... ... ... КІШІ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ КӨРУ МҮМКІНДІГІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ ҚАБЫЛДАУЫНЫҢ
... ... ... НЕГІЗІ
1.1 Кіші мектеп жасындағы нашар көретін
... ... ... клиникалық-педагогикалық- психологиялық сипаттамасы
Арнайы білім беру жүйесіндегі арнайы
... ... ... беру - арнайы оқытуда және тәрбиелеуде ерекше қажет
... ... ... баланың денсаулығына байланысты құрылған мектепке дейінгі, жалпы және кәсіби
... ... ... беру болып табылады.
Қазіргі арнайы педагогика негізнен жалпыға бірдей әлеуметтік
... ... ... сәйкес емес және мектептегі білім алу деңгейіне сәйкес емес
... ... ... зерттейді. Арнайы білім беру мекемесі дамуында денсаулығы шектелген балаларды
... ... ... тәрбиелеу мекемесі болып табылады. Даму мүмкіндігі шектелген балаларды тәрбиелеу
... ... ... олардың жалпы сипатын, кемістік құрылымы мен түрін, сондай-ақ жас
... ... ... талдап алғанымыз жөн.
Даму мүмкіндігі шектелген балалар тобына психикасы мен
... ... ... бітімінде түрліше ауытқулары бар және жалпы дамуы бұзылған балалар
... ... ... Аномальды дегеніміз - ол anomalos грек тілінен қате, теріс,
... ... ... емес деген мағынаны көрсетеді.
Бір қызметтің кемістігі немесе дефектісі тек
... ... ... бір жағдайда ғана баланың дамуына әсерін тигізеді. Бір кемістіктің
... ... ... бала организмінің кеміс дамуын анықтамайды. Мысалы, бір құлағы естімесе
... ... ... бір көзі көрмесе - бұл міндетті турде кемістіктің дамуына
... ... ... өйткені бұл жағдайда баланың жалпы көру, есту мүмкіншілігі бұзылмай
... ... ... Аталмыш кемістіктер баланың қоршаған ортамен қарым-қатынасын бұзбайды және оқулықтардағы
... ... ... оқуына, жалпы білім беретін мектептерде оқуына кері әсерін тигізбейді.
... ... ... бұл дефектілер бала организмінің кеміс дамуының себебі болып есептелмейді.
... ... ... белгілі бір жасқа келген ересек адамның организмінде пайда болған
... ... ... немесе дефект жалпы ауытқуға әкелмейді, өйткені оның психикалық даму
... ... ... қалыпты жағдайда өтті.
Сондықтанда, аномальды балалар тобына кемістік салдарынан дене
... ... ... және психикасының дамуы тежелген немесе бұзылған, және арнайы оқыту
... ... ... тәрбие қажет ететін балалар
жатады.
Даму мүмкіндігі шектелген балалардың негізгі категорияларына
... ... ... келтірілген) жататындар:
1. Есту қызметі бұзылған балалар (керең немесе саңырау,
... ... ... еститін, кеш естімей калғандар);
2. Көру қызметі бұзылған балалар (соқыр,
... ... ... көрмейтін, нашар көретін);
3. Сөйлеу қабілеті бұзылған - логопаттар;
4. Интеллект
... ... ... немесе ақыл-ой, сана-сезімінің
... ... ... бұзылған балалар (ақыл-ойы кеміс және психикалық дамуы тежелгендер);
5. Психикасы
... ... ... дене бітімінің дамуы комплексті түрде бұзылған (соқыр мылқаулар, көрмейтін,
... ... ... ақыл-ойы жетілмеген және т.б.);
6. Тірек-қимыл аппаратының кызметі бұзылған;
7. Психопатиялық
... ... ... түрде жүріс-тұрысы, мінез-құлығы бұзылған
... ... ... жатады.
1-сурет
Форманы қабылдау, яғни, фоннан фигураны ажырату процесі
... ... ... көрудің қатысуынсыз объектінің контурын анықтау процесі белсенді сипап сезудің
... ... ... орындалуы мүмкін. Шын, құрал-саймандық сипап сезуінде форманы тануға қабілетті,
... ... ... жоғарыда айтылғандай, бұл жағдайда бейненің бұрмалануы байқалады [36,37,51].
... ... ... Тері-механикалық және қозғалыс анализаторларының біріккен әрекетінің негізінде орындалатын форманы
... ... ... сезу арқылы қабылдауда жетекші орынды соңғысы алады. Объектіні қолмен
... ... ... кезінде миға бұлшықет терісіндегі болып жатқан өзгерістермен байланысы
... ... ... ақпараттар, импульстер түседі. Нәтижесінде сипап жатқан қозғалыстың кинестезиялық бейнесі
... ... ... болады. Тері сезінуімен толықтыра отырып, ол сезініп отырған заттың
... ... ... адекватты бейнелейді.
Көру мүмкіндігі нашардардың сипап
... ... ... арқылы форманы қабылдауын зерттеу олардың сезімдік тәжірибелерінің жоғары екендігі
... ... ... сипап сезуді тексеру тәсілдерін жылдам меңгеру қабілеттілігі анықталды.
... ... ... Объектінің көлемін қабылдау процесі белсенді сипап сезу белсенділігі негізінде
... ... ... асады. Жоғарыда айтылғандай адам денесінің жарты бөлігі өлшеуіш құрал
... ... ... қолданылуы мүмкін.[36,45]
Бағдарлану процесінде кеңістікті қабылдау және адамның
... ... ... орналасқан жерін, сонымен қатар, оны қоршаған объектілерді анықтау орындаған
... ... ... жүйесі құралатын бағытталуды ажырату – алдынан-артқа, оңға және солға,
... ... ... төмен және аралық есеп жүйесімен - сезім мүшелерінің көрсеткіштерімен
... ... ... қозғалыс дифференцировкасын өңдеу негізінде қалыптасады.
Кеңістікте бағдарлануын
... ... ... тапсырманы шешу процесі ретінде анықтауға болады: «бағытты таңдау», «бағыттылықты
... ... ... «мақсатты айқындау». Осы міндеттерді орындау кез келген кеңістікте бағдарлану
... ... ... – кішігірім кеңістікте жақын бағдарлану үшін өте қажет, осының
... ... ... үлкен кеңістікте алыс бағдарлану іске асады.
Кеңістікті
... ... ... процесі барлық анализаторлар мен шартты рефлекторлы тұтас әрекетінің арқасында
... ... ... асады. Олардың біреуінің қызметі бұзылса адамның кеңістікті қабылдап, ажырату
... ... ... айырылады. Кеңістік қабылдауға әсер ететін сезім мүшелерінің болмауына қарамастан
... ... ... функциясының бұзылуы кеңістікте бағдарлана алуын қиындатып шектейді. [36,37,51]
... ... ... Буржуазияның идеологиялық тифлопсихологиясында көру мүмкіндігі нашар кездегі
... ... ... бұзылуы рецепторлы теорияның позициясымен түсіндіріледі. Осы теорияға
... ... ... кеңістікті ажырату симультантты көру функциясы болып табылады. Шынында, кейбір
... ... ... кеңістіктік қасиеттерді бірмезгілді және тұтас қабылдау сипап сезу арқылы
... ... ... деп айтқан.
Дегенмен, көру мүмкіндігі нашардардың
... ... ... бағдарлануындағы қиындықтардың нағыз себебі, адам сипап сезумен қабылдаудың басқа
... ... ... сақталған түрлерінің көмегімен сыртқы өмірінің кеңістіктік қатынастары мен белгілерін
... ... ... мүмкін еместігінен құралмайды, ол, көру мүмкіндігі нашар кезінде біріншіден
... ... ... тарылып кеңістіктік елестету мен кеңістіктің қабылдаудың дифференциалдылығымен нақтылығы төмендейді,
... ... ... екіншіден өмірді дистантты қабылдау мүмкіндігі айтарлықтай шектеледі.
Көретіндер көп жағдайда
... ... ... орналасқан орнын анықтай алады, жағдайды бағалап, кедергілерді автоматты түрде
... ... ... шығады. Сонымен қатар, көру мүмкіндігі нашардар сананы үздіксіз бақылауынан
... ... ... операциаларды құрады. Ең маңыздылығы жағынан төмен кедергі – тратуардағы
... ... ... шалшық, кез – келген өзгерістер тіпті жақсы жерлердің өзгеруі,
... ... ... мүмкіндігі нашар балалардан үлкен зейінділік пен қадағалаушылықты талап етеді.
... ... ... Бұл әрине, көру мүмкіндігі нашардардың бағдарлану дағдылары
... ... ... автоматизацияланбағанды білдірмейді. «Көру мүмкіндігі нашарлардың бағдарлануында көретіндердікі сияқты қозғалыстың
... ... ... түрлері болады, сенсомоторлы регуляция үнемі қайталана бергендіктен сананың қатысуынсыз
... ... ... түрде жүзеге асады». Мысалы: жақсы танитын жерде көру мүмкіндігі
... ... ... адам әңгіме жүргізіп, тіпті қиын сұрақтарды ойланып шешуге
... ... ... болады [49,52].
Көру мүмкіндігі нашардардың бағдарлау процесінің анализінің тиімділігі
... ... ... В.С.Сверлов кеңістікте бағдарланудың классификациясын жасап шығарды. В.С.Сверлов көру мүмкіндігі
... ... ... бағдарлануының келесі түрлерін көрсетті:
1. Затты тану кеңістігінде бағдарлану, оған
... ... ... [36,29]
- тіпті
... ... ... саусақпен сипап сезуге қол жетпейтін кішігірім кеңістікте бағдарлану. Бұл
... ... ... құрал – сайман сипап сезуі маңызды рөл атқарады, иненің,
... ... ... және тағы сол сияқтылардың көмегімен, кейде тілде қолданылады (
... ... ... инеге кіргізу ).
... ... ... - бір немесе бірнеше сипап сезу саусақтарының көмегімен кеңістікте
... ... ... - қол
... ... ... бір мезгілде шектелген зонаны қармап, кеңістікте бағдарлану; соңғы екі
... ... ... белсенді сипап сезу жетекші рөл атқарады.
2. Жұмыс кеңістігінде бағдарлану:
... ... ... - қол қимылының
... ... ... зонасында кеңістікте бағдарлану
... ... ... ... ... ... ( тұрмыстық, оқу, өндіріс
... ... ... бағдарлану );
... ... ... дененің стереотипті ауысуының арқасында қол қимылының бірнеше шамадан асуы
... ... ... кеңістікте бағдарлану ( жұмыс орнына тікелей жанасу арқылы кеңістікте
... ... ... ). Бағдарланудың бұл түрлері белсенді сипап сезу негізінде жүзеге
... ... ... Үлкен кеңістікте бағдарлану:
... ... ... жабық бөлмеде бағдарлану, онда қозғалыс және есту сезімталдығы жетекші
... ... ... атқарады.( бөлменің сипаты, бағдарланудың мақсаты және т.б.);
... ... ... - ашық кеңістікте немесе жерде
... ... ... көмегімен іске асатын бағдарлану.
Бұл кеңістік белгілері ойлау жұмысының арқасында
... ... ... және көру мүмкіндігі нашарларды белгілі бір жабық кеңістіктің дұрыс
... ... ... тұтас бейнесі азда немесе көпте қалыптасады.
... ... ... мүшесінің дамымай қалу кемдігіне туа біткен; астигматизм, каракта сынды
... ... ... ақаулар жатады. Осы ақаулар кейбір ауру салдарынан және көзге
... ... ... операциялардан пайда болады.
Сонымен, балалардың көз көру
... ... ... бұзылуы құрсақ ішіндегі даму кезеңі, сондай-ақ туылғаннан кейінде болуы
... ... ... Баланың көз көру қызметінің бұзылу сатылары мынанадай болады: зағип
... ... ... туылу, ерте көру мүмкіндігі нашарлану, үш жастан кейін көрмей
... ... ... Осындай
... ... ... негізі баланың даму кезеңіндегі көзді құрту уақытына үлкен мән
... ... ... Мәселен, көруі бұзылысымен туылғандардың жадында әр түрлі әрекет пен
... ... ... болмайды. [6,7,10]
Көздің бұзыла бастау кезеңі баланың
... ... ... және физикалық дамуына әсер етеді. Көруі бұзылысы неғұрлым ерте
... ... ... сайын, соғұрлым психофизикалық дамудың өзіндік ауытқуларын қайталанулары байқалады. Көру
... ... ... нашар болып туылғандар көзі көретіндердің даму заңдылықтарын иеленеді, бірақ
... ... ... аясын көзбен көру бағыты әлеуметтік тәжірибені ұстау қасиеті болмайды.
... ... ... дауысқа тітіргенгіш сезімі бар, қалыпты көруші секілді көру мүмкіндігі
... ... ... дыбысқа өз тарапынанан жауап қайтара алады.
Бірақ, көру мүмкіндігі нашар
... ... ... дыбыс басты бағыттау факторы болып есептеледі. Жастардан айырылу өзіндік
... ... ... өрістетіп, мінез, сезіну тәжірибесін қалыптастырады. Көру мүмкіндігі нашардарда ойынға,
... ... ... кәсіби қызметті игеруге қиындық туындайды. Егделік кезеңде көздің нашарлау
... ... ... ауыр уайымдар мен кері әсерлер тудыратын тұрмыстық қиыншылықтар туындайды.
... ... ... Кейбір жағдайларда көру мүмкіндігі нашардардың мінезінде және
... ... ... мінез қайшылықтарының, сенбеушілік, жігерсіздік, кемісітушілік, көріністері байқалады. Енді бір
... ... ... әсерленушіліктің жоғарылауы, тітіргенгіштік, ашушаңдыққа берілу аңғарылады.
Жоғары саналы даму барысы
... ... ... аудару, логикалық қорыту, жады, әңгіме) көру мүмкіндігі нашардарда қалыпты
... ... ... Сонымен бірге әрекеттестік сезімі мен ой қызметі кейбір өзіндік
... ... ... ой дамуларының пайда болуынан бұзылады.
Көруі бұзылып
... ... ... балалардан ерте көруі бұзылып қалған балалардың айырмашылығы уақытына тәуелді,
... ... ... кеш айырылған баланың солғұрлым суреттей алатын көру бейнесі сақталады.
... ... ... көру жадын дамытпаса, көзден айырылғаннан кейін көрген бейнелері біртіндеп
... ... ... бастайды. Көру мүмкіндігі нашар сәби жоғары сатыдағы психофизикалық даму
... ... ... айналадағы толық саналы әлемнің талдамалы сақталуындағы барлық мүмкіндіктерді пайдалана
... ... ... Кәсіби білім жағдайы адекватты тәсіл мен есту, тері, тітіркену,
... ... ... басқа да талдамалы, психикалық процестердің сенсорлы дамуында қалыптасады. Осыған
... ... ... жетекші болып табылатын сана қызметі жоғарғы формада дамиды.[17,19,22]
... ... ... Компенсаторлы қайта құру жүйесі айналаның бейнесін алғашқы кезеңде дұрыс
... ... ... әрекетті көрнекілік формасында жағдай жасайды. Ал, әлеуметтік және тұрмыстық
... ... ... жиналуына көру мүмкіндігі нашар баланың ағзасындағы талдамалы жүйенің сақталуына
... ... ... беру үшін ауызша – логикалық формада жағдай жасау керек.
... ... ... қайта құру көп жағдайда көздің сақталуына байланысты.
... ... ... Тіпті аз ғана көру қалдығы көз көрудің күрделі бұзылуының
... ... ... мен саналы қызметіне аса қажетті. Көзі нашар көретін қыли
... ... ... екі көз бен көру қабілеті қиындық туғызады. Кеңістікті стереоскопикалық
... ... ... дамуы және пайда болуы ерте, кәсіби білімнің жағдайында кеңістікті
... ... ... күрделі қалыптасуына әкеп соғады.
Нашар көрушілердің арасындағы басым тұлғалардың бөлігінде
... ... ... айыра алмаушылық қызметі және көздің қарама – қарсы сезінушілігі
... ... ... сондай-ақ түс сезінушілік патологиялық туа біткен формасы қалыптасқан[8,10].
... ... ... Заттарды және олардың бейнелерін қабылдау көз қоғалысы қызметінің бұзылуы,
... ... ... көзқарастың қиындауынан динамикалық өзгерістерді бақылау, белгілі мөлшерлерде бағалау секілді
... ... ... жойылатындылығынан болады.
Сондықтан да түзету жұмысы балалардың күрделі синтетикалық
... ... ... есту тірегі, иіс түйсігі, сезіну қабілеттерінің арнайы тәсілдері мен
... ... ... әдістерінің пайда болуына бағытталған. Әлсіз көретіндердің қалған жанары оның
... ... ... еңбек және әлеуметтік ортаға бейімделуіне зор маңыз береді, сондықтан
... ... ... оны мұқият сақтау керек; қажетті жүйеленген диагностика, офталмологтан,
... ... ... психологтан әрдайым кеңес алып тұрған жөн. Көру мүмкіндігі
... ... ... мен нашар көрушілердің сезіну және айналасын тануда сезімнің маңызы
... ... ... арқылы сезіну әр түрлі комплекті (жанасу, қанқысымы, қозғалыс,
... ... ... суық, ауру, құрал-жабдық фактурасы т.б.) қабылдауды қамтамасыз етеді
... ... ... фигураның қалпын, көлемін анықтауға, тепе-теңдік қарым-қатынасты қалыптастыруға көмектеседі. Әр
... ... ... тері жүйкелерінің түйсігі және шырышты қабық сезімдері қол және
... ... ... ұштары жұмысы мен байланысты бас қабығының ми
... ... ... беріледі [16,22,23,24].
Осылайша көру мүмкіндігі нашардар мен
... ... ... көрушілер қолдарымен және саусақтарымен көреді есту арқылы қабылдау мен
... ... ... басты роль атқарады. Көру мүмкіндігі нашардық компенсация жүйесінің алғашқы
... ... ... пайда болған есту арқылы қабылдау және дауыс әсері құралдарымен
... ... ... сәтте айналадағы адамдармен араласу құралы ретінде үлкен мәнге ие
... ... ... Көру мүмкіндігі нашар сәби өзіне назарын аудару мақсатында дыбыс
... ... ... сөзді қолданады.
Үлкендердің бір қалыпты реакциясы баланы эмоционалды қарым-қатынасқа ынталандырады.
... ... ... мүмкіндігі нашардар мен нашар көрушілер дыбыстың көмегімен айналадағы қоршаған
... ... ... және құралдарды оңай ажырата алады. Олар дыбыс арқылы оның
... ... ... және орнын үлкен дәлдікпен көргіш адамдар секілді ажыратады. Есту
... ... ... жоғарғы даму сатысында көзі нашарлағандар әр түрлі дыбыс данасының
... ... ... бейімделуі қажет.[28,29]
Сондықтан да көру мүмкіндігі нашар
... ... ... нашар көретіндерді оқыту мен тәрбиелеу барысында дефферециалды ажырату және
... ... ... түрінің дыбысы, талдау және күрделі дыбыс даласын бағалау
... ... ... жаттығулармен өткізіледі. Дыбыс сигналдары құралдармен, құрылғылырмен, механизмдермен және процестердің
... ... ... болуымен ажыратылады.
Әр түрлі көзі көрмеуші тұлғаларды жетік меңгеру,
... ... ... ойын, еңбек, оқу, көрнекілік, елестету, кеңістікті ойлау, кеңістікті бақылау
... ... ... жоғары сатылы дамудың сатыларына байланысты. Кеңістікті бақылау кеңістіктегі еркін
... ... ... маңызды бөлігі болып табылады.
Бағытты ұстай білу, кеңістіктегі өз орнын
... ... ... қиыншылықтарға төтеп бере алу немесе алдын алу - бұлардың
... ... ... көру мүмкіндігі нашарға жанарынан айырылу салдарынан кеңістікті сараптауға
... ... ... туғызады[25,29,36].
Әр түрлі жастағы көру мүмкіндігі нашардарда
... ... ... псхологиялық жүйенің түрлі құрылымдары олардың кеңістік бағытындағы ақауларын түзетудің
... ... ... болып табылады.
Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы
... ... ... мүмкіндігі нашар балаларға кеңістіктегі бағытты оқытудың процесі көп сатылы
... ... ... интегративті процестермен, дамуымен байланысты екенін көрсетеді. Көру мүмкіндігі нашар
... ... ... ақылы мен мүмкіндіктері қоршаған кеңістікті тұтас және талдап қорыту,
... ... ... саралап, талданған гигиена ретінде нақты, жеке пайдалануын алға тартады.
Көріп
... ... ... – адам санасында қоршаған ортаның заттар және құбылыстарын бейнелеудің
... ... ... процесі. Заттың көзге әсері кезінде көзге «ішкі тітіркендіргіштердің энергиясның
... ... ... ортасына» күрделі айналуы пайда болады, яғни адам қабылдайтын заттың
... ... ... ұқсас затты қабылдайтын заттың айыру жеке миға түскен сигналдың
... ... ... нақты және тез дифференциациясы кезінде ғана мүмкін. Бұл процесс
... ... ... анализаторының жеткілікті анатомиялық және функционалдық жетілу кезінде мүмкін.
Көру анализаторының
... ... ... - әрекетінің негізгісі болып бірінші және екінші сигналды жүйенің
... ... ... табылады. Оның көмегімен қабылдауының саналы, жалпылау және ерікті ерекшелігі
... ... ... онымен адам жануарларға тән қабылдаудан ерекшеленеді.
Көру қабылдауының физиологиялық негізі
... ... ... көру анализаторының әр түрлі функциясының арақатынасы және осы негізде
... ... ... рефлекстердің күрделі кешенді тітіркендіргіштерге құрылу болып табылады. Оның нәтижесінде
... ... ... заттың оның қасиеті мен бөліктерінің көп құрылымдығының күрделі бейнесі
... ... ... болады. Таныс заттарды қайталап қабылдау жүйесіне байланысының мидың
... ... ... ерте құрылған активациясының салдарынан жүреді.
Затты қабылдау кезінде қабылдаған адамның
... ... ... тәжірибесі болады. Егер оған зат жалпы таныс болса, онда
... ... ... болған бейне анық емес болады. Қабылдау кезінде маңызды рөлді
... ... ... ойнауды, ол сөзбен зат алады. Сәйкесінше, зат адамның санасында
... ... ... сана және ауызша мағына арқылы бейнеленеді.
Қабылдау – күрделі полисенсорлы
... ... ... Онда перцептивті және тану әрекеттер қатары болады. Оның мынадай
... ... ... болады: объективті көрсету, мәліметті белгілерді айыру және бөлу перцептивті
... ... ... оның категориясының құрылуы, объектінің мәліметті белгілеуін табу және бөлу.
... ... ... перцептивті объектінің іс - әрекетіне байланысты.
Көру қабылдауында сенсорлы қозғалыс
... ... ... сөйлеу жұмысының механизмі болады: көріп әсер ету және бұрынғы
... ... ... адамның қызығушылығы және оның ой - әрекеті. Ол оның
... ... ... жиынтығынан тұратын тұтас бейнені белгілеу керек, оларды оған белгілі
... ... ... категорияларын салыстыру керек, маңызды белгілерді 2-ші дәрежелі жеке ерекшеліктерден
... ... ... керек, яғни жеке және ерекшеде жалпыны көру керек.
Сонымен, А.Бине
... ... ... есептейді: бейнелі картиналарды қабылдау ерекшелігі баланың жасына байланысты және
... ... ... қабылдаудың 3 стадиясы болады:
- Санау стадиясы немесе заттық
- Бейнелеу
... ... ... немесе іс - әрекет стадиясы
- Қабылдаған суреттерді түсіндіру стадиясы
Бірақ
... ... ... психологиясының зерттеулері (Рубинштейн, Люблинская) бойынша әңгіме ерекшелігі баланың жас
... ... ... емес, ең бастысын сурет мазмұны мен орындаудағы түпкі
... ... ... анықтығы және нақтылығымен, суретте салынған персонаждардың динамикалығымен немесе статистикалығымен
... ... ... орынды баланың суретті қорғау шеберлігі сияқты күрделі жұмысқа дайындық
... ... ... алады. Сонымен бірге бұл кезде ересектің балаға қойған сұрақтардың
... ... ... формасы маңызды орын алады.
Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы
... ... ... балалардың көру қабылдауын зерттеу кезінде әр түрлі зерттеулерден алынған
... ... ... А.А.Люблинская айтқандай мынаны дәлелдейді:
1 Баланың қабылдауды арнайы оқытусыз нақты
... ... ... фрагменттік және дұрыс емес. Оның шарасыз нәтижесі үздік –
... ... ... білім болып табылады.
2 Оқытылмаған балалардың, сонымен қатар кіші жастағы
... ... ... қабылдауының мақсатқа бағытталған ерекшелігі болмайды, ол еріксіз. Зейіннің
... ... ... бірігіп баланың қабылдауы әдетте айқын, қозғалмалы затқа бағытталады.
3 Бала
... ... ... жас ерекшеліктері бірақ келешекте сезім танымын дамытудың мүмкіндіктерін шектемейді.
... ... ... қабылдаған материалды талдау тәсілдеріне олардың негізгі белгілерін, бөлігін, элементтерін
... ... ... систематикалық оқыту белгілі алға жылжу береді.
Нашар көретіндерде геометриялық фигураларды
... ... ... кезінде көз торының демирациясы және көру жүйесінің ішінара атрафиясы
... ... ... мұндай аурулармен олардың мәліметтік көлемін төмендететін ұсынылған бейнелердің жүйесі
... ... ... деформациясы байқалған.
II КІШІ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ КӨРУ МҮМКІНДІГІ НАШАР
... ... ... ҚАБЫЛДАУ ПРОЦЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ
2.1 2-сынып оқушыларының
... ... ... мүмкіндігінің деңгейін анықтау
Адамның жеке басының жетекші бағдары балалардың психикалық
... ... ... көптеген басқа жақтарын да анықтайды. Мысалы, танымдық бағыттылығы бар
... ... ... сыртқы болмыс заттары мен құбылыстар туралы білім алуға тырысады.
... ... ... тұра бастауыш сынып оқушылары қимылдарын, дағдыларын жетілдіре түсуге жөнді
... ... ... көрсетпейді. Іс-әрекет нәтижесінде (әсіресе практикалық сабақтар орындауға қатысты
... ... ... үнемі айқын мақсаттылық көрсетпейді. Оқу бағдары бар балалар оқу
... ... ... жекелеген операцияларды мұқият орындаумен ерекшеленеді, бірақ оларда кейде үйренген
... ... ... жұмыс жасау ағымы пайда болып, жаңа міндетті (игерілмеген үлгі
... ... ... шешудің ортақ тәсілін өздігінен бөліп алуға келгенде қиналады.
Бастауыш мектеп
... ... ... балалардың психологиялық денсаулығын зерттейтін нақты әдістер қазіргі кезде жасалмаған.
... ... ... қосалқы, жанама түрде анықтайтын әдістерді қолданған дұрыс. О.В. Хухлаева
... ... ... психологиялық денсаулық көрсеткіштері ретінде баланың социумге (мектеп пен жанұяға)
... ... ... орын алады, өйткені, психологиялық сау функционалдылыққа адам мен әлеуметтік
... ... ... арасындағы адаптацияның болуы сәйкес келеді. Сонымен қатар мазасыздық деңгейін
... ... ... қажет, мазасыздықтың өсуі психологиялық денсаулықтың ауытқуларымен корреляцияда болады.
Моторлы сфера
... ... ... зерттеуде кеңінен танымал Н.И. Озерецкий әдістемесінің мәні ерекше. Оның
... ... ... моториканы бағалау әдістемелері, оның нұсқалары т.б. берілген. Мұндай әдістеме
... ... ... 4-тен 16 жасқа дейінгі балалардың психомоторикасын анықтауға негізделген. Шкала
... ... ... жас шамалық қатардан тұрады, тест көлемі қиындауына қарай арта
... ... ... әрқайсысы психомоториканың әр түрлі компоненттерін анықтауға мүмкіндік беретін 6
... ... ... тұрады: статикалық координация, динамикалық координация, қозғалыс жыдамдығы, қозғалыс біруақыттылығы,
... ... ... орындаудағы есептілік. Н.И. Озерецкийдің анықтау шкаласы зерттелінушілердің моторлы даму
... ... ... дәл көрсетіп берді.
М.В. Шагинян 5 пен 12 жас аралығындағы
... ... ... мен жасөспірімдердің қозғалыс сферасын диагностикалауға ғана шкаланы қолдану керек
... ... ... өз позициясын ұсынды.
Н.И. Озерецкий шкаласынан бөлек А.Р. Лурия да
... ... ... түрлі неврологиялық және модификациялық сынау әдістемелерін жасады. Көптеген авторлардың
... ... ... бойынша А.Р. Лурия әдістемесі қазіргі күні толық нейрофизиологиялық сараптау
... ... ... көрсете алады. Лурия өз зерттеулерінде сөйлеу актісін құруда маңызды
... ... ... ойнайтын ауыз, ерін қозғалыс функциясына үлкен мән берді. Жұмыс
... ... ... мынадай төмендегі параметрлерді негізге алу керек:
1. Қимыл- қозғалыстың статикалық координациясы;
2. Қозғалыстың
... ... ... координациясы;
3. Бір әрекеттен (қозғалыстан ) 2-не ауысу әрекеті;
4. Қозғалыс дифференциациясы;
5. Қозғалыстың кинестетикалық
... ... ... – қозғалыстың кинестетикалық координациясы;
7. Оптика – қозғалыстың кеңістіктегі координациясы;
8. Қозғалыс
... ... ... формалары;
Ана тілін үйренудің
... ... ... бірқатар қабілеттердің дамуы процессінде ішкі сезім арқылы
... ... ... емес) жүзеге асырылады: 1)өзінің сөйлеу органы бұлшық еттерін
... ... ... жұмыс істете білу қабілеті – сөздің дыбысын артикулдеу,
... ... ... элементтерін, просодемелады модулдеу және оларды есту; 2) дыбыс комплекстерімен
... ... ... интонацияыны тілден тыс шындықпен салыстыру қабілеті, яғни оларды сөйлеу
... ... ... мағынасы ретінде түсіну. 3) сөздің мағыналық элементін өз сезімімен
... ... ... салыстыра білу қабілеті, яғни оларды бағалау; 4) араласу, тану,
... ... ... сөзді және адамның мінез-құлқын тәртіптеу процесінде сөздің
... ... ... үйлесімділік дәстүрін және бағалау элементін есте сақтау қабілеті.
Нашар
... ... ... кіші мектеп жасындағы балалардың
есте сақтау процесін диагностикалау.
Біз көру
... ... ... нашар және нашар көретін балаларға арналған « Болашақ »
... ... ... – интернатында нашар көретін балалардың есте сақтау процесінің
... ... ... даму мәселесін зерттеуге кірістік, диагностикалық зерттеуді 2-а сыныбының оқушыларына
... ... ... Кіші мектеп жасындағы нашар көретін балалардың есте сақтау процесін
... ... ... мынадай әдістерді пайдаландық.
2 сыныптың оқушылары 9 жас шамасында,
... ... ... диагноздары-әр түрлі.
Тақырыбы: Ол не ?
Мақсаты: Сипап сезу қабілеті
... ... ... сөздерді, түсініктерді есте сақтау.
Уақыты: 7-8 минут.
Құралдар:
... ... ... таныс заттар, бланк.
Нұсқауы: Келесі заттарды ұстап көріп есімізде сақтаймыз.
... ... ... бастысы ол заттардың пішінін, салмағын, ерекше бір қасиетін тауып
... ... ... еске сақтайық.
Мазмұны: Бірнеше заттар балаларға кезекпен беріледі. Әр затты
... ... ... 20-30 секунд уақыт беріледі.
Балалармен қосыла отырып, берілген заттың аты
... ... ... Соңынан заттар қайтадан беріліп, қысқа уақытта қайтадан аттары анықталады.
... ... ... жұмыстан соң балалар неше зат берілгенін, қандай зат берілгенін
... ... ... есіне түсіріп айтып береді.
Нәтижелерін өңдеу: Таблицаға әр баланың жеке
... ... ... енгізіліп, бірнеше параметр бойынша бағаланады.
... ... ... Кесте-1.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ол
... ... ... ?
Р\с Баланың аты Түсініктерді, сөздерді есте сақтау жолдары Неше сөз еске түсті уақыт деңгей
жалпылау салыстыру
1 Андақұлова
... ... ... түсіндіргенде олардың түр түсіне қарады Заттарды салмағына қарап салыстырды 8\4 7 мин Орташа
2 Әбірбек
... ... ... барлық қасиетіне қарады Заттарды пішініне қарап салыстырды 8\7 4 мин Жоғары
3 Құралбаев Қуандық Заттың түр-түсін
... ... ... неден жасалғанын айтты Үлкенді-кішімен кішіні үлкен заттармен салыстырды 8\6 5 мин Жоғары
4 Тұрдықұл Асан Заттардың
... ... ... үшін пайдалана-тынын айтып берді Түстеріне қарап салыстырды 8\6 5 мин Жоғары
Сипап сезу арқылы
... ... ... бағалау
Мақсаты: Нашар көретін немесе мүлдем көрмейтін балалардың есте
... ... ... ... ... ... сақтау қабілеттері арқылы
... ... ... және зейінділігі жайлы мәлімет.
Қолданылатын құралдар: Бірнеше заттар
1. Сипап сезу арқылы
... ... ... есте сақтау
2. Екі затты бірдей ұстап көріп айырмашылығын белгілеу
Нұсқау:
... ... ... 1. Мен
... ... ... бірнеше заттарды беремін, оларды бірінен соң бірін
... ... ... ... ... ... ... ... ... ұстап көріп, зерттеп отырып атын айтасын,
... ... ... барлық
... ... ... ... ... ... заттардың атын
... ... ... бересің.
... ... ... ... ... ... 2. Екі затты бір-бірімен салыстыра отырып
... ... ... белгілеп атын табу.
Нәтижелілігін өңдеу: Берілген
... ... ... байланысты анықталған
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... атын, қандай жолдармен тапты, қанша уақыт кетті,
... ... ... ... ... ... ... ... ... салыстыру мүмкіндігі қандай деңгейде.
Кесте-2. Сипап сезу арқылы зейінділікті бағалаудың
... ... ... Көру мүмкіндігі нашардарда естуінің және сипап
... ... ... зейіні жақсы дамыған. Психология-педагогикалық бағыттар арқылы кіші мектеп жасында
... ... ... дамуына кедергі келтіретін көптеген кері әсерлерден құтылуға болады.
« Картиналарды
... ... ... құрастыру ойыны » зерттеу әдістемесі
Мақсаты: көру мүмкіндігі нашар балалардың
... ... ... анықтау, майда саусақ бұлшықеттерін дамыту. жылдамдықтарын байқау.
Көрнекілік: әртүрлі заттарға,
... ... ... ұқсайтын картоннан жасалған кескіндер ( гүл, доп, төртбұрыш, күн
... ... ... бағыты: образды елестету арқылы бүтін бір үлкен қабылдауды дамытумен
... ... ... картинаны тірек ету.
Өткізу жолы
Баланың алдына кескіндерді шашып тастап,
... ... ... құрастыруды талап етеді. Композицияны құрастыруда жұмыс ұжыммен болу да
... ... ... содан кейін әркім өзінің әңгімесін ойластырады.Уақыты 1 минут.Сосын әр
... ... ... шығармашылық жұмысы деңгей бойынша бағаланады.
Жоғары деңгей- 5-6
... ... ... деңгей-3-4 бал
Төмен деңгей-0-1 бал
Диаграмма-1. Көру мүмкіндігі шектелген балалармен
... ... ... анықтау экспериментінің нәтижесі
Диаграмма-2. Көру мүмкіндігі шектелген балалармен жүргізілген
... ... ... экспериментінің нәтижесі
Жоғары деңгей - өте жақсы деп
... ... ... Өйткені картоннан жасалған кескіндердің барлығын жинап әрқайсысын өз орнына
... ... ... құрастырып берді. Жылдамдығы да берілген уақытпен бірдей болды.
Орташа деңгей
... ... ... оқушылар ойынның мазмұнын толық ұғына бермейді. Көбінесе балалар дефектологтың
... ... ... жұмыс істейді. Оқушылардың сөйлеу белсенділігі бір қалыпты.
Төмен деңгей –
... ... ... барлығын дұрыс емес құрастырды. Өз орнын табуға қиналып, дефектологтың
... ... ... дұрыс түсінбеген. Құрастыра алмаған заттарын сөзбен жеткізе алмады.
« Картиналарды
... ... ... құрастыру » ойынының талдауы өткізілді. Мұнда 6 оқушының 2-уі
... ... ... яғни, Асан мен Қуандық жоғары нәтижені көрсетті. Олар кескіндердің
... ... ... жинап, әрқайсысын өз орнына қойып құрастырып берді. Асан мен
... ... ... сипап сезу қабілеті жоғары қарқынмен дамыған. Ал қалған 4
... ... ... орташа және төмен нәтижені көрсетті. Олар ойынның мазмұнын жартылай,
... ... ... түсінген және берілген уақытынан асырып орындады. Олардың мұндай көрсеткіш
... ... ... себебі, кемістіктің пайда болу уақытысына байланысты. Бұл ойын сипап
... ... ... арқылы жүзеге асырылды.
Қазақстан Республикасында мұндай балаларға көмек көрсету енді
... ... ... алына бастаған, олардың психикалық процестерін дамытуға арналған арнайы әдіс-тәсілдерде
... ... ... қасы.
Сондықтан біз дамытуға қалыпты балаларға жүргізген әдіс-тәсілдерді, көру мүмкіндігі
... ... ... балаларға сәйкес бейімдеп өңдедік.
2.2 Қабылдауды танымдық іс
... ... ... әрекеттер барысында дамытуға арналған кешенді әдістерді жүргізу
Міндеттері: коммуникативтік дағдыларын
... ... ... кеңістікте бағдарлануды, формаларды қабылдауды дамыту, зейінді, бақылағыштықты дамыту.
Құралдар: ойынға
... ... ... атрибуттар, кәртішкелер, кішкентай орындықтар.
Сабақтың мазмұны:
Сәлемдесу. Оқушылар амандасқаннан кейін оларды
... ... ... үшін және ортақ әрекетке қосу үшін «Бастапқы қалып» ойынын
... ... ... болады. Балаларда «оңға-солға» деген түсінікті қалыптастыру үшін оң және
... ... ... қолды практикалық ажыратуға үйретеді, сосын оқушылар заттармен түрлі
... ... ... жасайды. Оқыту келесі
... ... ... (образ) бойынша ұйымдастырылуы
... ... ... оқушыларға 4 зат бейнеленген кестені елестетуді ұсынады: оң жақта-қаламсап,
... ... ... жақта - қарындаш, жоғарыда - краска, төменде - бояғыш.
... ... ... қалай орналасқанын талдағаннан кейін оқушылар оны шындық жағдайда үйренген
... ... ... қатынаста қайта жаңғыртуға үйренеді.
Олар мұғалімнің айтуы бойынша сәйкес тапсырмаларды
... ... ... «Қағаздың бетіне оң
... ... ... қаламсап қойыңыз, сол жағына қарындаш қойыңыз. Сіздің оң жағыңызда
... ... ... жатыр? »
Мұғалімнің сұрағына: Қаламсап қайда жатыр, ол қарындаштың
... ... ... бойынша қалай орналасқан? - нақты кеңістіктік мағынасын қолдана
... ... ... балалар жауап береді.
Оңға-солға түсінігін бекіту үшін Жүргізушілер
... ... ... ойыны өткізіледі.
Сабақтың мазмұны.
1-жаттығу. Жүргізушілер
Ойынды суреттеу.
Ойнайтын адам партада немесе
... ... ... отырады. Олар жүргізушілер .
Милиционер (мұғалім) әр
... ... ... бейнеленген машинамен кәртішкені айтып береді. Жүргізуші машиналар қай жаққа
... ... ... жатқанын анықтап отыру керек.
... ... ... Егер оңға болса, олар қызыл төртбұрышты көтеру керек,
... ... ... солға болса көк дөңгелекті көтеру керек. Ойынның соңында қанша
... ... ... оңға, қанша машина солға өткеніне қорытынды өткізіледі.
Ереже.
А) Милиционер
... ... ... ойыншыларға демеу жасамау керек. Ойыншылар толық тыныштықты сақтауға міндетті.
Б)
... ... ... Милиционер кәртішкені бір темпта айту керек.
В) Ойынның
... ... ... жақсы жүргізушілерді атап шығу керек.
2- жаттығу. «
... ... ... бойынша заттарды таңда »
Мақсаты: Оқушыларды формасы
... ... ... геометриялық фигураларды ажыратуға үйрету; оқушыларды әр түрлі геометриялық фигуралармен
... ... ... нүкте, сызық ( түзу, ирек ) дөңгелек, тіктөртбұрыш, жартылай
... ... ... ұшбұрыш, төртбұрыш ( квадрат, тікбұрыш, ромб трапеция), көпбұрыш.
... ... ... оқушыларға өмірде қолданып жүрген заттар бейнеленген 15 кәртішкені ұсынады
... ... ... қияр, портфель, қарбыз, жұмыртқа т.б.) және геометриялық фигуралармен сызғыш.
... ... ... әр фигураға ұқсас картинкаларды таңдау керек.
... ... ... және кеңістікте бағдарланудың дамуына арналған сабақтардың нәтижесі оқушылардың кеңістікте
... ... ... көп ықпал етті. Мұнда оқушылар « Бастапқы қалып »
... ... ... « Жүргізушілер »ойынын ойнағанда 6 оқушының 2-уі яғни, Асан
... ... ... Қуандық жоғары деңгейді көрсетті. Олар елестету арқылы оңды-солды ажырата
... ... ... қатар зейіні, байқағыштық қабілеттері жақсы дамыған. Ал қалған 4
... ... ... орташа және төмен деңгейді көрсетті.
Өйтені олар дефектологтың түсіндіргеніне зейін
... ... ... тыңдамаған. Есте сақтау қабілеті нашар.
Бұл ойындар елестету арқылы жүзеге
... ... ... «Формасы бойынша заттарды таңда » жаттығуы сипап сезу бойынша
... ... ... асырылды.
Түстер эталоны жүйесін құру
Материал – 20 х 40 өлшемді
... ... ... бұрыштар түріндегі хроматикалық жолақтардың бланктік жинағы.
... ... ... Өте жоғары қанық түстердің төртеуінен тұратын жинақ
... ... ... сары, көгілдір, көк және сары).
-
... ... ... Жеті түрлі қанық түстен тұратын жинақ (қызыл, сарғыш жасыл,
... ... ... көгілдір, көк күлгін).
- Бір
... ... ... соған ұқсас түсті түрден тұратын жолақтардың, бірақ әр түрлі
... ... ... пен қашықтықтардың көлденең түскен күрделі матрицасы. Солдан оңға қарайғы
... ... ... айқындық деңгейі қанық түрден әлсіз түрге немесе орташа ашық
... ... ... және мейлінше ашық түске қарай өтеді (Е.Б.Рабкиннің «Түстер атласы»,
... ... ... бойынша). Матрицаның тік бөлігі бойынша орналасу реті спектрдің көрінетін
... ... ... жатады. (қ,о,ж,з,т,с,ф.).
- Күрделі матрица
... ... ... қатарлар квазиссәулелі ретпен орналасқан әртүрлі түстегі қанық және ашық
... ... ... жолақтардан тұрады.
- Қабырғалары 60 мм
... ... ... ден тұратын хроматикалық жолақтары ақ түспен кезектесіп отыратын квадрат
... ... ... матрицалар (2сурет), жолақтардың ені 20,10 және 5 мм құрауы
... ... ... : бір матрицаның өзінде не ақ пен қызыл жолақ,
... ... ... жасыл мен ақ жолақ, не көк және ақ жолақ,
... ... ... сары мен ақ жолақ кезектесіп келіп отыруы мүмкін.
Тапсырманы орындау
... ... ... - Түстерді
... ... ... шығу және атау ; төрт негізгі түстен тұратын түстік
... ... ... үлгі бойынша, есте сақтау бойынша ауызша нұсқау бойынша құрау:
... ... ... эталондарды нақты заттар қасиеттерімен салыстыру («шыршадан қызыл түсті ойыншықты
... ... ... және т.б.).
-
... ... ... нұсқада спектордың көрінетін бөлігіндегі түстердің орналасуына сәйкес реттелген сериялық
... ... ... беріледі, ал келесі нұсқада түстер квазиссәулелі ретпен орналасады.Бірінші нұсқамен
... ... ... жасау барысында бала түстердің жүйелілігі мен бір түстен екінші
... ... ... өтуді игеруі қажет. Бұл кездегі тиімді әдіс болып балаға
... ... ... жетіспейтін түстерді толықтыру талабын тапсыру болып табылады. Мысалы, баланың
... ... ... қатар жолақтарын мынадай ретпен қояды: к..., ж..., г..., ф.
... ... ... кейін қатарда жетіспейтін түстермен толықтыру тапсырмасы беріледі. Бұл тапсырма
... ... ... түрде (қатарда бір түс жетпейді) және күрделі түрде (қатарда
... ... ... жетпейді) берілуі мүмкін. Бала егер квазиссәулелі қатарды реттей алса,
... ... ... жеті түсті жүйесін игергені.
... ... ... - Күрделі матрица түстерді қанықтығы мен ашықтығына қарай
... ... ... қабілетін дамытуға қолданылады. Матрица жеті негізгі түстердің әрқайсысының қанықтылық
... ... ... үш, бес немесе жеті түрін қамти алады. Сабақты бір
... ... ... нақтылықтың үш деңгейінен тұратын бір қатардан бастауға болады. Осы
... ... ... бала ұқсас жолақтарды таңдауы қажет. Онан соң қатардағы қанықтылық
... ... ... саны беске немесе жетіге дейін өседі. Бала бұл қатарға
... ... ... және қанықтылығы бойынша құсас жолақтарды жинауы керек. Осылайша барлық
... ... ... қатары бойынша сабақ жүргізеді. Бала барлық қатарды өсу және
... ... ... түс қанықтығы бойынша орналастыра алса, оған бұдан да күрделі
... ... ... беруге болады, мысалы, реттелген сериялық матрицадан үлгі бойынша, еске
... ... ... бойынша, ауызша сипаттау бойынша түстік жолақтарды табу.
... ... ... - Жолақтар квазиссәулелі ретпен орналасқан күрделі
... ... ... - Балаға фламастер
... ... ... квадраттағы ақ жолақтарды ұқсас түстер аппоненті принципі бойынша бояу
... ... ... беріледі. Қызыл түспен шекараланатын жолақтар – қызыл түске боялады.
... ... ... түсті жолақты квадраттарды бала сары және керісінше бояиды. Әуелі
... ... ... мм ендегі жолақты бояу тапсырмасы беріледі. Онан кейін 10
... ... ... және 5 мм жолақтар боялады.Бұл тапсырмалардың бәрінің орындалуы түс
... ... ... механизм жағдайына қолайлы әсер етіп, негзгі хроматикалық түстерді айыру
... ... ... жақсаруына әсер етеді.
Тақырыбы: Ес процестерінің эмоционалдық түстерін бағалау.
Мақсаты:
... ... ... көретін балалардың эмоционалдық өмірінің деңгейін бағалай отырып, есте сақтау
... ... ... даму ерекшеліктерін анықтау.
Құралдар: карандаш және сурет дәптер.
Уақыты: 20-30
... ... ... Мен саған қызық ертегі айтып беремін, екеуміз бірге сурет
... ... ... Балаға ертегі оқылады: мазмұны қызықты болу қажет және кейіпкерлер
... ... ... 2-3 тен аспауы қажет. Ертегі айтылып болған соң сол
... ... ... баламен бірігіп отырып рурет салынады. Ең бастысы баланың кейіпкерлерді
... ... ... түстерге бояуы, қосымша мәлімет беруі, ой пікірмен бөлісуі және
... ... ... өңдеу: сапалы түрде бағалау жасалынады.
Андақұлова Халида осы мектептің
... ... ... сынып оқушысы. 8- жаста.
Көру бұзылысы: мектепке дейінгі жаста пайда
... ... ... ортасы: ата-анасы, әпкесі.
Жұмыс жүргізу барысындағы ерекшеліктер: жұмысты ережесімен орындады
... ... ... кейіпкерлердің киімдерінің әрқайсысының түстерін бояп шықты. Көмек қажет
... ... ... жоқ.
Қорытынды: Халида оқылған ертегінің кейіпкерлерін талдады. Ондағы
... ... ... мен кемпірдің мінезіндегі жан ашығыштықты, өте мейірімді, балаларының жоқтығынан
... ... ... жүргендігін айтып, шал мен кемпірді жағымды кейіпкер деп санады.
... ... ... киімдерінің түстерін ашық түспен бояды. Жалпы алғанда Халиданың сөздік
... ... ... орташа.
Тақырыбы: « Мазмұнын қайта айтып бер »
Мақсаты:
... ... ... мерзімді ес процесін зерттеу ерекшекліктерін белгілеу.
Уақыты: 3 минут.
Нұсқауы: Мен
... ... ... әңгіме оқып беремін, ал сендер оны мұқият тыңдап алып,
... ... ... уақыт өткен соң айтып бересіңдер.
Мазмұны: Балаларға қызықты оқиға оқылады.
... ... ... минут өткен соң оқиғаны балалар жеке – жеке
... ... ... айтып беруі қажет.
Нәтижелерін өңдеу: таблицаға әр балалның көрсеткіші енгізіліп,
... ... ... бағаланады. Мұны мазмұнын қайта айтып бер тақырыбына арналған кестеден
... ... ... болады.
Жоғары деңгей: Бала оқиғаны сөзбе сөз қайталап берді. Әңгіменің
... ... ... өзгерген жоқ.
Орташа деңгей: Бала сюжетті өзгерткен жоқ, бірақ қарапайым
... ... ... өз сөзімен түсіндіріп берді.
Төмен деңгей: Бала оқиғаның сюжетін есінде
... ... ... сөйлемдері байланыссыз , эмоционалдық компоненттері берілгенімен сюжетпен мүлдем
... ... ... жоқ.
Тақырыбы: Жұптасқан сөздерді айтып бер
Мақсаты: Көру ес
... ... ... деңгейін анықтау.
Уақыты: 5 минут.
Құралдар: сөздер жазылған кәртішкелер.
Нұсқауы: Мен сендерге
... ... ... түрлі – түсті картішкелер таратамын. Сендер 5 минут қарап
... ... ... Сосын мен қайтадан жинап аламын. 10 минуттан кейін маған
... ... ... бересіңдер.
Мазмұны: Суреттегі бұйымдармен еркін топтасып жұптасқан 8 түрлі –
... ... ... картішкелер көрсетіледі. Құрылған жұптарды еске сақтау ұсынылады.
Нәтижелерін өңдеу:
... ... ... әр баланың көрсеткіші енгізіліп, деңгейлермен бағаланады.
Кесте-4. Жұптасқан сөздерді
... ... ... бер тақырыбына арналған кесте
р/с Баланың аты
... ... ... Көру есі Деңгей
Неше сөз
... ... ... сақтады уақыт
1 Халида 8\4 5 мин Орташа
2 Айгерім 8\7 4 мин Жоғары
3 Қалбибі 8\5 5 мин Орташа
4 Сая 8\6 4 мин Жоғары
5 Малика 8\3 5 мин Орташа
6 Жансая 8\7 4 мин Жоғары
Жоғары деңгей: 6-8
Орта
... ... ... 3-5
Төмен деңгей: 0-2
Кесте-5. Жұптасқан сөздерді айтып бер тақырыбына арналған
... ... ... мүмкіндігі нашардар үшін ырықты сипап сезу мүшелерінің дамуы
... ... ... Олар затты түйсіну процесінде бүкіл оқу-тәрбие процесінде қалыптасып Брайль
... ... ... оқытқанда пайда болады.
Нашар көретін оқушыда
... ... ... көру зейіннің шоғырлануы мен қабылдауы қандайда бір іс-әрекетті орындауда
... ... ... тұрақты емес. Мысалыға бірінші сынып оқушыларына «корректуралық проба» әдісін
... ... ... уақытта олар алғашқы 5-7 минутта еш қатесіз нәтижелі
... ... ... ал одан кейін 4 және одан да көп әріптерді
... ... ... байқалады.
2-ші сынып оқушылары тапсырманы 10-12
... ... ... нәтижелі орындап ал одан кейін 1-2 әріп тастап орындады.
... ... ... жақсы көретін құрбы-құрдастары тапсырманы 15 минут ішінде нәтижелі орындады,
... ... ... біраз уақыт өте келе оларда қате жібере басатады. Ырықты
... ... ... жұмыстың соңына дейін сақталады, осыған орай көру мүмкіндігі нашар
... ... ... қабылдаудың дамуы қалыпты көруі дамыған балалардың қабылдауы сияқты
... ... ... заңдылығымен дамиды. Бірақ көруі нашарлауына байланысты олардың іс -
... ... ... өзінше ерекше дамиды.
Балалардың қабылдауын және
... ... ... бағдарлануын бақылау
Мақсаты: Түсініктердің қасиеттері арқылы атын табу. Зерттелушінің қабылдауын,
... ... ... анықтау.
Нұсқауы: Қазір мен жұмбақ жасырамын, ал сен не
... ... ... анықта ?
Нәтижелілігін өңдеу: Берілген 6 жұмбақ арсында нешеуін анықтады,
... ... ... келтіре алды ма? Заттың бір-бірімен қасиеттерін анықтай алды
... ... ... Балалардың қабылдауын және кеңістікте бағдарлануын бақылау
р\с Баланың
... ... ... ... ... ... Затты зерттеулер
Жұмбақтар
Қиын: 1. Аузы бейне шалғы орақ,
... ... ... шөп емес, бірақ мал орады. (Қасқыр)
2. Екі бала қатар
... ... ... да, бірін-бірі көрмейді (Көз)
3. Жаны жоқ болса
... ... ... ақылы адам ісін істейді (Кітап)
Оңай: 1. Отқа жанбас,
... ... ... батпас (Мұз)
2. Кішкентай ғана бойы бар, айналдырып киген
... ... ... бар (Қой)
3. Ерте тұрады, жар шақырады. (Қораз)
«Ол
... ... ... ойыны
Мақсаты: Зерттелушінің мәліметтілігін салыстыру, жалпылау, талдау
... ... ... қабілеттері арқылы анықтау, қабылдау тұрақтылығы жайлы мәлімет алу.
Қолданылған құралдар:
... ... ... парақ, қалам, бланк, 6 түсінік беріледі.
Нұсқау: Мен саған
... ... ... атын атаймын, сен ол зат туралы не білесін
... ... ... айтып бер.
Нәтижелілігін өңдеу: Таблица арқылы зерттелушінің жоғарыда белгіленген
... ... ... талдау, жалпы қорытынды шығару(кесте-7).
Кесте-7.
р\с Баланың аты Түсінік-тер Затты зерттеуі Қабылдау тұрақтылы-ғы
Жалпы-лау Салыс-тыру Тал-дау Жалпы мәлімет-тілігі
Осы
... ... ... жұмысымыздың барысында көру мүмкіндігі нашар балалардың қабылдау ерекшеліктерін
... ... ... оны дамытуға өз үлестерімізді қостық. Бірақ түзету сабақтары әлі
... ... ... жеткілікті емес, өйткені қабылдау ерекшеліктерін анықтау - бұл күрделі
... ... ... пән аралық мәселе, көп жақтан байланыс пен мектептің барлық
... ... ... және тәрбиелеу процесінде жүйелі жұмысты талап етеді.
... ... ... көру қалдығы бар көру мүмкіндігі нашар балаларға әр түрлі
... ... ... құрылғылар – көзілдірік, лупалар және т.б ұсынған. Қоршаған өмірді
... ... ... дамыту бойынша жұмыстарда оларды міндетті түрде қолдануы керек. Осы
... ... ... орындау балаларға ұзаққа созылған еңбекке қабілеттің жоғары болуы, ал
... ... ... бастысы 15-20 минут үздіксіз ауыртпалықтар түссе онда көрудің қажуынан
... ... ... Констатирлеуші эксперимент мақсаты, міндеті мен әдістемесі
Беріліп отырған констатирлеуші эксперимент
... ... ... сыныптағы 20 оқушымен (7-8 жас аралығы) және балабақшадағы дайындық
... ... ... балаларымен (6-7 жас аралығы) жүргізілді. Ұсақ моториканың бөлшектік бағалануы
... ... ... параметрлермен жүргізілді:
1. Қимыл-қозғалыстың статикалық координациясы;
2. Қимыл-әрекеттің динамикалық координациясы;
3. Бір әрекеттің екіншісіне ауысу;
4. Қозғалыс
... ... ... гнозис (таным);
6. Оптика – қозғалыс кинестетикасының координациясы;
7. Оптика – қозғалыс кеңістігінің
... ... ... саусақтарының ритмді қозғалысы;
9. Праксистің күрделі формалары.
Эксперимент міндеттері:
1) Ұсақ моторикалық балалардың
... ... ... оқытудың оқытудың дайындығының деңгейін анықтау;
2) Қол саусақтары мен бұлшықеттерін
... ... ... экспериментке даярлау;
3) Оқуға деген балалардың қалауын, қызығушылығын тудыру.
Эксперимент мақсаты
... ... ... ұсақ моторикасы бар балаларды жазуға үйретудегі дайындығының жалпы деңгейін
... ... ... қозғалыс дифференциациясының сапасын, оның дәлдігі мен жылдамдығын анықтау және
... ... ... тапсырмаларды орындаудағы жылдамдығы.
Жұмыстың алғашқы кезеңінде қол саусақтары үлкендердің демонстрациялауымен
... ... ... бейнелі түрде жаңғыртылып отырылды. Мұнда бала мен үлкендердің қозғалысы
... ... ... жүргізілді. Жаттығуларды орындау темпі бірте-бірте арта түсті.
Экспериментті жүргізу әдістемесі
Алғашқы
... ... ... қозғалыстың статикалық координациясының деңгейін анықтауға арналды. Мұнда қолды белгілі
... ... ... позада 10 сек ұстап тұру шарты қойылды. Тәжірибеде алғашқы
... ... ... қолдары бір-бірінен алшақ тұрса, кейіннен екі қолын біріге отырып
... ... ... орындады. Уақыт бірте-бірте арта түсті.
1 жаттығу: «Алақанды аш, саусақтарыңды
... ... ... жаттығу: «Алақаныңды қайық қыл»
3 жаттығу: «Алақан саусақтарының арасын аш»
4
... ... ... 2-ші және 5-ші саусақтарыңды көрсет.
5 жаттығу: 2-ші және 3-ші
... ... ... көрсет (сауақтарыңды санайық).
Екінші топтағы тапсырмалар қозғалыс динамикасы координациясының даму
... ... ... анықтауға бағытталды.
1 жаттығу. Бір уақытта қол саусақтарын жұдырықша түйіп,
... ... ... соң қайта ашу (кәнеки, сен жұдырық көрсете аласың ба
... ... ... жаттығу. Бас бармақтан бастап әрбір саусақты ұстап көрсете отырып,
... ... ... санайықшы (екі, үш, төрт, бес). Ал енді кері ретпен
... ... ... шығайық (бес, төрт, үш, екі).
3 жаттығу. Бір мезетте екі
... ... ... ашып- жұму.
4 жаттығу. Бір қолыңмен доп ойна. (15
... ... ... жаттығу. Келесі қолыңмен доп ойна (сол қолмен 20
... ... ... қозғалыстар алғашында оң қолымен, кейін сол қолымен жүргізіледі.
Үшінші топ
... ... ... бір қозғалыстан келесі қозғалысқа ауысу деңгейін анықтауға бағытталады. Мұнда
... ... ... қозғалыс түрлері алдымен жай, ақырын басталып, кейін жылдам және
... ... ... жай қозғалысқа ауысады.
1 жаттығу: «жұдырық -алақан».
2 жаттығу: «сұқ саусақ
... ... ... бас бармақтан шеңбер, сақина жаса, одан соң жұдырық жаса
... ... ... сақина).
3 жаттығу: Ребро – сақина.
4 жаттығу: Жұдырық – алақан.
Төртінші
... ... ... тапсырмалар қол саусақтарының дифференциациясының сапасын анықтауға бағытталады. Тапсырманы жаңғырту
... ... ... үлгі бойынша, кейін сөз арқылы жүргізіледі.
Мұнда мынадай жаттығулар ұсынылған:
1
... ... ... қол саусақтарын қысу мен алақанды ашу. Жүргізілу техникасы: екі
... ... ... алақаныңды төмен қаратып столдың үстіне қой. Одан соң менің
... ... ... бойынша жұдырық түй. Мұнда әрбір қозғалыс бір-бірінен алшақ орындалады.
2
... ... ... «Жаңбыр» - саусақтармен стол бетін белгілі тәртіппен соғу (ұру).
3
... ... ... «Пианинода ойнау» -столдың шетін кезекпен саусақтармен соғу.
4 жаттығу: «Желпуіш
... ... ... қол саусақтары жұдырықша түйіледі. Бірте-бірте бір саусақтап екінші қол
... ... ... жұдырықты ашу.
Алғашқыда бұл жаттығулар үлгі бойынша жүргізіледі. Жаттығулардың келесі
... ... ... кинестетикалық гнозис жұмысын анықтауға негізделген. Мұнда балаларға белгілі бір
... ... ... қолдары арқылы қайта жаңғырту талап етіледі.
1 жаттығу: үлкен саусақты
... ... ... апару.
2 жаттығу: сұқ саусақты шетке апару(қою).
3 жаттығу: бұлшық еттеріңді
... ... ... жаттығу:үлкен саусағыңды ию.
Балалармен бұл жаттығуларды жүргізбес бұрын қол саусақтарының
... ... ... қайталап атап шығу керек.
Жаттығулардың алтыншы тобы оптика – қозғалыстың
... ... ... координациясын іс-әрекеттің анықтауға негізделеді. Балалар үлкендер көрсеткен үлгіге қарап,
... ... ... оны жабық көздерімен қайта жаңғыртуы тиіс.
1 жаттығу: саусақтарыңды жұдырықша
... ... ... жаттығу: 2-ші және 3-ші саусақтарыңды алға шығар.
3 жаттығу: 3-ші
... ... ... 5-ші саусақтарыңды алға тарт.
Алғашқыда екінші қолмен көмек беруге рұқсат
... ... ... топ жаттығулары қозғалыстардың оптикалық-кеңістікті координациясы іс-әрекеттің анықтауға бағытталады.
1 жаттығу:
... ... ... қол –вертикальді – согитальді. Сол қол – горизонтальді –согитальді.
2
... ... ... оң қол горизонтальді –фронтальді. Сол қол вертикальді-фронтальді.
Сегізінші топ жаттығулары
... ... ... ритмділігін анықтауға бағытталады.
1 жаттығу: қолды алақанды төмен қаратып столға
... ... ... Оң қолымен столды екі рет, сол қолмен – бір
... ... ... соғу.
2 жаттығу: бір қол саусақтарымен столды кезекпен ұру (соғу).
... ... ... саусақпен (бас бармақпен) – екі рет, үшінші саусақпен (ортаңғы)
... ... ... бір рет.
Жаттығудың орындалу кезінде қозғалыс-әрекеттер еркін түрде орындалуын қадағалау
... ... ... топтағы жаттығулар праксистің күрделі формаларын анықтауға бағытталады. Бұл екінші
... ... ... жүйенің қимыл-қозғалыс жүйесімен бірлесіп жұмыс жасауы.
1 жаттығу: «Сен қалай
... ... ... кәне, көрсетші».
2 жаттығу: сен қалай жазатыныңды көрсетші.
3 жаттығу: сен
... ... ... тісіңді тазалайтыныңды көрсетші.
Балаларға жаттығуларды орындатпас бұрын, экспериментатор балаға белгілі
... ... ... ситуацияны елестетеді. Одан соң балаға жоғарыдағы сұрақтарды қоя бастайды.
Алғашқы
... ... ... эксперимент анализін жүргізгенде балалар берілген тапсырмаларды өз бетінше, әрі
... ... ... орындау сапасына қарай 4 топқа (группаға) шартты түрде бөлінді.
Бірінші
... ... ... (күшті топ) ұсынылған жаттығуларды, тапсырмаларды дұрыс, нақты әрі жылдам
... ... ... балалар ендірілді.
Екінші топқа (орта топ) біз белгілі бір
... ... ... қайталап көрсетілген, не болмаса үлкендердің көмегімен тапсырманы орындай алған
... ... ... жатқызылды.
Үшінші топқа (әлсіз топ) іс экспериментатор көмегімен де тапсырманы
... ... ... алмаған балаларды жатқыздық.
Төртінші топқа ұсынылған тапсырмаларды орындаудан бас тартқан
... ... ... жатқызылды.
№1 кестеде констатирлеуші эксперименттің сандық анализінің нәтижесі көрсетілген. Балаларға
... ... ... топ жаттығуларды, тапсырмаларды орындау ұсынылды. Сандық анализді жүргізе отырып,
... ... ... мектеп жасындағы балалардың интеллектісінің қалыптылығының 10% (2 адам) қозғалыстың
... ... ... координациясы, бір әрекеттен екнішісіне ауысу мен қозғалыс дифференциациясы тапсырмаларын
... ... ... қиындық туындады.
№1 кестеде 2-ші сыныптың мүмкіншілігі шектелген балалары мен
... ... ... дайындық тобының балаларында мынадай төмендегі параметрлер қалыптаспаған:
- қозғалыстың динамикалық координациясы;
- бір
... ... ... екіншісіне ауысу;
- қозғалыстың дифференциациясы;
- кинестетикалық гнозис (таным);
- қозғалыстың оптика-кинестетикалық координациясы;
Демек, біз барлық
... ... ... төрт топқа бөлдік. Қозғалыстың статикалық координациясы параметрі бойынша көмекші
... ... ... 2-ші сыныбының балалары мынадай тапсырмаларды орындауда анықталды: 2-ші топ
... ... ... 20% (4 адам), қозғалыстың динамикалық координациясына байланысты тапсырмаларды көмекші
... ... ... бірінші сынып оқушылары былай орындады: 2-ші топ – 10%
... ... ... адам), 3-ші топ - 80% (16 адам) және 4-ші
... ... ... - 10% (2 адам).
Бір әрекеттен 2-шісіне ауысуға байланысты 3-ші
... ... ... тапсырмалары балалармен мынадай негізде орындады: 2-ші топта - 10%
... ... ... адам), 3-ші топта - 80% (16 адам) және 4-ші
... ... ... -10% (2 адам).
Тапсырмалардың 5-ші тобы (сериясы) – 2-ші топ
... ... ... 30% бала (6 адам), 3-ші топ 60% (12 адам)
... ... ... 4-ші топ -10% (2 адам).
Алтыншы топ (серия) тапсырмалары былай
... ... ... 2-ші топта - 30% (6 адам), 3-ші топта –
... ... ... (12 адам), 4-ші топта -10% (2 адам).
Тапсырмалардың 7-ші тобы
... ... ... біз балаларды былай бөлдік: 2-ші топ -50% (10 адам),
... ... ... топқа - 40% (8 адам), 4-ші топқа - 10%
... ... ... адам).
Қозғалыстардың ритмділігіне арналған тапсырмаларды көмекші мектептің 1-ші сыныбының балалары
... ... ... жүйемен орындады: 2 топ - 30% бала (6
... ... ... 3-ші топ -60% (12 адам), 4-ші топ -10% (2
... ... ... праксистің күрделі формаларын анықтауға бағытталған соңғы тапсырма мынадай нәтиже
... ... ... 1-ші топ -15% (3 адам), 2-ші топ - 65%
... ... ... адам), 3-ші топ - 10% (2 адам), 4-ші топ
... ... ... 2 адам.
Көмекші мектептің 1-ші сыныбының балалары 9-шы серия тапсырмаларын
... ... ... қиыншылықтар байқалды: кинестетикалық гнозис, 1 әрекеттен 2-ші әрекетке ауысу,
... ... ... дифференциациясы, қозғалыстың ритмділігімен оптика- кинестетикалық координациясы. Бұл олардың әліде
... ... ... қалыптаспағандығын білдіреді.
Тапсырманы дәл орындау қозғалыс күші, тапсырманы орындау жылдамдығы,
... ... ... үйлесімділігі. Осыған байланысты біз балаларды 4 топқа бөлдік :
... ... ... топ, орта және әлсіз топ және де берілген тапсырмаларды
... ... ... бас тартқан балалар тобы.
Демек, сапалы анализ критериін келесі параметрлер
... ... ...
Қозғалыстың статикалық координациясын анықтауға бағытталған
... ... ... серия жаттығуларын орындау барысынан мынадай қорытынды шығаруға болады: 2-ші
... ... ... 45% (8 адам) және 65% 3-ші топқа тән. Көмекші
... ... ... 2-ші сыныбының балалары – 18 адам. Бұл топтағы балалар
... ... ... белгілі бір позада 8-10 сек ұстап тұрды. Осы кезде
... ... ... саусақтары қимылдап, қол өзінің алғашқы жағдайынан ауытқып отырды. (бұл
... ... ... бағдардың әлсіздігімен түсіндіріледі). Бұдан мынадай қорытындыға келуге болады: балалар
... ... ... белгілі бір позада тек бірнеше секунд ғана ұстап тұра
... ... ... егер уақыт 10 сек асып кетсе, онда олар сол
... ... ... жағдайдағы позада саусақтарын ұстап тұра алмайды. Қозғалыстың динамикалық
... ... ... деңгейін анықтауға арналған 7-ші серия тапсырмалары мынадай нәтиже көрсетті:
... ... ... тапсырма ешқандай қиындықсыз орындалса, тек тапсырманың соңына қарай тапсырма
... ... ... (жылдамдығы) төмендей бастады.
Кейбір кезде балалар жаттығуларды екі қолымен
... ... ... көшеді. Осының нәтижесінде жаттығудың мәні жойылады. Тапсырмаларды осылай орындаған
... ... ... бала, яғни жалпы көлемнің 65% -ін құрайды. Қол саусақтарын
... ... ... уақытта ашып-жұму жаттығуларын балалар ұзақ уақыт бойы төменгі деңгейде
... ... ... Бір қалыптан 2-ші қалыпқа жылдам ауысу, қозғалыс дәлдігінің ұзақтығы
... ... ... балада (8 адам) белгілі бір қиындықтар туғызды.
Жұмыс темпі өте
... ... ... (ақыл-есі кем балаларда) саусақтарын санап шығу тапсырмасын орындауда кейбір
... ... ... оны өте жай, сабырлы орындайды, ал егер жылдамдықты арттырса
... ... ... кейбір қателіктер: бір саусақты санамай кету, бір саусақты екі
... ... ... санау, т.б. байқалады. Бұлай тапсырманы көмекші мектептің 2-ші сынып
... ... ... 70% (14 адам) орындады, ал 60% (12 адам) мектепке
... ... ... саусақ ұштарының әлсіздігі, қозғалыс жылдамдығы мен оның бағдарлылығы күшінің
... ... ... көбіне көмекші мектептің 2-ші сыныбы балалары мен дайындық тобының
... ... ... арасында байқалды. Жалпы түрде олигофрен балалардағы қол қозғалысының динамикалық
... ... ... жеткіліксіздігін көрсетуге болады. Қозғалыс дәлдігі мен жылдамдығында әлсіздіктер, тез
... ... ... сияқты құбылыстар байқалды. Ал қалыпты жағдайдағы (норма) балаларда бұл
... ... ... орындау аса қиындық тудырмайды. Сондықтан да 2-ші топқа біз
... ... ... (2 адам) енгіздік.
Қозғалысты ауыстырудың (1-нен 2-не өтудің) үшінші параметрі
... ... ... жүргізілген зерттеулерде мыналар анықталды: көбіне қарапайым нұсқауларда балалар (норма)
... ... ... ақыл есі кем балалар қол жағдайын (положение) ауыстыруда екі
... ... ... та жылдам әрекет жасады. Ол олигофрен балаларда 60% (12
... ... ... және 10% (2 адам) қалыпты жағдайдағы балаларды құрады. Бірақ
... ... ... тапсырманы күрделендіре түскенде зерттелінушілер тапсырманы жәй темппен орындай бастады.
Бір-бірімен
... ... ... 3 звенодан тұратын қозғалыс дағдыларын жетілдіруге байланысты сынау кезінде
... ... ... кездесті. Ақыл-есі кем балалардың көп бөлігі тапсырмаларды үлкендердің көмегімен
... ... ... жағдайда орындады немесе инструкцияны қайталап айтуды талап етті. Нәтижесінде
... ... ... % (14 адам) қанағаттанарлық нәтиже берді.
Қозғалыс дифференцирлеуінің деңгейін анықтауға
... ... ... 4-ші серия тапсырмалары келесідей нәтиже көрсетті: балаларға ұсынылған барлық
... ... ... ішінде қолдың рецептуарлы координациясына байланысты орындалған жаттығулар аса
... ... ... туғызды. Тапсырманы алғашқы орындаудың өзінде де барлық балаларда 80%
... ... ... адам) қол қимылдарының темпі төмен көрсеткішке ие болған еді.
... ... ... кем балалар өздігінен, өз бетінше қозғалысты орындай алмайды 80%
... ... ... адам) көмекші мектептің 2-ші сыныбының оқушылары 90% (18 адам).
Екінші
... ... ... ақыл-есі кем балалары қол саусақтары қозғалыстарын орындауда өз бетінше,
... ... ... орындай алмаушылық нәтиже көрсетті. «Веер ашылды» жаттығуын ақыл-есі кем
... ... ... орта деңгейде орындады.
Бесінші серия тапсырмалары кинестетикалық гнозис деңгейін анықтауға
... ... ... Қалыпты даму жағдайындағы балаларға бұл тапсырмаларды орындау қиындық туғызбайды.
... ... ... балалар жаттығуларды жақсы орындап шықты - 100% (20
... ... ... мектеп жасындағы ақыл-есі кем балалардың ұсақ моторикасының даму деңгейін
... ... ... салыстырмалы анализін жинақтай отырып, алынған мәліметтерді №2 кестедегі мәліметтерге
... ... ... жүргізілді. Кестеде көрініс бергендей біз барлық балаларды 4 топқа:
... ... ... топ, орта топ, әлсіз топ және де тапсырманы орындаудан
... ... ... тартқан балалар тобы.
Алғашқы констатирлеуші эксперименттегі ұсынылған тапсырмалар сериясы деңгейімен
... ... ... мұнда нәтиже бірнеше пайызға, дәл айтсақ 5% -тең 20%
... ... ... ке өскендігі байқалды.
Демек, барлық тапсырмаларды орындау нәтижесінің көрсеткішінің жоғарылауы
... ... ... алдағы уақытта жазуға үйретуге қажетті жағдай болып табылады. Оқушыларды
... ... ... үйретуге даярлау олардың қолдарының ұсақ моторикасын дамытуға бағытталған арнайы
... ... ... жаттығулардан құралады. Оқыту нәтижесінде барлық балаларды жазуға даяр немесе
... ... ... қол бұлшықеттері жазуға дайын болды деп айта алмаймыз. Бұл
... ... ... бағытталған, ұзақ уақытты қамтитын жұмыстардың бірі.
Эксперименттер нәтижелерінің анализі ұсынылған
... ... ... жүйесін практикада қолдануға болатынын көрсетті. Алайда барлық жұмысты әр
... ... ... жан-жақты көрнекі құралдарды пайдалана отырып, практикалық іс-әрекет негізінде жүргізу
... ... ... Бұл әрине қолдың ұсақ бұлшықеттерінің толық қанды дамуына жағдай
... ... ... Танымдық мүмкіндіктердің төмендеуі, сөздік қор дамуының артта қалуы ұсақ
... ... ... дамымай қалуының бірден бір себебі деп айтуға болады.
Жүргізілген зерттеулердің
... ... ... нәтижелеріне (көрсеткіштеріне) сүйене отырып, бастауыш сынып мұғалімдеріне, тәрбиешілерге, практиканттарға
... ... ... де ата-аналарға жұмыстың келесі түрін жүргізу туралы мынадай кеңес
... ... ... болады:
1. тыныш, сабырлы жұмыс жасау;
2. баланы жұмыс үстінде асықтырмау;
3. әрдайым баланы мадақтап
... ... ... барысында жұмыстың нәтижесі сәтсіздікке ұшырағанда, аналогиялық тапсырманы қайталауы қажет.
5. жұмысты
... ... ... төменгі сатыдан жоғарыға қарай тапсырмалар беру. Егер баладан ұсынылған
... ... ... жақсы игергендігі байқалса, онда балаға одан да жоғары тапсырмалар
... ... ... беру;
6. нәтижені тез адуға асықпау;
7. егер де жұмысқа тузетулер ендіру керек
... ... ... онда оны сол мезетте қарастыру керек.
... ... ... Осы аталған жолдарды әдістемелік ұсыныстарды сақтау арқылы баланы алдағы
... ... ... жазуға үйретуге қажетті бірден бір шарт. Алғашқы констатирлеуші эксперимент
... ... ... сапасы бойынша жалпы қорытынды шығара отырып, мыналарды атап кетуге
... ... ... ақыл-есі кем балаларда жалпы ұсақ моторикасының бұзылысы мен 1-ші
... ... ... 2-ші сигналдық жүйе арасындағы үзіліс байқалды.
Орындау кезінде қиынға соққан
... ... ... топ тапсырмаларын айтып кетуге болады: қозғалыс дифференциациясы, 1 әрекеттен
... ... ... ауысу, қозғалыс ритмділігі, кинестетикалық гнозис, қозғалыстың статикалық және динамикалық
... ... ... Негізінде, ұсынылған барлық тапсырмаларды ақыл-есі қалыпты деңгейдегі балалар ешбір
... ... ... атқарып шықты. Осы негізге сүйене отырып, балалардың ұсақ моторикаларын
... ... ... даярлаудың жалпы деңгейі анықталды.
2.4 Түзету-дамыту әдіс, тәсілдері
Балаларды ана
... ... ... үйретудің төменде келтірілген әдістері баланың тіпті өзін арнайы оқытып
... ... ... аңғармай, тілді ішкі сезім арқылы игеріп, табиғи қарым-қатынаста үйренуін
... ... ... Мұндай әдіс үйретудің практикалық әдісі деп аталады, оның теориялық
... ... ... айырмашылығы сол, мұнда балаларға және жасөспірімдерге лингвистика-тіл туралы ғылым
... ... ... мәлімет беріледі. Теориялық әдіспен балалар мектепте, ана тілін іс
... ... ... меңгергеннен кейін ғана танысады.
Болашақ тәрбиеші үшін балалармен – жеке
... ... ... бір топ баламен- бірден (яғни алдын-ала дайындалмастан) мазмұнды әңгіме
... ... ... білу дағдысы кәсіби шеберлік болып табылады.Бұл дағдыға олар тиісті
... ... ... үйрену- практикалық әдістерді меңгеру нәтежиесінде ие болады.
Еліктеу әдісі. Еліктеу
... ... ... үйретуші мен үйренушімен екеуі де бір сөзді,
... ... ... әр түрлі етіп айтады: үйретуші ересек адамдармен сөйлескендігіден гөрі
... ... ... қарқынырақ, сөзінің дыбысын артикулдеп және сөзінің дауыс ырғағын
... ... ... сөйлейді, ал үйренуші тындайды да қайталайды, оның сөзіне еліктейді,
... ... ... қимылын үйренуге және мағынасын түсінуге тырысады. Мұндайда
... ... ... үшін орфоэпиялық норма деңгейінен төмен түспеу және баланың сөзіне
... ... ... аса маңызды.
Бұл әдісті қолдануды сәби шағынан бастап,кейінгі шақтарда
... ... ... балалар бақшасында ғана емес мектепте, тіпті есейгенде де, жалғастырып
... ... ... Еліктеу әдісіне үйрену тұрмыстық іс-әрекеттерді атқару кезінде,
... ... ... баланы шомылдыру кезіндегі баламен қатынас процесінде еріксіз түрде болуы
... ... ... Еліктеу әдісі бұдан гөрі ересекбаларды
... ... ... үйрету кезінде кез-келген ойын үстінде пайдалылады.
Заттар
... ... ... ойын ойнау кезінде балалар оларды бір орнынан екінші орынға
... ... ... лақтырады, көрсетеді, итереді, шұқылап көреді, бұрайды, заттарды бақылайды және
... ... ... олардың сапасын, қимылын атайды. Мұнда да тәрбиеші баламен сөйлесуге,
... ... ... жетелейтін сұрақтар беруге тиіс.
Баланың құрылыс салуына
... ... ... отырып, тәрбиеші құрылыстың затын, оның бөлшегін атайды, құрылыста нәтижеге
... ... ... қажетті өзінің әс-әрекетін атайды.
Сюжетті драмалық-рольдік, режисерлік
... ... ... процесінде тіл дамыту үшін ерекше қолайлы жағдай көп болады.
... ... ... Рольдік ойында бала ересек адамдардың өміріндегі өзі байқаған
... ... ... әңгімелерлен білетін, есінде қалған әртүрлі жағдайларды қайталайды: мамам балаларды
... ... ... жатыр, электр монтері немесе газ жөндеуші, немесе сантехник тұрғындардың
... ... ... үйге келді, мұғалім мектепте балаларды оқытады, косманавт айға ұшады
... ... ... т.б. Бала ересек адамның қимылын да,сол қимылмен айтылатын сөзін
... ... ... қайталайды.
Оқыту тәсілдері. Белгілі бір әдістің қолданылу вариантын
... ... ... әдіст құрайтын негізгі іс-әрекетке оқу дидактикалық материалдың сипатынан
... ... ... қосалқы іс-әрекеттің енгізлуін тәсіл деп атаймыз. Бұл
... ... ... әр жағдайда әр түрлі тәсілдермен жүзеге асырылады.
... ... ... бір әдістің қолданылу вариантын, сол әдісті құрайтын негізгі іс-әрекетке
... ... ... дидактикалық материалдың сипатынан туындайтын қосалқы іс-әрекеттің енгізілуін тәсіл деп
... ... ... Сонымен, еліктеу әдісін жүзеге асыратын тәсілдер мыналар болуы
... ... ... 1)Айнадағылармен танысқанда нақты затты бақылау- жоғарыда айтқан
... ... ... сәби өз қолына қарайды, анасының қолын бақылап оған ілесе
... ... ... оның сөзіне еліктейді.
2)Ойындар: біздің байқағанымыздай,
... ... ... үстінде баланың тілі жаңа лексикамен толығып қана қоймайды, сонымен
... ... ... ол жаңа сөз формасымен де байиды;
... ... ... үлгісіне сүйену: тәрбиеші айтқан сөзді балалар қайталайды.
... ... ... Сонымен, біз үйретуші мен үйренуші бір сөзді айтатын
... ... ... еліктеу әдісімен таныстық, бірақ үйретуші қалай сөйлеу керек екендігі
... ... ... үлгі көрсетеді, ал үйренуші оны дәлме-дәл қайталайды, оған еліктейді.
... ... ... Сөйлесу әдісі. Бала үшін орындауы анағұрлым қиыны
... ... ... оның тілін үйрету әдісі- сөйлеу әдісі, мұны қосымша сұрақпен
... ... ... жауап әдіс деп те атайды.
... ... ... Әңгімелесу әдісі үйретушінің сұрауынан, ал үйренушінің жауап беруінен тұрады.
... ... ... олардың екеуі де сөйлейді, бірақ бір сөзді емес, әртүрлі
... ... ... сөйлейді: үйретуші өзінің сұрағымен баланың өзіне таныс сөздерді, дыбыстарды,
... ... ... формаларды немесе дәнекер тексті еске түсіруге және орнымен қолдануға
... ... ... Нақты затқа
... ... ... суретке сүйену тәсілі дидактикалық ойындармен, яғни оқытуға арнайы арналған
... ... ... шектеседі. Ересек адамдар балаларды белгілі бір ойынның ережесімен таныстырады.
... ... ... соң олардың өз бетімен ойнауларына мүмкіндік береді. Кез келген
... ... ... ойында баланың тілін дамытатын үлкен мүмкіндіктер бар: өйткені дидактикалық
... ... ... арқылы берілетін кез келген білімді бала сөйлеу тілінде үйренеді.
... ... ... баланың сөйлеу тілін дамытуға арнайы арналған дидактикалық ойындар да
... ... ... бұл сөйлеу түріндегі дидактикалық ойындар.
Алты-жеті жастағы балалармен жұмыс істегенде,
... ... ... күрделі синтаксистік форма берілу, екіншіден, лексиканың ауқымы кеңейтілу арқылы
... ... ... әдісі күрделілендіріледі.
Байланыстыра сөйлеуге жаттығу үшін тәрбиеші
... ... ... белгілеп, осы тақырыпты дамытатын бірнеше сұрақ қойып, балардың тілін
... ... ... ұйымдастыра алады.
Сөйлесу әдісін – теориялық материалды берудің бір тәсілі
... ... ... табылатын әңгімелесудің мектептік әдісімен шатыстыруға болмайды, сөйлесу әдісі ережесіне
... ... ... практикалық әдіс екендігін аңғарамыз.
Қайталап айту
... ... ... Мектепке дейінгі бес-жеті жастағы балаларды жоғарыда айтылған тілге үйрету
... ... ... басқа, қайталап айту әдісімен де үйретеді, ол балалардың сөзін
... ... ... барлық компоненттерімен байытатын, олардың байланыстырушы сөздерін жаттықтыратын қайталап айту
... ... ... сөйлеуге үйретеді.
Қайталап айту әдісінде тәрбиеші балаларға көркем әдеби шығарманы
... ... ... береді, айтып береді немесе серуендегенде, экскурсияда болғанда өздерікөрген нәрселерді
... ... ... есіне салады, немесе «Өз өмірінде болған оқиғаларды» айтып береді,
... ... ... балалар көрмеген әлдебір затты, хайуанатты сөзбен суреттеп айтады, содан
... ... ... оларды: 1) Тәрбиешінің әңгіме айтуы барысында сұрақ қоюға, 2)
... ... ... әңгімесін (өз жолдастарының біріне немесе үйдегі ересек адамдар үшін)
... ... ... айтып беруге ынталандырып отырады.
Қайталап айту әдісі
... ... ... әдісне ұқсас. Бұл әдістердің арасындағы айырмашылық мынада: тәрбиеші оқып
... ... ... текстің кейбір жерлерін бала қайталайды (еліктейді); жуықта естіген
... ... ... текстің мазмұның бала мүмкіндігінше айтып береді; баланың тексті қабылдауы
... ... ... оның мазмұнын қайталап айту арасында біршама уақыт
... ... ... қажет.
Құрастыру (әңгімелеп беру) әдісі. Мектеп жасына
... ... ... балалардың тілінде құрастыру әдісінің мәні мынада: балалардың
... ... ... өз бетінше «құрастыруын» олардың өз өмірлерінде кездескен нақты жағдайларды
... ... ... беруін нақты обьектілерді – заттарды, хайуанаттарды, өсімдіктерді суреттеуін
... ... ... тәрбиеші көтермелеп отырады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Кіші мектеп
... ... ... көру мүмкіндігі нашар балалардың қоршаған ортаны қабылдау мүмкіндіктері сипап
... ... ... иіс сезу, тактильді қабылдау, есту арқылы қабылдаумен жүзеге асады.
... ... ... мүмкіндігі нашар балаларда қалыпты балаларға қарағанда компенсаторлы анализаторлары жоғары
... ... ... дамыған.
Әсіресе сипап сезу қабілетінің сыртқы ортадан берер ақпараты мол.
... ... ... балалардың көру қабілеті болмағандықтан, ол есту қабілетіне сүйенгендіктен есту
... ... ... аса қарқынды дамиды. Осы тақырып бойынша кіші мектеп жасындағы
... ... ... мүмкіндігі нашар балалардың қабылдауын айқындау мақсатымен түрлі зерттеу әдістері
... ... ... зерттеу жұмысымыз көру мүмкіндігі нашарлар мен нашар көретіндерге
... ... ... беру мекемесі «Болашақ» мектеп интернатындағы 2 сынып оқушыларына жүргізілді.
... ... ... гигиенасына сәйкес көру мүмкіндігі нашар баламен жасалатын қарым қатынас
... ... ... сау баламен бірдей болу керек. Ондай балаға жастайынан жүруді
... ... ... өзін-өзі күтуді де, көзі көретін балалармен ойнауға да дағдыланып,
... ... ... сондай талап қойып отыру керек. Ондай балаға көзің көру
... ... ... нашар екен деп аяныш білдірудің қажеті жоқ. Сонда ғана
... ... ... айтқандай көру мүмкіндігі нашар бала өзінің кемдігін онша сезіне
... ... ... мектеп жасындағы көру мүмкіндігі нашар балалардың қабылдау мүмкіндіктері қалыпты
... ... ... салыстырғанда күрделірек болады. Олардың қоршаған өмірді дұрыс қабылдауын дамыту
... ... ... әлеуметтік ортаға белсенді бейімделуіне зор ықпалын тигізеді.
Естіп қабылдау көру
... ... ... нашарларға кеңістікте бағдарлануы мен қозғалысында маңызды рөл атқарады. Сондықтан
... ... ... мүмкіндігі нашарлар үшін естіп қабылдау психикалық дамудың маңызды құралы
... ... ... табылады.Көру мүмкіндігі нашарларда есту қабілетінің дамуы олардың танымдық әрекеттері
... ... ... балалардың мінез-құлқына және бағдарлануына әр түрлі әсер етеді. Естуінің
... ... ... кезінде көру мүмкіндігі нашар балалар есту қабылдауынан сипап сезу
... ... ... өзін бақылауға сүйенеді.
Көру мүмкіндігі нашарлардың сипап сезу арқылы форманы
... ... ... зерттеу олардың сезімдік тәжірибелерінің жоғары екендігі және сипап сезуді
... ... ... тәсілдерін жылдам меңгеру қабілеттілігі анықталды.
Эксперимент анализінің нәтижесі ұсынылған тапсырмалар
... ... ... практикада қолдану мүмкіндігін көрсетіп берді. Көрсетілген (жүргізілген) жұмыстарды әр
... ... ... әдістерді қолданумен практикалық іс-әрекет негізінде жүргізу керек. Бұл баланың
... ... ... жағдай жасайды.
Бірінші констатирлеуші эксперименттің сапалық анализі бойынша жалпы қорытынды
... ... ... отырып, мыналарды бөліп көрсетуге болады: нашар көретін немесе көру
... ... ... нашар балаларда барлық ұсақ моторикасында жетіспеушіліктер нақты көрініс беріп,
... ... ... және екінші сигналдық жүйе арасында үзіліс (ажырас) байқалды. Тапсырмаларды
... ... ... мына жаттығулар қиындық туғызды: қозғалыс ритмділігінің бұзылуы, қозғалыс дифференциациясы,
... ... ... әрекеттен 2-не көшу; қозғалыстың оптико-кеңістікті координациясы, оптико-кинестетикалық координация, кинестетикалық
... ... ... қозғалыстың статикалық және динамикалық координациясы. Негізінен алғанда берілген тапсырмаларды
... ... ... көзі көретін қалыпты жағдайдағы балаларға ешқандай қиындық тудырмады.
Міне сондықтан
... ... ... эксперимент нәтижесінде балалардың жалпы деңгейінің көрсеткіші анықталды.
Баланың мектепке баруына
... ... ... болатын психологиялық өзгеріс. Атап көрсетілгендей, баланың психикалық дамуының әрбір
... ... ... оның іс-әрекетінің негізгі, жетекші түрімен сипатталады. Мысалы, мектеп жасына
... ... ... балалық тақта ойын іс-әрекеті жетекші болады. Бұл жастағы балалар
... ... ... тіпті шама-шарқынша еңбек етіп жүрсе де, олардың бүкіл болмысын
... ... ... шынайы стихия әр түрлі ойындар болып табылады. Ойын үстінде
... ... ... баға беруге тырысушылық пайда болады, қиял және символиканы пайдалана
... ... ... дамиды. Осының бәрі баланың мектепке даярлығын сипаттайтын негізгі сәттер
... ... ... табылады.
Жеті жасар бала мектеп табалдырығынан аттасымен-ақ оқушы болады. Оның
... ... ... ойын әлі маңызды орын алғанымен осы уақыттан бастап ол
... ... ... басымдылық ролін жоғалта бастайды. Бастауыш класс оқушысының жетекші іс-әрекеті
... ... ... мінез-құлық мотивтерін елеулі түрде өзгертетін, оның танымдық және адамгершілік
... ... ... дамытудың жақа көздерін ашатын оқу болады. Мұндай қайта өзгеріс
... ... ... бірнеше кезеңдері бар.
Әсіресе баланың мектеп өмірінің жаңа жағдайларына алғаш
... ... ... айқын аңғарылады. Балалардың көпшілігі бұған психологиялық жағынан даярланған. Олар
... ... ... жерден үймен немесе балабақшамен салыстырғанда, әдеттен тыс бірденелер кездестіруді
... ... ... отырып, мектепке қуана барады. Баланың бұл ішкі позициясы екі
... ... ... манызды. Алдымен мектеп өмірінің жаңалығын алдын ала сезіну және
... ... ... баланың сыныптағы мінез-құлық ережелеріне, жолдастарымен ерекше қарым-қатынас нормаларына, күн
... ... ... қатысты мұғалімнің талаптарып жылдам қабылдауға көмектеседі.
Бұл талаптарды бала қоғамдық
... ... ... және орындамауға болмайтын талаптар деп қабылдайды. Тәжірибелі ұстаздарға белгілі,
... ... ... жағынан расталған мынадай қағида бар: баланың класқа келген алғашқы
... ... ... оған оқушының сабақтары, үйдегі және қо-ғамдық орындардары мінез-құлық ережелерін
... ... ... да нақты мағынада түсіндіру керек.
Балаға оның жаңа көзқарасының, міндеттерінің
... ... ... правосының бұрынғы ол әдеттенген жағдайлардан айырмашылығын дереу түсіндіру маңызды.
... ... ... ережелер мен нормаларды сөзсіз орындауды талап ету - бірінші
... ... ... оқушысына орынсыз қаталдық жасау емес, мектепке баруға даярланған балалардың
... ... ... түсініктеріне сәйкес олардың тіршілігін ұйымдастыруға қажетті шарт. Бұл талаптар
... ... ... әрі екі ұшты болса, балалар өз өмірінің жаңа кезенінің
... ... ... ерекшеліктерін сезбейді, бұл олардың мектепке деген ықыласын жоюы мүмкін.
Ұсыныстар:
... ... ... Көзің – екі жанарың.
... ... ... сақтаудың қаншалықты қажет екенін көзің ауырып, зақымданғанда немесе қиқым
... ... ... білерсің. Осыған орай халқымыз « ішің ауырса
... ... ... аузыңды тый, көзің ауырса
... ... ... қолыңды тый» дейді.
Көздің сыртқы жағынан қарағанда көздің жанары
... ... ... безі арқылы үздіксіз суланып – жуылып, жуылған жас
... ... ... көз түтігі арқылы мұрын қуысына ағып келетінін байқайсың.
... ... ... Көз осылайша үздіксіз тазаланып суланып
... ... ... оның алыстағы, жақындағы және жанындағы нәрселерді тез арада көруі
... ... ... және түнде көруі, сондай-ақ түрлі түсті ажыратуы және көргенді
... ... ... сақтау қызметтері нашарлайды. Сондықтан да екі жанарыңды сақтай біл.
1.
... ... ... Еш уақытта көзіңді уқалама, қолыңды тазалап жумай тұрып
... ... ... тигізбе.
2. Бөгде адамның бет орамалымен бетіңді, көзіңді сүртпе.Өзіңнің бет
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... орамалың жеке болсын.
3.Кешке шаммен
... ... ... істегенде шам кішкене сол жаққа таман, жарты метрдей алыста
... ... ... Шамның қалпағы қара не қызыл, көк, сары секілді түсті
... ... ... ақ шыныдан болсын. Жыпылықтаған жарықта, жүріп келе жатқан арба-шана
... ... ... автобустың ішінде жұмыс жасау, кітап оқу көзіңді бұзады. Жатып
... ... ... жатып ас ішпе, көзіңді тез бұзасың.
4.Жұмыс уақытыңда көзің талса,
... ... ... қой да, көзің дем алғанша терезеге қара.
5. Қатты ауырып
... ... ... әбден айыққанша, біраз уақыт көзіңді күтіп, сақтанып жүр.
6. Көруің
... ... ... я көзің ауырса доқтырға көрін. Көзіңе көзілдірік керек пе?
... ... ... бөтен дәру керек пе, тек доқтыр ғана біледі.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... О.К. Социально – перцептивные особенности детей с нарушениями
... ... ... Ч: 1999
2. Астапов В.М. ВВедение в дефектологию с основами нейро
... ... ... и патопсихологии. М: 1997
3. Астапов В.М., Ю.В.Микадзе Обучение и воспитание
... ... ... детей группы риска: Хрестоматия / Сост.. М: 1996
4. Винарская Е.Н.
... ... ... речевое развитие ребенка и проблемы дефектоогии. М: 1987
5. Власенко И.Т.
... ... ... словесного мышления взрослых и детей с нарушениями речи.
... ... ... 1990
6. Воронова А.П. Нарушение зрительного гнозиса у дошкольников с речевой
... ... ... / Дефектология. 1993 № 1
7. Выготский Л. С. Балалардың
... ... ... ерекшеліктері және кемтар бала психологиясы туралы таңдамалы еңбектер .
... ... ... 1999
8. Выготский Л.С. Проблемы дефектологии. М: 1995
9. Годфруа Ж. Что такое
... ... ... ? М: 1992
10. Григорьева Л.П., Сташевский С.В. Основные методы развития
... ... ... восприятия у детей с нарушением зрения. М: 1990
11. Гуровец Г.В.,
... ... ... С.И. Генезис, клиника и основные направления работы при моторной
... ... ... / Недоразвитие и утрата речи. М: 1985
12. Дефектология журналы
... ... ... 6, 2005
13. Дефектология журналы №5, 2005
14. Дмитриева Е.Е. Об особенностях общения
... ... ... взрослым шестилетних детей с ЗПР / Дефектология. 1988
15. Дъячков А.И
... ... ... Дефектологический словарь М, 1970
16. Ермаков В.П., Якунин Г.А. Развитие, обучение
... ... ... воспитание детей с нарушением зрения. М: 1990
17. Жарықбаев Қ. «Психология»
... ... ... 1993.
18. Жукова Н.С., Мастюкова Е.М., Филичева Т.Б. Преодоление общего недоразвития
... ... ... у дошкольников.М: 1991
19. Жунисова Ж. К, Медетбекова А.С «Даму мүмкіндігі
... ... ... балалардың танымдық іс-әрекетін дамыту жолдары» Т: 2005.
20. Забрамная С.Д. Психолого
... ... ... педагогическая диагностика умственного развития детей. М: 1993
21. Забрамная С.Д., Боровик
... ... ... Практический материал для проведения психолого – педагогического обследования детей.
... ... ... 2003
22. Земцова М.И. Пути компенсации слепоты. М: 1956
23. Коррекционная педагогика №
... ... ... (11-12), 2006
24. Коррекционная педагогика №3 (9), 2005
25. Лапшин В.А , Пузанов
... ... ... «Основы дефектологий» М: 1990.
26. Лебединский В.В Нарушения психического развития у
... ... ... М: 1985
27. Литвак А.Г Тифлопсихология М: 1985
28. Литвак А.Г.
... ... ... слепых и слабовидящих. СПб: 1998
29. Лубовский В.И «Спецальная психология »
... ... ... 2005
30. Лубовский В.И. Развитие словесной регуляции действий у детей (в
... ... ... и патологии). М: 1978
31. Лубовский В.И., Н.А. Цыпиной Дети с
... ... ... психического развития / Под ред. Т.А.Власовой,
... ... ... М: 1984
32. Лурия А.Р. Высшие корковые функции человека. М: 1969
33. Лурия
... ... ... Принципы отбора детей во вспомагательные школы. М:1973
34. Мастюкова Е.М. Лечебная
... ... ... Ранний и дошкольный возраст.
... ... ... 1997
35. Мастюкова Е.М. О нарушениях гностических функций у учащихся с
... ... ... расстройствами речи / Дефектология. 1976. № 1
36. Назарова Н.М
... ... ... педагогика М: 2001
37. Немов А. С. «Психология » 3 том
... ... ... ,2003
38. Основы теории и практики логопедии / Под ред. Р.Е.Левиной.
... ... ... 1988
39. Павлова О.С. Нарушение коммуникативного акта у детей с общим
... ... ... речи: Психолингвистика и современная логопедия. М: 1998
40. Петрова В.Г., Белякова
... ... ... Кто они, дети с отклонениями в развитии?
... ... ... М: 1998
41. Плаксина Л.И. Теоретические основы коррекционной работы в детских
... ... ... для детей с нарушениями зрения . М: 1998
42. Пожар Л.
... ... ... аномальных детей и подростков – патопсихология. М: 1996
43. Принципы отбора
... ... ... во вспомогательные школы / Под ред.
... ... ... ... ... ... Г.М. Дульнева и А.Р.Лурия. М: 1973
44. Рогов Е.И. 2
... ... ... Настольная книга практического психолога М: 2002
45. Рубинштейн С.Я. Психология
... ... ... отсталого школьника. М: 1986
46. Селиверстов В.И. Заикание у детей. М:
... ... ... Э.Г. Мозг человека и психические процессы в онтогенезе.
... ... ... 1985
48. Слепович Е.С. Игровая деятельность дошкольников с задержкой психического развития.
... ... ... 1990
49. Солнцева Л.И. Введение в тифлопсихологию раннего дошкольного и школьного
... ... ... М: 1998
50. Соловьева Л.Г. Особенности коммуникативной деятельности детей с
... ... ... недоразвитием речи // Дефектология. 1996
51. Столяренко Л, Д «Основы психологии»
... ... ... –дону, 1997
52. Сулейменова Р. А.С.Выготский және дефектология мәселелері А:
... ... ... З. Легкая дисфункция мозга в детском возрасте. М: 1986
54. Ульенкова
... ... ... Шестилетние дети с задержкой психического развития. М:
... ... ... О.Н. Дети с проблемами психического развития. М: 1995
56. Усанова О.Н.,
... ... ... Ю.Ф. Особенности произвольного внимания детей с моторной алалией
... ... ... / Недоразвитие и утрата речи. М: 1985
57. Усанова О.Н.,
... ... ... Т.Н. Особенности невербального интеллекта при недоразвитии речи: Обучение и
... ... ... детей с нарушениями речи. М: 1982
58. Федосеева Е.Г.
... ... ... коммуникативных умений у детей старшего дошкольного возраста с общим
... ... ... речи: Автореф. Канд. Дис. М: 1995
59. Шерьязданова Х.Т., Ермекбаева
... ... ... Коррекционная тренинг – программа по устранению трудностей в обучении
... ... ... младшего школьного возраста. А: 2004
60. Якунин Г.А, Ермаков В.П. «Основы
... ... ... М . 2000.