанұялық дау-жанжал мен ажырасудың негізгі себебі жас
... ... ... некеге жеңіл-желпі қарау деп айтып кеткен. Бұл мақсат келесі
... ... ... фактордан көрініс табады:
• Жастардың өмір сипатын ауыстыруына дайын еместігі;
• Тұқым арасындағы
... ... ... қиындығы;
• Некеге гедоностикалық түрде қарау (одан тек қана біріңғай жағымды
... ... ... күту);
• Жанұяға керекті дайндықты орындау функциясы жиынтығының жоқтығы.
... ... ... Жастардың ата-аналарымен
... ... ... тұруының өзінде жағымды және жағымсыз жақтары бар. Біз ата-ананың
... ... ... жаман ой ойлады деген ойынан аулақпыз. Бұл жердегі басты
... ... ... ата-ана олар үйленген күннен кейінде өз ұлын не қызы
... ... ... деп есептеп, оларды басқарғысы келеді және оларға өз көзқарастарын
... ... ... олардың қарым-қатынасына араласып отырады. Әрине, көптеген жастар ата-аналық Жанұянда
... ... ... тамаша сезінеді. Ақылды ата-аналар жастарға түсіністікпен қарайды және оларға
... ... ... қарайды. Алайда ондай ата-аналар өте аз.
Жастар бір-біріне
... ... ... үйренісіп қоймай, олардың бөтен ата-аналармен қарым-қатынаста болуына дағдылану керек.
Біршама
... ... ... материалдық жағы төмендейді. Жас әйелдерге жүктеме артады. Міндеттерді бөлу
... ... ... Әйелдің еріне деген қарым-қатынасы жанұяны материалдық жағынан қамтамасыз етумен
... ... ... жұмысы мәселесінің қандай бөлшегін орындауына қарай болады.
Жанұя атмосферасы психологиялық
... ... ... байланысты болып келеді. Шын мәніне келгенде, бұл атмосфера қуаныштың
... ... ... қайғының, жанұя мүшелерінің махаббаты мен ренішінің негізгі көзі.
Вирджиния Сатир
... ... ... ұрыс-керіс атмосферасынан сондай жанұяға түскенде сезуге болады. Адамның түрі
... ... ... денесі ренжігенде білініп қалады. Беттеріңде қайғы, мұң білінеді. Олар
... ... ... де, ести де алмай қалатын сияқты. Дауыстары мүлдем шықпай
... ... ... ғалым Дейл Карнеги былай деп ойын тұжырымдайды: жанұяда соғыс
... ... ... жатқандай көрінсе, онда ерлі-зайыптылар да көріп тұрған адамдар да
... ... ... үстінде сияқты болып көрінеді. Мұндай қоғамға тән құбылыс –
... ... ... Бұл жағдайдың деңгейлері құбылып, ауысып тұрады. Біздің қоғамға жастар
... ... ... төзбей, ажырасуға барады. Олар үшін бұл оңай. Некеге тұрғанда
... ... ... деп айтылады: «Егер ерлі-зайыптылардың бірі тұрмысқа қанағаттанбаса, олар ажырасуға
... ... ... ажырасу дегеніміз не? Бұл - заңды түрдегі некені бұзу,
... ... ... де бостандық беру, жаңа некеге жол ашу дегенді білдіреді.
... ... ... некеде мынадай адамдар қалады:
- 20 жасқа дейін болған ерлі-зайып некесі;
- Ата-ананың
... ... ... қамқорлығын көріп өскен, тұрақты Жанұянан шыққан адамдар;
- Үйленгенге дейін көп
... ... ... бір-бірімен кездескендер;
- Жақсы материалдық жағынан қамтамасыз етілгендер, бірдей білім деңгейі
... ... ... адамдар;
- Тұрақты кірісі мен жұмысы барлар;
- Шағын қалада немесе фермада өмір
... ... ... жатқандар;
- Алдында үйленбегендер және некеге дейін жүкті болмағандар;
- Құдайға сенушілік;
- Бір жастағылар,
... ... ... жағдайлар да тұрақты жанұя болуларының бірден бір ғана дәлелі,
... ... ... осы айтылғандардың бірі сақталмаса, неке міндетті түрде бұзылады. Егер
... ... ... тұрғыдан қарап, біреуі болсын орындалса некеге тұрушылар өмірлік бірге
... ... ... махаббаттарын өлімге дейін бірге сақтайды. Ғалымдар бірнеше ғасырлар бойы
... ... ... бір уақытта арақ-шарап іштіріп, некеге тұрғызуға себепкер қылған. Өмірде
... ... ... бірде-бір неке бұзбаймыз дегенін кездестіруге болмайды. Ажырасқысы келмегендер болса
... ... ... әйтеуір біреуі «ажырасамын» деген сөзді айтып қорқытады, бұл екінші
... ... ... тәртібін түзеу үшін.
Неке бұзудың қандай кең тараған себептері бар?
... ... ... бірінші себеп бұл: мінездері бір-біріне сай емес, екінші бір-біріне
... ... ... келмегендер, ерлі-зайыптылардың бір-біріне көңіл бөлмеуі және т.б. соңғы кездері
... ... ... саны көбеюде, оның себебі – ерлі-зайыптылардың бірінің ішімділікке салынуы.
... ... ... былай деп көрсетеді, соңғы 15-20 жыл ішінде ішімдік зардабынан
... ... ... 40-50% адам ажырасқан. Қазірге кезде ішімділікке салынған әйелдерді күеулерінің
... ... ... кетуінің саны да өсуде.
25% жуық ерлі-зайыптар бір-біріне тұрақсыздықтарының зардабынан
... ... ... Осы екі жағдайға қарап ажырасу керек пе деген сұрақ
... ... ... Ажырасудың тағы бір түрі – мінездің келіспеушілігі, бір-біріне сай
... ... ... Бұл қиын анықталатын мотив. Бұл жағдайда әйелі мен күеуі
... ... ... жыл бойы жасыра жүріп, шыдап бірақ келеді. Соңғы уақытта
... ... ... адамдар жыныстық қатынастардың болмауынан деп айтады да, жазып та
... ... ... Содықтан кейбір болашақ жас жанұялар үйлену тойына дейін бірге
... ... ... бір-біріне сай келетін болса ғана үйленеді.
Д.Е.Енекеева статистика бойынша 70%
... ... ... некеде бірге тұрған жұп уақыты келгенде үйленіп те жатады.
... ... ... бала болып қалған кезде жиі ұшырасады. Сондықтан былай қарағанда
... ... ... тек әйел адамға керек сияқты, бұл дәлелденген нәрсе. Жалғыз
... ... ... әйел ер адамға қарағанда жалғыздықты онша қатты қайғырмайды. Жалғыз
... ... ... әйел мен тұрмыстағы әйелдердің жасының ұзақтығынан аз ғана ерекшеленеді[35].
Сонымен
... ... ... деген – ол қайғы. Ажырысқандардың арасында жанұя енді мүлде
... ... ... емес дегенді аз естиміз. Ал кейбір адамдар жаман адаммен
... ... ... ажырасу керек деп көп айтады.
Ажырасуға әкелетін тағы әкелетін бір
... ... ... – ол қиын мәселені шеше алмау. Мысалы, пәтердің жоқтығы,
... ... ... жағынан қиындық, ұзақ мерзімде жалғыздық, үшінші бір адамның кедергі
... ... ... (бірінші кезеңде жастардың ата-анасының кедергісі). Сонымен, некенің қалыптасуы бірінші
... ... ... кезеңде екі ерлі-зайыптының некеге жалпы қарауынан болады.
1.3 Жанұядағы ажырасудың
... ... ... психикасына тигізетін кері әсері
... ... ... ажырасу жағдайы тек ерлі-зайыптылардың ғана эмоционалды-тұлғалық сферасына әсер етіп
... ... ... сонымен қатар,олардың балаларының,әсіресе,жасөспірімдік шақтағы балаларының эмоционалды-тұлғалық сферасының бұзылуын да
... ... ... Бұл жерде біз жасөспірімнің ата-анасы ажырасуын қалай қабылдайтынын, қандай
... ... ... болатындығын немесе бұл жағдайда балада қандай күйзелістер туындайтынын түсінгіміз
... ... ... Бірақ ажырасуды қайғыру кезеңінде нені түсінуіміз керек, және бұл
... ... ... басқа қайғылармен салыстырғанда қандай? деген мәселе туындайды. Бала үшін
... ... ... заң түріндегі актісінің ешқандай жанама ролі жоқ, яғни оның
... ... ... заңды түрде некеде ме, жоқ әлде заңсыз түрде
... ... ... - ол оған маңызды емес. Бірақ кей кезде ата-анасы
... ... ... түрде некелескен болса да, заңды түрде ажырасу Жанұялық қарым-қатынаста
... ... ... қосымша рольде болуы мүмкін. Мысалы, ажырасудан кейін де ата-аналар
... ... ... кезде әрі қарай да жалғасымды түрде бірге тұра береді.
... ... ... Сонымен, біз мынадай ой түйініне келеміз, ата-аналардың ажырасуын
... ... ... түрде ажырасудың психологиялық моменті деп белгілеу қажет. Себебі,
... ... ... ажырасуларға ата-ананың ұзақ уақыттық конфликтілері түрткі болуы мүмкін деген
... ... ... жиі кездеседі. Ата-ананың ұзақ уақыттық конфликтілері кезінде олар бірнеше
... ... ... ажырасып, қайта қосылуы мүмкін.
Ата-ананың осындай уақытша ажырасулары әрбір баланың
... ... ... маңызды роль атқарады. Ажырасудың ұзақтығы ажырасу жағдайын қайғырудың критериі
... ... ... табылады. Мысалы, кейбір балалар өзінің анасын немесе әкесін бір
... ... ... немес бір жыл бойы асыға күтеді. Олар мұңаяды, бірақ,
... ... ... денсаулықтары сау қалпында болады. Ал кейбір балалар ажырасқанның
... ... ... бірден өзгеріп, мүлдем басқа болып кетеді,яғни бұл баланың
... ... ... қалай түсінетіндігіне байланысты: әкесі немесе анасы мәңгіге кетіп бара
... ... ... жоқ әлде қайтадан қайтып келе ме деген ойлардың мазалауы.
... ... ... басқа барлық айырулардың түрінен (ата-ананың біреуінің өлімін қоспағанда) несімен
... ... ... бұл дегеніміз соңғы шешім бе, қайтып келместік немесе үйреншікті
... ... ... өзгерісі ме; әдетте, бұл жағдай балаға «анасы мен әкесі
... ... ... деп жариялауды естіген кезде пайда болады, яғни балаға әкесі
... ... ... шешесі) мәңгіге кетіп барады, әкесі немесе шешесі олармен енді
... ... ... тұрмайды, және т.б. деп айтқан уақытта туындайды. Бұл жағдай
... ... ... алушылыққа айналдырады [ 12, 37 – 57 б ]
... ... ... Балаға өзінің аффектілерін көрсетуге мүмкіндік беру, ұзақ
... ... ... кезінде анық қайғысын бөлісу және онымен қорқыныштары жайлы сөйлесу,
... ... ... жасауға тырыспау, яғни басқа ата-ананы кінәламау, осыған байланысты болған
... ... ... балаға жүктемеу – бұлардың барлығы бала үшін күрделі жағдайда
... ... ... көрсететін көмектерінің алғашқы қадамдары болып табылады.
... ... ... үшін ажырасу жағдайының маңыздылығын бағаламауға әкелетін ата-ананың күнә сезімі
... ... ... иллюзияға сенуге немес баласы үшін ажырасу ешқандай қорқыныш тудыратын
... ... ... бола қоймас дегенге үміттеніп, осы себептерге байланысты ата –
... ... ... баланың жан айқайын байқамайды немес оларды көрсетуге кедергі келтіреді.
... ... ... ата-аналардың жағдайын ажырасу арқылы келтірген ауырлықты өз жауапкершілігіне алғысы
... ... ... түсіндіруге болады [24, 220-258б].
... ... ... өзіне ала алмау, өтірік айту, жасыру, күнәні басқа адамға
... ... ... тек ажырасудан кейінгі алғашқы көмекке ғана кедергі келтіріп қоймай,
... ... ... балалардың психикалық жағдайларының нашарлауының екі негізгі себептерінің бірі
... ... ... табылады. Баланың ажырасуға деген реакцияларын ата-аналар дұрыс түсінбей, олар
... ... ... кризистік жағдайдан шығуына мүмкіндік бермейді. Ата-аналар баланың мінез-құлқы, жан
... ... ... ажырасумен байланысты екендігін түсінбейді. Баланың мінез – құлқындағы өзгерістерді
... ... ... сындары мен кінәлаушыларының өзара байланысты екендігін де түсінбейді. Бала
... ... ... сенгеннің орнына, одан сайын өзін жалғыз сезініп, ажырасу жағдайына
... ... ... аффектілер мен қорқыныштар одан сайын күшейе түседі. Нәтижесінде, ата-анамен
... ... ... апаратын мінез – құлық ата – ананың жан қуатын,
... ... ... мен сындардың жұмсауын талап етеді [30, 277-282б].
... ... ... Әр жыл сайын ажырасудың әсерінен толық емес Жанұяның санына
... ... ... мың Жанұя қосылып отырады, ең ауыры, бала ата –
... ... ... біреуінде тәрбиеленеді, ажырасу баланың психикалық дамуына кері әсерін тигізеді.
... ... ... Толық емес Жанұя – бұл толық емес,
... ... ... – кесілді байланыстағы, дәстүрлі қарым – қатынас жүйесі жоқ
... ... ... топ: ана - әке, әке – бала, ана –
... ... ... бала – ата - әже. Толық емес Жанұянда психологиялық
... ... ... бұзылады, оған тән нәрсе шеттетілу, қоғамнан тыс қалу.
... ... ... толық емес Жанұя - ананың бір немес одан
... ... ... көп балалармен болуы. Мұндай Жанұянда ана өзіне тән емес
... ... ... қызметтерді атқаруға мәжбүр болады, сонымен қатар толық емес Жанұянда
... ... ... біржақты феминистік тәрбие алады.
Вильям Сатирдің
... ... ... бойынша, толық емес Жанұяндағы бала тұтастай ер адамды және
... ... ... әйел адамды елестете алмайды және түсіне алмайды. Баламен қалған
... ... ... – ана үшін екінші жоқ анасы немес әкесі туралы
... ... ... яғни, жағымсыз ой қалыптастыру қиын емес. Балаларымен қалған әйел
... ... ... барлық еркектер сондай жаман деген ойдың қалыптасуына барынша күш
... ... ... мүмкін. Осыны естіген ұл бала әрең дегенде «ер адам»
... ... ... жақсы емес дегеніне сенеді, сол себептен ол өзінің де
... ... ... емес екендігіне күмән туындайды [38, 177-201б].
... ... ... рет тұрмыс құрған анасы мен тұратын ұл балаларда жалғыз
... ... ... анасымен тұратын балалармен салыстырғанда үрей аз болады, әлеуметтік жүріс-тұрысы
... ... ... және танымдық мүмкіндіктерін көп көрсететіндігі анықталған.
... ... ... нәтижесі көрсеткендей, қайта некелесуде ең алдымен, алдыңғы жанұядан келген
... ... ... қарым-қатынастың қалыптасу мәселесі тұрады. Жасөспірімдік кезеңде балалар өгей әкенің
... ... ... өгей шешенің болуына әрең, қиындықпен үйренеді. Сондықтан да қайта
... ... ... алғашқы жылдар стресске толы болады.
... ... ... толық емес жанұяда өскендіктен, олар ер мен әйелдің арасындағы
... ... ... толық үлгісін елестете алмайды. Педагогтар жүргізген зерттеу материалдары көрсеткендей,
... ... ... оқу үлгерімі көбінесе жанұялық қарым-қатынас, жанұяның тұрақтылығы немесе дұрыс
... ... ... тәуелді болады. Шын мәнінде де, толық жанұяда баланың мінез-құлқын
... ... ... сапалы түрде болады. Көп жағдайларда кәмелетке толмаған заң бұзушылардың
... ... ... арасындағылардың көбін толық емес жанұядан шыққан жасөспірімдер құрайды.
... ... ... Криминология аумағымен заң психологиясының мамандарының көрсеткіштері бойынша, жағымсыз
... ... ... орта көп жағдайда жасөспірімнің қалыптасып келе жатқан тұлғасына әсер
... ... ... оны әлеуметке қарсы әрекеттер жасауға итермелейді [ 12, 229
... ... ... 335 б.].
Ата-анасы ажырасқан жасөспірімдердің көбі
... ... ... жұп құруға өте тырысады және өз ата-анасының қателіктерін қайталамауға,
... ... ... балаларына қатысты ата – насының жіберген қателіктерін өз балаларына
... ... ... үлкен талпыныстар жасайды.
Жоғарыда
... ... ... ата – аналардың ажырасуы жасөспірімнің өз жеке жанұяларына әсері
... ... ... болады. Сонымен қатар, ажырасудан жанұядағы жасөспірімдер өз қатарластарына қарағанда
... ... ... үйленіп, өзіне жетіспеген эмоционалды жылулықты өзі қалыптастыруға, өз сәйкестілігін
... ... ... тырысады. Алайда мұндай ерте некелесулер көп жағдайда ажырасуға алып
... ... ... Ата-ананың ажырасуы жасөспірімнің құндылық бағыттарының қалыптасуына
... ... ... әсерін тигізеді. Зерттеулер нәтижесінде 18 – 19 жастағы ата
... ... ... анасы ажырасқан студент жастардың өмірлік құндылықтар иерархиясы – эмоционалды
... ... ... шынайы махаббат, бақытты Жанұялық өмір және т.б. деген өмірлік
... ... ... құраса, ал толық жанұядағы студенттер жоғарыдағылармен қоса, өз мүмкіндіктерін,
... ... ... максималды түрде пайдалана білу, яғни өзін - өзі жетілдіру,
... ... ... құндылықтарын да маңызды деп санауды жөн көрген [ 4,
... ... ... -60 б.].
Сонымен қатар, көптеген
... ... ... нәтижесі бойынша – ажырасу фактісі емес, ажырасудан кейінгі қалыптасқан
... ... ... сипаты маңызды деп санайды. Жанұяндағы ажырасу жағдайының жасөспірімнің эмоционалды-тұлғалық
... ... ... әсерін көптеген ғалымдар зерттей келіп, ажырасқаннан кейінгі екінші жылдың
... ... ... жасөспірім мінез-құлқы ажыраспаған, бірақ үнемі, жиі конфликтіде болатын ата-аналардың
... ... ... салыстырғанда агрессивтілігі әлдеқайда төмен екендігі анықталған.
... ... ... айтылғандардың барлығын ескере келіп, жалпы тұлғаның бейімделу мәселсіне
... ... ... жөн көріп отырмыз. Адам тағдыры көбінесе оның бейімделу деңгейімен
... ... ... бұл дегеніміз, өмірде болатын әртүрлі жағдайларға бейімделу, туа пайда
... ... ... және өмір сүру барысында қалыптасқан қабілеттердің болуы. Зерттеушілердің айтулары
... ... ... бейімделу деңгейі тәрбиелеу, оқыту, өмір бейнесі мен жағдайының әсерінен
... ... ... немесе төмендейтіндігін көрсеткен.
Бейімделудің ең ауқымды
... ... ... психологиялық бейімделу. Психолгиялық бейімделу бұл тұлғаның ішкі әлемінің әлеуметтік
... ... ... әлеуметтік-психологиялық орта талаптарына адамдардың әлеуметтік функцияларын орындау қызығуларына
... ... ... қоғамдық өмірдің мазмұнына жақындай түсу процесі. Мұны тұлғаның іс-әрекеті
... ... ... өмірінің ішкі және сыртқы жағдайларының үйлесімділігі, оның әлеуметтік және
... ... ... ортаны белсенді меңгеруінен көруге болады.
... ... ... ғалым У.Джеймс және оның ізбасарлары (Р.Лазарус, И.Гаккер, Л.Фестингер және
... ... ... бейімделу мәселесін кеңінен қарастырған болатын. Бұл бағыттың өкілдері тұлға
... ... ... қайнар көзін жеке адамның тәжірибесі, дайындық деңгейінің бар болуы
... ... ... іс-әрекет пен өмір жағдайларының нақты талаптарының арасындағы байланыстардың болуы
... ... ... қарастырады [49,150-158б].
Батыстық психологияның
... ... ... бағыттарының өкілдері (З.Фрейд, Э.Берн,А.Адлер, Э.Эриксон және т.б.) тұлғаның бейімделуінің
... ... ... көзі ретінде адамның қажеттіліктерінің оның қызығушылықтарына, қоршаған ортаның нормативті
... ... ... әлеуметтік нормалары мен ережелеріне сай келмеуінің нәтижесінде пайда болатын
... ... ... деп санайды.
Ал позитивистер өкілі
... ... ... А.Маслоу, Г.Олпорт және т.б.) тұлғаның бейімделуінің қайнар көзін негізін
... ... ... кедергілер (тек нормативтік сипатта ғана емес) құрайтын қоршаған ортамен
... ... ... конфликтілер деп есептейді. Олардың айтуынша, бұлар тұлғаның өзіндік даму
... ... ... қиындатады.
Бейімделудің келесі бір түрі-
... ... ... әлеуметтік бейімделу. Әлеуметтік бейімделу теориясын алғашқылардың бірі болып орыс
... ... ... А.А.Богданов өңдеп шығарды. Оның айтуынша, әлеуметтік бейімделу биологиялық бейімделуден
... ... ... артықшылығы жоқ, сондықтан ол адамдардың кәсіби іс-әрекет және кәсіби
... ... ... тығыз байланыстырады.
Сонымен, әлеуметтік бейімделу-
... ... ... әлеуметтік-рөлдік байланыс пен қарым-қатынасқа ену нәтижесінде тұлғаның әлеуметтік нормаларды,
... ... ... құндылықтарды, әлеуметтік тәжірибені, әлеуметтік қарым-қатынас пен әрекеттерді меңгеруі [19,
... ... ... Тұлғаның әлеуметтік бейімделуі екі деңгейде
... ... ... асырылады:
- өмірлік іс-әрекеттің әлеуметтік-психологиялық деңгейінде- тұлғаның әртүрлі әлеуметтік-психолгиялық рөлдерді орындауы
... ... ... пайда болған тұлғаның қоғамдық-психологиялық байланысы мен қарым-қатынас жүйесіндегі байланыстың
... ... ... Сондықтан, тұлғаның әлуметтік-психологиялық бейімделуін жеке бөліп көрсетеді;
- тұлғаның кәсіби, танымдық
... ... ... басқа іс-әрекеттік байланысы мен қарым-қатынасы бір жүйеде қарастырылады.
... ... ... Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық бейімделуі- бұл оның блгілі бір әлеуметтік-психологиялық
... ... ... иемдену және қандай да бір әлеуметтік-психологиялық рөлдік функцияларды меңгеру
... ... ... Әлеуметтік-психологиялық бейімделу процесі кезінде тұлға өмір
... ... ... іс-әрекеттің ішкі және сыртқы жағдайларының арасындағы үйлесімділікке жетуге ұмтылады.
... ... ... неғұрлым жүзеге асқан сайын тұлғаның бейімделуі жоғарылай түседі. Толық
... ... ... кезінде қандай да бір жағдайларда адамның қоршаған орта жағдайлары
... ... ... оның іс-әрекетінен берілген психикалық іс-әрекет адекваттылығы жүзеге асырылады.
Тұлғаның
... ... ... мынандай болуы мүмкін:
- ішкі, бұл тұлғаның өмір сүру ортасы
... ... ... іс-әрекетінің тасымалдануы кезінде оның функционалды құрылымы түрінде көрінеді. Мұндай
... ... ... тұлғаның сыртқы мінез-құлық формалары да, іс-әрекеті де сыртқы орта
... ... ... және сырттан келетін талаптарға сәйкестеніп өзгереді;
- сыртқы (мінез-құлықтық, ыңғайланушылық), бұл
... ... ... тұлғада іштей мазмұнды өзгерістер болмайды және ол өз-өзін, өзінің
... ... ... сақтайды;
- аралас, бұл кезде тұлға қоршаған ортаға біртіндеп іштей икемденіп,
... ... ... бастайды. Оның құндылықтары, нормалары да біртіндеп өзгеріп, мінез-құлықтық бейімделулер
... ... ... бірақ өзінің «Мені» мен өзбеттілігін сақтайды.
Бейімделу мәселесін өте жақсы
... ... ... психологтардың бірі Э.Фроммның айтуынша, адам өзіне қажетсіз, жағымсыз әлеуметтік
... ... ... да бейімделе алады, мысалы құлдыққа, диктатураға және т.б. Бірақ
... ... ... бейімделу адамға зардап әкелу арқылы өтеді- тұлғаның моральдық және
... ... ... қасиеттерінің деформациялануы, эмоционалды бұзылыстардың болуы ақыр соңында қоршаған ортаның
... ... ... әкеледі, себебі, адам өз табиғатын өзгерте алмайды. Э.Фромм адамда
... ... ... бейімделу процесінің перманенттілігі идеясын ұсынған болатын. Бұл идея бойынша,
... ... ... дезадаптациясының позитивтілігі тұлға дамуының қайнар көзі деп есептеген. Осылайша,тұлғаның
... ... ... алмауы Э.Фромм бойынша оның өмір сүруіне сай келмейтін жағдайлардан
... ... ... құтылмайтындығымен түсіндіреді. Бұл ойлар өз қолдауын А.В.Петровский мен В.А.Петровскийлардың
... ... ... тапты.
Осы айтылғандардың барлығын негізге ала
... ... ... жасөспірімдердің ажырасу жағдайына бейімделудің психологиялық мәселелерін қарастырайық. Бұл
... ... ... талдау кезінде біз жасөспірімнің тек бейімделу мәселесін ғана емес,
... ... ... қатар оның жанұядағы болған ажырасу жағдайына бейімделуі кезінде көрсететін
... ... ... соның салдарынан болатын жасөспірім тұлғасындағы мінез-құлықтық, эмоционалды-психологиялық
... ... ... әлеуметтік ортаға бейімделуіндегі өзгерістерді ашып қарастырамыз.
Психотерапевт И.А.Захаров бала неврозының
... ... ... болуы ата-ана арасындағы нашар қарым-қатынастың болуы деп атап көсеткен.
... ... ... жанұяның конфликті жағдайы баланың тұлға ретінде дамуына кері әсер
... ... ... Зерттеушілер баланың үйден кету себептерін былай анықтайды: бала қиындықтардан
... ... ... қажетті нәрселерді, жетіспеушілігін іздеуге салынады, жанұядағы түрлі ұрыс-керістердің жиі
... ... ... т.б.[41].
15-16 жаста жеткіншектер көбінесе
... ... ... қашады, туыстарынан гөрі құрдастарымен жолдастарымен араласқанды жөн көреді. Қашқындардың
... ... ... қатары бұзылған, ажырасқан жанұялардан және сәтсіз жанұядан шыққан. Жеткіншектердің
... ... ... кету себебі-бостандыққа тәуелсіздікке ұмтылуы. Жанұяда болған ұрыс керістер салдарынан
... ... ... өзін бақытсыз сезінеді, іштей тынады, уайымға салынады.Ажырасқаннан кейін ата-анасының
... ... ... қайтадан некеге отырады. Е.П.Арнаутованың жүргізген зерттеуінен екінші некеге отырған
... ... ... адамда жаңадан проблемалар қиындықтар табылатындығын көреміз. (бала жаңа әдеттерге,
... ... ... қарым-қатынастарға үйренеді, бейімделеді). Мамандар әйел адам үшін екінші неке
... ... ... екенін атап көрсетеді. Осы кезде анаға психолог-педагогтың көмегі қажет.
... ... ... жанұялық қарым-қатынасты шешуге, баланың санасына өгей әкенің балаға жақын
... ... ... бола алатындығына көз жеткізуге көмектеседі.
Жанұялық өмірдің дұрыс ұйымдаспауы және
... ... ... арасындағы конфликтілердің болуы әсіресе ажырасу статистикасынан анық байқалады.
... ... ... Ең алғашқы ажырасудың мотивтері мен себептерінің классификациясын
... ... ... Н.Я. Соловьева болды. Ол мынандай себептер:
1. ерлі-зайыптылардың біреуінің ауруы;
2.
... ... ... болмауы;
3. мәжбүрлі айырылысу;
4. өгей балалардың болуы;
5. физикалық күш көрсету;
6.
... ... ... шөп салу, басқа жанұяның болуы;
7. маскүнемдік;
8. мінездердің сай келмеуі;
9.
... ... ... жақ ата-аналарының араласуы;
10. басқа біреуді жақсы көріп қалу;
11. дін,
... ... ... жағдайлардың сәйкессіздігі және т.б.
Көріп тұрғандай,
... ... ... жанұялық өмірдің сыни жағдайларының көптеген жақтарын қамтиды. Бұлардың барлығы
... ... ... мәнінде өмірде бар және некені бұзуға себебін тигізеді.
... ... ... Н.Г. Юркевич ажырасудың мотивтері мен себептерінің біршама басқаша
... ... ... ұсынды:
1. ерлі-зайыптылардың мінездерінің сәйкессіздігі;
2. жұбайлар сенімдерінің бұзылуы;
3. ата-анаға
... ... ... қарым-қатынастың нашар болуы;
4. маскүнемдік;
5. некеге махаббатсыз түсу немесе жеңілтектік
... ... ... болу арқылы некеге түсу;
6. жұбайлардың біреуінің бас бостандығынан 3
... ... ... немесе одан көп ұзақ уақытқа айырылуы.
Сонымен, Н.Г. Юркевич Н.Я.
... ... ... классификациясын толықтырғанын байқаймыз.
Ажырасу мотивтерінің жаңа
... ... ... Н.В. Колокольниковтың классификациясында байқалады:
1. маскүнемдік;
2. мінездерінің сәйкессіздігі;
3. басқа адамға
... ... ... салу;
4. некеге жеңілтектікпен отыру;
5. ұзақуақыттық бөлектенушілік (объективті себептерге байланысты);
6.
... ... ... бас бостандығынан 3 жыл және одан да көп жылға
... ... ... физикалық және жан ауруларына шалдығу;
9. ата-аналардың және басқа
... ... ... араласуы;
11. әйелдің бала көтере алмауы;
12. басқа да себептер [44,
... ... ... Көрініп тұрғандай, бұл классификация алдыңғы екеуін
... ... ... Осыдан келіп, ғылыми тұрғыдан ажырасу жағдайының жаңа аспектілері және
... ... ... мотивтерінің көлемі кеңейе беретіндігін байқауға болады.
... ... ... Жасөспірімдік кезеңде балалардың ата-анасымен әңгімелесуі азайып,
... ... ... құрбы-құрдастарымен сөйлесуі көбейеді. Осыған байланысты көптеген зерттеулер жүргізіліп, мынандай
... ... ... алынған болатын: анасымен араласқанды қалайтындар тек 31 % ,
... ... ... әкесімен сырласып-мұңдасатындар- 9,11% (Кон И.С.,1989). Кон И.С. ата-ана мен
... ... ... арасында пайда болатын бөгетке: ата-ананың баланың ішкі жан дүниесінде
... ... ... жатқан өзгерісті сезбеу және байқап білуге құлықсыздық, жасөспірімді автономиялық
... ... ... деп танымау т.б. себеп болады дейді.
«Олар
... ... ... тыңдағысы келмейді!»- бұл жасөспірімдік шақта ең көп кездесетін үлкендерге
... ... ... арыз-шағымдардың бірі. Зерттеулер нәтижелерінен анықталғандай, жоғарғы сынып оқушыларының ата-анасымен
... ... ... олармен ашық сөйлесу және жақсы араласу жетінші, тоғызыншы сыныптар
... ... ... күрт төмендейтіндігін көрсетті. Осыдан келіп, ата-аналарға арналған уақыттың басым
... ... ... құрдастарға кететіндігі сұрау жүргізу барысында анықталған (Кон И.С.). Сол
... ... ... ата-аналар осындай өзгерістерді есепке алып, олардың әртүрлі жағдайларда
... ... ... реттей алуына көмек беріп отырулары қажет.
Жасөспірімдер үшін ата-аналардың маңызды
... ... ... балаға өмірлік қиын мәселелерді шешуде көмектесу, түсіндіру, ақпараттандыру, өмірлік
... ... ... бағалауда өз әсерін тигізу. Жасөспірім ересектрдің әлеуметтік рөлін игеруге
... ... ... түрде беріледі, оның қарым-қатынас жасайтын ортасы тез ұлғаяды және
... ... ... болуға барынша ұмтыла отырып, өздеріне өмірлік тәжірибені, үлкендердің көмегін
... ... ... қажет етеді. Ата-аналарының бұл рөлдерін жасөспірімдер өздері де сезеді.
... ... ... жасөспірімдерде осы сияқты тұлғалық өзгерістерді есепке ала отырып, қиын
... ... ... әсіресе, жанұядағы ажырасу жағдайында олардың тұлғалық қасиеттері мен бейімделулері
... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ЖАНҰЯЛЫҚ ҚАТЫНАСТАҒЫ КОНФЛИКТІЛІ
... ... ... КӨРІНІС ДЕҢГЕЙЛЕРІ
2.1 Жанұялық қарым – қатынастардың психологиялық құрылымы
... ... ... Жанұя барлық уақытта да, өсіп
... ... ... жатқан ұрпақтың тәрбиесі мәселелерін шешуде үлкен мүмкіндіктерге ие болған.Жанұя
... ... ... болашақ азаматтық әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын жасайтын бастапқы адам.
... ... ... – ананың іс - әрекеті мен мінез -
... ... ... өмір сүру салты арқылы балаға дүниетанымдық, адамгершілік, әлеуметтік –
... ... ... құндылықтар береді. Жанұя тәрбиесінің қоғамдық және мемлекеттік тәрбиеге қарағанда
... ... ... басым. Алайда қазіргі қоғамдық өмірде болып жатқан әлеуметтік,
... ... ... және демографиялық өзгерістер жанұяға белгілі бір қиыншылықтар туғызады.
... ... ... Жанұя тәрбиесінің проблемасы – ананың жанұя
... ... ... қол босамауы. Ананың уақытының жетпеуі көбінесе насихат, жазғыру, ұрсу
... ... ... тәрбиелік ықпалдың нәтижесіз әдістерін пайдалануға мәжбүр болады.
Жанұя – іштей
... ... ... тұйық ұжым. Сондықтан оны зерттеуде белгілі бір қиыншылықтар ұшырасады.
... ... ... сипаттамасы туралы мәліметтер алу мақсатында Жанұяға барған уақыттағы бақылаулар
... ... ... әңгіме жүргізу әдістері қолданылады. Әңгіме жүргізу кезінде мақсатты түрде
... ... ... бір жоспарды ұстану керек.
Жанұя, мектеп пен мектепке дейінгі тәрбие
... ... ... балалар және жасөспірімдер бірлестіктері, көше, бұқара ақпарат құралдары –
... ... ... бәрі де тұлға дамуындағы қалыптастырушы ықпал жасайтын ерекше "тәрбиешілер"
... ... ... құрайды[2]. Жанұя айтқанына көндіріп тәрбиелейді; мектеп оңтайлы қылық, дұрыс
... ... ... қалыптастыруға ұмтылады; балалар ұйымы қарым – қатынас жүйелеріне ендіреді;
... ... ... көше болса Жанұя, мектеп әрқилы бірлестік топтар бере
... ... ... орнын толтырады. Бала осы ұйымдардың қайсысы басым болса, сонысын
... ... ... соның ықпал тәуелділігінде болады.
Бала үшін жанұя – ең алғашқы
... ... ... аса белсенді тұлғалық қалыптасу көзі. Осыдан жанұяда қабылданған көзқарастар,
... ... ... – дәстүрлер, ұстанымдар, әрекет – қылық үлгілері тұлға микорэлементіне
... ... ... беріп, оның барша өмірінің негізгі сипатын қалайды.
Жанұя белгілі бір
... ... ... атқарады.
- қайта өндіру – ұрпақ келтіру (тек жалғастыру
... ... ... әрекеті, перзентті болу, оларды өсіру және тәрбиелеу қажеттілігі)
-
... ... ... – экономикалық (ортақ шаруашылық және қаржы пайдалану, еңбекке жарамсыздарды
... ... ... және оларды материалдық қамтамасыз ету)
- тәрбиелеу жанұя, оның әрбір
... ... ... тұлғалық қалыптасуына жағдайлар жасау; жанұя ұжымының өз мүшелеріне жеке
... ... ... ықпал жасауы, өмірлік тәжірибе, инабаттылық тәртіптері мен адамгершілік құндылықтарға
... ... ... қарым – қатынас құру (коммуникативті) жанұя ішіндегі қатынас
... ... ... жанұялық басқа адамдармен, жанұялармен, әлеуметтік топтармен байланысын ұйымдастыру.
- қайта
... ... ... келу (ренреативті) – бос уақыттарында демалыс іс - әрекеттерін
... ... ... жанұя мүшелерінің күш қуатын, денсаулығын қайта жақсарту шараларын қамтамасыз
... ... ... өздеріне тән ерекшеліктеріне орай топтасуы төмендегідей: құрылымы бойынша (мүшелер
... ... ... жас деңгейлері); үш әулетті жанұялар – ата – аналар,
... ... ... немерелер; екі әулетті жанұялар – ата – аналар, балалар;
... ... ... балалы, көп балалы; толыққанды емес, яғни ата – анасының
... ... ... жоқ; перзентсіз және т.б. жанұялар; жанұя тұрмысы және даму
... ... ... байланысты.
Жанұялық тәрбие стиліне орай: әкімшілік, адамгершілікті, либеральды болып бөілінеді.
Әкімшілік
... ... ... жанұя – бала қырсылығы не күйзелісі мен селқостығын туындадатын
... ... ... шектен тыс талаптарымен сипатталады. Сырттай бұл дөрекі қылық пен
... ... ... жалған сөзден, екіжүзділіктен көрініп, қорқыныш пен қорғансыздық сезімі пайда
... ... ... қатынас түрі – ата – аналардың бала тұлғасына болған,
... ... ... құрметімен, оның көзқарас, ой – пікірлерін қабылдаумен өзіндік дербестігін
... ... ... еленеді. Мұндай жанұялар балалар датына құлақ түре алады, өз
... ... ... мен баланы тұсауламайды, оның шығармашылық ынтасының дамуына көмектеседі. Бұл
... ... ... жағдайында бала өзін жайлы сезінеді, әрдайым табысты әрекет қуанышына
... ... ... оны ата – анасымен бөліседі, олардан қорықпайды, керісінше ішкі
... ... ... сырларын ортаға салып, проблемаларымен бөліседі, кеңестерін тыңдауға асығады, өз
... ... ... – қасиетін сезінеді.
Либеральды стиль – жанұя баласының не істесе
... ... ... бетін қайтармауға, оның жауапкершіліксіздігі мен өзімшілдігіне бастау береді. Балалар
... ... ... – аналарының, әсіресе, сүйіспеншілігін "қорғаныс" етеді немесе олардың түгелдей
... ... ... немқұрайлылығына тап болады. Бұл баланы екіжүзділікке, менмендікке, тәртіпсіздікке ,
... ... ... тұтастыққа душар етеді.
Өз перзентіне шынайы қамқорлық пен сүйіспеншілік шуағын
... ... ... ата – ана негізінен адамгершілікті стильді қолдана отырып, орынды
... ... ... әкімшіл не либеральді тәрбие элементтерін қолдануды да ұмытпайды.
Жанұяда тиімді
... ... ... белгілері мен ережелері қалыптасқан:
- баланы бар қалпында сүйіп, құрметтеу
... ... ... [5]
- балаға әсер ететіні құрғақ сөз емес, оның қалай
... ... ... шын көңілден шыққандығы мәнді;
- баламен қатынас оның жас ерекшелігіне
... ... ... болуы шарт, сонда ғана үлкендер мен кішілер арасындағы дау
... ... ... дамай туындамайды да, ең қонымды әдісін таңдап, қолдануға болады;
-
... ... ... не айтқысы келіп тұрғанын түсініп алған жөн, асығыс қорытынды
... ... ... сақтанған дұрыс;
- жазаны істеген келеңсіз әрекеті үшін қолдануға үйреткен
... ... ... баланың намысына тиіп, қорламаңыз;
- бала жөнінде басқалар тарапынан айтылған
... ... ... – пікірлерден қорытынды жасаудан бұрын оның өзімен әңгімелесіп, әрекетінің
... ... ... анықтап, кейін шешім қабылдаған жөн: жұрт алдында өз беделіңді
... ... ... деп шошынудың қажеті шамалы, өз балаңның сенімінен айырылып қалмаған
... ... ... балаға үйрететініңді алдымен өзің үйреніп, біліп ал;
- өз балаңызға
... ... ... рет "жоқ" деп бетін қайтаратыныңызға мән беріп көріңіз, содан
... ... ... шығарыңыз. Бала ата – анасына түгелдей тәуелді, бала жасына
... ... ... басыбайлы қадағалауды жек көрді. Ата – анасының өз өміріне
... ... ... ықыласпен араласқанды ғана ұнатады. Бала табиғатынан ата – анасын
... ... ... өмір, тұрмыс жөнінде жиі сұхбаттасып тұрған жөн, себебі қателіктен
... ... ... адам қашып құтыла алмайды. Баланы қиындықтар құрсауында жападан -
... ... ... жалғыз қалдыруға болмайды.
Жанұя тәрбиесіндегі олқылықтар мен қателіктер жастардың болашығына
... ... ... зиян келтіргендігі сөзсіз. Бұл әрбір жанұяны, мектепті, жұртшылықты, партия
... ... ... органдарын қатты ойландыратын мәселелердің бірі.
2.2 Бала психикасына кері
... ... ... тигізетін ата-аналармен жұмыс жасау түрлері
Ата - ананың
... ... ... басты қазығы, алтын діңгегі - бала. Ата - ананың
... ... ... мақсаты - жасын, жеке ерекшелігін, психологиялық процестерін, әлеуметтік
... ... ... ескере отыр, білімді, жан - жақты
... ... ... болашақ ұрпақты тәрбиелеу. Ата - ана және жанұя
... ... ... мүшелері жас нәресте дүниеге келген күннен
... ... ... оның өміріне қамқорлық жасап, болашағын жоспарлайды және саналы
... ... ... болып өсуі үшін қажет жағдай жасайды. Баланың дамуының
... ... ... қандай қырын алмайық, қай жас кезеңінде болмасын оның
... ... ... болуында жанұяның рөлі ерекше. Жанұяның әлеуметтік -
... ... ... мәдени жағдайы ата - аналарының білімдік деңгейімен
... ... ... ата - анамен жүргізілетін жұмысының мазмұнын былайша көрсетуге
... ... ... Педагогикалық - психологиялық білімін көтеру.
а) Жеке тақырыптық кеңестер
... ... ... Педагогикалық білім университтері.
в) Дәрістер, семинарлар, практикумдар, конференциялар.
г)
... ... ... топтар, қызығушылықтары бойынша топтар.
2. Ата- аналар мен қоғамдастықты
... ... ... - тәрбие үрдісіне
а) Ата - аналар жиналысы, ашық сабақтар
... ... ... іс - шаралар.
б) үйірме, секция, клуб, бірлескен шығармашылық істеп
... ... ... материалдық - техникалық базаны күшейтуге көмек көрсету.
г) қиын балалар
... ... ... жанұяға жеке шефтік көмек көрсету.
... ... ... Психолог қызметінің мазмұны мен құрылымы мектеп алдына
... ... ... қойылған мақсат пен талаптардың негізінде құрылады, ал жұмыстың
... ... ... өзара қарым - қатынас пен іс - әрекеттің
... ... ... тікелей байланысты болады.
... ... ... қызметтің жұмысы ең бірінші психодиагностикадан басталады. Бала ең
... ... ... мектеп табалдырығын аттаған кезден бастап бақылауға
... ... ... Баланың оқуға дайындығы, бақыланып, ойының, қабылдауының, қиялының, есте
... ... ... деңгейлері анықталады.
Оқу жылының орта
... ... ... бірінші сынып оқушысының оқуға бейімділін зерттейді. Осы уақытта
... ... ... мұқият жүргізілген зерттеулер бала бойындағы кемшіліктерді
... ... ... кезінде анықтап түзетуге мүмкіндік береді. Мұғалімге бұл
... ... ... нәтижесі алдағы дамыту - коррекциялық жұмыстардың
... ... ... мазмұнын, тәсілдерін анықтауға негіз болады. Бірінші сынып мұғалімдеріне
... ... ... "Мектепке бейімделуде педагогикалық - психолологиялық көмекті ұйымдастыру"
... ... ... семинарлар жүргізіліп,онымен ата - аналарды таныстыруға
... ... ... қойылады. Диагностиканың қорытындысы негізіндежылына екі рет
... ... ... педагогикалық- психологиялық консилиумдар өткізіледі. Мұғалімдер,
... ... ... дәрігері, психолог, ата - аналардың бірігіп жұмыс
... ... ... негізінде балаға өзінің орнын анықтауға, өзіндік бағалауға, өмірлік жолын
... ... ... дұрыс шешімдер қабылдай білуге көмек, нұсқау беріледі.
... ... ... Адамға көмек көрсету - өте
... ... ... психологиялық таңқаларлық нәрсе. Әрине, көмек көрсету деген өте
... ... ... мақтауға ие болады. Бірақ көмек көрсетудің мотивтері мен
... ... ... да түрліше болады.
... ... ... адамды өзіне бағындырып, тәуелді қылып алу мақсатында көмек
... ... ... Біреулері "көмек көрсету" арқылы ерекше сезім, ляззат
... ... ... Тек шын мәнінде
... ... ... көмек көрсеткісі келген кісі ғана басқа адамның
... ... ... түсініп, дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі. Адамға көмек
... ... ... мәселелерін зерттей келе А.Маслоу "дамытушылық" көмек ұғымын
... ... ... Польшалық психолог Е.Мелибрудың айтуынша мұндай көмектің
... ... ... негізгі мақсаты - адамға қиындықтарды өз бетімен шешуге
... ... ... береді.(12)Ұрыс - керістер, қателіктер, өкінулер адамға кері әсер
... ... ... де келешекте қиындықтарға төтеп беруге, іскерлігін дамытуға мүмкіндік береді.
... ... ... Жағдайсыз Жанұяна көрсетілетін
... ... ... бірнеше модельдерін бөліп көрсетуге болады: педагогикалық модель, диагностикалық модель,
... ... ... социологиялық модель, медициналық модель, психологиялық модель.
... ... ... Педагогикалық модельдегі көмек жекеленген тәрбиелік
... ... ... байланысты лекциялар және әйгілі әдебиеттерді оқу түріндегі жұмыстар болуы
... ... ... Ал
... ... ... модельдегі көмек консультациялар түрінде өткізіліп адамға алдына түскен қиындықтардың
... ... ... терең түсінуге мүмкіндік береді.
Социологиялық көмек адамға өмір сүру деңгейін,
... ... ... жағдайын түзетуге осыған байланысты қиындықтарды шешуге көмек
... ... ... көрсетіледі.
... ... ... модельдегі көмек адамдағы қиындықтардың әсерінен туған психотерапевтік көмекті
... ... ... ететіндерге беріледі.
... ... ... Ал психологиялық модельдегі көмек жоғарыда айтылған көмектің
... ... ... мазмұнын қамтиды. Себебі, оларға педагогикалық нұсқаулар беру, диагностикалық
... ... ... жасау ең алдымен ата - ананың бұл көмекті
... ... ... сұраудағы мақсаты қандай, кеңеске келу мотивтері қандай екендігін
... ... ... қажет етеді.
... ... ... Қазіргі кезде әлемдік практикада консультациялық көмектің түрлері өте
... ... ... Олар психологтың өзіне байланысты қолайлы таңдалынып алынуы тиіс.
... ... ... Психологиялық
... ... ... бағыттылығына байланысты былай жіктеледі.
а)жЖанұялық өмірдегі қиындықтарға шалдыққан жанұяның
... ... ... мүшесіне көрсетілуі мүмкін.
б) некелік немесе некеге аяқ басқалы тұрған
... ... ... түгелдей жанұяға
г) ата - ананың біреуіне немесе екеуіне
д) ата
... ... ... мен балаға
е) балаға немесе жеткіншектерге
Сипатына байланысты психологиялық көмек былайша
... ... ... мүмкін.
1. Бала тәрбиесіне байланысты арнайы немесе көмекші мектептегілерге,
... ... ... балабақшадағыларға психоневрологтың, логопедтің, кеңесші - психологтың т.б. көмегі ретінде.
2.
... ... ... мен тәрбиелеу әдістеріне нұсқаулар түрінде.
3. Жеткіншектердің дұрыс жолды
... ... ... көмек ретінде.
4. Баланың мектептік өмірге, оқуға дайындығын тексеруге, осы
... ... ... пайда болған қиындықтарды жеңуге арналған кеңестер түрінде.
5. Психотерапевтік және
... ... ... - коррекциялық көмектердің жиынтығынан.
Жоғарыда көрсетілген
... ... ... көмек түрлері психологиялық көмек болып табылады. Әрине олар
... ... ... себептерден туындаған және психологиялық көмекті қажет ететін қиындықтарға бағытталған.
... ... ... Психологтың ата - аналармен жұмыс істеу
... ... ... мен міндеттері психологтың біліктілік дәрежесіне, ата - аналардың
... ... ... деңгейіне, бала тәрбиесіне деген қызығушылықтарына, тұрмыстың жағдайларына, мектептің оқу
... ... ... тәрбие мазмұны мен жоспарына байланысты құрылып. анықталады.
... ... ... Психологтың ата - анамен қарым - қатынасы түрлі
... ... ... міндеттерді шешуге мүмкіндік береді: ғылыми - зерттеушілік, практикалық және
... ... ... жүзінде қолданушылық.
Ғылыми - зерттеушілік бағытөзіне үлкендердің оқу заңдарын үйренуді,
... ... ... проблемаларына зерттеулер жүргізуді бірігіп жұмыс істеу әдістері мен формаларын
... ... ... енгізеді.
Іс жүзінде қолданушылық аспектісі
... ... ... - аналардың психологиялық білімін қолдануын бала дамуы мен ондағы
... ... ... пайда болатын қиындықтарды шешуге қатысу сияқты мәселелерді қамтиды.
... ... ... Практикалық аспект өзіне балаға қатысты
... ... ... - анамен жүргізілетін жұмыстарды белгілі білімдерді, әдістерді, заңдылықтарды
... ... ... арқылы шешуді енгізеді.
Ата
... ... ... аналар, балалар, мұғалімдер және психологтардың бірлесіп жұмыс істеуі түрлі
... ... ... және физиологиялық бұзылу мен қиындықтарды қамтитын проблемаларды нәтижелі шешуге
... ... ... береді.
Ата
... ... ... аналармен нәтижелі жұмыс жүргізуге кедергі болатын да бірқатар
... ... ... бар. Олар:
жеңіл және тез жетістіктерге ұмтылу.
ұжымдық қарым -
... ... ... жасай алу тәжірибесінің болмауы.
қарым - қатынастағы ата -
... ... ... сыр беріп, ашылмауы.
жұмыстың аз уақытты және сирек жүргізілуі.
психологтан өте
... ... ... нәтижелерді күту.
топтардың дұрыс құрылмауы (бір - біріне қарама -
... ... ... мүшелерден құрылуы).
Ата - аналармен жұмыс жүргізуде тағы да бір
... ... ... туғызатын жай ата - ананың оқып үйренуден бас тартуы,
... ... ... үлкендігін айтып маманға бағынбауы.
Ата
... ... ... аналардың теориялық материалдарды игеруде білім деңгейлерінің, дайындықтарының, қызығушылықтарының
... ... ... болуы да негізгі себептердің бірі болып табылады. Теория
... ... ... ұштастырылып игерілген кезде тереңірек ұғынады.
... ... ... Үлкендер мен ата - аналардың бала
... ... ... жіберілетін коррекциялық түзетуде қажет ететін қателіктерге сипаттама
... ... ... Ата - ананың бала әрекетіне теріс баға беруі.
... ... ... суретті сала алмайсың, құра алмайсың" деп айтып баланың өзіне
... ... ... сенімін жоюға болмайды.
2. Балаға деген теріс көзқарастың дамуына жол
... ... ... керек. Бұл баланың неврологиялық дамып қалыптасуына кері әсер етуі
... ... ... Балаға қатысты айтылған ойлардың интонациясына, эмоционалдық бояуларына көңіл аудару.
... ... ... мектепке дейінгі жастағы балалар айтылған сөздің
... ... ... мен ырғағына байланысты ата - ананың өзіне деген сезімін,
... ... ... танып біледі.
4. Баланы басқалармен салыстырып біреулерге қарсы қоюға болмайды.
... ... ... әрекет бала бойында қызғаныш, арамдық сияқты кері
... ... ... дамуына әкеп соғады.
5. Ата - ана балаға жақсы
... ... ... әсер ететін қарым - қатынас жүйесінқұруы қажет.
6. Ата -
... ... ... балаға түсірілетін психологиялық жүктеменің деңгейін дұрысмөлшерлеп отыруы тиіс.
7. Баламен
... ... ... - қатынаста бірден жазалаудан мақтауға немесе жұбатудан жазалауға көшуге
... ... ... бермеуге тиіс.
... ... ... Бала тәрбиесіне теріс әсер ететін факторлардың мына топтарын
... ... ... көрсетуге болады.
... ... ... Бірінші факторлар тобы.
Ата - ананың баланың жас
... ... ... байланысты тұлғалық және психикалық дамуымен айналысуға шамасы келмеу.
... ... ... Бұлар принциптіліктің, талап етушіліктің , шыдамсыздықтың жоғары деңгейде болуы.
... ... ... ата - аналар идеалды баланы тәрбиелеп шығаруға тырысады.
... ... ... баладан көп нәрсені және жоғары деңгейде талап
... ... ... Бұл топқа тағы да ата - ананың рөліндеміз деп
... ... ... үлкендерді де жатқызуға болады.
... ... ... Екінші факторлар тобы.
Баланы тым қаталдықта тәрбиелеу, шектен
... ... ... мүлдем жол бермеу. Мұның бәрі кейін баланың
... ... ... бөтен ортада не туралы сөйлеп өзін қалай ұстайтынын білмеуіне
... ... ... соғады. Бұған тағы да ұл мен қызға жыныстық тәрбиенің
... ... ... берілмеуін де жатқызамыз.
... ... ... Үшінші факторлар тобы.
1. Баламен қарым - қатынастың дұрыс
... ... ... орнатылмауы.
2. Тәрбиенің бір қалыпты еместігі.
3. "Мен" концепциясының
... ... ... қалыптаспауы, тәрбиедегі жүйесіздік.
4. Тәрбиедегі келіспеушілік. Ата - ананың
... ... ... конфликтінің жиілігі.
... ... ... Төртінші факторлар тобы.
Ата - ана бойындағы тұлғалық кері өзгерістер:
1.
... ... ... қарым - қатынастағы қобалжу.
Қобалжу баланың дамуына кері әсер
... ... ... Баламен қарым - қатынаста агрессиялық қарым - қатынас
... ... ... менсінбеушілік. Бұлар ұрыс, айғай, қорқыту, т.б.
3. Бала тәрбиесіндег
... ... ... жүргізу, оны өзіне бағынышты қылу, мүлтіксіз тыңдауға үйрету.
4. Баланы
... ... ... іскерлігіне деген сенімсіздік.
5. Баламен тәрбиедегі қарама - қайшылықтар, қиындылықтар,
... ... ... проблемалық.
... ... ... факторлар тобы.
1. Қамқорлық. Бұл тәрбиедегі негізгі фактор.
2. Гиперқамқорлық.
а) ананың
... ... ... баланың қолайсыз жағдайға тап болуына қорқыныш.
в) жалғыздық қорқынышы.
3.Ата -
... ... ... балаға деген махабаты.
4. Баланың барлық іс - әрекетін шексіз
... ... ... қатаң әрбір қадамын бақылау.
б) белсенділігі мен тәуелсіздігін шектеу.
в) жиі
... ... ... жиі тыйым салу.
5. Оқыту. Баланы ерте кезден үйретіп,
... ... ... ұмтылу.
Мектеп психологының өз
... ... ... бойынша білімділігінің, біліктілігінің, іскерлігінің жоғары дәрежеде болуы жағдайсыз
... ... ... ,олардың проблемаларын шешуде мақсатқа жетудің ең негізгі жолы. Неғұрлым
... ... ... маман диагностика әдістері мен тәсілдерін қолайлы пайдаланса, соғұрлым
... ... ... нәтижесі жоғары болады.
Біздің қоғамның,
... ... ... ішінде жанұя мен мектептің басты мақсаты білімді, өнегелі және
... ... ... сау еңбек ете алатын, жан-жақты дамыған адам тәрбиелеу
... ... ... табылады.
Жанұямен өз жұмысын тиімді ұйымдастыру үшін мектеп психологі жанұядағы
... ... ... бала тәрбиесіндегі жіберілген қателіктерді, оның пайда болу себептерін біліп
... ... ... жөн.
Проблемаларсыз жанұя жоқ. Солардың кейбіреулерін қарастырсақ, мысалы, «Мен жақсы
... ... ... атты кикілжің ақпараттық байланыстарға қатысты туындайды. Бір сұрақ
... ... ... ата-анада да, балада да мәлімет болады. Бала өз білгеніне
... ... ... жасағысы келеді, ата-анасы оған келіспей, «мен жақсы білемін» дегеннен
... ... ... ештеңе айтпайды. Егер әрқашанда үлкендердің айтқаны дұрыс болса, онда
... ... ... ештеңе білмейтініне көнеді де, одан әрі қарай енжар,
... ... ... болып, топта ылғи бағынушы қалыпта болады. Сондықтан ата-ана мұндай
... ... ... бедел бағытын үстем етпей, өз көзқарасын «Сенің орнында болсам,
... ... ... былай істер едім» деген ұстанымды көрсетуі қажет.
1. Жиі кездесетін
... ... ... бірі – «Сен өскең соң...» деп аталады. Ата-ана бедел
... ... ... келеді де бала ылғи да өз дербестігін көрсетуге
... ... ... кейін оның іс-әрекетін кері бағалайды. Бұл тұрғыда ата-ана
... ... ... үстемдігін сақтап қалуға тырысады және баланың табиғи қылықтарын мойындаудан
... ... ... тартады.
2. «Мен саған бәрін бердім». Бұл кикілжіннің негізінде балаларға
... ... ... нәрселердің бәрі үшін олардан махаббат, мойын ұсынушылық, бағынушылық талап
... ... ... Кикілжіннің мұндай түрі көбінесе шешесі мен ұлының арасында туындайды.
... ... ... тәуелсіз және дербес әрекет етуге талпынуы анасы жағынан өте
... ... ... қарсылық тудырады.
Ата-аналық теріс қатынастың енді бір түрі, керісінше балаға
... ... ... шектен тыс жақындықтан, шектен тыс қамқорлықтан пайда болады. Мұндай
... ... ... ата-ана тәрбиесінің айқын көрінетін қателігі, балаға қатынас жасаудағы мінез-құлықтың
... ... ... тактикасы байқалады. Мұны жоғары бағалау және асыра қамқорлық жасау
... ... ... атайды. Негізінен жасөспірімдерге ата-ана махаббаты қажет. Ата-аналары арқылы ол
... ... ... күшін сынайды: егер ылғи келісіп, тыйымдарды бұзбай жүрсе, онда
... ... ... өзінің дүниеге көзқарасын көрсете алмайды.
Сонымен жанұядағы проблемалар қайдан пайда
... ... ... Психологтар мен психиатрлар бұл сұрақтарға әр түрліше жауап береді.
... ... ... проблемалар ең әуелі ата-аналардың тәрбиедегі жіберген қателіктерінен. Тәрбиеде көп
... ... ... қателіктер:
«Қатігездік үрдісінде» тәрбиелеу, немесе айқын және эмоционалдық күшпен бөліп
... ... ... Мұнда баланы жақсы көрмейді, яғни оған жақсы көрмейтіндігін ылғи
... ... ... отырады. Бала бұл ашы шындыққа әртүрлі жауап береді: тұйықталады,
... ... ... мәселелерін ертегідегідей шешілу туралы армандар мен қиял
... ... ... кетеді, ата-анасына ұнау үшін жағымпазданады, өзіне кейде жақсы оқумен,
... ... ... бұзақылықпен көңіл аударуға тырысады, мейірімсіз бола бастайды, оны
... ... ... көргені үшін ата-аналарынан кек алады.
Теріс тәрбиенің тағы бір түрі
... ... ... асыра қамқорлық жасау (гиперопека) немесе асыра қолдау (гиперпротекция) Бұл
... ... ... немесе ашық болады. Асыра қамқорлық жасау кезінде оны жақсы
... ... ... ұстайды, ешқашан өз бетінше жүруіне мүмкіндік бермейді. Мұндай балалардан
... ... ... инфантильді, талғампаз адамдар өседі. Олар өз өмір ұстанымдарын сақтай
... ... ... бүгінгі күні бұрынғыға қарағанда сирек кездеседі. Бұл қараусыздыққа, әлеуметтік
... ... ... қалыптасуының баяулауына, бұзақылыққа алып келеді.
Қарама-қайшылықты тәрбие өте кең таралған:
... ... ... бірдеңені айтса, екіншісі басқаша, ата-анасы өз жағына тартады. Сонымен
... ... ... баладан мінез-құлықтың ерекшеленген формасын талап етеді. Осындай тәрбие
... ... ... мен келіспеушіліктердің әсерінен баланы көбінесе неврозға және басқа психикалық
... ... ... ауытқуларға алып келеді. Кейбір жасөспірімдер ересектердің қырағы қабақтарына
... ... ... үйден қашып кетеді, кейбіреулері ата-анасынан олардың әділетсіз кінә
... ... ... түсінбеуіне байланысты белсенді түрде өш алады.
Тыйым салу мен жазалау
... ... ... теріс әдісі екені айқын. Балалар осындай теріс тәрбиенің әсерінен
... ... ... түседі, қатал, өзін төмендеткені үшін агрессияға бейім болады.
... ... ... бұл жағдайлардың бәрінде бір нәрсе айқын – балалар
... ... ... ата-аналар арасында тығыз байланыс жойылғандықтан, мүмкін ол ешқашан да
... ... ... да шығар. Тек қана тыңдауға, жасөспірімнің намысын төмендететін
... ... ... салуларға негізделген, оның санасы мен өзіндік сана-сезімін дамытпайтын, өз
... ... ... басқаруға, дұрыс шешімдер шығаруға тыйым салатын бедел стилі болғандықтан
... ... ... жасындағы балалар мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынас, кикілжің, тәрбие мәселелері
... ... ... қазіргі замаңғы мәселелердің бірі. Оқушының өсіп-жетілуіне қарай жанұя тәрбиесі
... ... ... де күрделеніп, үздіксіз жалғасып отырады, бірақ әсер ету күші
... ... ... Оқушыны рухани-адамгершілікке тәрбиелеуде жанұяның негізгі төмендегідей міндеттеріне
... ... ... болады:
- оқушының еркін өсіп, жетілуіне қолайлы жағдай тудыру;
- оқушыға
... ... ... психологиялық қорғау жасау;
- жанұядағы тәрбиелік тәжірибені сақтау, оқушыны жанұялық
... ... ... даярлау, үлкендерді құрметтеуге үйрету;
- мектеп пен жолдастарына және табиғатқа
... ... ... жағдай жасауға тәрбиелеу;
- сынып жетекшісі мен мектеп мұғалімдерінің сынын
... ... ... қабылдап, нәтиже шығаруға;
- кешірімділікке, сыйластыққа тәрбиелеу;
- өзіне, басқа
... ... ... көмек көрсету, қызмет жасауға, іскерлік дағдысын қалыптастыруға үйрету;
- өзін-өзі
... ... ... өзіндік позициясын қалыптастыруға тәрбиелеу.
Жанұя бұл міндеттерді шешіп оқушыны рухани
... ... ... тәрбиелеуде мына принциптерге сүйеніп, оны басшылыққа алуы қажет:
- еркін
... ... ... келе жатқан оқушыға адамгершілік, қайырымдылық туралы ұғындыру;
- оқушыларды жанұя
... ... ... араластыру, қарым-қатынастағы ашықтық, сенімділік, мейірімділік;
- жанұя қарым-қатынасындағы оптимизм;
-
... ... ... талап қоюдағы жүйелілілік пен руханилылықты сақтау;
- оқушыға көмек көрсету,
... ... ... сұрақтарын жауапсыз қалдырмау;
- міндетті түрде бағынуды талап етпеу, қол
... ... ... ретсіз ақыл айтып жалықтармау.
Мектеп психологтарының ата-аналармен жұмысы екі бағытта
... ... ... асады:ата-ана ұжымымен және тікелей түрде.
Психологтың ата-аналармен жұмыс жасаудың тиімділігін
... ... ... үшін кепілдемелер:
1. Біз жиі-жиі өз білімдер, біліктер, дағдыларымызды асыра бағалаймыз.
... ... ... іскерліктің орнына жеңіл-желпі білімдермен – танысулар бар. Өзіңіз үшін
... ... ... әрбір әдістер туралы сіз не білетінін анықтаңыз. Мұндай тәртіпте
... ... ... істеудегі өзінің қабілеттері мен мүмкіндіктерді бағалап, оларды қайда және
... ... ... қолдануға болатының анықтаңыз. Берілген әдістерді игеру жоспарын құрыңыз да
... ... ... оны жүзеге асырыңыз.
2. Аудиторияның зерттеулері сауалнамалар, тестілеулер және рефлексия ата-аналарды
... ... ... міндетін жеңілдетеді. Ата-аналар үшін сауалнамаларды құрастырыңыз. Өзіңіз зейін салып
... ... ... нәтижесін шығарыңыз, өйткені олардың құрамында сіздің іс-әрекетінің қорытындылары туралы
... ... ... бар.
3. Ғылыми түрдегі терминологиядан, кеңсе тілінен, философиялау тілегінен, дәлелді ақиқаттардан
... ... ... болуға тырысыңыз.
4. Сіздің бірлескен жұмыстарыңызда бұрын қатысқан ата-аналармен байланысты жақсартыңыз.
... ... ... кездесу барысында сіздің сабақтарының оларға қандай пайда әкелгені туралы
... ... ... тырысыңыз.
5. Аталған әдістерді қолданған кезде сабақтардың соңында дискуссиялар және
... ... ... нәтиже туралы талдау жүргізіңіз.
Нақты педагог-психологтың ата-аналармен жұмыс жасаудың формаларына
... ... ... психологтың ата-аналармен практикалық жұмысы ұжымдық және жеке-даралық өзара әрекеттер
... ... ... жүзеге асырылады.
Ата-аналармен топтық жұмыс бірнеше функцияларды атқарады:
1. педагогикалық іс-әрекеттің
... ... ... жиынтығы ретінде ата-аналар ұжымының бірлесуі мен құрылуының - коммуникативті
... ... ... ата-аналардың тұлғалық жауапкершілігінің белсендірілеуіне, өзін-өзі анықтауына бағытталған – тұлғалық-бейімделу
... ... ... 3. мәселелерді шешілуге
... ... ... – мағыналық функциясы;
4. өзін-өзі басқару және өзін-өзі ұйымдастыру дағдыларын
... ... ... ұжымдық шығармашылық іс-әрекеттің біліктерін қалыптастыруын, шынайы жағдайяттар анализінің дағдыларын
... ... ... мүмкіндік беретін – инструменталдық (аспаптық) функциясы;
5. басқа қатысушылармен өзара
... ... ... мен оларды тыңдау икемділіктері.
Топтық жұмыс және оның мүмкіндіктерін А.Я.Лейман
... ... ... Білім беру мекемелерінде топтық жұмыс әдістемелік бірлесу отырыстарында,
... ... ... семинарларды, шығармашылық (жобалық) топтармен жұмыстарды, педагогикалық кеңестерді, түрлі іскерлік
... ... ... ұйымдастыруда, ата-аналармен жұмыста тәжірибемен алмасу мен оқытуды ұйымдастыру үшін
... ... ... ата-аналарға «Сіздің балаңыз оқитын сыныптың қандай болуын қалайсыз?» деген
... ... ... қойылады.
... ... ... А. Ата-аналар олардың идеалды сынып туралы ұсынуларына сәйкес келетін
... ... ... сипаттамалар ұсынады. (біріккен, бір-біріне көмектесетін, жанжалдасуға жол бермейтін және
... ... ... Ата-аналар тобы әрбір пысықтауышты бөлек қарастырады да, берілген сипаттаманы
... ... ... жолмен жақсартуға немесе күшейтуге болатынын шешеді.
3. «Ассоциациялар». Ата-аналар парақ
... ... ... жарайтын идеяның шешімі келмегенге дейін, мәселені білдіретін немесе оның
... ... ... бір уақытын суреттейтін белгіні салады. (мысалы, сыныпта сенімділікті орнатуға
... ... ... кедергі болады, педагог біздің сыныбымыз үшін, агрессия және т.б.),
... ... ... кейін ассоциация бойынша – басқа белгі және т.б. Суретті
... ... ... мүсінмен алмастыруға болады: ата-аналарға «ата-аналар жиналысы бүгін және ертең»
... ... ... Жұмыстан кейін мүсінде бар пікірлер бойынша талқылау өткізіледі.
4. «Ұжымдық
... ... ... Әрбір қатысушы мәселе құрастырылған және оның шешілуі үшін қажет
... ... ... мен кепілдемелері бар «қойын дәптерін» алады (мысалы, баланы оқумен
... ... ... қызықтыруға болады; баланың құрметін жоғалтпай, махаббатын қалай сақтауға болады
... ... ... т.б.). Қатысушылар бір-біріне тәуелсіз «блокнотқа» өзінің пікірлерін жазады да,
... ... ... үшін едәуір өзектілерін анықтайды. Кейін жазулар психологқа беріледі де,
... ... ... оларды симмерациялайды да, топ дискуссия өткізеді, мұнда «миға
... ... ... әдісін де қолдануға болады.
5. «Парақтағы жазу».Осы тәсілдің маңыздылығы қандай
... ... ... бір мәселені талқылау кезінде, лекция уақытында ата-аналардың әрбіреуінде де
... ... ... үшін парақ қағаздарын алады Психолог нақты мәселені тудырады да
... ... ... барлықтарын олардың ойынша дұрыс, мүмкін шешімдерін ұсынуға өтінеді. Жазылған
... ... ... ұсыныс бөлек параққа жазылады. Мәселені нақты құрастыру қажет:егер бала
... ... ... болса оны қалайша жұбандандыруға болады,қыздар айрықша әдептерді сақтау керек
... ... ... және т.б.
6. «Үлкен арман». Бос армандану ұсынылады да, кейін
... ... ... арманға немесе оның қандай да бір бөлшегіне қатысты болғаны
... ... ... ойлану, оқу, барлығын зерттеу туралы айтылады. Соңында, бұл арманды
... ... ... асыру үшін тырысуға болады (болашақтың Жанұя, барлық Жанұя мүшелерімен
... ... ... демалыс, бір, бес жылдан кейін сыныптың өмірі, перспективалары және
... ... ... жұмыс. Жұптағы (диадалардағы) өзара әрекеттің ұйымдастыруын топтық жұмыста, ата-аналар
... ... ... тренингтерге және т.б. тиімді қолдануға болады.
Педагог-психолог жалпы мектеп жиналыстарының
... ... ... графигін, сонымен қатар мұғалімдердің сынып жиналыстарына бару графигін құру
... ... ... Тәжірибелі педагогтар жиналыстың сәттілігі көбінде оның дайындығымен қамтамасыз етіледі
... ... ... есептейді. Педагог-психолог түрлі материалдың жиынтығын алдын-ала жинай бастайды.
... ... ... өткізілетін жиналыс мазмұны туралы алдыңғы олармен кездесуде ата-аналарға
... ... ... Ата-аналарда ойланатын сұрақтарды ұсыну керек. Кейде жиналыста оқушылардың жұмысы
... ... ... көрсетіледі, балалардың шығармашылық өз күштерімен жасаған орындаулар дайындалады. Жиналыс
... ... ... сағаттан – 1 сағат 30 минуттан астам созылмауы тиіс.
... ... ... ата-аналардың білімімен іскерлігіне көңіл аударылады.
Ата-аналар жиналысы тиімді болады,
... ... ... де:
• ата-аналардың интеллектуалдық және эмоционалдық ресурстарына бағдарланса. Ата-аналар
... ... ... ләззатпен, қағанатпен келу – бұл да аз емес.
Мына
... ... ... сүйену қажет:
― белсенділік (ата-аналар тілектеріне жүгіну);
― үйлесімділік (бірлесіп шешімді
... ... ... мен бірлескен күш салуларды талап ететін мәселелерді талқылауға алу);
―
... ... ... (талқылауға алынған тақырып, мәселесі іштен қабылданатын және өзекті болуы
... ... ... нәтижелілігі;
― қызметтестік (балалар мәселелерін шешудегі бір-біріне көмектің, күш салулардың
... ... ... Жанұяндағы бала мәселелерін ата-аналар шешсе, оқу мәселелерін – мектеп
... ... ... түсіну).
Бұл принциптерді іске асыруда төмендегі шарттарды ескерген жөн.
• Тек
... ... ... маңызды жиналыстарды өткізу қажеттілігі анық.
• Барлық техникалық жұмысты өткізу
... ... ... ата-аналарға тақырыпты алдын ала айту.
• Ата-аналар жиналысын уақытысында бастау
... ... ... аяқтау.
• Пікірлер мен ұсыныстармен алмасуын ұйымдастыру.
• Келісімге емес, әртүрлі
... ... ... интеграциялануына ұмтылу.
• Рефлексияны өткізу.
Ата-аналар жиналысындағы талқылауға алынатын тақырыптардың маңыздылық
... ... ... ескеру керек .
Сонымен, тақырыптар мен мәселелер міндетті түрде ата-аналардың
... ... ... тілектерінен туындауы тиіс.
Психолог ата-аналармен, балалармен жұмыс жасауда
... ... ... этикалық ережелерді сақтауы тиіс. Кез келген жағдайларда дұрыс шешімін
... ... ... жөн.
Ата-аналармен жұмыста әр-түрлі белсенді әдістерді қолдануға болады. Олар: әңгімелер
... ... ... лекциялар, дискуссия, зерттеу, психологиялық тренинг, психологиялық ойындар және тестілер
... ... ... табылады.
Ата-аналарға арналған әңгімелер мен лекциялар. Ата-аналар арасында педагогикалық білімдерді
... ... ... үшін әңгімелер мен лекциялар өткізіліп тұрады. Олардың мазмұны ата-аналардың
... ... ... оқу-тәрбие жұмыстарының нақтылы міндеттеріне байланысты болады. Лекция ата-аналармен жұмыс
... ... ... әдісі ретінде өте танымал. Ол үлкен аудиторияда және жұмыстың
... ... ... тиімді және ақпараттың үлкен көлемін беруге мүмкіндік беретін тасымалданудың
... ... ... көрнекіліктер мен қызықты мысалдардың көмегімен ата-аналардың күш салуларын мәселенің
... ... ... бағыттайды .
Балалары оқуда үлгермейтін ата-аналарда оқуға қалай көмектесу, үйге
... ... ... тапсырманың орындалуын қалай бақылап отыру туралы әңгімелеген пайдалы. Әңгімелер
... ... ... лекциялар жүйелі түрде, белгілі бағдарлама бойынша өткізіліп отырылса ғана
... ... ... мақсатына жете алады. Мектептерде ата-аналармен әңгімелер, әдетте мынадай тақырыптарда
... ... ... "Ата-аналардың бала тәрбиесіндегі жауапкершілігі туралы", "Балаларды жанұяда еңбекке тәрбиелеу",
... ... ... ұқыптылыққа тәрбиелеу", "Балаларды мадақтау және жазалау шаралары туралы", "Үлкендерді
... ... ... үйрету", "Тіл алғыштыққа үйрету туралы», "Бала тәрбиелеуде күн тәртібінің
... ... ... "Баланың мінез-құлқын тәрбиелеу туралы", "Сыныптан тыс оқуға қалай басшылық
... ... ... керек", тағы да басқалар.Мектептегі сияқты жанұядағы тәрбие шығармашылық сипатта
... ... ... керек. Көп нәрсе сол жанұяда қалыптасқан қарым-қатынасқа, ата-аналардың педагогикалық
... ... ... олардың инабаты мен педагогикалық шеберлігіне байланысты.Жанұя тәрбиесіндегі балаларға деген
... ... ... оларға жоғары талап қоюмен, олардың мінез-құлқына күнделікті бақылау жасап
... ... ... ұштастырудың үлкен мәні бар. Талап қоюшылық жоқ жерде, дұрыс
... ... ... де болмайды, бейберекет, бетімен кетушілік орын алады. Шамасы келетін
... ... ... орындау балаларды ұйымшылдыққа және тәртіпке үйретеді, олардың мінезі мен
... ... ... қасиеттерін қалыптастырады. Мектеп оқушылары бірте-бірте өздеріне талап қоюға үйреніп,
... ... ... қасиеттерді өздіктерінен қалыптастыра бастайды. Жас жеткіншектерде және әсіресе, жоғары
... ... ... оқушыларында өзін-өзі тәрбиелеуге ұмтылыс пайда болады. Бұл мектеп психологы
... ... ... жанұя жұмысы нәтижелерінің өте маңызды көрсеткіші.
Дискуссия. Топтық дискуссия – қандай
... ... ... бір пікірталасты туындаған сұрақтың бірлескен талқылауы, ата-аналардың құндылықтары, белгілері,
... ... ... мен ой-пікірлерін түсіндіруге, өзгертуге мүмкіндік беретін ақиқаттың ізденісіне өтуге
... ... ... Топтық дискуссия мәселені әртүрлі жақтарынан көру үшін қолданылған болуы
... ... ... ұйымдастыру әдістері.
«Дөңгелек үстел» - шағын адамдар тобы қатысатын әңгімелесу.
... ... ... барысында ата-аналардың және басқалардың (мысалы, ата-аналар комитетімен сұрақтарды талқылау)
... ... ... алмасуы жүзеге асырылады.
«Форум» - талқылау, оның барысында аудиториямен бірге
... ... ... алмасуына түседі. Мысалы, сыныптың ішінде нашар тәртібінің себептерінің мәселелері
... ... ... жүргізіледі.
«Симпозиум» - алдыңғылармен салыстырғанда одан да түрлендірілген талқылау болып
... ... ... Оның барысында психолог пен ата-аналар өзінің көзқарастарын ұсынатын мәліметтермен
... ... ... сөйлейді, кейін аудиторияның сұрақтарына жауап береді. Ата-аналардың әрбіреуі де
... ... ... ұнайтын тақырыпты таңдап, жағдаятын немесе мәселесін кірістірумен сөз сөйлей
... ... ... - «баяндамашы - оппонент» жағдайында құрастырылған талқылау.
Сұрақ-жауап кештері. Лекцияларда
... ... ... өздері қызықтыратын сұрақтарға әрдайым жауап бере бермейді. Үлкен аудиторияда
... ... ... не ұялады немесе лектордан сұрап алуға мүмкіндік болмайды. Сондықтан
... ... ... немесе жеке сыныптарда тәрбие мәселелері жөнінде жүйелі түрде сұрақжауап
... ... ... өткізіп отыру керек. Бұл шараны өткізуде ата-анлар өзін мазалайтын
... ... ... қойып жауаптар алады.
Кеңес беру. Кеңес кезінде ата-аналар тәжірибелі педагогпен
... ... ... өз пікірін тексеріп, тәрбие жұмысындағы өзінің әдісінің дұрыс-бұрыстығына көзін
... ... ... Әдетте, ата-аналарды балалардың айтқанға құлақ асуы, еркелік пен қыңырлықты
... ... ... күйгелек баланы тәрбиелеу, мектеп оқушысының жалқаулығымен және ұқыпсыздығымен күрес
... ... ... мәселелер қызықтырады. Кеңесші бұл мәселелерге жауап беру үшін балалардың
... ... ... ерекшелігі және жанұядағы тәрбиенің жаєдайын анықтап алуы қажет.Сонда
... ... ... ол ата-аналардың қойған сұрақтарына нақтылы жауап бере алады.
Ата-ананың
... ... ... өте ұқыпты қарау керек, тек егер балаға зақым келтіретін
... ... ... өтінішті орындамауға болады. Ата-анамен бірінші сөйлесу кезінде балалармен жұмыс
... ... ... қиындықтары туралы айту қажет емес. Ата-анада өздерінің ұлы
... ... ... қызын оқытып, тәрбиелейтін жоғары мамандырылған педагогтар және бұл үшін
... ... ... қажетті жағдайлар жасалғанына сенім ұялату керек. Оқушылар туралы жан-жақты
... ... ... алу үшін педагог-психолог пен сынып мұғалімдері мінездемені зерттеп алу
... ... ... Құжаттарды көрген соң педагог-психологқа жеке кездесуге тура келетін, мектепке
... ... ... кеңеске шығаруға болатын оқушылардың тізімін өзіне белгілеп алу қажет.
... ... ... кеңестің өту формасы өте маңызды болып келеді.
Жанұяға бару. Педагог-психологтың
... ... ... ауытқушы мінез-құлықты Жанұяна кіріп шығу кіреді. Жанұяға алғашқы рет
... ... ... - өте жауапты сәт, ол жиі ата-ананың болашақта сене
... ... ... және оның айтқан ақылын тыңдай ма осы кезде шешіледі.
... ... ... сол немесе басқа жанұяға бару алдында алдын-ала дайындалады, оның
... ... ... біледі, материалдық жағдайы, ата-аналары жұмыс істейтін жері анықталады, Жанұя
... ... ... мүмкінді сұрақтарын ойластырады және оларға жауап береді, оған бала
... ... ... қандай ақпарат керектігі білінеді. Жанұяға екінші және үшінші рет
... ... ... кезде мұғалім алдыңғы танысудың нәтижесін ескере отырып, баланың мектептегі
... ... ... ата-аналардың өзінің міндеттеріне деген қатынасын, оның мектеп өміріне қатысуын
... ... ... ішілік қиыншылық шегінен шыққанда әкесі мен анасының арасында жанжал
... ... ... кезін басынан өткізген баланы тәрбиелеуде қиындықтар жиі кездеседі. Проблемалы
... ... ... жұмыс жасауда мектептің бірден-бір тапсырмасы – барлық әдіс-тәсілдердің көмегімен
... ... ... қызығушылығын қорғауды қамтамасыз ету. Бұлай ата-анаға ықпал ету, яғни
... ... ... өсіп келе жатқан балаға жауаптылығын саналы түрде түсіндіру,
... ... ... әрқашан нәтижеге жылдам жеткізбейтін күрделі де еңбекті керек ететін
... ... ... жұмыс. Мұнда жұмыстың барлық мүмкін формалар мен әдістерді қолдану
... ... ... сендіру, түсіндіру, педагогикалық жағдаяттарды шығару, бақылау, т.б.
Анасы немесе
... ... ... ішімдікке салынған жанұялар ерекше көлемді қиындық туғызатын Жанұяларды
... ... ... бақылауға алады. Ол үнемі Жанұяна барып жүреді, мақсатты
... ... ... ата-аналармен бөлек жеке кеңес өткізеді. Балаларды тәрбиелеуде ең қауіптісі
... ... ... ата-ананың ішімдіктің өсіп келе жатқан балаға қандай зақым келетінін
... ... ... болып келеді.
Педагог-психологтың міндеті – ата-ананың алдында жанұя мүмкіндігінің зияндығын
... ... ... әсіресе балалардың алкогольді ішуге қатыстырудың дұрыс еместігін айту, балаларды
... ... ... қарсы эмоционалды күйге келтіру қажет.
Балалар өз мәселенің барлық аспектілерін
... ... ... анық көруі керек: физиологиялық, әлеуметтік, экологиялық. Жұмыс жасау тәжірибесі
... ... ... жанұяларымен антиалкогольдік насихаттау бойынша жекелей жұмыстың тиімділігі туралы сөз
... ... ... Егер де көндіру әдістері нәтиже бермесе, онда талаптылық қажет,
... ... ... егер қажет болса сол немесе тікелей қоғамдық қатысу да
... ... ... асады. Педагог-психолог ата-аналары жұмыс істейтін мекеме басшыларына да жолыға
... ... ... Шектен шыққан жағдайда қоғамдық ықпал етудің формалары іске аспайды.
... ... ... алдында ұялту, алдын-ала ескерту, штраф сияқты ықпал етудің бұдан
... ... ... қаталдау формалары қолданылады. Ата-аналардың мінез-құлқы шектен шығатын жағдайда, яғни
... ... ... өз міндеттерін дұрыс атқармауына байланысты оларды ата-аналық құқығынан айыратыны
... ... ... Мұғаліммен біріге отырып антиалкогольдік насихаттау мақсатымен мектептен тыс
... ... ... сыныптан тыс жұмыс жүргізу қажет, бұл процесте ата-аналарымен қоса,
... ... ... театрға, киноға, экскурсияға, табиғатқа шығу, спорттық мерекелерге қатысуға, бос
... ... ... ұйымдастыруға атсалысады.
Кесте-3.Жанұямен жүргізетін ағартушылық жұмыстардың түрлері
... ... ... Осы жұмысты атқаруда педагог-психологтың оқушылардың ата-аналарымен жұмыс жасаудың
... ... ... міндеттері анықталады:
- ата-аналарға жүйелі жан-жақты педагогикалық білім беру, яғни оларды
... ... ... білім негіздерімен бірге оқушылармен жұмыс істеудің тәжірибесімен де таныстыру;
- ата-аналарды
... ... ... процесіне белсенді түрде қатыстыру;
- ата-аналарда өз бетімен білім алу қажеттілігін
... ... ... мұғалімдерін жанұялық тәрбиелеудің алуан түрлі әдістерімен таныстыру, ең жақсы
... ... ... таңдау және талдап, қорытынды жасау;
- жанұя әлеуметтік-педагогикалық зерттеу, оларды
... ... ... типтері бойынша диференциациялау;
- девиантты мінез-құлықты балалармен жұмыс жасау;
- жанұя мен мектепте
... ... ... құқықтық қорғаумен қамтамасыз ету.
Жанұямен өз жұмысын тиімді ұйымдастыру үшін
... ... ... психологі жанұядағы проблемаларды, бала тәрбиесіндегі жіберілген қателіктерді, оның пайда
... ... ... себептерін біліп алғаны жөн.
Мектеп психологтарының ата-аналармен жұмысы екі бағытта
... ... ... асады: ата-ана ұжымымен және тікелей түрде. Тәжірибеде оның одан
... ... ... тиімдірек формалары қалыптасты: жалпы және сыныптық ата-аналар жиналыстары, ұжымдық
... ... ... жеке кеңес берулер, кеңестер, дәрістер, конференциялар, оқушылардың үйлеріне кіріп
... ... ... түрлі форма мен мазмұны бойынша текстік материалдарды әзірлеу, фотомонтождар,
... ... ... жұмыстарын көрмеге шығару. Ата-аналар оқу-тәрбиелік процесті ұйымдастыруға қатыстырылады: үйірмелерді
... ... ... ата-аналар мен балалардың алдында сөз сөйлеу, сыныптан тыс және
... ... ... тыс жұмыстарды өткізуге қатысу және дайындалу, шаруашылық көмек.
2.3 Жанұяндағы
... ... ... конфликтітерді шешу және алдын алу жолдары
... ... ... мен ата- аналардың арасындағы конфликтітер, ата- аналардың арасындағы дау-
... ... ... ата- аналардың педагогикалық білімінің жоқтығынан, жастық кезеңдегі дағдарыстарды білмеуден,
... ... ... балаларының қызығушылықтарын елемеу немесе оларға аса көп назар бөлуден
... ... ... болады. Ата- аналар мен жеткіншектердің арасындағы конфликтітер күнделікті
... ... ... көрінісі болып саналады. Бірақ қазіргі кезде конфликті болмайтын
... ... ... да жоқ, жақсы жанұяның өзінде 30% жақын
... ... ... туындап тұрады. Неліктен жанұянда конфликтітер пайда болып тұрады?
... ... ... сұрақтың жауабы – ата-ана мен баланың қарым-қатынасына әсер ететін
... ... ... факторлар бар және олар бірнеше типке бөлінеді.
Олар:
1. Жанұяндағы қарым-
... ... ... типі. Үйлесімді және үйлесімді емес жанұя
типтері бар. Үйлесімді жанұянда
... ... ... әрбір жанұя мүшесі өз ролдерін дұрыс
атқарып, жанұяда «Біз» жүйесі
... ... ... туындаған қарама- қайшылықтар шешіліп отырады.
Ал Жанұядағы үйлесімсіздік болса, бұл
... ... ... ата- аналар арасындағы дау- дамайлар, осының салдарынан жанұяда теріс
... ... ... туындап, балаларда әрқашан алаңдаушылық сезімдері орын алады.
2. Жанұя
... ... ... деструктивтілік, жанұядағы келесі теріс тәрбиені көрсетеді: жанұя мүшелерінің
... ... ... жөніндегі қайшылықтар; қарама-қайшылықтар, дәлсіздік; балаларға аса қамқор болып, өміріндегі
... ... ... нәрселерге рұқсат бермеу; балаларға асыра талап қою, қорқыту.
3.Балалардың жас
... ... ... дағдарыстары олардың конфликтіке түсуінің
негізгі факторлары.Жас кезеңдеріндегі дағдарыстар балалардың бір
... ... ... екінші жасқа өтуімен сипатталады. Дағдарыс кезінде балалар ақылға
... ... ... қырсық және ашуланшақ болады.
Көбінесе ата- аналар мен балалар
... ... ... конфликті жеткіншектік шақта басталады. Психологтар жеткіншектер мен ата-аналар
... ... ... конфликтітердің келесі типтерін көрсеткен:
• ата-ананың қатынастағы төзімсіздік конфликтіі (баланы
... ... ... критерилерінің жиі ауысуы)
• аса қамқорлықтық конфликті ( күткеннен астыртын
... ... ... жеке құқығын сыйламау конфликтіін (асас қатал бақылау)
• әкелік беделдің
... ... ... (конфликтіте қандай жолмен болса да өз айтқанын орындату)
Әдетте балалар
... ... ... бұндай қылықтарына былай жауап қайтарады:
• өзін-өзі қорғау реакциясы (жаман қылықтарын
... ... ... тарту реакциясы
• оқшаулану реакциясы (бала ата-анамен қарым- қатынас жасаудан
... ... ... тәрбиесі -нақты жанұяның жағдайларына байланысты өтеді. Ол жанұяда ата-
... ... ... және басқа да мүшелерінің балаға тәрбиелік ықпал ету жолдары».
... ... ... Ал жанұя тәрбиесі әрбір жанұядағы бала мен ата-аналардың арасындағы
... ... ... түрлеріне тәуелді болып келеді[42].
Зерттеуші Э. Г. Эйдемилердің пікірі бойынша
... ... ... орынға Жанұяндағы нашар қарым- қатынастар алынады, себебі бұл ұзақ
... ... ... ауыр әсер тигізетін фактор, екінші орынға жанұя мүшесінің біреуінің
... ... ... болуы, не ауруға шалдығуы, үшінші орынға материалдық қиындықтарды қойған[43].
... ... ... қарым-қатынастың дұрыс болып қалыптаспауы және оның ұзақтылығы баланың психикасына
... ... ... әсер жасауын өмір сүру барысы дәлелдеп отыр. Қазіргі ғалымдар
... ... ... қарым-қатынасты ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынас,орта буын мен аға буын арасындағы
... ... ... –шеше мен бала арасындағы қарым-қатынас деп қарастырылады.
... ... ... А.Е.Личко жанұяда ата-ана мен баланың
... ... ... қарым –қатынас барысында дұрыс және дұрыс емес тәрбие
... ... ... деген пікірді айтып, оларды екіге бөледі. Дұрыс тәрбие түрлеріне
... ... ... махаббат, мейірімділік, шамасына қарай талап қою ,жиі-жиі
... ... ... жақсы қарым-қатынаста болу,баланың өміріне, дамуына жауапкершілікпен қарау.Дұрыс емес тәрбие
... ... ... түрлеріне шектен тыс қадағалау,күң ретінде тәрбиелеу,қатігез тәрбие,ұрып-соғу,жоғары моральдық жауапкершілікте
... ... ... тәрбиелеуді жатқызады[44].
1.Шектен тыс қорғаштау-бұл балаға өзіндік
... ... ... жасауға ерік бермейді,баланың барлық уақытын ата-ана алдын- ала жоспарлап,ойластырып
... ... ... жағдайда өскен бала өз бетінше шешім қабылдай алмай, өз
... ... ... сенімсіз,жасқаншақ болып өседі.
2.Күң (золушка) ретінде тәрбиелеу-мұндай қарым-қатынаста бала
... ... ... мен шешесінің жақсы көрмейтіндігін,олар үшін ауыртпашылық екендігін сезеді.Мұндай
... ... ... –қатынаста тәрбиеленген бала,кез келген бақытсыздықты,күйінішті жүрегіне жақын алатын болады
... ... ... бүкіл әлемге ашулы болып келеді.
3.Қатігез тәрбие-кез-келген кішкентай олқылыққа
... ... ... өте қатты жазалау.Сондықтан бала қорқынышты өмір сүреді.Мұндай қатынаста өскен
... ... ... ашушаң,қатігез болып өсуі мүмкін.
4.Жоғары моральды жауапкершілік жағдайдағы тәрбие-бұл
... ... ... түрінде баладан кішкентайынан үлкен жауапкершілікті талап етеді немесе баланың
... ... ... сай келмейтін жұмыс түрлерін баланың мойнына жүктейді.Мұндай қарым-қатынаста өскен
... ... ... әрқашан туғандары үшін қорқыныш сезімде болады.
5.Балаға кері әсерін
... ... ... қарым-қатынастың тағы бір түрі-зорлық-зомбылық “ұрып-соғу”.Мұндай қатынаста өскен баланың көпшілігінде
... ... ... деген көңіл соқпаушылық,ұжымға тез жұғысып ,бейімделе алмаушылық байқалады,қатігез болып
... ... ... кезде эмоцияларды зерттеу әрекеті заман талабына сай басқа бағытта
... ... ... алуда. Әсіресе, эмоциялардың жағымсыз тобы Жанұяндағы ата-ана мен бала
... ... ... қарым - қатынасында байқалып жүр.
Жанұялар әр түрлі болады, әр
... ... ... балалар кездеседі. Социологтар жанұяны әр түрлі типтерге бөледі: үйлесімді,
... ... ... ыдыраған, толық , толық емес жанұя деп. Жанұя толық
... ... ... да, бірақ тәрбие теріс болуы мүмкін. Кейде келіспеушілік, күнде
... ... ... болып тұратын толық жанұялар да кездеседі. Жанұядағы жағымсыз эмоция
... ... ... деңгейде бала психикасының дұрыс дамуына әкелмейді. Жағымсыз эмоциялардың ерлі-зайыптылар
... ... ... қарым-қатынасында, орта буын мен аға буын арасындағы қарым-қатынаста, әке-шеше
... ... ... бала арасындағы қарым-қатынаста алуан түрін байқауға болады.
Жанұядағы психологиялық саулық
... ... ... кикілжіңнің, зорлық-зомбылықтың әсерінен балалар бойында жағымсыз сезімдер мен эмоциялар
... ... ... Егер жанұяда ата-ана мен баланың бір-біріне деген мейірімділік,сүйіспеншілік
... ... ... болмаса, онда, практикалық психологтардың пайымдауынша ,жагымсыз эмоциялар баланың денсаулығына
... ... ... әсерін тигізіп, иммундық жүйесіне де көп зақым келтіреді.
Жоғарыда
... ... ... зорлық-зомбылықтың әсерінен балалардың көңіл-күйлерінде түрлі жағымсыз эмоциялар
... ... ... болып, олардың тәрбиесінде төмендегідей олқылықтар түрлері байқалады:
- баланың тәртібінің
... ... ... сабақтан кетіп қалуы;
- Қоршаған ортадағы адамдармен жиі дау-дамайға түсуі
- Нашақорлық,
... ... ... жаман әдеттерге әуес болуы;
- Суицидке дейін баруы;
- Заң бұзушылық, т.б.
Жанұядағы тәрбие
... ... ... өмірінде түрлі көрініс алады.
Авторитарлы ата-аналардың ересек балаларынан міндетті түрде
... ... ... талап етеді. Олар не себепте мұндай талаптар қойғанын түсіндіруге
... ... ... Сондықтан бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынас бұзылады.
Ересек баламен ата-ананың
... ... ... түсінбеушілік болады, егер оны кішкентай бала сияқты ұстаса. Баланы
... ... ... кішкентай, біресе ересек құқында ұстаса осы кезде де түсінбеушілік
... ... ...
4- кесте. Жанұядағы қарым қатынастың тәрбиеге ықпалы
Солардың ішінде
... ... ... У.А.Блинков, К.С.Лебединская, И.С.Кон, Дж. Джанпайд, М.Ю.Долфтов т.б. әке шешесінің
... ... ... қарым-қатынасында, оның мінез-құлық ерекшеліктерін ескермеуінен келіспеушілік туындап, ол баланың
... ... ... кеселге ұшырауына: ашушаң, қырсықты не болмаса ынжық, ез, тартыншақ,
... ... ... жасқаншақтық қылықтардың қалыптасуына себеп болады. Олар осыған орай Жанұя
... ... ... дұрыс болмауынан келіп шығатын тәрбиедегі қателіктерді төмендегідей жіктейді:
Баланың қуанышы,
... ... ... қайғысы секілді ішкі жан дүниесіндегі толқыныстарды көре тұра мән
... ... ... не оны байқамау, осындай балаға қамқорлық пен бақылаудың жетіспеушілігін-гиперпроекция
... ... ... атаған;
Қазымырлық пен көзден бір елі таса қылмай, бақылаудың да
... ... ... әкелмейтіндігін белгілеп, оны әсіреқамқорлық (гиперпроекцияның) күшті түрі деп белгілейді.
... ... ... душар болған балалар өсе келе еркіндікті қатты аңсайды да,
... ... ... қолы жеткен кезден бастап, жүгенсіз кеткен жылқы секілді алды-артына
... ... ... әр түрлі жағымсыз жағдайларға ұшырайды. Кейде мұны реттеп алу
... ... ... соғады да, баланың болашағы күмәнді істерге соқтырады;
Баланың жүріс тұрысын
... ... ... бақылаусыз қалдыру, кетірген қателіктеріне ескертулердің болмауы, тиымсыздық, тойымсыздық балаларды
... ... ... пен алаңғасарлық, қанағатсыздыққа тез сынып қалатын жігерсіздікке соқтырады;
Ауруын, әлсіздігін
... ... ... ата-анаға дегенін істету өзімшілдік, тәкаппарлық, бағасын арттыру секілді қылықтардың
... ... ... соқтырады. Сондықтан, ауру баланың жағдайы қаншалықты назар аудару талап
... ... ... нақты мөлшерлеу күрделі болса да,и аса маңызды мәселе екенін
... ... ... шығармау керек;
Баланың өзін қажетсіз сезінуі, ешкімге керек емес екенін
... ... ... сезінуі тұрлаусыз, секем алғыш секілді жүйке әлсіздігіне соқтырады және
... ... ... ауруына бейімділігін арттырады;
Жанұяндағы қаталдық: ата-ананың өзара қарым-қатынасындағы қаталдық-рақымсыздық пен
... ... ... жоқтан өзгені сылтауратып әлімжеттілік істейтін бейбастық, содырлыққа соқтырады «тазы
... ... ... тырнадан алады» дейді қазақ, мұндай мінезді;
Балаға әлі жетпейтін міндеттер
... ... ... одан ерекше міндет күту сағын сындырып, кінәмшілдік, өзіне сенімсіздік
... ... ... Себебі, ол әке-шешесі күткен үмітті ақтай алмаймын-ау деген қорқынышта
... ... ... шамасы келмейтініне көзі жеткендіктен, өзін нашар, әлсіз сезінеді;
Тәбиедегі қарама-қайшылық:
... ... ... бір сөз айтса, бала кімнің тілін аларын білмей, кімдікі
... ... ... кімнің айтқаны қате екенін ажырата алмай дал болады да,
... ... ... өз білгенін істеп кетеді. Сөйтіп, ол ешкімнің ақылын тыңдамайтын,
... ... ... ой-пікірімен санаспайтын тоңмайын, тілазар болып өседі.
Жанұя қарым-қатынасындағы қуатты күшке
... ... ... көзге көрінбейтін ықпал, әсер дегенді бала ақылымен, пайымдай алмаса
... ... ... сезініп түйсінеді. Ер бала болсын, қыз бала болсын әке-шешесі
... ... ... істесе де оған үлгі, өнеге, содан үйренеді, көргенін бірде
... ... ... бірде қайталайды.
Ата-ананың ықпалы өзінен-өзі бола қалмайды, балалар олардың қылықтарын
... ... ... көреді, ал бір көргенін тағы бір, сосын тағы бір
... ... ... көрген соң, ол мәнгі есте қалып, санасынан мықтап орын
... ... ... Естігені де осы қағида бойынша бір, екі, үш естіген
... ... ... құлағында, ойында қалып қояды да, кезінде дереу дайын формула
... ... ... санадан қалқып шығып, іс-әрекетке айналады. Одан соң сол формуламен
... ... ... үш рет қайталанып, мінез-құлық, іс-әрекет, не жүріс-тұрыс ерекшелігі болып
... ... ... қалады. Сөзде солай, керек кезде азына түсе қояды.
Балаға жанұя
... ... ... сөзі, мінез-құлқы ғана емес, ондағы қоршаған заттар да әсер
... ... ... Үйде кітап көп болса, жанұя иелері-әкесі мен шешесінің ұстағаны
... ... ... қалам, оқығаны кітап болса, баланың да көз ашып көргенінің
... ... ... әсерлі болатыны ғылыми педагогикалық, көркем әдебиеттер де айтылып келеді.
... ... ... естігені оқу, ғылым жайлы болса, әке-шешесінің сөзі де сол
... ... ... ондай баланың болашақта таңдап алар жолы да, соған сәйкес
... ... ... әрине, егер ата-ана соған оны тарта білсе[50].
Жалпы тәрбиелеу әдістері
... ... ... сана-сезіміне ықпал ету, іс-әрекетін ұйымдастыру, ынталандыру болып топтастырылған. Ата-ананың
... ... ... ықпал ету әдістері:
Ықпал ету арқылы баланың өзіне сенім нығайту;
Ықпал
... ... ... арқылы баланың психикасын тежеу;
Ықпал ету арқылы қуаныш сезімін ояту;
Ықпал
... ... ... арқылы теріс әрекеттерге итермелеу деп топтастыруға болады.
5-кесте. Ата-ананың балаға
... ... ... ету әдістерін топтасыру
Әдістер Мазмұндық көрсеткіштер Нәтижелері
1. Ықпал ету арқылы баланың өзіне
... ... ... нығайту.
2. Ықпал ету арқыл етежеу.
3. Ықпал ету арқылы қуаныш сезімін ояту.
4. Теріс
... ... ... түрткі болатын әдістер. Нандыру,сендіру, иландыру, ақыл-кеңес, іс-әрекетін, қуаттау, нұсқау,
... ... ... орынды көтермелеу, дәлелдеу, дұрыс бағалау, әділ ескерту, баламен санасу,
... ... ... болу т.б.
Ата-ананың балаға өз дегенін күштеп істетуі, қақпайлау, пиғылын
... ... ... санаспау т.б.
Орынды мақтау, мадақтау, көңілін көтеру, демалысын ұйымдастыру, керекті
... ... ... қажетін өтеу т.б.
Баланың ырқына көну, артықша еркелету, балаға мән
... ... ... бақылаусыз қалдыру, жәбірлеу, ұрысу, орынсыз кінәләу, алдау, мазақ ету,
... ... ... үлгі көрсету т.б. Өзіне сенім артады.
Тартыншақ, қорқақ, ырықсыз, жігерсіз, жалтақ,
... ... ... қулық.
Көңілі өсіп марқаяды, батылдық өзіне сенімі, өмірге құштарлығы қабілеттері
... ... ... өзімшіл, рақымсыз, ұқыпсыз, жалқау, қатыгез, зорлықшыл, озбыр, т.б.
а) Эмоционалды
... ... ... қажеттілік пен тәрбие;
... ... ... Қоғамның бір мүшесі ретінде адамда өзіндік
... ... ... формасы болады – ол басқа адамның психикалық тұрпатына бағытталу.
... ... ... адамның эмоционалдық жағдайдағы «бағдарлануды» қажетсіну эмоциялық байланыстағы қажеттілік деп
... ... ... Өзін қызығушылықтың заты ретінде сезінген кезде байланыс екі жақты
... ... ... Бала тәрбиесінің мақсаты эмоциялық байланыс жасау қажеттіліктерін қанағаттандыруда болуы
... ... ... мүмкін. Мысалы: ата-аналардың әртүрлі себептер мен басқа адамдармен байланыста
... ... ... болуы. Жиі мұндай тәрбие барысында көптеген қиындықтар туындайды. Ата-аналардың
... ... ... мақсаттарын ұстау үшін баланың жанұялық ортадан шығуына мүмкіндік бермейді.
ә)
... ... ... мәнінің қажеттілігі мен тәрбиесі;
Егер тәрбие өмірдің қажеттіліктерін жүзеге асыратын
... ... ... баламен қарым-қатынаста үлкен проблемалар туындайды. Осы қажеттіліктерді қанағаттандырмай адам
... ... ... таныта алмайды да, ең жоғарғы деңгейде өзінің талабын тарата
... ... ... Адам өзін-өзі таныту үшін тәжірибелік жағынан көрсету керек.
Өмірдің қажеттіліктерін
... ... ... балаға деген қамқорлық болуы мүмкін. Ананың, әкенің немесе әженің
... ... ... сүрулері тек қана баланың денсаулық жағдайын қадағалап отыру деп
... ... ... мүмкін. Олар оны ылғи түсіне білмейді, өздері керек болғанда
... ... ... өздерін бақыттымын деп сезінеді. Егер бала өсіп, олардан кетіп
... ... ... олар «өмір барлық мағнасын жойды» деп ойлайды. Бұған оның
... ... ... ретінде өзінің баласын қамқорлығынан шығарғысы келмейтін ана жатады.
... ... ... баланың дамуына зиян келтіреді.
б) Жетістікке жетудегі қажеттілік пен тәрбие;
Кейбір
... ... ... бала тәрбиесінде жетістікке жеткенін дәлелдеу түрі болып саналады. Ата-ананың
... ... ... мақсаты өздерінің ойларын орындату болып саналады. Тәрбиенің мақсаты қандай
... ... ... бір жағдаймен ата-аналар жете алмаған жағдайда баланың жетуі, мұндай
... ... ... мен-меншілдіктің элементтерін көруге болады: «Бізбаланы өзімізше қалыптастырғымыз келеді, себебі
... ... ... біздің өмірімізді жалғастырушы». Бала қажетті тәуелсіздіктен айырылады. Әдетте оның
... ... ... қабілеттеріескерілмейді. Бала таңдау алдында тұрады. Ата-ананың сүйіспеншілігі мен қажеттіліктері
... ... ... ғана өзін-өзі қысады. Мұндай жағдайда ол жалған жолға түсіп,
... ... ... тап болады. Бала керексіз сұранымдарға қарсы шыға алады, бірақ
... ... ... ата-ананың арасында келіспеушілік тудырады.
в) Нақты жүйенің іске асу ретіндегі
... ... ... жанұяларда кездеседітәрбиенің мақсатын баладан алыстатып өздері жұйелі тәрбиені өздері
... ... ... асыратын. Өз балаларына өте көп көңіл, ауқыт бөлетін білгір,
... ... ... санайтын ата-аналар. Кейбір тәрбиелік жүйелерді қарастыра отырып, педагогикаға қарсы
... ... ... жетуге тырысты, өз тәжірибесін іске асыруға тырысады. Қандай да
... ... ... болсын пайдалы жақтары болуы мүмкін, тек ғана ата-аналар ұмытпау
... ... ... бала тәрбиеге емес, тәрбие балаға керектігін.
«Жүйені іске асыру» тәрбиесі
... ... ... іштей ұқсас, бір жалпы ерекшелік ойланбау, баланың ішкі дүниесіне
... ... ... жібермеу.
г) Тәрбие белгілі бір қасиеттерді қалыптастыру ретінде;
Тарихтағы адамдар жеке
... ... ... дамуының жағдайындағы, бағалы идеялар болуы мүмкін екенін білеміз. Өмірге
... ... ... келтіретін бағалы қасиеттерді қабылдауға болады. Ата-ана өзінің бала тәрбиесінде
... ... ... бағалы қасиеттері болғанын қалайды. Мысалы: ата-анасы қызы не ұлы
... ... ... түрде ақылды, білімді, білікті болу керектігін білу керек.
Ашық мысалдар
... ... ... есейген баласын кішкентай сияқты дене тәрбиесімен айналысқанын ұнатады, өздерімен
... ... ... саяхатқа, қайықта жүзуге тау шаңғысымен айналасулы ойлайды. Қыз бала
... ... ... ал тәрбие ертеден ойластырылып қойылады: ер балаша киіну стилі,
... ... ... жаттығулар, қуыршақтар мен ойнау, т.с.с. Мұның барлығы баланың психологиясына
... ... ... дамымауына әкеп соқтырады.
Жанұяда да қуаныш орнату – ата-ананың үлкен
... ... ... маңызды міндеті. Оның мазмұны мен өлшемдері 8-кестеде көруге болады.
6-
... ... ... Жанұя қуанышының мазмұны мен өлшемі
Шарттары Мазмұны
1 Жанұя тәрбиесінің мақсаттылығы 1. Бала болашағын болжауы
2. баланы
... ... ... тәрбиелеуге ынтасы
3. Адамгершілік бағытты ұстануы
2 Жақсы үлгі-өнеге көрсету мүмкіндіктері 4. Ата-ананың шынайы беделінің
... ... ... мен шешенің өзара сыйластық қарым-қатынасы
6. Балаларының арасында сыйластық, достық қарым-қатынас
... ... ... білуі
7. Басқалармен сыйластық қарым-қатынаста болу
3 Ата-ананың
педагогикалық білімі 8. Балалардың жас ерекшелігі педагогикасы мен
... ... ... мәліметтенуі
9. Тәрбиелеу ұстанымдарын (принциптерін) меңгеруі
Болажампаздығы пед. жағдайларды шеше білуі
4 Ата-ана беделін
... ... ... пайдалана білу Балаға сөзін тыңдата білуі
Баланы соңынан ерте білуі
Баланы жақсыға
... ... ... алуы
Балаға жақыны, сырласы, ақылшысы бола білу
5 Жанұя тәртібі туралы білімі,
... ... ... /білімі/ Жанұяндда тәртіп орнатуы
Жанұя тәртібін балаға мойындатуы
Тәртіп туралы білімі
Өзі тәртіп
... ... ... болуы
6 Жанұянда пед. жағымдықты
орнату Баланың өзіне сенімін арттыра білуі
Күнделікті өмірден қуанышты
... ... ... сәттер таба білуі
Баланың жақсылығын арттырып, жаманын жасыра білуі
Баламен бірлескен
... ... ... қуаныш сезімін туғыза білуі.
Әдетте
... ... ... шешілуі екі жолмен өтеді: конструктивті және диструктивті. Конструктивті шешілуі
... ... ... адамдар қателіктерін түсініп, дұрыс шешімге келеді. Диструктивті шешілген жағдайда
... ... ... бір біріне өшігіп, кек сақтап қалады да келесі бір
... ... ... бәрін еске түсіреді, үдей берсе денсаулыққа кері әсері тиед.Шын
... ... ... қызметін анықтау үшін олардын нақты жолдарын қарастырған қажет, яғни
... ... ... жағдайда қайшылық деструктивті болса келесі жағдайда ол конструктивті болып
... ... ... мүмкін, даму сатысындағы бір жағдайда теріс роль атқарса, нақты
... ... ... жағдайда жағымды роль атқауруы шарт.
1.Конструктивті конфликті
... ... ... оппоненттердің әдеп ережесінен, іскерлі
қатынастардан және ақылды аргументтерден шет кетпеу
... ... ... туындайды.
2. Деструктивті конфликті екі жағдайды қарастырады: бұнда бірінші жақ
өздерінің
... ... ... және өздерінің позицияларынан қайтпайды өз дегендеріне қатал түрде
... ... ... және келесі жақтын мүдделерімен, тілектерімен санаспау кіреді; бұнда бір
... ... ... күрес барысында серіктесіне адамгершілік титығына тиеді, қорлап басын жерге
... ... ... әдістерін қолданады.
Конструктивті конфликт оң шешілуі, ол осыған әкеліп соққан
... ... ... кемшіліктерді жою болып табылады. Ал бұл себептер объективтіге жатады
... ... ... жұмыс жағдайының сәтсіздігі, еңбек ақы төлеу жүйесінің жетілмеуі, еңбекті
... ... ... тәртіпсіздігі, жұмыс ырғағының кемшіліктері, мерзімінен тым жоғары жұмыс орындау,
... ... ... мен міндеттерінің сәйкессізділігі, еңбек тәртібінің төмен деңгейі ұйымды басқарудың
... ... ... жетілмеуін көрсетеді де, сол кедергілерді жоюы, ұйымның өзін-өзі жетілдіруі
... ... ... саналады.
Деструктивті конфликтілер жиі субъективті себептерге байланысты пайда болады, әсіресе
... ... ... және қарамағындағылардың қате әрекеттері, және адамдардың психологиясының үйлеспеушілігі жатады.
... ... ... типологиясы (түрлері) әдіснамалық қана емес, тәжірибелік те роль
... ... ... болжау үшін, алдымен, қарама-қайшылықты тудыратын жағдайда мәселе бар екенін
... ... ... Кейін конфликті жағдайдың бағытының дамуын анықтайды. Одан соң түрткі,
... ... ... бағыттары, ерекше қасиеттері, мінезқұлқына әдейі назар бөліп отырып, дауға
... ... ... құрамын анықтайды. Ақырғысы, оқиға (инцидент) мазмұның талдайды.
Дау-дамайларды шешуде
... ... ... әдістер: әзіл, комплимент айту, жылы сөз, назарды басқа екеуіне
... ... ... маңызды мәселеге көңіл аударуға тырысу т.б.
... ... ... арасындағы дау-дамайлардың шешілуінің төмендегідей жолдары кездеседі: еріксіз көндіру –зорлап
... ... ... шешімін мойындату, екінші нұсқа- конфронтация- қарсыласқан адамдар бір-бірінің позициясын
... ... ... қабылдамайды, ызалану арта түседі. Үшінші: дау-дамайды шешуден бас
... ... ... тарту, бұл дау-дамай барысында туындаған қарама-қайшылықты шешуден қашу. Бұл
... ... ... жақсы жағы араға уақыт салу, ойлануға мүмкіндіктің пайда болуы
... ... ... сипатталады[53].
Тағы бір нұсқасы: дау-дамайды жұмсарту-бұл әдіс дау-дамайды өршітпей, бәсеңдетеді.
... ... ... шешілуінің дұрыс жолы- компромисс, екі жаққа да тиімді жолы.
... ... ... Конструктивті шешілуі адамдардың қателіктерін түсініп, қателіктерін кешіріп, дұрыс шешімге
... ... ... аяқталады. Сүйген адамды жеңу ешкімге де қуаныш әкелмейтінін екі
... ... ... түсінгендері жөн.
Конфликті жанұяда жағымсыз эмоциялар орын алып,
... ... ... мүшелері, балалар үшін психотравмалық жағдай тудырады. Жанұяндағы үлкен дау-дамайлар
... ... ... ата-ана мен балалар, орта буын мен аға буын арасында
... ... ... үлкен үрей, кінә, қорқыныш, ызы тудырып Жанұя мүшелерінің денсаулықтарына
... ... ... зиян тигізеді.
Жанұяда кездесетін дау-дамайларда ерлі-зайыптылардың тәртібі ашық және жабық
... ... ... өтеді: жабық түрде олар бір-бірімен қатынас жасамайды, қимылдарынан, көзқарастарынан
... ... ... болады, ал ашық түрінде олар бір-біріне қарсылық көрсетеді: есікті
... ... ... еткізіп жауып, бір бірін кінәлап қол көтеруге дейін барады.
... ... ... конфликтілрдің алдын алу жолдарын В.Владин, Д. Капустин, И.Дорно, А.Егидес,
... ... ... Ю.Рюриков төмендегідей жолдарын белгілеген:
*Басқа адамды өзіңдей сыйлай білу;
*Ол саған
... ... ... жақын адам екенін естен шығармау, ол сенің балаңның анасы,
... ... ... сақтамауға тырысу, жағымсыз эмоцияларды жинамау;
*Сексуалдық өмірге қатысты кінәламау, ол
... ... ... уақытта ұмытылмайды;
*Бөтен адамның көзінше ескерту жасамау;
*Өзіңнің жасқсы қасиеттеріңді үлкейтіп,
... ... ... пікірің әр уақытта дұрыс деп санамау;
*Көбірек сенім білдіріп, қызғануды
... ... ... тырысу;
*Басқа адамға құрметпен қарап, тыңдай да сөйлей де білу;
*Өзіңді
... ... ... жағынан көрсетуге ұмтылып, кемшіліктерді жоюға тырысу;
*Жолдасыңның қызығушылықтарымен санасу;
*Кейбір жағдайларда
... ... ... білгеннен білмеген дұрыс;
*Кейде бір бірінен дем алғанда дұрыс, оның
... ... ... қатынастан шаршап кеткенінде пайдасы бар;
Эмоционалды
... ... ... жанұялық конфликтітерді шешу:
1. Кез келген конфликтіде өзіне және қарсыласына сыйластық
... ... ... көрсету;
2. Конфликтіде өз қарсыласын тану, өзін орнына қою және ол
... ... ... әрекет ету;
3. Жанұяның әр мүшесі өз міндетін білу керек;
4. «Үйде кім
... ... ... деген сұраққа байланысты туған қақтығысты шешу : а) жанұяда
... ... ... әрбір сұраққа бірлесешешім табу; б) осындай сұрақтарға көңіл бөлмеген
... ... ... үйдегі лидер табиғи жолмен өзі табыла қалады; в) «басшы»
... ... ... жерлерді бөліп тастау;
5. Жұмыстағы және т.б. жердегі конфликтітерді, стресті үйге
... ... ... кемшіліктерге мән бермеу; ең бастысы, ол адамның артықшылықтары;
7. «Жолдасының» сізге
... ... ... «көзге шөп салу» сезімінен арылу керек және бір-біріне адал
... ... ... керек;
8. Конфликтіде ымыраға және өзара келісімге келу керек;
9. Есте ұстау керек:
... ... ... қалжың, сықақ, жылы сөз, көңіл бөлу және жылы сезімді
... ... ... кез келген қақтығысты конфликтітіреді;
10. Ең бастысы «МЕН» және «СЕННЕН»
... ... ... көшу керек.
Конфликт немесе түрлі жағымсыз эмоциялар жиі болып
... ... ... жанұялардың қызметін жақсартып, бала тәрбиесін дұрыс жолға қою
... ... ... ондай жанұяларға педагогикалық -психологиялық көмек көрсету қажет. Педагогикалық- психологиялық
... ... ... ҚР - ы білім мекемелерінде өткен ғасырдың соңғы
... ... ... жылдығындағы өз дәрежесінде қажет екенін дәлелдей білді. Адамның
... ... ... дүниесімен сырласып, оның психологиясын зерттеп, жүрген мамандар психологиялық
... ... ... психологиялық көмектің әрбір тұлға үшін аса қажет екенін
... ... ... Еңбектің қай түрі болмасын ғылыми тұрғыдан ұйымдастырса
... ... ... жақсы нәтиже бере алады. Ал бұл талапты орындау адамның
... ... ... психологиялық мүмкіндіктерін мейлінше толық, жан - жақты
... ... ... соған сәйкес ұтымды ұйымдастыру жолдарын табуды керек етеді[54].
... ... ... Мектептегі мұғалім
... ... ... оқушы арасындағы келіспеушіліктен туатын "мектептік мазасындану",
... ... ... жанұяда жиі болып тұратын ұрыс - керіс, конфликтілер
... ... ... психикалық саулығына жағымсыз әсерін тигізеді. Мектеп оқушыларының көпшілігін
... ... ... тыс өмір қызықтырады, олардың кейбірі өз орнын жағымсыз
... ... ... табады. Қазіргі кезеңде мектептерде көптеген негативті көріністердің
... ... ... оқушылардың сабақ үлгерімі мен тәртіп деңгейінің
... ... ... мектептегі әлеуметтік - психологиялық климаттың дұрыс болмауы,
... ... ... жеткіншектер мен жастардың қоғамда жат мінездерді жиі көрсетуі,
... ... ... бұзуға бейім тұруы жас мемлекетіміздің аяғынан нық басуына
... ... ... тигізбей өтуі мүмкін емес.
... ... ... Психологиялық білімді мектеп тәжірибесіне қолдану мен
... ... ... көмек көрсету жоғары кәсіби дайындықты, білімдікті талап етеді.Психологиялық қызмет
... ... ... барлық типтегі мектептерді, психологиялық - педагогикалық, медициналық
... ... ... әлеуметік көмек қажет ететін балаларға арналған білім
... ... ... психологиялық - медициналық - педагогикалық комиссиялар, түзету мекемелерін, ғылыми
... ... ... жоғарғы оқу орнын бөлімдері, ғылыми - әдістемелік кабинеттермен білім
... ... ... басқару органдары орталықтары, сондай - ақ білім
... ... ... үрдісіне қатысушыларға психологиялық көмек көрсететін барлық ұйымдарды түсінеміз[55].
Осындай
... ... ... бірлесіп мақсатты түрде жұмыс істеуі жанұялар жағдайын жақсартудың
... ... ... бір қолайлы жолы.
Психологиялық қызметтің негізгі
... ... ... Психологиялық ағарту - педагогикалық ұжымның, оқушылардың және ата
... ... ... аналардың психологиялық біліммен алғашқы танысуы. Жұмыстың негізі
... ... ... мынада: а) мұғалімдерді және ата - аналарды жас
... ... ... педагогикалық және әлеуметтік психологиялық негіздерімен, оқушыларды өзін -
... ... ... тәрбиелеудің негіздеріменн таныстыру. ә) жаңа психологиялық зерттеулердің
... ... ... қорытындыларын тарату және түсіндіру; б) психологиялық білімге деген
... ... ... қалыптастыру, олардың баламен жұмыс жүргізуде немесе өзінің жеке
... ... ... қолдану.
2. Психологиялық алдын - алу - баланың психикалық және
... ... ... дамуындағы болуы мүмкін келеңсіздіктердің алдын - алуға бағытталған
... ... ... Психологиялық алдын - алудың міндеттері мыналар болып табылады: а)
... ... ... оқушының әрбір жас кезеңінде толыққанды психикалық және тұлғалық
... ... ... қажетті психологиялық ахуалды сақтау жауапкершілігін қалыптастыру;
... ... ... баланың зерделік және тұлғалық дамуындағы белгілі
... ... ... мен ауытқулардың пайда болуына әкеліп соғатын ерекшеліктерін дер кезінде
... ... ... байланысты туындайтын келеңсіздіктердің алдын - алу . Психологиялық
... ... ... - алу жұмысы білім беру үрдісіне қатысушылардың барлығымен жүргізіледі.
3.
... ... ... диагностика - оқушыларды, тәрбиеленушілерді терең психологиялық - педагогикалық зерттеу,
... ... ... жеке ерекшеліктері мен икемділіктерін, оқыту және тәрбиелеу
... ... ... баланың поценциалдық мүмкіндіктерін, кәсіби өзін -
... ... ... анықтауын, сонымен қатар оқуындағы, дамуындағы, әлеуметтік бейімделуіндегі ауытқулардың
... ... ... мен механизмдерін анықтау болып табылады. Психологиялық
... ... ... жеке және топпен жүргізіледі.
4. Психологиялық түзету - балалық
... ... ... тұлғаның қалыптасу үрдісіне және оның жеке ерекшеліктерін сақтап
... ... ... педагог- психологтардың, дефектологтардың ,логопедтердің, дәрігерлердің, әлеуметтік педагогтардың және
... ... ... да мамандардың біріккен іс - әрекеті негізінде
... ... ... белсенді әсер ету.
5. Психологиялық кеңес беру -
... ... ... үрдісінде қызметін дамыту, тәрбиелеу және оқыту мәселеріне байланысты, педагогикалық
... ... ... оқушыларға, тәрбиеленушілерге, олардың ата - анларына және басқа да
... ... ... үрдісіне қатысушыларға, психологиялық кеңес беру арқылы көмек көрсету.
6.
... ... ... сұраныс бойынша жұмыс - негізгі жоспарланған жұмыстардан тыс сұраныс
... ... ... орындалатын қосалқы тапсырмалар(эксперимент жүргізу, сауалнамалар толтыру, мониторинг шығару)
Психологтың негізгі
... ... ... Педагогикалық үрдіс кезінде туындайтын қиындықтар мен олардың психологиялық
... ... ... анықтау, оларды жою мен алдын алу мақсаттарының жүзеге
... ... ... үшін нұсқаулар дайындау.
2) Тұлғалық қарым - қатынастарды басқару үрдісіне
... ... ... және ұжымдағы оңтайлы қарым - қатынас ұстанымдарын қалыптастыру.
3) Оқушыларға
... ... ... олардың ата - аналарына, мұғалімдерге және оқу мекемесінің басқа
... ... ... қызметкерлеріне нақты психологиялық көмек көрсету. Оқушылардың мамандыққа қабілетін
... ... ... Оқушылар арасында кездесетін ішімдіктің, таксикомания, нашақорлықтың таралуының,
... ... ... жыныстық сфера дамуының бұзылуының алдын - алу
... ... ... қазіргі заманғы психологтардың құралдарды қолданып, іс - шараларды өткізу[56].
... ... ... Білім саласындағы
... ... ... жеке тұлғасына мынадай сипаттама беруге болады.
1) Психолог
... ... ... ақыл - ой қабілеті өте жоғары дамыған, еркін
... ... ... жаңашыл, аналитик- экспериментатор, көзқарасы тәуелсіз.
2) Психолог жарқын жүзді, адамдармен
... ... ... істеуді сүйеді және оларды демей алады, адамдарға кең пейілді,
... ... ... есімдерін есінде жақсы сақтайды, әдепті, қарым -
... ... ... мәдениетті, көзіне сенімді.
3) Ол бірлескен жұмыстарды ұнатады, өз қызығушылығын
... ... ... топтың қызығушылығына бағындыра біледі, ұжданды, жауапкершілік сезімі мол,
... ... ... өзін - өзі түзей алады, мәселелерді тез, батыл шешеді.
4)
... ... ... эмоциялық жағынан тұрақты, ұстамды, байсалды, жағдайды таразыға тез салады,
... ... ... тұрақты.
Жанұялардың ішкі ахуалы таза болып қана қоймай, әрбір мүшесінің
... ... ... имандылыққа толы болу керек.
3 ЖАНҰЯДАҒЫ КОНФЛИКТІЛЕРДІҢ АЛДЫН АЛУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК
... ... ... ЖҰМЫСТАР
3.1 Жанұялық конфликтілердің балалар психикасына
... ... ... орай біздің арамызда қақтығысып қалатын жанұялар әлі де болса
... ... ... Оның басты себебі жеңіл мінезділік, маскүнемділік, жанұядан ата –
... ... ... біреуінің кетіп қалуы. Мұндай шалғайлықтың негізінде ата – аналар
... ... ... - өзі бақылауды тоқтады, бір – біріне көптеген өкпе
... ... ... сөздер айтады, бірін – бірі кемсітіп абыройларын төгеді, өз
... ... ... түсіреді. Ақыр аяғында олардың мұндай жиі жанжалдасуы төбелеске әкеліп
... ... ... Бұл жағдай балалар үшін жанұяда ауыр жара туғызады, олардың
... ... ... тебірентеді, бала өз үйінен өзі жиіркенетін болады, ата –
... ... ... әдеттілігі мен ізгілігіне тіпті сенімі болмайды.
... ... ... Жанұядағы жауапсыздық, бейқамдық, ұрыс – керіс, жанжал, дөрекілік,
... ... ... әкенің немесе ананың маскүнемділігі, төбелесқорлығы балаға жаман үлгі көрсетеді.
... ... ... жиі қолданатын жанұяларды ата – аналардың нашар қылықтары өз
... ... ... әсерін тигізбей қоймайды.
... ... ... Сонымен қарастырылып отырған проблемеда жанұя тәрбиесіндегі кейбір қиыншылықтар мен
... ... ... ерекше ескерудің қажет екендігі айтылып отыр. Бірақ жастардың келешек
... ... ... толып жатқан жалқаулық, көргенсіздік, көше кезушілік, дөрекелік, арамтамақтық сияқты
... ... ... басқа да жаман қылықтардың бөгет болуы мүмкін. Сондықтан ескілік
... ... ... сарқыншақтырымен күресу тиімді, нәтижелі тәрбие жұмысын жүргізудегі ата –
... ... ... талап етеді.
Жанұя
... ... ... олқылықтар мен қателіктер жастардың болашағына үлкен зиян келтіретіндігі сөзсіз.
... ... ... әрбір жанұяны, мектепті, жұртшылықты қатты ойландыратын басты мәселелердің бірі.
... ... ... Өмір тіршілігі ең бір
... ... ... деген теория мен схемедан әлдеқайда күрделі болады[20]. Адамдар қарым
... ... ... қатынасындағы құштарлық сезімі жастар өмірінде жаңа бір кезеңді бастайды.
... ... ... Қазіргі кезіңде некелесуге дейінгі проблема жайлы
... ... ... арасында әр түрлі көзқарастардың бар екендігін өмір көрсетіп отыр.
... ... ... Жастардың некелесуге дейінгі (проблема
... ... ... жастар арасында әр түрлі) қатынастарын білу және олардың болашақ
... ... ... жанұялық өмірі, неке оның бұзылу себептері жайлы көзқарастарымен
... ... ... үшін көптеген социологиялық зерттеу жүргізілген.
... ... ... «Бақытты жанұялық өмірді әркім өзінше түсінкуі мүмкін.
... ... ... экономикалық есеппен үйленуді мақсат етіп, барлық жағынан қамтамасыз етілген
... ... ... жеңіл автомобиль, қымбат гарнитур, ыңғайлы пәтері бар, қазіргі модамен
... ... ... институтта оқыиты адам табылса дейд». Бақытты жанұялық өмір –
... ... ... ең алдымен келешекте бір – бірімен өмір сүретін екі
... ... ... бақытты болуы, тек бір – бірін ғана емес, айналадағы
... ... ... да сыйлаай білуі, барлық қиыншылықтарды ұрыс – керіссіз шешу,
... ... ... өмірде жас жұбайлардың тең құқықты болуы.
Кейбір жастар неке
... ... ... жетпей – ақ үйленуге шешім қабылдайды. Олар ата –
... ... ... аға жолдастарының ақылын тыңдамайды, айтқандарына көнбейді. 18 жаста оқу
... ... ... жанұя өмірін ұштастыру өте қиын – бұл ұйқысыз ұзақ
... ... ... жүйкенің тозуы, материалдық жағдайдың ққйыншылығы. Осы ауырлықтың бәрін жастар
... ... ... қиыншылығы. Осы ауырлықтың бәрін жастар көре алмайды, өзара қатынастары
... ... ... конфликтілік жағдай туады, ал мұның бәрі жанұяның бұзылуына әкеліп
... ... ... Жастар арасында мұндай әр түрлі
... ... ... болу себептері, олардың некелесу, жанұя құру жөнінде өмірде кездесетін
... ... ... басты мәселелерді жете біле бермеуі. Сондықтан тәрбие процесінде еске
... ... ... жайттар:
- біріншіден, күйеу бала мен қалыңдық
... ... ... болашақ жұбайлық өмір, ата – аналармен өзара қатынас, бала
... ... ... туралы белгілі құқықтық, психологиялық – педагогикалық, медициналық білімнен хабардар
... ... ... керек;
- екіншіден, шын махабатты түсіне білу,
... ... ... сақтау және дамыту – жоғары адамгершілік дәрежеге жатады. Махаббат
... ... ... жас адам үшін қуанышты өмірдің айдын көрінісі. Шын махаббат
... ... ... басты себебі, жанұяны байланыстырып нығайтудың маңызды факторы болады;
-
... ... ... үшінші, ауыр дау – жанжал, келіспеушілік жағдайларында әрбір
... ... ... адам өзін - өзі ұстай білуі қажет.
... ... ... Соңғы жылдары некені бұзушылардың да саны
... ... ... Бұл жағдай жас жанұялар арасында жиі байқалады. Орта есеппен
... ... ... үшінші неке ажырасады. Бұның басты себебі конфликт.
... ... ... Конфликт [16] психологияда (лат.
... ... ... – тартыс, қақтығыс, қайшылық) – қайшылықтың шегіне жеткен конфликтіі
... ... ... бір шешімге келердің алдын да не істі орындау кезінде
... ... ... арасындағы көзқарас, мақсат қайшылығы. Конфликт адамның іс - әрекеттің
... ... ... бірдей кездесе бермейді. Конфликт кезінде адам неше түрлі ниеттердің
... ... ... тек біреуін ғана таңдап алады. Конфликт үстінде зандай ниеттің
... ... ... шығуы көбінесе алға қойған мақсатқа байланысты.
... ... ... Бірқатар социологиялық зерттеулерге қарағанда жанұяның бұзылуы көптеген
... ... ... байланысты. Олар: алкогольды ішімдіктерге салыну, материалдық қиыншылықтар, пәтер мен
... ... ... жағдайы, мінездердің сәйкес келмеуі, ата – аналармен өзара қарым
... ... ... қатынастың нашарлығы, жанұялық міндеттерді орындауда (үй еңбегі, баланы күту,
... ... ... т.б.) жұбайлардың өзара келіспеушілігі, қызғаныш сезімі, опасыздық, жаңа махабаттың
... ... ... болуы, сексуалды сыйымсыздық т.б.
... ... ... Бұл факторлардың ішінде ішімдікке салыну, материалдық қиыншылықтар, қызғаныштық,
... ... ... сияқты мотивтер сөзсіз жанжал туғызады. Бірақ бұл мотивтер әр
... ... ... негізгі себеп бола алмайды. Сондықтан жұбайлар арасындағы конфликт дәлелсіз
... ... ... байланысты болса, некенің бұзылуына жол берілмейді.
... ... ... Некенің мызғымас берік болуының басты
... ... ... жұбайлар жоғарыда айтылған факторларды болдырмаудың тәсілдерін іздестіріп, берік жанұя
... ... ... тырысулары керек; рухани жақындық, яғни қасындағы адамды сезе білу,
... ... ... жағдайда бір – біріне көмек көрсетуі тиіс; көзқарастарының, ниеттерінің,
... ... ... үйлесімдігі болуы керек; ізгілік сенімділік, әдептілік, альтруизм – жоғары
... ... ... белгісі.
... ... ... ұжымда қарым – қатынас дау – дамайсыз болмайды. Олар
... ... ... қызметке кедергі жасап, нәтижесі нашар болып та жатады. Бірақ
... ... ... дау – дамайдың жағымды әсері бар деп есептейді. Конфликт
... ... ... қозғалыстық негізі себебі болып, қарама – қарсы пікірлерді алға
... ... ... шындыққа себеп болады екен. әйтседе конфликті жағдай әр адамға
... ... ... түрлі әсер етіп, ұжымдағы қарым – қатынасқа, қызметке тағы
... ... ... Сондықтан дау – дамайдың табиғатын түсіну әрқайсымызға пайдалы десек
... ... ... айтқандық емес.
Конфликт психологиялық сөздікте былай аударылады. Конфликт латын сөз
... ... ... - кикілжің. Мұның мағынасы - өткір эмоцияларды ашу. Ол
... ... ... болып бөлінеді:
жеке бастық ішкі күйзелісі;
екеу ара кикілжің;
... ... ... арасындағы кикілжің.
... ... ... соншалықты үйрешікті нәрсе, тіпті адамның бір – біірінен қатынасының
... ... ... бөлігі. Біз ол кикілжіңге талдау жасамаймыз, ойланып оны болдырмау
... ... ... қарастырмаймыз. Көпшілік арасында кикілжің туып жатады. Кикілжің кері пиғыл
... ... ... мүмкін. Дегенмен де, өзара айтыс, пікіталас әркімнің дүние –
... ... ... қалыптастырады.
Кикілжіңге
... ... ... құқығына нұқсан келтірмейтіндей етіп рұқсат ету керек. Бұл үшін
... ... ... мазмұн мәнін мейлінше эффектілі түрде адамдардың бір – бірімен
... ... ... – қатынасын жандандыра алатындай шамаға жеткізу керек. Негізгі интеграциялық
... ... ... жанұя, мектеп, қала, мемлекет.
... ... ... – педагогикалық зерттеулерде бала мінез – құлқының ауытқу мәселесі
... ... ... зерттелініп сипат алғанымен, қалыпты дамыған бала мінез – құлқының
... ... ... түрлерінің туындау себептері ғылымда өз деңгейінде зерттелінбеуде. Л.С. Славина
... ... ... с аффективным поведением» атты еңбегінде кіші мектеп жасындағы
... ... ... аффективті мінез – құлқына мыналар тән: өкпелегіштік, бұзықтық, бірбеткейлік,
... ... ... Олар басқа балалармен үнемі ұрысып, керісіп, ескертулерге тез ренжіп
... ... ... Автор мұндай мінез – құлық оның ұғымындағы дұрыс құрылмаған
... ... ... қарым – қатынастардың салдарынана және де жанұяда болатын
... ... ... – дамайлардың әсерінен туындайтын қорытындыға келеді.
... ... ... Эмоцианальды қызбалық және ұшқалақтық немесе
... ... ... танымдық және қозғалыс іс - әрекетінің кедергісі, оның темпераменті
... ... ... жүйке әрекетінің туа біткен жеке ерекшеліктерінің көрінуімен байланысты болуы
... ... ... Асықпаушылық пен баяу қозғалу флегматиктерге тән болса, артық қозғалу
... ... ... тұрақсыздық – сангвиниктер мен меланхоликтердің айрықша белгісі. А.А. Роян
... ... ... қарым – қатынасқа түсулерінің қиындықтарын барлай отырып, олардың мінез
... ... ... құлқындағы мынандай бітістерді, яғни, өрескелділігі, сенбеушілігі, агрессивтілігі болатындығын анықтады.
... ... ... Захаров тәрбиедегі ауытқушылық жанұяда көрініс береді және оның себептері
... ... ... құрылымында болады, сондай – ақ ата – ананың балаға
... ... ... – қатынасынан туындайтынын айта келіп осы бағыттағы тәрбиенің мынадай
... ... ... параметрін бөліп көрсетеді.
-
... ... ... түсінбеушілік;
-
... ... ... тоталитарлық сәйкессіздігі;
-
... ... ... балалармен қарым – қатынасындағы икемсіздігі;
-
... ... ... балағға қараудағы бір қалыпсіздігі;
-
... ... ... ата – аналардың өзара
... ... ... келіспеушіліктер.
Жанұя
... ... ... осындай мәелелерді ескерген автор бала мінез – құлқының бұзылуына,
... ... ... «тууына» себепші болатындығын көрсетіп, егер ата – аналар өздерінің
... ... ... проблемаларын дер кезінде шешіп отырса, бала психологиясының бұзылуына
... ... ... бермейтінің баса айтады.
... ... ... себептердің қатарында әсіресе баланың әлеуметтік – психологиялық қараусыздығы, оларға
... ... ... ортаның немқұарйлы қатынасы басты орын алады, нәтижесінде шет қалу,
... ... ... қажет еместігі, қорғансыздығы сияқты сезімдер туындайды.
3.2Ата- аналар арасында
... ... ... конфликтітердің себептерін анықтау
Зерттеу жұмысымыздың дәлдігін анықтау мақсатында Ақмола
... ... ... Еңбекшілдер ауданы Ақбұлақ негізгі мектебі сынып оқушыларымен және ата
... ... ... эксперименттік тәжірибе жұмыстарын ұйымдастырып өткіздім. Эксперименттік жұмысымыздың алғашқы
... ... ... жанұядағы ата аналар арасындағы конфликтітердің туындауы бала тәрбиесіне тигізетін
... ... ... әсерін анықтау мақсатында диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргіздім.
“Жанұяның кинетикалық суреті”
... ... ... кескіндеу әдістемесін қолдандым. Бұл әдістеменің авторы: Г. Т. Хоментаускас.
... ... ... мақсаты: Жанұя ішілік өзара қарым-қатынас ерешеліктерін анықтау, баланың жанұядағы
... ... ... мен қобалжуын жауаптар негізінде бағалау. Қажетті материалдар: 15х20 ақ
... ... ... қарындаш, қалам, өшіргіш.
Алдымен баламен
... ... ... деген сөз қандай мағынаны білдіретінін анықтап алу қажет. Одан
... ... ... балаға әрекет үстіндегі өз жанұясының суретін салу ұсынылады. Жұмысқа
... ... ... минут уақыт беріледі.
Тапсырманы
... ... ... барысында мыналарға мұқият көңіл аударылуы керек:
а) суретті салу жүйесі
б)
... ... ... секундтен артық кідіріс
в) мүшелердің өшірілуі
г) сурет салуды талқылаумен
... ... ... салумен байланысты эмоционалдық толқулары.
Тесты талқылау келесі жүйеде өткізіледі.
1. Суреттің
... ... ... көлемі.
2. Жанұя мүшелерінің саны.
3. Жанұя мүшелерінің дене өлшемдері
... ... ... -әкесі
... ... ... -шешесі
... ... ... -інісі
... ... ... -сіңлісі
... ... ... -атасы
... ... ... -әжесі
4.Жанұя мүшелерінің
... ... ... қашықтық. Арасындағы артық нәрселер мен заттардың болуы.
5. Жануарлардың салынуы.
6.
... ... ... салу түрі
• схемалық
• шындалған
• эстетикалық
• табиғаттылық
7. Жағымды эмоциялардың байқалуы (1,2,3 балл)
8. Кері эмоциялардың
... ... ... (баллмен)
9. Сурет салу барысында іскерлік пен шеберлікті пайдалану деңгейі.
... ... ... суреттердің нәтижесінде түрлі ахуалға байланысты қорытындылар жасалып, көрсеткіштері анықталды.Сонымен:
... ... ... -жағымды жанұялық жағдай 25 оқушының -30% да байқалды.
... ... ... -алаңдаушылық жағдай 20 %да айқындалды
... ... ... жағдай 25% да анықталды
... ... ... танытатын-10%да
-өзін сенімсіз сезінетін жағдай-15% да байқалды.
Тест
... ... ... социограмма".
Бұл суреттік проективтік әдістеменің авторлары Э.Г.Эйдемиллер және О.В.Черемисин.Осы тест
... ... ... субьекттің орнын, тұлғааралық қатынасты анықтауға мүкіндік береді. Әдістеменің
... ... ... зерттеуді жүргізу үшін диаметрі 110 мм шеңбер сызылған ақ
... ... ... беріледі. Зерттеушіге өздерін және жанұя мүшелерін шеңбер түрінде
... ... ... көрсету ұсынылады. Тестілеудің нәтижесін қорытындылауға байланысты авторлар келесі
... ... ... ұсынған:
• Жанұя мүшелерінің саны, шеңбер көлеміндегі орны;
• шеңберлердің үлкендігі;
• шеңберлердің бір -
... ... ... алшақ, жақын оналасуы.
• арасындағы қашықтық.
Бірінші критерий бойынша
... ... ... нақты жанұя мүшелерінің санымен суретке түскен адамдар санын салыстырады.
... ... ... Келесіде көңіл шеңберлердің үлкендігіне аударылады. Өзін өзгелерден
... ... ... қылып бейнелеу баланың өзін басқалардан жоғары бағалауын
... ... ... ал кіші қылып салуы - өзін кемсітетінін білдіреді.
... ... ... басқа мүшелердің шеңберін үлкен қылып салуы
... ... ... алдындағы беделінің жоғары екендігін білдіреді.
Зерттеудегі көбірек мағлұматты осы шеңберлер
... ... ... қашықтық береді. Шеңберлер арасындағы алшақтық осы жанұя мүшесімен конфликтердің
... ... ... болып тұратынын білдіреді. Ал керісінше жақын орналасуы осы
... ... ... мүшелерінің арасында ерекше жақындық, туыстық сезімдерінің жоғары
... ... ... білдіреді [57].
Шеңберлердің қиысып
... ... ... бір - бірінің ішінде орналасуы жанұя мүшелерінің арасындағы симбиотикалық
... ... ... білдіреді.
Ал келесі интерприотация
... ... ... мүшелерінің арасында жеткілікті үйлесімді қарым - қатынастың жоқтығын
... ... ... үшінші суреттеп, "Менің аз Жанұям бар - ол мен
... ... ... ұлым", "Ата - ана мен сіздерге ризамын, бірақ маған
... ... ... жанұямның мәселелері көбірек маңызды.
"Жанұялық социограмма" тестының қолайлығы жанұя мүшелерінің
... ... ... қарым қатынас пен байланыст психотерапияны бастамай тұрып анықтай
... ... ... Бұлардың барлығы психологқа жанұядағы пайда болған қиыншылықтарды әр жағынан
... ... ... көріп, анықтауға мүмкіндік береді. Алдағы жұмыс жоспары мен әдістерін
... ... ... көп септігін тигізеді.
Жанұялық социограмм тестіне барлығы 20 оқушы
... ... ... ішінде конфликтілер болып тұратын жанұялар саны және баланың бойында
... ... ... сезімін ұялататын қатаң ата-аналы жанұялар саны көп санды
... ... ... Демек социограмма қорытындысы мынадай:
-сәтті
... ... ... жанұяда тұрамын деушілер-33%
-конфликтіліжанұяда тұрамын
... ... ... -жағдайсыз жанұяда тұрамын дейтіндер-30%
... ... ... - өзін осы жанұяда бөтен сезінетін, өзін
... ... ... құрылған жанұяда конфликтіліжанұяда жағдайсыз жанұяда өз жанұясында бөтен
33% 27% 30% 10%
Осы зерттеулердің нәтижесінде
... ... ... жағдайсыз жанұя анықталды. Әр бір жанұяға жеке мінездеме берейік.
... ... ... 1. Толық емес, анасы баласын жалғыз асырап
... ... ... баласы өте қиянқы, сотқар, анасы бірге қосыла келенсіз әрекеттер
... ... ... (шылым шегу, алкаголь)
2. Жанұя – толық емес
... ... ... екеуісі тірі болғанымен балаларды жақындары тәрбиелеуде, әкесі басқа жанұя
... ... ... өмір сүруде, ал балалары болса осыған байланысты күрделі эмоциялық
... ... ... кешуде.
3. Жанұя толық емес, әкесі ішімдікке салынған, әкелері
... ... ... өмір сүруде, бала темекі мен алкагольді ешбір жабырқаусыз қолдануда
... ... ... бұдан да басқа жат қылықтар байқалуда.
4. Жанұя
... ... ... салынған конфликті жанұя. Баланың бір түйір нансыз ќалған күндері
... ... ... кездеседі. Жанұяда болып тұратын ұрыс керістер балаға кері әсер
... ... ... 5.Жанұя – толық жанұя, әке-шешесі жұмыссыз алайда анасы балаларын
... ... ... жақсы тәрбиелеуге бар мүмкіндікті жасауда, балалары сотқар. Әрине бұл
... ... ... әкенің тәрбиесі жеткіліксіз болуда.
6.Жанұя – толық жанұя, бірақ ата-анасының
... ... ... тәрбиесінде атқаратын рөлдері мүлдем дұрыс айқындалмаған жеңілтек жанұя, жанұяда
... ... ... тұсынан келеңсіз жатқылықтар байқалады.
Ең алдымен“Жанұядағы баланың рөлі”
... ... ... ата-аналарға арналған сауалнама жүргіздім.Бұл сауалнаманың негізгі мақсаты әрбір жанұядағы
... ... ... бөлінген уақыт мөлшерін анықтау, баланың бос уақытын ата-ана қалай
... ... ... анықтау, бала жанұяда қандай рөлге ие және орнын анықтау,
... ... ... баланың ерекшелігін анықтауға көмектесу.
Сауалнама
... ... ... сұрақтан тұрады.Олар мынадай сұрақтар:
- күніне балаңызға қанша уақытыңыз
... ... ... жанұяңызда қандай мерекелер және дәстүрлер аталып өтеді?
-
... ... ... сүйікті ойыншығы және қандай ойындар ойнайды?
- үлкендерге баламен
... ... ... ойын ойнауға болады?
- жанұяңызда баланың бос уақыты қалай
... ... ... баланы кім тәрбиелейді?
- баланың компьютермен, теледидармен қатынасы?
-
... ... ... балаңыздың сүйікті кітабы қандай?
- сурет сала ма?Немен салады?
-
... ... ... аға,іні -қарындастары бар ма?
- достары ше?
- жанұяңызда
... ... ... табиғат бұрышы бар ма?
- оларға үлкен-кішінің қарым-қатынасы қандай?
-
... ... ... балалар тәрбиесі жөнінде көтерілген мәселені отыңыздың басында кім шешеді?
-
... ... ... не үшін балабақшаны таңдадыңыз?
Сұрақтарға жауап алудың нәтижесінде әрбір жанұяда
... ... ... қандай мөлшерде көңіл бөлетінін анықталды. Сауалнаманың нәтижесінде ең көп
... ... ... баланың бос уақытын орташа ұйымдастыратындар иеленді.Балалар көбінесе бос уақыттарын
... ... ... қалауы бойынша өткізетіндігі анықталды.Сауалнама қорытындысының көрсеткіштері мынадай:
... ... ... - Ата-аналардың 40% баланың бос уақытын
... ... ... ұйымдастыруға тырысады,балаларын түрлі үйірмелер мен спорттық секцияларға тартып қатыстыруға
... ... ... - Ата-аналардың 45%
... ... ... бос уақытын ұйымдастыруға орташа, жұмыстан қолы бос уақытта тырысады.
... ... ... - Ата-аналардың 15%
... ... ... баланың бос уақытын ұйымдастыруға араласпайды.Баланың өзіне толықтай бос
... ... ... өткізуге еркіндік берілген.
баланың бос уақытын дұрыс ұйымдастырады баланың бос уақытын
... ... ... орташа баланың бос уақытын ұйымдастыруға араласпайды
40% 45% 15%
“Сіз қандай ата-анасыз”сауалнамасы. Ата-ананың жанұядағы
... ... ... қызметін, балаға қатысты қарым-қатынасын анықтауғамүмкіндік беріледі. Тест 3
... ... ... жауабы бар он сұрақтан тұрады.