... ... ... БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ОЙЫН ПРОЦЕСІНДЕ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ
... ... ... ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушыларды ойын
... ... ... арқылы адамгершілікке
... ... ... тәрбиелеу проблемасының қазіргі жағдайы: мақсаты, мәні, принциптері
Мектеп
... ... ... болашақ қоғам иесі болғандықтан, дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл
... ... ... білетін, сыйлайтын, рухани дүниесі бай, жоғары саналы болуы міндетті.
... ... ... бойы жинақтаған тәжірибесін, мәдениетін жас буынның бойына саналы сіңіру,
... ... ... ортадағы қарым-қатынасын, мінез-құлқын өмірге деген моральдық көзқарасын, бағытын дұрыс
... ... ... тәрбиеге байланысты..
Бала тәрбиесі бесіктен басталады. Сондықтан балалардың болашағы отбасындағы
... ... ... қарым-қатынасқа, ата-аналарының күнделікті тіршілік қаракеті мен еңбек етуіне, эстетикалық
... ... ... өнер саласындағы түсінігіне, жалпы мәдени деңгейіне байланысты болады. Өйткені
... ... ... өзінің өнбойына отбасында естіп көрген жақсы мен жаманды, мәдениеттілік
... ... ... әдеміліктің бәрін сіңіріп отырады, ата-аналарының жағымды, жағымсыз қылықтарына еліктейді.
Педагогикалық
... ... ... негіздерінің қалыптасуына Ежелгі Грецияның ғалымдары мен философтары (Платон, Аристотель,
... ... ... өз үлестерін қосты. Мәселен, Платон тәрбиенің қоғамдық болуын жақтады,
... ... ... дейінгі тәрбиеде Платон ойынның рөлін өте жоғары бағалады. Қыз
... ... ... дене тәрбиесіне ерекше мән берді. Жақсы үлгі арқылы тәрбиелеуді
... ... ... мемлекет тарапынан тәрбие берудің белгілі жүйесін ұсынды. Ал Аристотель
... ... ... әртүрлі салаларының (дене, ақыл-ой және моральдық тәрбиенің) байланысты болуын
... ... ... Ол моральдық тәрбиенің үш көзі - табиғи нышандар, моральдық
... ... ... және саналы дамыту керектігін айтты. Аристотель моральдық тәрбие беруде
... ... ... рөлін өте жоғары бағалады.
Тәрбие жөніндегі Аристотельдің пікірлері кейінгі дәуірлерде
... ... ... ой-пікірлердің дамуына үлкен әсер етті. Қазақстанда VI-XI ғасырда
... ... ... сүрген қазақ ақын-жыраулары (Асан Қайғы, Жиембет, Бұхар, Махамбет және
... ... ... өз толғауларында адамгершілік тәрбиелік мәні мол қанатты сөздерді, халықтық
... ... ... жақсылық пен жамандық туралы сыр шерткен. Ізгі ниетті жан
... ... ... шақырған.
Адамгершілік тәрбиесі туралы Я.А.Коменский "Егер егістікті отамайтын болса, егіске
... ... ... төндіретін арамшөп өседі. Гере ағаш бұтақтары кесіліп отырмаса, жабайыланады".
... ... ... өз ой-пікірін білдіре отырып адамгершілік тәрбиесіне зор мән берген:
... ... ... қандай болып туары ешкімге де байланысты емес, бірақ тәрбие
... ... ... арқылы олардың жақсы болып шығу - біздің қолымыздағы нәрсе"
... ... ... болатын. [175, 83].
Д.Локктың педагогикалық пікірлерінде гуманизм және адамды сыйлап
... ... ... элементтері орын алады. Оның пікірінше адамгершілік тәрбиесінің нақты тәсілдері
... ... ... құралдары мынадай қағидаларға негізделуі тиіс: табиғатқа сәйкестігі, бала табиғатын
... ... ... зерттеу және оларға даралық қатынас орнату; тәрбиедегі қаталдықты балаға
... ... ... білдіру мен ұштастыру,
Жан Жак Руссоның педагогикалық тұжырымдамасының негізінде феодалдық
... ... ... арылған бостандықтағы, толық амдагершілігі бар адамды өсіру талабы жатады.
... ... ... осыған байланысты адамгершілік тәрбиесінің үш міндетін: дұрыс мінез, дұрыс
... ... ... дұрыс ерікте тәрбиелеуді ұсынады.
Песталоции тәрбиенің міндеті - адамның барлық
... ... ... күштерін дамыту және қолдану жан-жақты болу керек деп санады.
... ... ... баланың табиғи дамуына дұрыс бағыт беруі тиіс, дұрыс бағытталган
... ... ... ғана баланың жан-жақты дамуына негіз болады деп көрсетті.
И. И.
... ... ... пікірінше, адамгершілік тәрбиесінің мақсаты -мінез-құлықты қалыптастыру. Бұл тәрбие негізінен
... ... ... арқылы жүргізіледі. Осыған байланысты адамгершілік тәрбиесі де оқу сияқты
... ... ... салалы қызығушылықтары мен адамгершілікті елестетулеріне негізделеді деп есептеді. Мұғалім
... ... ... тәртіпсіз баланың өзінен жақсы сапаларды ойын арқылы іздестіруі тиісті
... ... ... идеясына біздер қосыламыз.
Ұлы ойшыл, ғұлама, философ, математик, психолог-педагог Әбу
... ... ... әл-Фараби тәрбиелеу ісіне зор маңыз берген. Адам жақсы қылықты
... ... ... жаман қылықты да өзі жасайды, ақыл мен жақсы мінез
... ... ... адамшылық болады, жаман мінез-құлық рухани кесел дейді. Жүсіп Баласағұнның
... ... ... білік" дастаны тәлім-тәрбиелік ой толғамдарына өте бай, шығармада адамдардың
... ... ... қарым-қатынас жасау, сөз өнері, адамның әртүрлі жақсы-жаман қасиетттері туралы
... ... ... көлемде әңгімелейді.
XIX ғасырдың екінші жартысында Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаевтардың еңбектерінде
... ... ... тәрбиенің мазмұны молынан сипатталады. Ш.Уәлиханов қоғамдық психология проблемасына, халықтық
... ... ... психология мәселелріне ерекше мән берді. Мәдениетті дамыту жолында ол
... ... ... рухты" жандандыруға шақырады. Одан кейінгі А,Байтұрсынов, Ж,Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатов
... ... ... ғұламалар болашақ ұрпақ тағдыры, оның тәрбиелі маңызы және оның
... ... ... түлғаның рухани дамуына әсері туралы құнды пікірлер айтты.
Адамгершілік тәрбиесі
... ... ... ой-пікірлер, толғаулар осы күнде де өзінің жалғасын тауып келеді.
... ... ... болса қазақтың ұлттық ойындарын үйрету арқылы жас ұрпақ адамгершілік
... ... ... қасиеттеріне; ар-ұят, сыпайыгершілік сақтауға, еңбекті қадірлеуге, қайырымдылық, рахымдылық, жолдастыққа,
... ... ... елін сүюге тәрбиелеу проблемалары Т.Қуанышев, Г.Нұрханова, А.Асарбаев, Ә.Наурызбайқызы, Ә.Табылдиев,
... ... ... т.б. зерттеулерінде қарастырылады.
Ал, енді қазақ педагогикалық энциклопедия сөздігінде адамгершілік
... ... ... — мақсатқа негізделген көзқарасты және мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады [70,
... ... ... мақсаттағы соңғы жылдары пайда болған бірнеше адамгершілік тәрбиесіне байланысты
... ... ... бар (Қазақстан Республикасы азаматының жаңа әлеуметтік-экономикалық мінез-құлқын қалыптастыру тұжырымдамасы
... ... ... Республикасындағы этникалық мәдени білім тұжырымдамасы және де арнайы тәрбиеге
... ... ... жазылған әдебиеттер Қ.Қалиев, Ш.Майғаранова, Б.Аитмамбетова, Бейсенбаева Т. мектептегі тәрбие
... ... ... теориясы мен әдістемесі.
Қорыта келе ұсынылған тұжырымдамаларда және көрсетілген еңбектерде
... ... ... тәрбиесі проблемасының бүгінгі таңдағы мәні, міндеті айқындалған.
Жастық шақ -
... ... ... сана-сезімінің жан-жақты толысып, дүниеге көзқарасының өзгеріп, үлкен өмірге дайындығының
... ... ... кезеңі, жастық шақ өтпелі кезеңмен тығыз байланысты, жасөспірімнің жастық
... ... ... өтер кезеңі (11-13-15 жас) оның өміріне көп өзгерістер әкелері
... ... ... 12, 13 жастағы балалар организм толық қалыптаспагандықтан, оның сыртқы
... ... ... де көп өзгерістер енгізеді. Сондықтан, жастық шақ өтпелі кезең
... ... ... кейде ата- аналар мен педагогтар үшін "қиын" баланың қалыптасуына
... ... ... етсе, кейде "қиын" жас деген атауға иеленеді. Жасөспірімдердің алып-ұшпа
... ... ... өтпелі кезеңде не нәрсеге болсын еліктегіш келетінін Т.М.Якобсон жан-жақты
... ... ... жастық шақтың ерекшеліктерін бірнеше топқа бөлуге болады:
1. Талап-тілек;
2. Қызығушылық;
3. Өмірлік жоспар мен
... ... ... сипаттама [91];
Қазақстандық ғалымдар Уманов Г.А., Керимов Л.К., Ғарифонов
... ... ... Л.К., Шнибекова Э.И. және т.б.
... ... ... да "қиын" балалар проблемасын жан-жақты қарастырған. Олар қарым-қатынасын өзі
... ... ... оқуының нашарлығы еңсесін басары хақ. Сондықтан да онда пайда
... ... ... басты ниет - оқушы ретінде одан талап етілетін талап-тілекке
... ... ... болу ниеті. Сабақ процесі кезінде көрсетуі міндетті емес, оның
... ... ... табан астында, мысалы, сабақты үзуімен, мұғалімге дауыс көтеруімен көрсете
... ... ... көргенін істеуге ниет етеді.
Кей кездері мұғалімнің балаға сенімсіздікпен қарауы
... ... ... зиянын тигізеді. Соның нәтижесінде бала өзін қоршаған барлық дүниеге
... ... ... болса, солай қарап, мұғалімнің талабын тыңдамай, тік мінезділік, дауыс
... ... ... ашу шақырушылқ сияқты қылықтарымен көзге түседі.
Жасөспірімнің моральдық нормаларды бұзушылығына
... ... ... бұзақылық, теңге тартып алу, үйден кетіп жататыны белгілі, бұл
... ... ... олар жасаған жат әрекеттің кішкентай ғана бөлігі десек, артық
... ... ... емес. Дегенмен де, құқық бұзушылықтың бұл түрлері біріншіден, оның
... ... ... қауіпшілігінің төмендігін сипаттап, екіншіден, бұл аталған құқық бұзушылық есейгенде
... ... ... қылмыстың алғашқы бастамасы болып саналады.
Дегенмен де, осындай тәртіп бұзушы
... ... ... әдебиетке қызығушылығы өте темен дәрежеде екенін көптеген тәжірибеден көруге
... ... ... Құқық бұзған балалардың қоғамдық өмірде болып жатқан жаңалықтардан бейхабарлығы,
... ... ... нәрсені бала білуге ұмтылуы, қызығуы, талпынудың өте төмендігі көптеген
... ... ... өз көрінісін тапқан.
Біздің зерттеуімізде қазіргі ұлттық мәдениет пен салт-сананың
... ... ... кезеңінде ойын адамгершілік тәрбиелік мәні зор жеке тұлғаның дамып
... ... ... қалыптасуына факторлардың бірі екендігі көрсетілген.
Адамның болашағын шешетін адамгершілік тәрбие
... ... ... ежелден белгілі түсінік болғанымен, оны педагогикалық, психологиялық тұрғыдан келгенде
... ... ... жүргізу керек, қалай ұйымдастыру керек деген мәселе бойынша көптеген
... ... ... психологтар өз пікірлерін, идеяларын ұсынған болатын. Мәселен, ғалымдар Р.Оуэн,
... ... ... - ойынды дамыту әдісі; Ш.А.Амонашвили оқытудың формасы; К.Бюллер, Н.К.Крупская,
... ... ... ойынға ұжымдық қызметтің негізі деп анықтама берген. Ойын-әлеуметтік өрекет
... ... ... П.П.Блонский, Л.С.Выготский, А,Н.Монтье, Д.В.Эльконин және т,б; тойын - эстетикалық
... ... ... дамыту күралы. (К.Бросс); ойын - еңбек әрекетінің дамуы (В.Вундт,
... ... ... ойын -күрделі әрекет. (Г.Клаус, С.Холл); ойын - дене, эстетикалық,
... ... ... қасиеттерді қалыптастырушы (Х.Анаркулов, Қ.Адамбеков, Т.Тәжібаев, Н.Құлжанова, РА.Юлдашева және т,б);
... ... ... ойыншығының маңыздылығы туралы құнды ғылыми еңбектер жазған. (Ф.Фребель).
Сонымен қатар
... ... ... тәрбиелеуде ойынның алатын орны ерекше. Сондықтан да ойын тек
... ... ... шынықтыру ғана емес, олай болса бірге болашақ өмір жағдайында
... ... ... әзірлік құралы болып табылатыныдығына ғылыми әдебиеттерде психолог-педагог ғалымдар көп
... ... ... бергендігіне көзіміз жетті.
Ғылыми әдебиеттерге талдау жасау негізінде біздер шетелдік
... ... ... іс-тәжірибесіне қысқаша тоқталамыз. Мәселен, Қытай мемлекеттінде әртүрлі типті білім
... ... ... мекемелерде, жоғары оқу орындарында балабақшадан бастап тәрбие жұмыстарының жүйесі
... ... ... баяндайды. Жалпы білім беретін мектептерде адамгершілік тәрбиесі оқу процесінде
... ... ... тыс, мектептен тыс уақыттарда жүзеге асырылады. Адамгершілік тәрбиесі жүйелі
... ... ... ойын арқылы балабақшадан басталады. Олармен ойын процесінде ойыншықтарды
... ... ... отырып, этикалық әңгіме түрінде өткізілетіндігін анықтадық.
Бұл мектептердің ерекшелігі
... ... ... бастауыш мектептерде "адамгершілік тәрбие" атты арнайы пән дара ерекшеліктері
... ... ... ол үшін мінез-құлық ережелерін қатты сақтау талап етіледі. Осы
... ... ... сәйкес бастауыш мектептің оқушылары төменде көрсетілгендерді орындауға міндетті:
1. Жүйелі
... ... ... түрде
... ... ... сыныптан
... ... ... тыс
жұмыстарға қатысуы
2. Еңбекке баулу, қолынан келетін істің барлығын өзі
... ... ... білуі.
3. Өмірде қарапайым болу, киімдерді, заттарды күтіп ұстау,
ақшаны орнымен жүмсау.
4. Қоғамдық
... ... ... мектептегі тәртіпті сақтау.
5. Үлкен адамдарды мұғалімдерді
... ... ... сыйлау, оқушылармен
жақсы қарым-қатынаста
... ... ... болу, өзін ұстай
... ... ... білуі, үрыспау,
жанжалдаспау.
6. Ұжымды сыйлау, қоғамдық мүліктерді
... ... ... жалпы
пайдаланатын заттарды ұқыпты таза ұстау.
7. Әділ болу,
... ... ... өтірік айтпау, батыл
... ... ... болу, өз қатесін
мойындау, оны түзету.
Мысалы,
... ... ... елдердегі адамгершілік тәрбиесінің жүйесінде осылардың әрқайсысы видеоклип, ситуациялар, әңгімелер,
... ... ... ойындардың сюжеті, мұғалімнің әңгімесі және т.б. диолог, дискуссияға арналған
... ... ... Ата-аналарға арналған "Педагогакалық рецепт" мысалы, "Басқа балалармен қалай дос
... ... ... болады", "Баладағы дөрекіліктен қалай құтылуға болады" және т.б. осы
... ... ... бастауыш сынып оқушылары адамгершілік тәрбиесі жөнінде педагог-психологтардың, шетел педагогтарының
... ... ... сүйене отырып, біз адамгершілік тәрбиесінің мазмұнын анықтадық.
Жеке тұлғаның адамгершілік
... ... ... ойынның алатын орнын анықтауда ғалымдардың еңбектерін талдау барысында төмендегідей
... ... ... жасауға болады.
Л.С.Выготский, Д.Б.Эльконин ойын қоғам дамуының белгілі бір кезеңіндегі
... ... ... қоғамдағы орнының тарихи өзгерістерінің нәтижесінде олардың іс-әрекетінің ұйымдастыру формасы
... ... ... пайда болды деп көрсеткен.
Бұл кезең әр түрлі қол өнері,
... ... ... құралдарының пайда болуымен сипатталады.
... ... ... балалардың тікелей еңбекке
... ... ... мүмкіндігі болған жоқ. Сондықтан да олар да өзінің сұранысын,
... ... ... талабын қанағаттандыратын іс-әрекеттің түрі ойынның
... ... ... қалыптаса бастады.
Прогресшіл педагог педагогикалық ойдың қасиеттері "Ойын - бала
... ... ... үйлесімді құралы және шартты белгілері" деп есептеген, А,С.Макаренко балалардың
... ... ... ойынның атқаратын қасиеті туралы: "Үлкендер үшін жұмыстың, қызметтің маңызы
... ... ... болса, балалар үшін ойынның маңызы сондай болады" - деғен.
... ... ... айтуынша, " Ойын балалар үшін еңбек, балалар үшін оқу
... ... ... тәрбиенің негізгі формасы".
Ұлттық қимыл-қозғалыс ойындарын зерттеген бірқатар еңбектер баршылық
... ... ... С,Ахметов, М.Құдайқұлов. Е.Сағындықов, Т.Қуанышбаев және т.б. Олар ойынның адам
... ... ... мәнін, қоғамдағы ролін, жеке адамның дамуына тигізетін ықпалын көрсетті.
Рөлдік
... ... ... ойындар проблемасымен айналысқан
психолог-ғалымдар(И.С.Выготский,С.А.Рубинштейн,Д.Б.Эльконин, А.Н.Леонтьев және т.б.). Педагог-ғалымдар А.П.Усова, П.Ф.Лестгафт,
... ... ... С. Л. Новоселова және т.б.
Г.В.Плеханов: "Бала ойын кезінде үлкендердің
... ... ... рөлін қайталайды. Сондықтан ойын еңбектің інісі" - деген болатын.
Балаларды
... ... ... баулу, тәрбиелеу негізінде ойынның рөлін анықтаған ғалымдар (Н.А.Ветугина, Н.П.Сакулина,
... ... ... және т.б.) К.У.Ушинский, П.Ф.Лестгафт.
Мәселен, А.Н.Леонтьев және Л.И,Божовичтің пікірінше мектептегі
... ... ... белгілі нәрсені немесе түсінікті талап етумен шектелмейді, ол психологиялық
... ... ... талап етеді, - дейді.
Л.И.Божовичтің (1968) еңбектерінде "личностной готовности" деген
... ... ... кездеседі және оның мәні жеке тұлганың бойындагы қасиет-сапарлар жиынтығы;
... ... ... деген позативтік қатынас, оқу мотиві, танымдық қажеттілігінің бар болуы.
... ... ... факторлардың баланың психикасының дамуы, "внутренная позиция" деген жүйені құрайды.
М.И.Лисинаның
... ... ... балалардың ересектермен өз құрбы-құрдастармен қарым-қатынас жасауы, балалардың психологиялық қасиетінің
... ... ... негіз болатын ақыл-ойы, еріктігі, адамгершілігі (1978).
Қазіргі таңда жас
... ... ... адамгершілік тәрбиесі туралы білім мен тәрбие беру ерекше назар
... ... ... қажет екендігіне жоғарыда көрсеткенбіз. Өйткені қоғамның өзінде адамгершілік деген
... ... ... мәңгілік категория. Мәселен, алғашқы қоғамның дамуының белгілі сатысында тәрбие
... ... ... адамдарға ортақ, бірдей болды. Рулық қоғамда балаларды ең тәжірибелі
... ... ... жүктелді, ертегі, ойын, өлең сол дәуірдегі мінез-құлық тәрбиесінің құралына
... ... ... Ал қазіргі уақытта ғалымдар мейірбандық сезімінің сәбилік кезеңде қалыптасатытдығын
... ... ... адамгершілік тәрбиесі дегеніміз - адамның моральдық қасиеттерін белгілі бір
... ... ... қалыптастыру.
Мораль дегеніміз - адамдардың мінез-құлқының тарихи қалыптасқан қағидалары мен
... ... ... жиынтығы [11, 19].
Осы анықтамаларға сүйене келіп адамгершілік тәрбиесінің мынадай
... ... ... анықтайды:
1. Балалардың бойында ойын
... ... ... арқылы адамгершілік түсініктері мен
... ... ... тәрбиелеу.
2. Балалардың үй ішіне, жақындарына, құрбы-достарына, жалпы адамдарға,
... ... ... Отанға деген сүйіспеншілік
... ... ... ойын арқылы тәрбиелеу.
3. Адамгершілік тәрбиесінің ережелеріне
... ... ... балалардың мінез-құлқын, ұйымдасқан тәртібін, мәдени
... ... ... ептілігін, жақсы әдеті мен дағдысын ойын кезінде қалыптастыру.
... ... ... Олай болса адамгершілік тәрбиесінің қасиет
... ... ... көрсетілген әдістерді негізінде балалардың бойында дағдыландыру. Олар:
- Мұғалім, тәрбиеші,
... ... ... үлгісі;
- Жаңа мінез-құлық ережелерін үйрету, соған сай балалардың ойын-әрекеттерін
... ... ... Сендіру, түсіндіру;
- Мадақтау, бағалау.
... ... ... Ойын адамгершілік тәрбиесінің негізгі әдісі. Оған қысқаша мынадай сипаттама
... ... ... болады: Үлгі ету - адамгершілік тәрбиесінің негізғі әдісі. Адамгершілікке
... ... ... әдісі ретінде басқа әдістермен бірлікте ойын барысында елеулі рол
... ... ... - барысында балалардың тәртібіне қойылатын талаптарды, олардың қажеттігінің себебін,
... ... ... орындаудың жолдарын ұғындырады. Балаларға түсіндіру, үйрету, тікелей нұсқау беру
... ... ... өтеді.
Сендіру - баланың санасына, сезіміне, еркіне мақсат көздей отырып,
... ... ... арқылы жағымды әдеттерге, қасиеттерге баулиды.
Адамгершілікке тәрбиелеуде баланың ойын-әрекетін мақұлдау
... ... ... қолданылады. Мұнда педагогиканың адамға барынша талап қою және оны
... ... ... құрметтеу сияқты жалпы қағидаларына сүйенеді.
Мақұлдау баланың жақсы іс істесек
... ... ... тілегін тудырады, бірақ бұл тілек күйінде ғана қалып қоймай,
... ... ... ойын-әрекетіне, мінез-құлық тәртібіне ауысуын қамтамасыз етуі керек.
Мақұлдаудың қарапайым түрі
... ... ... іс-әрекет дұрыстығын қолдау.
Кінәлау - ықпалды әдіс, кінәлау әділ болмаса
... ... ... ренжітіп жасытады. Бұл да мақұлдау сияқты дер кезінде қолданылмаса,
... ... ... да нашар мінез-құлықтың әдетке айналуына себеп болады, кінәлаудың түрлері
... ... ... ескерту, сақтандыру, сөгу.
Ескерту баланың жасаған кемшілігін оңай жөндеуге болатын
... ... ... қолданылады. Бірақ ол жиі қолданылса, тәрбиелік ықпал күшін жояды,
... ... ... бала оған үйреніп кетеді.
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко балаға берілетін еңбек, ақыл-ой,
... ... ... тәрбиелері бір бағытта болуын, еңбексүйгіштікке тәрбиелеудегі ойынның мәні мен
... ... ... олардың өзара тығыз байланысты процесс екенін айқындап, мынандай қағидаларды
... ... ... ұстамдылық, баланың жеке басын құрметтеу, талап қою, сезімге, санаға
... ... ... жасау.
Батылдықты тәрбиелеудің тамаша құралы - ойын, ол өз рөлін
... ... ... тырысады. Ойын барысында ұялшақ балалар да батыл болып келеді.
... ... ... тәрбиелеуде ата-аналардың батыл адамдарға құрмет сезімін тудырып, еліктеу ниетін
... ... ... мұгалімнің батылдыққа үлгісі де әсерлі ықпал етеді.
Баланы батылдыққа баулуды
... ... ... тәрбиеден пайда болған қорқыныш тудыратын негізсіз себептерді жою, тәжірибесін
... ... ... үлкен рөл атқарады.
Балалардың табандылығын, мақсаттылығын, шешімділігін, белсенділігі, батылдығын тәрбиелеумен
... ... ... олардың ұстамдылығын, өзін-өзі тежей білу қабілетін тәрбиелеу де маңызды.
Ұстамдылықты
... ... ... дегеніміз - бала өзінің талап-тілегін, сезімін, мінез-құлқын, тәртібін меңгере
... ... ... өзін-өзі алып жүре білу қабілетін тәрбиелеу. Ол үшін баланың
... ... ... мінезін түзеу керек, әрине, баланың қырсықтығын бұйрықпен, жазалаумен емес,
... ... ... тәрбиелеумен, баланы ерік-қайратын мұқалтпай жеңу абзал. Кейде баланың қырсық-қыңырлығын
... ... ... нәрсеге ойынға зейінін аудару арқылы жеңуге болады.
Балаларды құрбы-құрдастар ұжымында
... ... ... жеке-дара тәсіл, қағидалармен де жүзеге асырылады, мұнда жас ерекшеліктерін,
... ... ... кезіндегі адамгершілк түсінік дәрежесін және баланың мінез-құлық тәжірибесін есепке
... ... ... керек. Бұл қағиданы жүзеге асыру педагогтан он жастағы баланың
... ... ... ерекшеліктерін және әрбір баланың дамуының жеке-дара ерекшеліктерін терең білуді
... ... ... етеді.
Адамгершілікке тәрбиелеу мақсатын ойын арқылы жүзеге асыру үшін бірнеше
... ... ... принциптерге сүйендік. Балаларды ұжымда тәрбиелеу қағидасы балаға талап қою,
... ... ... жеке басын құрметтеу сезімге, сапаға және мінез-құлыққа ықпал жасау
... ... ... қағидасы.
Балалар бақшасында, мектепте және отбасында балаға қойылатын талаптардың жүйелілігі,
... ... ... және бірлігі. Жеке-дара тәсіл қағидасы.
Педагогикалық процесте мұғаліммен оқушының арасындағы
... ... ... бағдарлық ойын арқылы өзара әрекеттестік, ынтымақтасатын қағидасы.
Қорыта келгенде, адамгершілік
... ... ... жүйесі жоғары да аталған мақсат, сезім, сана, талап, ұжыммен
... ... ... анықталады.
Балалар бұл қағидаларды күнделікті өмір сүру барысында және ойында
... ... ... дағдыланады. Дегенмен, адамгершілік қағидалары, ережелер, моральдық өлшемдер мәңгілік, бірақ
... ... ... кейбір адамдар да нақты байқалады, ал біреулер бүл қағиданы
... ... ... мүмкін. Ал, бірақ мұндай жағдайда бастауыш сынып оқушылары жеке
... ... ... субъект ретінде өзін ойын кезінде танытуға ұмтылатын, өзін іс-әрекетте
... ... ... бағыттайды.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеудің педагогикалық,
... ... ... негіздері
Жеке тұлға - тірі организм ретінде тану және білу
... ... ... дүниені қайта жасаушы. Ал диалектикалық материализм тұрғысынан "адам сол
... ... ... барлық қарым-қатынастың жиынтығы" деп үйретіледі.
Жеке тұлға туралы ұғым, оның
... ... ... тән жеке қасиеттері арқылы сипатталады. Адамның жас ерекшеліктері деп
... ... ... психикалық құрылысы, мінезі, интеллекті. Жеке адамның психологиялық ерекшеліктеріне жататындар:
... ... ... темпераменті, қабілеті, сезімі, сондай-ақ психологиялық
... ... ... ерекшеліктері.
Отбасы, жағдайында жақындарымен қарым-қатынаста, оқу-тәрбие процесінде, тікелей өмір тәрбиесінде
... ... ... жақсы, ненің жаман екенін байқайды, жақсы мен жаманға үлкендер
... ... ... берілген бағаны меңгереді. Психология ғылымында баланың айналадағы болмысты ойыншықтар
... ... ... түсінуі мектепке дейінгі жаста қалыптасады.
Бірақ бұл өзгерістердің бәрі өзінен
... ... ... немесе нерв жүйелерінің туа біткен заңдылық күші арқылы емес,
... ... ... көздеп ұйымдастырылған оқу-тәрбие және ойын барысында іске асады. Оқытушы
... ... ... барлық материалдық және рухани байлық ойыншықтарды үлкен адамдардың еңбегімен
... ... ... оны өздері күнделікті өмірде пайдаланып жүргендерін нақты мысалдар келтіріп
... ... ... [12-18].
Міне, бұл адамзаттың даму тарихынан келе жатқан тәрбие үғымы,
... ... ... болса, ол тәжірибесімен, өмірімен, шежіресімен байланысты атадан балаға тарап
... ... ... жатқан процесс.
Педагогтардың айтуынша әр түрлі іс-әрекеттер бар: танымдық, еңбек,
... ... ... қоғамдық, спорттық, соның ішінде ойын әрекеті бастауыш мектеп өмірінде
... ... ... орын алады.
Бүгінгі таңдағы мектептерде, ғалымдар балалардың жас ерекшелігін ескере
... ... ... ойын процесінде адагершілікке тәрбиелеу мәселесін міндет етіп қойып отыр.
... ... ... осы мәселелердің "ойын", "ойыншық", ойыншық түрлері түсініктерінің керектігін айтуды
... ... ... көрдік, сондықтан да жаңа мәселенің теориялық мәнін анықтау қажеттігі
... ... ... отыр.
Біріншіден, ойын әрекеті шығармашылықпен байланысты, екіншіден жеке тұлғанаң шығармашылық
... ... ... жан-жақты дамытады.
Бұл қасиеттер әр адамда әртүрлі, жеке тұлғаның психикалық
... ... ... белгілі бір қоғамдық тәрбиенің әсерінен болады.
Әр баланың психологиясы, физиологиялық
... ... ... даму, жеке басының ерекшеліктерін ескеріп, ойын процесінде тәрбиелеу, білім
... ... ... жұмыстарын соған сәйкес ұйымдастыра білу бағдарламасын жасау.
... ... ... бастың дамуы үшін қажетті жағдай — ұжымдағы ойын үшін
... ... ... еңбек. Мысалы, біздің қоғамымызда әр адамның жеке қабілеті дамуына
... ... ... жағдай жасалған. Аудандардың өндірістік қатынасында түбірлік өзгеріс болып отырған
... ... ... мемлекетте адамның жеке басының жаңа психологиялық жеке ерекшеліктері қалыптасып
... ... ... Олар мысалға қандай дейтін болсақ?
Ойын әрекетіне деген көзқарас, қоғамдық
... ... ... өзара көмек, шығармашылық ойлау т.б.
Балабақшада: "Адам адамға дос және
... ... ... " деген сөздер арқылы балаларды ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелейміз.
... ... ... арасында ерте басталған қарым-қатынас барған сайын біртіндеп күрделене түседі.
6-7
... ... ... балалар көбіне бірігіп, шағын топ болып қосылып ойнайды. Егер
... ... ... жұмысы дұрыс ұйымдастырылса, олар бір-бірімен жақындасып, достасып кетеді. Балабақшада
... ... ... ойнау, еңбек ету, сабақ, серуен кезінде тәрбиеші жеке балалардың
... ... ... емес, сонымен қатар тату балалар ұжымын тәрбиелейді.
8-9 жастағы бала
... ... ... ойындарға қатысады. Мұнда бірлесіп ойнаудың жеңілге түсінетінін ұға бастайды.
... ... ... "Светофор" ойын арқылы ұжым болып ойнайды диафильм көріп болған
... ... ... "бәрі бірлесіп " - деп мұғалім ұжым күшін баса
... ... ... керек.
10-11 жасар балада жауапкершілік сезімі басым, жолдастарына қолайсыз нәрсе
... ... ... ұлт екенін бала түсінеді. Мысалға "Басқа баладан ойыншықты тартып
... ... ... болмайды", "ойыншықпен бірлесіп ойнау керек", - деген сияқты өзіне-өзі
... ... ... қояды. Бұл жаста балалар арасында достық қарым-қатынас анағұрлым нығаяды.
... ... ... қамқорлық жасайды.
12-13 жаста ұжымдық сезімі бұдан былай да дами
... ... ... әсіресе ойында бір-біріне өзара көмектеседі, келіспей қалушылық болса, бірігіп
... ... ... сондай-ақ балалар арасындағы достық анағүрлым нығаяды, ондай достық кейде
... ... ... ерекшеліктеріне сәйкес келмесе де бола береді.
Ойын барысында балалардың айналадағы
... ... ... жайында мағлұматтары кеңейіп (таным белсенділігі артып) алған білім-машықтарының негізінде
... ... ... сюжетке орай басты кейіпкерлерге еліктеу (шығармашылық белсенділік) ойын ойнауға
... ... ... серік тауып алуы, онымен шынайы қарым-қатынас орната отырып, таңдап
... ... ... рөлдеріне деген жауапкершілігі арта түседі.
Соныменен, ізеттілік, ізгілік, инабаттылық, әдептілік
... ... ... күнде қалыптаса қалатын қасиет емес. Бұл балабақшадан бастау алып,
... ... ... баспалдақтарында шыңдалып, біртіндеп қалыптасатын қасиет.
Мұғалім бұл мақсатта халық мұраларын,
... ... ... әдебиет шығармаларын кеңінен пайдаланады. Солай еткенде бала өздігінен ойын
... ... ... мүғалімнің, ата-аналарының оқыған шығармаларынан өздеріне ұнаған басты кейіпкерлерін бейнелейді.
Сонымен
... ... ... мұғалім, ата-ана адамгершілік қасиеттерді кешенді, жүйелі түрде қалай тәрбиелеймін
... ... ... қиналатын кезендері болады. Сондықтан біздер бағдарламамызда жағымды адамгершілік қасиеттердің
... ... ... бірнешеуін топтастырып ойын процесін өзегінен туындайтын "Ойын арқылы адамгершілікке
... ... ... бағдарламасын жасадық.
Төменде «Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу» бағдарламасының мазмұнына тоқталамыз.
Баланың
... ... ... бүкіл өмірінде әр түрлі дене және психикалық өзгерістер арқылы
... ... ... Осындай өзгерістердің барлығы табиғи және әлеуметтік ортаның, тәрбие мен
... ... ... тәрбиелеудің ықпал етуіне байланысты.
Әлеуметтік орта мен тәрбие балаға әр
... ... ... дәрежеде әсер етеді. Өйткені баланың сыртқы әсерді қабылдауы, оның
... ... ... сезіміне, санасына байланысты. Сондықтан қабылдау процесінде баланың санасында ішкі
... ... ... туады. Мысалы, болып жатқан жағдайлар баланың ішкі мүмкіндігін қанағаттандырмайды.
Жеке
... ... ... дамуында тұқым қуалаушылықтың рөлі ерекше. Организмнің анотомиялық, физиологиялық ерекшеліктерінің,
... ... ... қабілеттің дамуына қажетті табиғи мүмкіншіліктерді нышан дейміз. Нышан өздігінен
... ... ... оны қозғау және дамыту тәрбиеге, әлеуметтік жағдайларға байланысты.
Ортада адамның
... ... ... - күрделі процесс. Адамның дамуына табиғи және әлеуметтік орта
... ... ... жасайды. Табиғи орта - бұл түрлі табиғат жағдайларының адам
... ... ... қызметіне ықпал жасауы. Әлеуметтік орта жеке адамның мінез-құлқының дамуына
... ... ... жасаитын қоғамдағы әлеуметтік қатынас, адамдар олардың көп қырлы іс-әрекеттері.
Оның
... ... ... процесі жас сәби дүниеге келген күннен басталады. Жеке тұлғаның
... ... ... қайнар көзі адамның сан алуан қажеттілігі. Адамның сан алуан
... ... ... сол қоғамның, ұжымның қажеттілігі ретінде сәулеленеді - бұл объективтік
... ... ... қарым-қатынас субъективтік белгілер арқылы сәулеленеді, оның сезімі, мінез-құлқы арқылы
... ... ... Жеке тұлғаның дамуындағы, қоғам және ұжым орасан зор рөл
... ... ... білім беру мен тәрбиеленудің тиімді әдістемесін жасау жұмысы балалардың
... ... ... және психологаялық қабылдау ерекшеліктерін олардың психикасының даму заңдылықтарын ескерумен
... ... ... белгілі.
Ал, өз құрбыларымен қатынаса келсе, олардың байланысты түрлі дәрежеде
... ... ... келетіні байқалады. Баланы құрбыларымен достастыратын іс-әрекет түрлері (оқу, еңбек,
... ... ... Мәселен, баланың ойын кезінде көңіл-күйі сергіп, белсенділігі артады. Өзін
... ... ... келеді.
Екіншіден, ойынға құштарлығы қанағаттандыру үшін құрбыластарымен достаса бастайды. Осындай
... ... ... сәттерін бақылау кезінде құрбылас балаларымен неліктен тату дос балатынын
... ... ... достық, жолдастық мағынасын әлі саналы түсінбейтініне көз жеткізесің.
Құрбысының мінезі,
... ... ... қандай жағы сүйкімді, жағымсыз әрекеті қандай екендігі туралы талдап
... ... ... алмай, тек ол ренжімейді, ойынды бірге ойнаймыз, - деп
... ... ... береді.
Қ.Жарықбаев өз еңбектерінде дағды автоматтанып, әдетке айналатыны жайлы айтқан.
... ... ... баланың дағдылары мен әдеттері үлкендердің қылығына еліктей негізінде қалыптасады.
... ... ... арқылы бала түрлі тұрмыстық-дағдыларға (беті, қолды жуу, мезгілімен ұйықтау,
... ... ... тамағын ішу, ойнау т.б.) машықтанады.
Балаларға әдеби шығарма мазмұнын, идеясын,
... ... ... көркемдігін, саналы меңгерту аса күрделі педагогикалық процесс. Бұл мәселенің
... ... ... сырын бала үлкеннен тындап, ойын-жаттығу көріністері арқылы сезініп түсінетін
... ... ... Сондықтан да психолог-ғалымдар жинақтау, салыстыру, жалпылау сияқты ақыл-ой әрекеттеріне
... ... ... күш салмай үғындыруға баса назар аударып, әрбір шығарма бала
... ... ... лайықты болуын қатаң ескертеді.
Психологиялық тұрғыдан балаларды дағдыландыру, алған білімдерін
... ... ... қолдануға үйрету жұмысының өзіндік сипаты бар. Бұл орайда балалардың
... ... ... басының қасиеттерін (қиялдау, қабылдау, ойлау қабілетін, зейін) дамытудың маңызы
... ... ... біздің байқауымызша, баланың жақсы болып дамуында бұл заңдылықтар ескеріле
... ... ... байқадық.
Осыларды дәледеу үшін 6-7 жастагы балалар өмірінен мысалдар келтірейік:
... ... ... 7 жаста. Ата-анасы жоғары білімді, мәдениетті жандар. Отбасында Ерік
... ... ... бала. Дене құрылысы және ақыл-ой жағынан Ерік жақсы, кемшілігі
... ... ... сабаққа белсене қатынасады, бірақ сабақ үстінде үнемі тыныш отырмайды.
... ... ... кетісімен ережені бұзып, ол ескерту жасалғанда жедел дұрыстала қалады".
... ... ... Еріктің қоғамдық ұжымдарда мінез-құлық тұрақсыз екені дәлелденеді. Сондықтан, адамгершілікке
... ... ... бағыттар дұрыс жолға қойылуы керек. Бұл зерттеулеріміз бойынша, ол
... ... ... жасауға болады. Жоғарыда айтылған мәселелерді шешуде үш бағытты біріктіретін
... ... ... идея адамгершілікке баулу идеясын басшылыққа алдық.
Адамгершілік тәрбиесі баланың жеке
... ... ... қалыптастыруга және дамытуға бағытталған ұзақ процесс. Сондықтан, осыған орай
... ... ... әр баланың жеке басында ақыл-ой, еңбек, халқына, отанына деген
... ... ... әділдік тәрізді сапаларды зерттеу жұмысымызды үлгі ретінде қалыптастырамыз. Бұл
... ... ... тәрбиелеуде ойынды пайдаланудың тиімді жолдарын айқындауда бастауыш сынып оқушыларының
... ... ... педагогикалық ерекшеліктеріне талдау жасаймыз.
Осы кезеңнің ішінде қажетсіну едәуір даму
... ... ... өмір сүруі жалғастыру үшін қанағаттандырылуы қажет органикалық қажетсінулерден әлеуметтік
... ... ... (қызметтегі, қарым-қатынастагы) дейін өтеді, бұлардың негізіне баланы қоршаған болмысты
... ... ... білуге, оны зерттеуге деген талап алынады. Бұл кездегі аса
... ... ... мүдде - балалардың білуге құрамлығын дамытуды қамтамасыз ететін таным
... ... ... жасындағы балалық шақта іс-әрекеттің белгілі түрлеріне (сурет салуга, ән
... ... ... және басқалары) бейімділік, балалардың арасында болуға немесе жеке әрекет
... ... ... талаптану, қойылатын талаптарға бағына білуі немесе олармен санасқысы келмеуі
... ... ... т.б. жеке-дара ерекшеліктер біліне бастайды.
Мектеп жасындағы балалық шақтың соңында
... ... ... бойында оның мектепке баруға әзірлігін айқындайтын біршама әлеуметтік тәжірибе
... ... ... білім жинақталады.
Бастауыш мектеп оқушысы мектеп табалдырығын енді ғана аттап,
... ... ... сыныпқа келген оқушыдан мектеп өмірінің күн тәртібі мен ритмін
... ... ... игерген, мектептің қоғамдық өміріне белсене қатысқан, ұжымдық. Бұл кезде
... ... ... күші тез дамып, дене, адамгершілік және эстетикалық даму одан
... ... ... жалғаса түседі.
Бастауыш мектепке оқыту мен тәрбиелеу барысында таным мүдделері
... ... ... түрде дамиды. Баланың мектепке келгендегі танымға деген орасан зор
... ... ... бетіне басу мен жаман бағалардың салдарынан тежеліп қалмай, тиісінше
... ... ... онан әрі дамуы мұғалімге, ол қолданатын оқыту әдістері мен
... ... ... табыстарын бағалау тәсілдеріне байланысты.
Бастауыш сынып оқушысы бұл жаста өнердің
... ... ... түрлеріне - сурет салуға, музыкаға, биге, білімнің белгілі салаларына
... ... ... математикаға, тілдерге деген бейімділік пен нышандарын айқын білінуі мүмкін.
... ... ... әсерінен оқушылардың дербес білім игеру, түрлі оқу материалдарымен жұмыс
... ... ... үшін қажетті бірқатар іскерліктер пайда болады.
Қарым-қатынас жасау қажеттілігі күшейеді,
... ... ... балалардың арасында айқын белгіленген достық пен жолдастық қарым-қатынастар талғампаз.
... ... ... негізінде достық байланыстар орнатуға көмектесетін (немесе қолайсыздық жасайтын) мысалы,
... ... ... белсенділік, қайырымдылық немесе тұйықтық және т.б. белгілі даралық сипаттар
... ... ... белгілер жатады
Адамгершілік сапаларын анықтайтын тәрбиенің көзі балалар арасындағы өзара
... ... ... қарым-қатынасты дамыту болып, табылады.
Қарым-қатынас деп белгілі бір мақсатқа бағытталған
... ... ... процесті айтамыз. Ол бірнеше индивидтер іс-әрекетінің өзара сәйкес келу
... ... ... шешеді. Қоғамдық тарихи тәжірибе сияқты жеке бастың дамуында да
... ... ... бірлескен қызметі қарым-қатынастың бастапқы түрі болып табылады. Мәселен, Т.А,Маркова
... ... ... қарым-қатынас" деген ұғымның мазмұнын қарастыра отырып, кейбір жекелеген балалар
... ... ... болатын жеке ұнатпаушылыққа ерекше мән береді.
Р.И.Жуковская өзінің зерттеу жұмыстарында
... ... ... баланың сезімін қалыптастыратындығын дәлелдеп берді. Балалар ұжымының дамуы -
... ... ... мол процесс. Достық арқылы баланың жеке қасиеттері байқалады, достық
... ... ... әр баланың жеке ерекшеліктерінің дамуына әсер етеді. Балалар бір-бірінен
... ... ... әдет-қылыққа үйренеді. Мысалы, тезірек киіну, ойында озып шығып бірінші
... ... ... алу және т.б.
Психолог Д.Б.Эльконин "Балалар психологиясы" деген еңбегінде достасуға
... ... ... керектігін айтады. Әрине, мұғалім қай баланың кіммен дос болуына
... ... ... жасай алмайды, дегенмен оған жағдай жасайды, дайындайды деп айтып
... ... ... болатын.
Сонымен біздер балалар ұжымының, олардың арасындағы адамгершілік қарым-қатынастың дамуы
... ... ... қажетті мына жәйттерді байқадық:
- үжымдық қызметкерлерінің арасында жолдастық қатынастар
... ... ... қажет. Оған балалар еліктейді.
-ересек адамдардың балалармен сыпайы қарым-қатынас
жасауы.
- науқастанып
... ... ... балаларға деген сезімталдық және т.б.
Міне, осындай
... ... ... тәрбиелік мәні бар
... ... ... арқылы балалар арасында достық
... ... ... дамиды.
Жеке бастың дамуы үшін қажетті жағдай - ұжымдағы және
... ... ... үшін жасалатын еңбек. Еңбекке деген көзқарас, гуманизм, өндірістегі белсенділік,
... ... ... көмек, шығармашылық ойлау және т.б.
Ғылыми педагогикалық тұрғыдан баланы ұжымда
... ... ... мәселесінде кезінде көрнекті педагог ерекше мән берген. Н.К,Крупская, А,С.Макаренко
... ... ... ұжым мен жеке тұлғаның дамуындағы жоғарыда айтылған міндеттерге назар
... ... ... бұл белгілердің дамуы үшін ұзақ уақыт, көптеген жаттығулар мен
... ... ... ұсынады. Жас балаларды ұжымға тәрбиелеуде, оның мақсатын Крупская өзінің
... ... ... жолдарды іздестіру" деген еңбегінде қоғамдық тәрбие, қоғамдық инстинктерді, қоғамдық
... ... ... және қоғамдық дағдыны тәрбиелеуден құралады деп көрсетеді.
Сонымен, баланың бақшаға
... ... ... тәрбиеленуі одан кейін мектепте тәрбиеленіп жалғасуы оның бүкіл өміріне
... ... ... етеді.
Мұғалімнің осы ардағы мақсаты баланы ұжымға енгізуге көмектесу.
Соныменен адамгершілік
... ... ... тәрбиелеудің әсерінен жаңа дәуірдің жас азаматының мінез-құлқы қалыптасады.
Сондықтан біздің
... ... ... бұған мүмкіндік жасауға әбден болады. Себебі қазақ ғалымдарының шығармашылық
... ... ... жаңалықтар ашуы, ақиқат үшін ерлік көрсету, жыл санап өрлеу
... ... ... өмір сүреді.
Осының бәрін бастауыш сынып оқушылары толық түсінбегенмен сезінеді,
... ... ... тәрбиеленеді. Одан балалар ұжымының құдіретін, қуанышы мен қайырымдылығын көреді.
... ... ... адам турады қамқорлығын, жауапкершілігін үғына бастайды. Бұлар - ұжым
... ... ... жеке адамның рухани өміріндегі идеялық-азаматтық бастама болып табылады.
Олай болса,
... ... ... 6-7 жастағы балалардың ұжымдық сезімі дами түседі, бір-біріне өзара
... ... ... келіспей қалушылық болса, бірігіп шешеді, сондай-ақ балалар арасындағы достық
... ... ... анағұрлым нығаяды,
... ... ... ондай достық кейде
... ... ... мінез ерекшеліктеріне сәйкес келмесе де бола береді.
Бірінші
... ... ... оқушылары бәрінен де бұрын жақсылық, ізгілік, сергектік, әділеттілік жөніндегі
... ... ... ұғынып алуы, оларды бір-бірінен айыра білуге үйренуге тиіс. Бұл
... ... ... бір-бірімен өзара байланысты, мәселен, жақсы адам әрқашанда сергек, ықылас-ілтипат
... ... ... әділетті адам сөзсіз сергек, елгезек келеді. баланың өмірде адамгершілік
... ... ... көрінісін байқап, жақсыны жаманнан, әділеттідікті әділетсіздіктен жолдасқа көрсетілген шын
... ... ... жалған көмектен айыра білуге үйрету маңызды.
Екінші сынып оқушылары мінез-құлық,
... ... ... білімдері жөнінде біраз тәжірибе жинақтайды, олар ненің жақсы ненің
... ... ... екеіен түсінеді, алайда олардың мінез-құлқында өзімшідщк, қайырымсыздық, ара-тұра қатыгездік
... ... ... байқалып тұрады. Баланың адамгершілік жағынан дамуында ауытқи бастаганын аңғаруға
... ... ... балалардың мінез-құлқын түзетуге ата-аналарға көмектесу маңызды.
ІІІ-ІҮ сыныптарда барлық пән
... ... ... оқу материалының көлемі үлғаяды, үйге берілген тапсырмалардың саны артады.
... ... ... өз бетінше жұмыс істеуіне қойылатын талаптар барған сайын күшейе
... ... ... Оқушылардың дүниетануға деген қызығушылығы дамиды, белгілі бір дәрежеде оқытылып
... ... ... пәндердің жекелеген түрлеріне деген қабілеті мен бейімділігі айқындалады. Балалардың
... ... ... үлгерімі әркелкі болады.
Сабақ үстінде мүғалім мен балалар арасындагы қалыптасатын
... ... ... стилінің орасан зор тәрбиелік маңызы бар. Бұл жастағы оқушылар
... ... ... пен өздерінің арасындағы қарым-қатынастарына талдау жүргізіп, оларды өздерінше бағалай
... ... ... Педагогтың балалармен қарым-қатынас жасау стилі сабақтың қолайлы немесе қолайсыз
... ... ... микроклимат туғызады, шәкірттің оқу қызметінің дұрыс өтуіне әсер етеді,
... ... ... көңіл-күйін жиі анықтайды, оның қуануына, өкінуіне, қорқыныш күйіне түсінуге
... ... ... келеді. Сабақ үстінде балалар мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастар ең
... ... ... адамгершілік қарым-қатынастар типі бойынша құрылуының, бұл қарым-қатынастардың балалар арасында
... ... ... үстем болуының маңыздылығы да міне, осында.
Әрбір сабақта мүғалім балалардың
... ... ... жетістіктеріне көңіл аудара білуіне, өзара қарым-қатынас жасауға, бір-біріне көмектесуге,
... ... ... және өз жолдастарының жетістіктері мен сәтсіздіктеріне дұрыс көңіл аударатындай,
... ... ... өзара қатынастарын қалыптастыруға бағытталған талаптар қояды. Бұл үшін мұғалім
... ... ... әдістер пайдаланады.
Мысалы, сабақтарда сынып жолдастары орындаған тапсырмалар баға қою
... ... ... енгізіліп жүр. Осы мақсатпен мұғалімнің көмекшілері балалардың тапсырмаларды қалай
... ... ... жайлы хабарлайды. Мақтауга тұрарлықтай болса, онда олардың есімдері міндетті
... ... ... аталынады.
Тапсырманы тексерудің мұндай әдісі балалардың өздерінің ісі үшін, бүкіл
... ... ... үшін жеке жауапкершілігін арттырады.
Қазіргі заманғы тәрбие жүйесінде бастауыш мектеп
... ... ... бала өмірінің жеті жастан он бір-он екі жасқа дейінгі
... ... ... қамтиды (мектепті І-ІП кластары). Баланың психологиялық дамуындағы оның рөлі
... ... ... бастап орта білім беру аяқталғанға дейінгі балаларға қоғамдық тәрбие
... ... ... тарихи қалыптасқан жүйесіндегі бастауыш оқытудың мақсаттары мен мазмұнының өзгеруіне
... ... ... Балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде отбасының рөлі
Қай қоғамда болмасын жас өспірім
... ... ... тәрбиелеу ерекше қамқорлықтағы міндет болып табылады.
Отбасы - неке немесе
... ... ... туысқандыққа негізделген қоғамдық шағын топ. Адам тұрмысын ұйымдастырудың бастапқы
... ... ... мен бүкіл қоғамдық қатынастардың жүйесімен тығыз байланыста бола түрса
... ... ... отбасы қоғамдық өмірге қарағанда адамдардың белгілі дәрежедеғі дербес, сырлас
... ... ... төрбиесі - ата-аналар ықпалымен жүзеғе асатын, қоғамдық тәрбиемен ұштас
... ... ... бала тәрбиесі, отбасы өміріндегі туысқандық қарым-қатынастар мен тұрмыс жайттары
... ... ... үзіліссіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады.
Қазақстан Республикасының неке
... ... ... отбасы туралы заңында (1999 ж. 9 тарау). Мәселен, 62
... ... ... "балал тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде
... ... ... дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір
... ... ... жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады" - деп
... ... ... тәрбиесінің табысқа жетуі мемлекеттік тәрбие мекемелерінде, отбасында және жұртшылық
... ... ... жүзеге асырылатын қоғамдық тәрбиенің тәрбиелік ықпалының бірлігі мен үйлестілігіне
... ... ... бәрліктің негізғі - жан-жақты және жарасты дамыған, қоғамға пайдалы.
... ... ... берілғен азаматтар қалыптастыратындай етіп жаңа ұрпақты тәрбиелеуде мемлекет пен
... ... ... мүддесінің толық сәйкес келуі.
Қоғамдық тәрбиенің жетекші рөлі жағдайында қоғам
... ... ... отбасы тәрбиесінің бірлігі аса маңызды мемлекеттік құжаттарда тұжырымдалға тәрбие
... ... ... басты қағидаларының бірі болып табылады.
Қоғамдық тәрбиенің жетекшілік рөлі мынаған
... ... ... баланы тәрбиелеу өз қатарларының ұжымында жүзеге асырылады, бала онда
... ... ... мінез-құлықтың алғашқы дағдыларын үйренеді, ондағы тәрбие ғылыми негізделген сипатта
... ... ... арнайлы құрылған педагогикалық ортада өтеді және кәсіби тұрғыдан дайындалған
... ... ... жүзеге асырады.
Қоғамдық тәрбиенің жетекші рөлін мойындау баланың жетек басын
... ... ... отбасының орасан зор маңызын тіпті де кемітпейді. Отбасы -
... ... ... алғашқы ұясы, жаңа адам сол ұяда дүниеге келеді; бұл
... ... ... әлеуметтік топ - бала үшін алғашқы өмір мектебі. Ата-ана
... ... ... бірінші ұстазы және тәрбиешісі, жаңа қалыптасатын жеке адамға оның
... ... ... күші айрықша зор. Ата-ананың балаға әсерінің негізі олардың перзентіне
... ... ... қамқорлығы болып табылады. Осы сүйіспеншілік сезімінен, олардың артықшылығы мен
... ... ... мойындаумен, барлық нәрсе де солардан өнерге алуға, солар сияқты
... ... ... ұмтылумен жауап қайырады, отбасы әсерінің күші баланың тәрбиесін ықпалға
... ... ... оның еліктегіштігіне байланысты.
Осы сияқты мысалдарды көптеп келтіруге болады.
Ата-ананың балаларға
... ... ... қарауы еркелетуді, жұмсақтықты, аялауды баланың мүмкіншілігін, әсіресе жасын ескеретін
... ... ... дәйекті талапкершілікпен ұштастыра білуде.
Демек, Макаренко ата-аналарға "баланы қалағаныңызша ертелетіңіз,
... ... ... ойнаңыз, бірақ қажет болған кезде қысқа, бір-ақ рет тәртіп
... ... ... біліңіз" - деп кеңес береді.
Олай болса, ата-ананың балалармен қарым-қатынасты
... ... ... салмақтылықты, жылы жүзділікгі шешімділіпен, іскерлікпен ұштастырылатын болуға тиіс.
Балаға дұрыс
... ... ... дегеніміз - бала өзін кішкентай, әлі өмір тәжірибесі, білімі
... ... ... болғанымен, оны адам деп құрметтеу, оның ересектер назарына болу,
... ... ... қатынас жасау, алуан түрлі іс-әрекет үшін өзіне жағдай туғыздыру
... ... ... қадірлеу деген сөз.
Дегенменен, әрбір отбасының қалыптасқан әдет-ғүрып, ата дәстүрі
... ... ... Сонысымен бірге, жалпы қазақ отбасына ортақ дәстүрлер де бар.
... ... ... мыналар: жасы кішілер үлкендердің атын атаман, ата, әже, әпке,
... ... ... тәте деп сыпайы қарым-қатынас жасауы, сондай-ақ жасы кішілер үлкендердің,
... ... ... қариялардың алдын кесіп өтпеуі, отбасы мүшелерінің бірін-бірі ренжітуі, үлкеннің
... ... ... кішінің алу, тілалғыш, қолғанат болу, ол отбасы мүшелері үлкендерінің
... ... ... кішілерге қамқоршы болады.
Әрқайсысың өз шама-шарқынша іс атқаруы.
«Ұлдың ұяты әкеге,
... ... ... ұяты шешеге» деп қараған халқымыздың ұл баланы тәрбиелеуді аталар
... ... ... әкелер өз қолына алса, ал қыз баланы тәрбиелеуді әжелер
... ... ... апалардың ісі болып саналған.
Отбасындағы ұл тәрбиесінде әкемен аталардың рөлі
... ... ... Әке үйелменнің басшысы, отбасы мүшелерінің тірегі, өнер-білімі ұл баланың
... ... ... алдындағы үлгі-өнеге болатын нысанасы. Қонақта біреудің баласы жақсы, өнегелі
... ... ... болса: "Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, өнегелі
... ... ... шыққан ғой" деп мадақтайтыны сондықтан.
"Әке - бәйтерек, бала -
... ... ... "Жас кәрінің көзі, кәрі - жастың тезі", "Ата -
... ... ... сыншы" деген мақалдар да осы пікірді халықтың қуаттауынан туған.
Отбасында
... ... ... немесе апалары өз өнерлерін балаларына үйретіп, олардың өзіндей мерген,
... ... ... құсбегі немесе әнші, күйші, ақын етіп тәрбиелеуге көңіл бөлген.
Аталары
... ... ... мен немерелеріне ертегі, аңыз-әңгіме, мақал-мәтелдер айтып беріп, икемдікке, тапқырлыққа
... ... ... мысалы, Абай Құнанбайұлы, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, М.Әуезов сияқты ұлы ақын-жазушылардың
... ... ... Төлеби, Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке сияқты ел билеуші шешендердің
... ... ... елдің салт-дәстүрі мен заңдарын, аңыз-әңгіме мен өлең-жыр, мақал-мәтелдерін жаттап,
... ... ... білуі мен аталарыңның әсері екені сөзсіз.
Бүгінгі тәрбие мәселесі тәрбиенің
... ... ... амал-тәсілдерін зерттеу ғана емес, бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік құрдылықты,
... ... ... ереже нормаларды, қасиет сапаларды жаңа қоғамның экономикалық орта жағдайында,
... ... ... сүру барысында, ойын процесінде басшылыққа алуы өзекті мәселенің бірі.
Осындай
... ... ... жауапты міндеттердің баянды болуы жас республиканың елін, жерін сүйетін,
... ... ... мол, білімді, оны қастерлей білетін азамат өсіруде ұстанатын басты
... ... ... құралымыз-ұрпақ тәрбиесінің діңгегіне айналған ғалымдарымыздың тандаулы туындылары болмақ. Олай
... ... ... зерттеулерге алынып отырған проблема оқу-тәрбие процесінде ойын арқылы адамгершілікке
... ... ... педагогикалық, психологиялық негіздерін қарастыру, оның жолдарын, түрлерін қалыптастырудың жүзеге
... ... ... себепші болатын ғылыми-әдістемелік нұсқау көмекші құралдар ғылыми мәнді де
... ... ... мақалалар дайындау ісі де автордың ғылыми жұмыстарынан орын алған.
2.
... ... ... МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОЙЫН ПРОЦЕСІНДЕ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Баланы жеке
... ... ... ретінде ойын арқылы қалыптастыруға бағытталған бағдарламалар және оларды пайдаланудың
... ... ... жолдары
Жүргізілген педагогикалық тәжірибені айқындау, белгілеу экспериментінің нәтижесі төменгі сынып
... ... ... ойын туралы және адамгершілік қасиеттер туралы ұғымдарының, түсініктерінің төмен
... ... ... көрсетті.
Біздің байқау жүргізген сыныптарда ойын арқылы адамгершілік қасиет салаларды
... ... ... баса назар аудармайтыны байқалды. Тәжірибелік эксперименттің барысында "Ойын арқылы
... ... ... төрбиелеу" бағдарламасы төменгі сынып оқушыларының бойында ойын арқылы адамгершілік
... ... ... сапаларды қалыптастыруға мүмкіндік жасайтынын дәлелдедік.
Оқушылардың психологиялық ескерту керектігі негізгі
... ... ... болып есептеледі. Мұнда ең алдымен оқушылардың адамгершілік сезімі мен
... ... ... дағдыларына ерекше мән бердік. Төменгі сынып оқушыларының ерекшелігін ескере
... ... ... ойын арқылы адамгершілік тәрбие берудің негізі деп іс-әрекетті ұйымдастыруды
... ... ... Осыдан оқушының өз жолдастарымен, құрбыларымен және ересек адамдармен қарым-қатынас
... ... ... ойын түрлерін әсерлі, балалардың көңіл-күйін туғызатын қызықты ойын әрекеттерін
... ... ... психологиялық талаптарға сай ұйымдастырдық.
Осыны ескере отырып, мұғалім адамгершілік қасиет-сапаларды
... ... ... арқылы тәрбиелеуде бала ұғымына сай арнайы тапсырмаларды іріктеп ала
... ... ... Бағдарламаның мақсаты:
- ойын процесінде адамгершілік қасиетін дамыту;
-
... ... ... арқылы дүниетанымын кеңейту;
- қарым-қатынас мәдениетіне үйрету;
- парасаттылыққа, салауаттылыққа тәрбиелеу.
Бағдарламаның
... ... ... - моральдық бағдар ала білу қабілетін
... ... ... ойын процесінде қалыптастыру;
- адамгершілік сапасын, шығармашылық белсенділігін
... ... ... қалыптастыру;
- ойын үстінде адамгершілік міндетін сезіну, жауапкершілігін түсіну;
- балаларды
... ... ... ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелеуде алуан түрлі
... ... ... мен тәсілдерді қолдана білу.
Бағдарлама мазмұнының ерекшелігі: біріншіден, ойын процесінде
... ... ... қасиеттерді және екіншіден, оқушының жеке басына қойылатын моральдық талаптардың
... ... ... алдын-ала дайындауға бағытталған.
Баланың адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуді оның жеке басын
... ... ... жеке мүмкіншілігін ескере отырып, белгілі талаптар қоюмен үйлестіру керек.
... ... ... баладан нені талап етуді, не үшін талап етуді және
... ... ... талабы бойынша тәжірибеге қалай жетуді көз алдына ойын елестетуі
... ... ... Қойылатын талап бала орындай алатындай болуы керек.
Мұғалім балалардың бір-біріне
... ... ... мейірімділік, татулық, ұжымдық бірлік, өз мүддесін ұжым мүддесіне бағындыра
... ... ... сезімін тәрбиелеуді алдына міндет етіп қойды делік.
Әр баладан ойын
... ... ... инициативалық пен дербестіктің байқауын көздей отырып, жас ерекшеліктері, мүмкіндік
... ... ... еске алынады. Не пайда», не зиян екенін бала алдын
... ... ... болжай алмайды. Сондықтан оның мазмұнын ажыратпас бұрын бала тәртіпке
... ... ... Сондықтан отбасы мен мектепте тәртіп бірден саналы сипат ала
... ... ... тәжірибе көрсетіп жүргендей, алты жасар балалар ойындарына дұрыс басшылық
... ... ... жағдайда олар ұйымдастырушылық шеберліктің жоғары деңгейіне жетіп, ойынды өз
... ... ... ұйымдастырумен бірге, ұжымда қалыптасқан тәртіп ережелерімен мінез-құлық нормаларын сақтауға
... ... ... әрбір ойын мүшесі ұжым алдындағы жауапкершілікті сезініп, ережелердің орындалуын
... ... ... бақылай білуге үйренсе, онда мектепте жақсы жолдас, шебер
... ... ... көркемөнер үйірмесінің белсенді мүшесі, спорттық ойындар мен жарыстардың озат
... ... ... бола алады. Сол себепті де біз балалар ойынын
... ... ... алды даярлық топ балаларына адамгершілік тәрбие құралы етіп алып
... ... ... балар ойынын адамгершілік әрекеті арқылы адамгершілік тәрбие берудің басты
... ... ... бала бойында адамгершілік сезім, сана, мінез-құлық, көзқарас жүйесін орнықтыру
... ... ... табылады. Ал, бұл міндетті бұлжытпай орындау, ойын әрекетіне сүйіспеншілігін
... ... ... саяды. Міне, осы міндеттерді жүзеге асыру балалардың адамгершілік тәрбие
... ... ... мен ойын туралы таным түсінігін тереңдетіп, олардың қоғамдық өмірге,
... ... ... ортаға, үлкендер еңбегіне, табиғатқа деген жаңа мәдени қарым-қатынасын бекітуге
... ... ... адамгершілік сезімталдығын, шығармашылық қиял қабілеттерін, адамгершілік сапасы мен көзқарастарын,
... ... ... ой-өрісін кеңейтіп, ана тілінде сөйлеу, сөз өнеріне, қоғам, табиғат
... ... ... әсемдікті аңғарып, бойына сіңіре білуге тәрбиелеуде ойынның, ұлттық салт-дәстүрдің
... ... ... алатын орны жайлы қазақ халқының тұңғыш этнограф ғалымы
... ... ... Ш. Уалиханов, көрнекті ағартушы –педагог Ы.Алтынсарин, қазақ
... ... ... А.Байтурсынов, Ж.Аймауытов, М.Дулдатов, Н.Құлжанов, М.Жұмабаевтың «Педагогика»еңбегінде балаларға рухани
... ... ... берудің жолдары мен әдістері көрсетілумен қатар, қоршаған дүниені қабылдауға
... ... ... жан көріністерін бірлікте дамытудың маңызы жайында құнды пікірлер айтып,
... ... ... түйіндерін тұжырымдаған. Оқулықта адамгершілік сезімдері жайлы ғылыми ұғымдарда әр
... ... ... ашылған. «Баланың маңайында сөйленетін сөздер де әдепті, сұлу болуға
... ... ... деп балалардың адамгершілік дамуындағы үлкендердің рөліне тоқталады.
Мектеп жасына дейінгі
... ... ... сөздік қорының даму ерекшеліктерін зерттеген ғалым Б.Баймуратова зерттеу нәтижелері
... ... ... 2-7 жасқа дейінгі балалардың тілін дамыту мәселесіне ауыз әдебиеті
... ... ... балалар әдебиетін біртұтас сабақтастықта қарастыра отырып, «Мектепке дейінгі
... ... ... тілін дамыту әдістемесінің негізін жасады». Б.Баймуратова балалардың тілін
... ... ... мәселесін адамгершілік және эстетикалық тәрбиелерімен тұтас қарастырған.
Мектеп алды даярлық
... ... ... балалар өмірінде оқу және еңбек әрекетінің үлесі басым бола
... ... ... Соған қарамастан ойын әлі де болса өз маңызын жоймайды,
... ... ... баланың мектепке даярлау мақсатын жүзеге асыруға бағытталып отырады. Ойын
... ... ... қызықты болуын қамтамасыз ететін, баланың танымдық қызығушылығы мен адамгершілік
... ... ... дамытатын басты нәрсе: білім, әрекеті қарым-қатынас. Міне, осы
... ... ... ескере отырып, балалар бойында адамгершілік сапаларды қалыптастыруда пайдаланатын ойын
... ... ... төмендегідей жүйеледік:
Мазмұнды-бейнелі ойын: отбасы, балабақша, аурухана, мектеп, ұшқыштар, мал
... ... ... құс фермасы, құрылысшылар, мұнайшылар, темір жол, теңізшілер;
Қимыл-қозғалыс ойындары: қу
... ... ... ормандағы аю, мысық пен торғайлар, бақташы мен қозылар, қуыспақ,
... ... ... қақпан, ботақан, соқыр теке, жырадағы қасқыр, жерден биік, су,
... ... ... жер;
Дидактикалық ойындар: заттардың түсін анықта, қуыршақты серуенге дайында, орныңды
... ... ... ойлан тап, ұзын-қысқа, түсті лото, тігін шеберханасы, дәл
... ... ... айт, тез ретке келтір, мына заттарды сипатта, сандардың орнын
... ... ... дүкен, көршілер, аралар, телеграф;
Құрылыс ойындары: лего және басқа конструкторларды
... ... ... ойындар: футбол, валейбол, теннис, хоккей, баскетбол;
Драммалық ойындар: адамгершілік тәрбиесі
... ... ... оқылған ертегілер, әңгімелерді рөлдерге бөле отырып орындау.
Мектепке барғаннан кейін
... ... ... негізгі әрекеті оқу болады, бірақ ойын бұрығысынша олардың өмірінде
... ... ... орын алады. Н.К.Крупская ойын мінездің байқампаздық, ептілік, ұстамдылық және
... ... ... да қасиеттерін тәрбиелейді деп көрсеткен. Ол дербестік, ұйымдастырушылық дағдыларды
... ... ... қоғамшыл-коллектившіл психологиясы бар адамды тәрбиелейтін ойындарға ерекше маңыз берген.
... ... ... Макаренко: «Ойынның адам өмірінде ерекше маңызы бар, ол еңбекке
... ... ... және біртіндеп еңбекпен ауыстырылуы тиіс деп көрсетті.
«Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі
... ... ... тәрбиелеу мақсатында алуан түрлі коллективтік ойындарды қолданудың қажеттігі көрсетілген,
... ... ... класс оқушыларына арналған ойындардың тізбесі келтіріледі.
Түрлі типті мектептердің
... ... ... сыныптарында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының мазмұны мен ұйымдастырылуын ұзақ уақыт
... ... ... ойынның әдетте тәрбие құралы ретінде жеткіліксіз пайдаланатынын көрсетті. Ресми
... ... ... ойынға ешкім қарсы емес, қайта оның маңызын мойындайды,
... ... ... іс жүзінде оқу тәрбие процесінде кең қолданылмайды. Шын мәнінде
... ... ... балалар үшін мектепке бару ойынды тастап, оқу, еңбек тәрізді
... ... ... істерге көшетін белес тәрізді болады. Мұғалімдер балалардың «ересектігін» үнемі
... ... ... ал ата-аналар осы пікірге қосылып, үйде олардың ойынға деген
... ... ... қысқартуға тырысады. Бірақ балалар бұған қарамастан, кез-келген бос
... ... ... үзілісте, аулада, үйде, жеке өзі және басқалармен бірге ойынға
... ... ... пайдаланады.
Амал не, төменгі сынып оқушылары әрекетінің мұндай түрі ересектердің
... ... ... тыс қалады да, педагогтар тарапынан тәрбие құралы ретінде пайдаланылмайды.
... ... ... ересектер бақыламайтын ойындарда балалар қоғамының кейін оған қарсы күрес
... ... ... тура келетін «заңдары» қалыптасуы мүмкін. Сондықтан да балаларда ұнамды
... ... ... сапаларды қалыптастыруға жәрдемдесетін ойындарды іріктеп алып, оқу-тәрбие процесіне енгізген
... ... ... Мектептерде балаларды ойынға үйретіп, осы әрекетті басқару қажет.
Балалардың ойнау
... ... ... қашанда олардың арасында белгілі өзара қарым-қатынастардың пайда болуы және
... ... ... байланысты. Ойында әр баланың позициясы белсенді болады: ол өзі
... ... ... келгенде және ойынға қызыққанда ойнайды, ойнауға керек жолдасты белсене
... ... ... олармен белгілі қарым-қатынаста болады. Балалар ойындарды өздері ойлап табады,
... ... ... ұйымдасады, дауды өздері шешеді, өздері ойнатын топ құрады, олардың
... ... ... өзгертеді.
Ойын балардың жақын араласуына, олардың арасында байланыс болуына, бірін
... ... ... қалау, қаламау сезімдерінің тууына жәрдемдеседі. Әлбетте, белсенділік барлық балаларда
... ... ... емес және мұны ескермеуге болмайды. Тұйық мінезді, ұяң, белсенділігі
... ... ... балалар бар. Мұндай баларды оқу мен еңбектен гөрі ойын
... ... ... арқылы коллективтік әрекетке тарту, коллективтегі өз орнын табуға
... ... ... оңай. Әрине, мұндай жағдайда мұғалім мен ересектерден зор әдептілік
... ... ... етіледі. Олар өз еркін таңбай, балалардың жеке ерешеліктерін ескеруі
... ... ... Тұйық мінезді, ұяң, белсенділігі аз балалардың бірден ойынның ұйымдастырушысы,
... ... ... болуы қиын. Егер оларға мұғалімнің шешімі бойынша ондай роль
... ... ... әдетте бұл міндеттті атқара алмайды және коллективтік ойындардан қашқақтай
... ... ... ойындар балаларды топтастырады, олардың арасындағы жолдастық қатынастарды қалыптастыруға көмектеседі.
... ... ... ойындарда балалардың өз әрекеттерін ойынға қатысушы басқалардың әрекеттерімен ұштастырулары
... ... ... жалпы қабылданған ережелерді орындап, өз жолдастарына әділетті болуы тиіс.
... ... ... ойындарының көпшілігі кім нағыз мерген, кім нағыз епті, кім
... ... ... жылдам деген сияқты жарыс элементтерін қамтиды. Ойында біреу
... ... ... біреу ұтылады. Мұндай жағдайлар тәрбиешіге бірінші сынып оқушыларында ұтылғандарға
... ... ... жолдасына көмектесу ниетіне негізделген өз табыстарына да, оның білмейтінін
... ... ... де әділетті қарым-қатынас жасауды қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Балалар ойындары рөлдерді,
... ... ... материалдарды бөлуден кезекші тағайындау және т.б. басталады. Бір рөлдер
... ... ... қызық, екіншісі шамалы қызық болады, ойнағысы келетін балаларға ойыншық
... ... ... болғандықтан, өзінің кезгін күтуге тура келеді. Міне, осындайда балалардың
... ... ... сапалары көрінеді. Өйткені бөліс мұндайда күш пен айлаға сүйеніп,
... ... ... немесе әділетсіз бөлінуі мүмкін. Ойын үстінде мінез – құлық
... ... ... не жаман, не жақсыны, қай жолдас жақсы, қай жолдас
... ... ... екендігі жөнінде түсінік қалыптасады.
Ойындардың барлығы дерлік балалардың өздері анықтап,
... ... ... ілгері белгіленген бір ережелерді орындауға байланысты болады. Ойнаушылар ойын
... ... ... сақтайды немесе сақтамауы мүмкін, осыдан барып таластар туады. Кім
... ... ... кім ережелерді орындамаса, ойынның жалпы тәртібін және жүрісін бұзса,
... ... ... ойынға қатыспаушыларға немқұрайлы қарайды және осы арқылы өзіне сондай
... ... ... тудырады. Ережені бұзушы басқаларды өзіне бағындырып алса, ойынның шарты
... ... ... немесе онымен басқалар ойнамай қояды да ол ойыннан шеттетіледі.
Кейбір
... ... ... ойнайтын ойындардың мазмұны ойнаушылардан, командадаға жолдастарына көмектесуді талап етеді.
... ... ... жағдайда олар қиындықта қалуға мәжбүр болады. Сонымен, мұнда адамгершілік
... ... ... былай шешіледі – ойынға қатысушы өз мүддесін ұмытып, жолдасына
... ... ... көрсетеді. Команда мүшесі бола отырып, ойнаушы коллектив мүддесі туралы,
... ... ... мүшелерінің ынтымағы туралы ұмытпауы қажет. Ойын барысында балалардың ұтыспен,
... ... ... деген дұрыс қатынасын қалыптастыру, адал ойнауға, ойындағы қарсыластарына құрметпен
... ... ... мүмкіндік болатындай жағдай туады.
Балалар ойындарында педагогтың рөлі өте маңызды
... ... ... өзінше сипаты болады. Ол ойынды ұйымдастырушы, ойынның мазмиұны туралы
... ... ... балалар арасындағы дауларды шешетін әділетті судья және ол ойын
... ... ... жолдаста болады. Мұғалім балалардың ойында жеңістер немесе жеңілістерге, көмек
... ... ... не оған зәру болуға байланысты – қуанышпен реніш, мақтаныш,
... ... ... күндеу және ренжу, ұнатпаушылық секілді өткір сезімдерге бөленетінін есте
... ... ... қажет.
Әдетте, ойын барысында бір команда мүшелерінің қатынастары қалыпқа келеді:
... ... ... жетістіктері екінші орынға ауысады, ұрысқаны немесе басқа реніштері ұмытылып,
... ... ... де жалпы мүдделер туралы ойлай бастайды. Бірақ мұнда жаңа
... ... ... бар: бәсекелес команданы балалар (жау) деп санап, қарсыластар ұтылса
... ... ... ұтса ренжиді, кез-келген дөрекі және жалған жолмен өз командасын
... ... ... жеткізуге ұмтылады. Мұғалімнің міндеті – балалар қатынастарының адамгершілік жақтарына
... ... ... талдау жасап, оны басқару, балалар достығын қолдап отыру.
Мұғалімде мынадай
... ... ... туады: ойынға қажетті уақытты қалай табу керек? Сабаққа дейін
... ... ... үзілістерде ойнауға болады. Ойынды 4-ші сынып оқушыларының ұйымдастыруларына болады,
... ... ... олар оқу жылының алғашқы күндерінде өздерінің бос уақыттарын бұрынғы
... ... ... сыныбында өткізеді, тек оларға осы ойындарды өткізуді үйрету керек.
... ... ... ұзартылған күн топтарында, серуен және экскурция кездерінде, клуб
... ... ... ойнауларына болады. Балалар арасында дұрыс қарым-қатынас тууы үшін ойынның
... ... ... мен ұйымдастырылуының маңызы зор.
Ойынның мазмұны онда қоғам өмірінің уақиғаларын,
... ... ... қарым-қатынастарын, олардың еңбегі мен демалысын бақылау көрінетіндей адамгершілік бағытта
... ... ... қажет.
1-ші класта ойнайтын топтардың 4-5 адамнан командалық ойындарда 8-10
... ... ... құрылуы мүмкін. Топтың саны аз құрамы балалардың бір-бірімен белсенді
... ... ... жасауына, жолдастық және әділеттік сезімдерді көрсетуге, ойындаа өзіне басқаларды
... ... ... өзін басқаларға бағындыруға мүмкіндік береді.
Ойнайтын топтар балалардың өз қалауы
... ... ... ересектердің кеңесі (мұғалім, ата-аналар) бойынша құрылуы мүмкін. Бір-біріне деген
... ... ... мен ұнатуы, жолдастық байланыстарды ойнаушы топтарды тұрақты етіп, коллективті
... ... ... қалыптастыруға жағдай жасауға негіз болып табылады. Ойнауға арналған топтар
... ... ... қалауы бойынша құрылса, мұғалім олардың қатынастарын анықтай алады. Кейбір
... ... ... балалардың барлығы ойнағысы келеді, алайда басқа балалармен қарым –қатынас
... ... ... алмайтын немесе жасағысы келмейтін балаларда кездеседі. Ешкім ойнағысы келмейтін
... ... ... ересек тарапынан ерекше қолдауды талап етеді. Негізгі мақсат оларды
... ... ... ойынға тарта білуде. Бұл үшін мұғалім ондай баланың әрқайсысының
... ... ... жақтарын әр тараптан бағалауы тиіс. Баланың нақтылы абыройы ғана
... ... ... қандай да бір топқа ынталана қатысып, пайда келтіруіне мүмкіндік
... ... ... топтар да ұйымдастырылды. Ойын басталып кетті. Топ ішінде жаңа
... ... ... күрделі қатынастар пайда болады.
Бір-бірін ұнататын балалардың арасында өте мейірімділік
... ... ... қалыптасады. Ондай ойында өзара қарым-қатынас мейірімділік сипатта болып, даулы
... ... ... әділеттілікпен шешімін табады. Балалар қалай ойнау керектігі туралы тез
... ... ... келеді, рөлдерді өзара бөледі, бір-біріне жол беріп ойыншықтарды бөліп
... ... ... ұрыс басталса, оны тоқтатуды біледі. Егер бір бала екіншісіне
... ... ... жеке бас мүддесі өте дербес және белсенді болып келетін
... ... ... қалғандарының мүдделері есебінен толық қанағаттанатын болса, сонда ғана ол
... ... ... ойын бұзылмайды. Бұл қатынастардың үнемі айқын көрінбеуі мүмкін. Тәрбиеші
... ... ... дер кезінде байқап, іскерлікпен бағыттай білу керек.
Әрбір ойнаушы ойын
... ... ... қажетті, қызықты болуы үшін басқаларды итермелеуге тырысатын болса, бұл
... ... ... қолайсыз қатынастар қалыптасады. Егер мұндай балалар бір топта болса,
... ... ... ұрыс шығарады, төбелеседі, бірін-бірі жәбірлейді, ондай ойындар жылаумен және
... ... ... аяқталады. Сірә, (жұғымсыз) балаларды бір топқа біріктірмеген абзал.
Мұғалімнің міндеті
... ... ... ойнап жүрген балаларды зер салып бақылап, олардың қатынастарын қандай
... ... ... құралатынын біліп, дұрыс адамгершілік қатынастар қалыптастыруға белсенді ықпал жасау.
... ... ... үшін, алдымен ойнаушылардың тобын құруға ойланып қарау, ұялшақ, жасқаншақ
... ... ... жолдас табуға көмектесу, балалардың ойындағы алғашқа жетістіктерін олардың
... ... ... қатынастарының, ықыластарының көріністерін мұқият бағалау керек.
Әрбір топқа кішкене командирлер
... ... ... тапқырлар және ойын ұйымдастырушылар болуы керек. Оларсыз ойын болмайды.
... ... ... ересектер бұл балалардың басқа инициативасын басып тастамай, ойнаушылармен есептесіп
... ... ... қадағалау тиіс. Олардың жетістіктерін көбінесе ұстамды және сирек бағалап,
... ... ... жолдастарына көрсеткен сезімталдығына айрықша атау қажет. Мұндай оқушыны неғұрлым
... ... ... және епті жолдастары бар ойын тобына қосу пайдалы. Класта
... ... ... санап, онымен ойнағысы келмейтін оған деген ықыласы айқын байқалмайтын
... ... ... топқа енгізген жөн; Олар оны ойынға тез қабылдайды да
... ... ... қуанып ең болмағанда алғашқы кезде басқаларға көнгіш (төзімді) болуға
... ... ... балаға жағымды ықпал жасайтын тобын табуы тиіс. Сонда ойын
... ... ... адамгершілікке тәрбиелеудің пәрменді құралы болады. Олардың арасында дұрыс жолдастық
... ... ... орнатуға көмектеседі.
Адамгершілік тұтас алғанда баланың жеке басын қалыптастыруға және
... ... ... бағытталған процесс, ал оның отанға, қоғамға коллективке, адамдарғаң еңбекке
... ... ... міндеттеріне және өз басына қатынасын қалыптастыруды көздейді. Төменгі класс
... ... ... адамгершілікке тәрбиелеу процесінде мектеп олардың патриотизм, интернационализм, жолдастық, коллектившілдік,
... ... ... белсене қатысы, еңбек адамдарын мейлінше сыйлау сезімдерін қалыптастырады.
... ... ... әрекеттік қоғамдық бағыт алуы балалардың тұрмысты жақсарту үшін не
... ... ... теуге болатынын байқай білуге деген ықыласын оятады.
Педагогтар қоғамның әлеуметтік
... ... ... талаптарын әр баланың жеке басының борыш, ар, ождан, абырой
... ... ... ішкі стимулдарына айналдыра білсе, ол адамгершілікке тәрбиелеудің міндеті болып
... ... ... адамгершілік жағынан қалыптастыруоның өмірге алғашқы келген күнінен басталады.Балаларда
... ... ... елементерінінің негізі олардын мектеп жасынан кейінгі кездерінен бастап-ақ қаланады:
... ... ... бастапкы сезімдері мен түсініктері қалыптасып, адамгершілік мінез-құлықтың қарпайым дағдылары
... ... ... болады. Мектепте бұл жұмыс мұғалімдердің, тәрбие меңгерушілерінің басшылығымен үздіксз
... ... ... Тәрбиесіндегі бірізділіктің педагогиклық негізі баланың мектеп жасына дейін игерген
... ... ... формаларымен ересектер және құрбыларына қарым қатынасы, адамгершілік жайындағы бастапқы
... ... ... сезімі бастауыш кластарда адамгершілік мінез құлықтын, ой-сананың, сезімнің, қарым
... ... ... жаңа формалары дамыйтын ірге тасы болып табылады.
Алдынғы өткен және
... ... ... сатылардағы тәрбиенің арасында диалектикалық өзара байланыс болады. Алдыңғы тәрбие
... ... ... осы кезеңнің ерекшеліктерін сақтай отыра, болашақтық ерекшеліктеріне қарай бағыт
... ... ... баланы соған дайындайды. Ал, келесі тәрбие ісі баланың
... ... ... сүрген кезеңіндегі тәжірибесіне барынша сүйенеді. Педагог бала
... ... ... жаңадан пайда болған дұрыс қылықтарға сүйену тиіс.
Психологтар төменгі сынып
... ... ... оқушылары сыртқы әсерлерге өте ауыр, неге үйретсе, соның барлығына
... ... ... сенімнің қарайтындығын, былайша айтқанда, адамгершілік нормалардың сөзсіздігімен қажеттігі, басқаларға
... ... ... адамгершілік талптарға ымырасыз болуымен, мінез-құлқындағы өзімділікпен сипатталатын дәлелдеп
... ... ... Бұл ерекшеліктер төменгі класс үйрету мен тәрбйелеудің кепілі болып
... ... ... Дәл осы жаста балаларды жүйелі және дәйекті түрде адамгершіліке
... ... ... зор мүмкіндіктер туады.
Адамгершіліке тәрбиелеуге балалардын жағымды адамгершілік тәжірибелерінің шешуші
... ... ... бар. Тәрбие көпнесе және ең алдымен баланың адамгершілік
... ... ... нормасын және принциптерін қолдана білу қажеттігіне көз жеткізіп,
... ... ... күнделікті тұрмысында өтеді.
Баланың төңірегіндегі адамдардың қоғамдық мүддесімен, қоғамның өмірімен
... ... ... кез-келген әрекеті адамгершілік әрекеті болып табылады. Сонымен, бала адамгершілігінің
... ... ... оның бүкіл сан қырлы практикалық әрекетін эмоциялық және интелектуалдық
... ... ... қамтиды. Балалар оқуда болсын, мектепауласында ойнап жүрсін, қала скверінде
... ... ... етіп жүрсін, барлық жағдайда да олардың әрекеттерінде не жағымды,
... ... ... жағымсыз адамгершілік сапалар көрінеді. Осыдан келіп адамгершілікке тәрбиелеуде тәрбиенің
... ... ... бөлігі және кез-келген басқа бір жағы ретінде қарастыру керек
... ... ... Мұғалім балалардың оқуын, еңбек етуін, ойындарын ұйымдастыру ісінде олардың
... ... ... қасиеттерінің дамуына дәрежелі бағыт беруге мүмкіндік алады.
Адамгершілік қасиеттерінің дамуын
... ... ... тәрбиенің өзегі балалардың гуманистік қарым-қатынасы мен өзара қатынастарын қалыптастыру
... ... ... табылады. Тәрбие жұмысының мазмұны методы мен формаларынан соған сәйкес
... ... ... мақсаттарғы қарамастан мұғалімнің алдында әрқашан балалардың адамгершілік қатынастарын
... ... ... міндеті тұруы тиіс. Педагогтың арнайы ұйымдастырған немесе балалардың өздері
... ... ... құрбыларының шағын топтарындағы мектеп оқушыларының өзара араласуы мен бірлескен
... ... ... адамгершілік жөнінідегі тәжірибелерді жинақтауда ерекше маңызы бар. Мұндай микроколлективтер
... ... ... және тұрақты болады, Мысалы: жұлдызшалар, кезекшілер, гүл өсірушелер, ойнау
... ... ... біріккен балалар тобы.
Шағын топта төменгі класс оқушысы ортақ ренішті
... ... ... бастан кешіреді, мұнда ол мұғалімнің көмегінсіз-ақ өзге балалрмен, сондай-ақ
... ... ... бетімен де қарым-қатынас жасап, коллективті іс әрекет ұйымдастыруға өзінің
... ... ... мінез-құлқын оңай ұғынуға мүмкіндік алады. Баланың өзіндік адамгершілік тәжірибесі
... ... ... тәрбие жөніндегі ағарту ісі барысында балаларға үйрететін басқа адамдардың
... ... ... тиімді игеруге жағдай жасайды.
Баланың жеке басынынң адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру
... ... ... оның дербес әрекеттері ерекше маңызды. Оқушы тек мұғаліммен
... ... ... нұсқауы және олардың бақылауы мен әрекет жасаған кезде ең
... ... ... тіл алғыштыққа үйренеді. Төменгі кластың өзінде балаларға тек
... ... ... шешімдерді беруден аулақ болған жөн. Бұл тәрбиені өмірден алшақтатуға
... ... ... Сондықтан тәрбие процесі бала қылығын өздігінен таңдауына мүмкіндік
... ... ... жағлдайларды алдын ала қарастыру негізінде құрылуы қажет. Мұндай жағдайлар
... ... ... мол кездеседі, оларды арнайы ойын, оқу, еңбек және творчестволық
... ... ... жасауға да болады. Қысқасы, оқушыға бақылау жасалмай, одан есеп
... ... ... талапр етілмейтін уақытта да дұрыс әрекет жасауға үйренуі керек.
Адамгершілік
... ... ... тәжірибесін жинақтай отырып, баланың қателесуі де , дұрыс істемеуі
... ... ... мүмкін.Тәрбиеші оған қателігі мен қылығының адамгершілікке жатпайтынына күйзеліп,
... ... ... мойындауына көмектесуі тиіс, әрине, оның мінез-құлқын түзетуге ғана емес,
... ... ... қандай да бір әрекетті тудыруға бағытталған себептерге ықпал
... ... ... да көмектесуі керек.
Тәрбие процесі мінез-құлық пен қарым-қатынастың адамгершілік жағын
... ... ... мойындауын қамтамасыз етуі тиіс. Балалардың басқалармен өзінің қылықтарын түсіне
... ... ... адамгершілік пен өз ісіне өзі баға беруі қалыптастыруға
... ... ... береді.
Барлық балалрдың өсіп жетілуіне бағытталған тәрбие процесі өзіндік ерекшелігін
... ... ... ала отырып, тиімді дамуын қамтамасыз ететіндей болуы тиіс. Тәрбиенің
... ... ... қажетті ортақ мақсаты ретіндегі жалпы мұрат жеке адамға дербес
... ... ... айналады. Тәрбиелеуді дараландыру балалрдың жақсы белгілері мен сапаларын
... ... ... әкелуі тиіс.
Тәрбие жүйесіндегі тиімділік көрсеткіштерінің бірі бала адамгершілігінің дамуы,
... ... ... рухани адамгершілік дүниесіндегі елеулі өзгерістер болуы тиіс. Бұл факторлар
... ... ... кәдімгі және күрделенген жағдайлардағы адамгершілік мінез –құлықтарын тұрақты болуынан,
... ... ... сырттай бақылауынан салыстырмалы түрде тәуелсіз болуынан өз құқықтарынан адамгершілік
... ... ... болжай білуден, іштей бақылау сезімінің ождан қылықтың моральдық
... ... ... және өзін адамгершілік қасиеттерінің иесі ретінде сезінуінен көрінеді.
Адамгершілік қасиеттердің
... ... ... –тәрбие жүйесінің нәтижесі және тәрбие жұмысы тиімділігінің негізгі критерийі
... ... ... тәрбиелеу әліппесі бастауыш класс мұғалімдеріне арналған практикалық құрал. Төменгі
... ... ... оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұны тәрбиенің жалпы прогараммасына сәйкес ашып
... ... ... Құрал үш бөлімнен тұрады. Оның әрқайсысыс 1,2,3 класс мұғалімдеріне
... ... ... Кітаптың методикалық материалдары балаларды оқыту процесі мен кластан тыс
... ... ... адамгершілікке тәрбиелеуге арналған тарауларды қамтиды. Мұғалімге тәрбие жұмысын жүргізу
... ... ... жалпы методикалық кеңес және тиісті практикалық материал беріледі.
Төменгі класс
... ... ... адамгершілікке тәрбиелеу ең алдымен және негізінен оқыту процесіне жүргізіледі.
... ... ... оқыту тек үстірт қарағанда ған тіпті өзгеге қатысы жоқ
... ... ... болып көрінуі мүмкін. Шындығында сабақ – алуан түрлі коллективті
... ... ... мен тебіреніс тердің адамгершілік өзара қатынастардың тәжірибесін жинақтайтын орын.
... ... ... балалар өздігінен жұмыс істеуге үйренеді. Оны ойдағыдай жүзеге асыруы
... ... ... өз күш жігерімен салыстыру, өз жолдастарын тыңдап, түсінуді, өз
... ... ... басқалардың білімі мен салыстыру, өз пікірін дәлелдеу біреуге жәрдемдесу
... ... ... оның жәрдеміне сүйену қажет.
Сабақта балалар жаңа білім алу процесінінң
... ... ... бірге қуануы, ал қателер мен сәтсіздіктерге бірге күйінуі мен
... ... ... жағынан алғанда мектепте оқылатын барлық пәндердің маңызы бірдей. Кейбір
... ... ... орыс тілі мен басты пәндер мен деген пікірлері тәрбиесіне
... ... ... залал келтіреді. Пәндердәің алуан түрлі лігі әрбір балаға оқуда
... ... ... күшті жағын көрсете білуге мүмкіндік береді. Біреуінің ойы алғыр,
... ... ... қолы шебер, үшіншісі ұқыпты, епті, өз денесімен қозғалыстарын тамаша
... ... ... төртіншісі әсемдікті сезінгіш, бесіншісі байқағыш болып келеді. Баланың жеке
... ... ... күшті жақтары ең алдымен оқу процестерінде әр баланың белгілі
... ... ... салада, белгілі бір дәрежеде, ана ғұрлым шеберлігімен көрінеді.
Ойын
... ... ... балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал.
Адамгершілік тәрбиесі
... ... ... басқа да салаларымен тығыз байланысты. Адамның іс әрекеті мен
... ... ... да әдемілік, сұлулық көрініс таппайынша, адамгершілік парасат тәрбиесі көздеген
... ... ... жете алмайды.
Адамгершілік, адамгершілікке баулу дегеніміз не? Біздің ше, ол
... ... ... адамдардың үлкен бе, кіші ме, әрбір істеген ісін, сөйлеген
... ... ... өзгелермен қарым-қатынасын ақылға салып, ар-ұят таразысынан өткізіп, біліммен ұштастырып,
... ... ... әділ, ең дұрыс жол таңдап ала білуі. Сондықтан
... ... ... баулу жұмысының ережесі бастауыш сыныптан бастап нақтылы мақсатты
... ... ... шарт.
Мұғалім балалардың орынды іс-әрекеттерін мақұлдай отырып, азды көпті
... ... ... кемшіліктерін өздері түсініп, түзетуге бағыттай білуге тиіс. Әр бала
... ... ... ісі мен қылығына жауапкершілікпен қарап, ұялу, кешірім сұрау сияқты
... ... ... үйренуі керек. Балалардың рухани дүниесін байыта отырып, талғамдарын
... ... ... ат салысу, жаңа, озық тәжірибені дер кезінде насихаттап,
... ... ... енгізу барша қауым, педагогтар бірлесе атқаратын абыройлы міндет.
Бала
... ... ... ойын ойнағанда өмірде көрген білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне
... ... ... отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе
... ... ... оған барлық жағынан ұқсағысы келеді. Жалпы бала табиғаты өзінен
... ... ... үлкен ғып көрсетуге бейім. Тез есейгісі келіп, бәрін өзім
... ... ... деп талпынады. Баланың осы талпынысын мұқалтпай, сен үлкенсің, мен
... ... ... жіберсем, бәрін өзің істей аласың деп, сенім білдіре тәрбиелей
... ... ... әдіс. Үлекен адам мен баланың айырмашылығы үлкендердің сана-сезімі мен
... ... ... молдығында ғана.
Ойын – баланың жан серігі іспеттес. Қай бала
... ... ... ойнап өседі. Әрбір елдің ойыны сол елдің қоғамдық идеологиясына,
... ... ... айналысатын кәсіп-шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты. Ойын сырттай қарағанда анау айтқан
... ... ... жоқ, оп-оңай тәрізді көрінуі мүмкін. Ал, іс жүзінде бала
... ... ... ойынға қатысты басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске
... ... ... оңай емес. Мәселен, рөлдерге бөлгенде балаға өзіне ұнамсыз рөл
... ... ... өзі-ақ көп нәрсені шешеді.
Сондықтан мұғалімнің міндеті, балаларды ойынға
... ... ... қызығушылығымен, ынтасымен қатысуын қамтамасыз ету. Сонда ғана ойын өз
... ... ... жетіп, тәрбиелік мәні арта түседі. Айталық мұғалімнің ұжымдық ойынды
... ... ... ұйымдастырып өткізуі балалардың бір-бірінің достық қатынастарының дұрыс қалыптасуының нышаны
... ... ... сөзсіз. Ойын кезінде жолдасының айтқанымен келісіп, оның сөзін құрен
... ... ... өзі адамгершілікке бастайтын жол.
Мұғалім ойын арқылы әр баланың игі
... ... ... қолдап, оның бойындағы жақсы қасиеттерді өрбіте, өзіндік мінез-құлқын қалыптастырады.
... ... ... Әлім құмнан неше түрлі құрылыстарды өзі ойлап сала алады.
... ... ... келген Әсетке ол құмнан құрылыс салудың жолдарын бар ынтасымен
... ... ... түсіндіреді. Болашақта осы Әлімнен талантты құрылысшы шығуы ықтимал. әр
... ... ... өмірге деген өз бейімділігі, сүйікті істері болады. Әрі оны
... ... ... кезінді байқан, жан жақты дамыта тәрбиелеу қажет.
Баланың табиғатының өзі
... ... ... ойынмен байланысты. Сәби шағында алғашқы қуыршақпен ойнауы баланың қамқорлық,
... ... ... сезімін оятады да, әрі қарай өрбіте түседі. Мұндай ізгілік
... ... ... құрбылар арасындағы достық қатынастың қалыптасуына жағдай туғызады. Қай бала
... ... ... жеке –дара ойнағаннан гөрі, бірігіп ойнаудың әлдеқайда қызықты, мазмұнды
... ... ... айқын сезіне бастайды. Соның нәтижесінде олардың ойынға деген қызығушылықтары
... ... ... достықтары беки, нығая түседі.
Мұғалім ойын барысында сұрақтар қойып, қызықты
... ... ... айтып, балалармен бірлесіп ойнауы, балалардың ойынға деген қызығушылығын артып,
... ... ... кеңейтіп, көп нәрсені аңғарып білуіне септігін тигізеді.
Ойын сонау ата-бабалар
... ... ... бері мазмұн жағынан толысып бамып, дәстүрлі жалғасып келеді. Ойын
... ... ... уақытта да дамудың бір сатысына келгенде тоқтап қалмайды, жетіле
... ... ... Ойын- адам өмірінің әр кезеңін қамтиды. Ойын тәрбиенің барлық
... ... ... ұштасып жатады. Әртістердің сахнада өнер көрсетуі ол да
... ... ... бір түрі. Ал, адамдар театрға барып спектакль көріп, онан
... ... ... ляззат ала отырып, жағымды, жағымсыз бейнелерді ақыл сарабына салып,
... ... ... көрермен өзінше пайымдайды. Сол спектакльды дос-жарандармен талқылап, пікір алысулар
... ... ... өз пікірінің дұрыс-бұрыстығына көз жеткізе алады.
Сюжетті – рөлдік
... ... ... ойнату үшін қолдан көптеген қажетті құралдарды жасап пайдалануға әбден
... ... ... Мысалы, «шаштараз ойынын ұйымдастырғанда дүкеннен дайын күйінде алынған құралдарды
... ... ... отырып, шаш кептіргіш, шарайна, т.б. қосымша бұйымдарды қолдан жасап
... ... ... абзал.
Қорыта келгенде, мұғалім балаларды ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелей отырып,
... ... ... бойына күнделікті өмірге қажетті әртүрлімашықтарды қалыптастырады. Олар мыналар: тұрмыстық
... ... ... (ойыншықтарды өз орнына реттеп жинау, мебельдерді дұрыс орналастыру,
... ... ... ішетін столды жабдықтау, тұрмыстық заттарды пайдалана білу), өндірістік машықтар
... ... ... жұмыс орнын таза ұстау, құрылыс материалдарын ретімен орналастыру, жолаушыларды
... ... ... жеріне дұрыс жеткізіп салу, бастаған ісін аяғына дейін жеткізу
... ... ... т.б.), ұжымдық өмірдің машықтары (жолдасына дер кезінде көмек
... ... ... айтқанды тыңдап бағына білу және т.б.), мәдениетті
... ... ... машықтары (сыпайы қарым – қатынас жасау, аты-жөнінмен атау, байсалды
... ... ... айтайын деген ойын толық жеткізу, екінші адамның сөзін тыңдай
... ... ... және т.б.), көркемдік машықтар( өздігінен ән айтып, би билеу,
... ... ... ертегі, тақпақ айтып беру), әр түрлі материалдардан ойыншықтар, атрибуттар,
... ... ... бұйымдарын жасай білуі.
Бала отбасында жақын адамдарының айтқанын тыңдап, оларға
... ... ... отырып, тәртіптілік талаптарын орындайды. Оның біртіндеп пайдалылығын саналы түрде
... ... ... Сөйтіп, бала ересек адамдар тарапынан қойылған талапты саналы түрде
... ... ... әдепті болуға ойын процесінде қалыптасады. Сонымен, зерттеу жұмысымыздың негізінде
... ... ... "Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу" деп аталатын бағдарламамыздың мазмұнын шамамен
... ... ... деп ойлаймыз. Бағдарлама мазмұны төмендегі кестеде келтірілген.
2-кесте. Ойын арқылы
... ... ... тәрбиелеу
Апта ішінде өтілетін тақырып тар Cыныптан
... ... ... таза ауада жүргізілетін
... ... ... жұмыс түрлері
... ... ... (серуен, ойын, дене шынықтыру, еңбек)
... ... ... жүргізілетін жұмыстар (мерекеге, ертеңгіліктерге даярлық,
... ... ... этика тәрбиесі, ойындар)
Сәлем
... ... ... саған мектебім Мектеп
... ... ... ... ... ... таныстыру.
... ... ... Аулада тазалық сақтау
... ... ... туралы түсініктерін қалыптастыру. Сюжетті-рольдік
... ... ... ойын: "Жаңа таныстар"
... ... ... ... ... ... (мектеп қызметкерлері туралы) .
... ... ... табиғатқа серуенге шығу:
... ... ... ағаш, бұта
... ... ... өсімдіктердің күзгі
... ... ... ... ... ... қалпымен таныстыру. Жарыс-ойын:
... ... ... топ жалауша жинайды?" Этикалық
... ... ... тәрбие : үлкендерге, мектеп қызметкерлеріне
... ... ... қарым-қатынас
... ... ... жасау. ойын "Біз доспыз"
Алтын күз
... ... ... шынықтыру: жеке
... ... ... және топ болып
... ... ... жасайтын жаттығуларды үйрету.
... ... ... ... ... ... ойын:
... ... ... "Кім жүйрік?"
... ... ... Еңбек: мектеп
... ... ... ауласын сыпырту,
... ... ... қураған жапырақтарды жинату. Сюжеттік-рольдік
... ... ... "Қай ағаштың жапырағы", "Үйеңкі тұқымының саяхаты".
... ... ... Ойын "Күн мен түн". Ойын:
... ... ... "Біздің
... ... ... -күздің
... ... ... өзіндік белгілері
... ... ... туралы әңгіме. "Алтын күз"
... ... ... сурет салу,
... ... ... ... ... ... көрме ұйымдастыру. Музыкалық тәрбие: Күз
... ... ... туралы әндер тыңдау,
... ... ... Ойын: "Мектепте".
Республика заңы
... ... ... серуенге шығу: Заң күніне
... ... ... арнап безендірілген көшені, қоғамдық
... ... ... ғимараттарды көрсетіп тамашалату.
... ... ... ... ... ... жүру, жүгіру, секіру,
... ... ... элементтері мен таныстыру. Қазақстан гербі мен
... ... ... ... ... ... туралы түсінік беру. Гимнді тыңдату: музыкалық
... ... ... ... ... ... республика әндерін тындату. Республикадағы ұлттардың
... ... ... ... ... ... тыңдату.
... ... ... Көрші республикалардың ертегілерімен танысу.
Ақылшы мүғалім Табиғатқа
... ... ... серуенге шығу:
... ... ... табиғат материалдарын жинау.
... ... ... Әр түрлі әшекейлі
... ... ... жасау,
... ... ... класты безендіру.
... ... ... Дене шынықтыру:
... ... ... жүгіру, ұзындыққа секіру,
... ... ... жіппен секірту.
... ... ... Ойын:
... ... ... ... ... ... доп", "Гүлдерді таны" Мұғалімдер
... ... ... даярлық: "Ақылшы мұғалім"
... ... ... әнін үйрену,
... ... ... (Қ. Қуатбаев,
... ... ... Ж. Смақов).
... ... ... Сурет салдыру, жапырақтардан гүл шоқтарын
... ... ... жасату. Мұғалімдерге өздері даярлаған
... ... ... силау. Этикалық
... ... ... ұжымдық еңбек
... ... ... пен ойын кездерінде ұқыптылыққа,
... ... ... үйрету.
Еңбек
... ... ... ер атандырады Нан дүкеніне серуенге
... ... ... дүкендегі әртүрлі еңбек процесін көрсету. Сюжетті-рольдік ойын: "Нан
... ... ... ... ... ... қайдан шығады?".
... ... ... ... ... ... Дене шынықтыру:
... ... ... жүру, жүгіру,
... ... ... құстардың қимылын салу. Жарыс-ойын:
... ... ... ... ... ... Еңбек
... ... ... адамдары туралы
... ... ... тақпақ жаттау. Шығармашылық ойын: "Диқаншылар"
... ... ... ойын:
... ... ... қалай нан
... ... ... пайда болады?"
Күз молшылығы Бау-бақшаға
... ... ... немесе көкөніс
... ... ... дүкеніне серуенге бару.
... ... ... Ең-бек: қыстайтын құстарға жем
... ... ... салғыш жасату, жем даяр-лату.
... ... ... ойын: "Біз
... ... ... ... ... ... жеміс-жидектерміз" .
... ... ... Дене шынықтыру
... ... ... жүру, жүгіру,
... ... ... ... ... ... секіну, волейбол
... ... ... элемент-терімен танысу,
... ... ... доп лақтыру допты жіп, үстінен лақтыру. Ойын: "Көкөністер", "Көлікте".
... ... ... Күз молшылыгы " мерекесіне
... ... ... даярлық: ән,
... ... ... тақпақ үйрету. Көкөністердің
... ... ... ... ... ... Ойын: "Ойлан, тап, қандай түс"
Отанымыздың
... ... ... күні Көшелерге серуен: безендірілген көшелердегі жалауларды, гербтерді көру, ұрандарды
... ... ... Табиғатқа серуен: ауа-райын өсімдіктердің күзгі түріне назар аудару. Дене
... ... ... қимылды жетіддіру, сапқа түру, футбол элементтерін орындау. Қимылды ойын:
... ... ... Қазақ ССР-нің туын, гербін көрсету, гимн тындату,
... ... ... тақпақ жаттату.
Табиғатты қорғау
... ... ... натуралист станциясына серуен, қыс пен көктемге даярлық, жұмыстарын бақылау.
... ... ... тұқымдарын кептіру. "Жайлауда". Дене шынықтыру: балалар қайтқан құстар тізбегін
... ... ... қимылдар жасайды. "Ұшты-ұшты" ойыны. Жарыс-ойын: "Таяқша". Сынып
... ... ... өсімдіктерді күту, тазалық
... ... ... ... ... ... сақтау. Серуен
... ... ... кезінде бақылаған өсімдіктердің
... ... ... күзгі қалпын суретке салу. Мазмұнды
... ... ... рольдік ойын:
... ... ... ... ... ... құстары"
Одақтас республикаларға саяхат Почтаға серуенге бару: почтадан көрші одақтас
... ... ... адрестерін
... ... ... алу. Табиғатты
... ... ... тамашалау (саяхат):
... ... ... паркке, скверғе,
... ... ... ... ... ... тоғайға серуенге шығу: өлкенің құстарын
... ... ... таныту. Сюжетті-рольдік
... ... ... ойын: " Республикаларға саяхат". Одақтас
... ... ... республи-калардың туларымен, гербтерімен, ұлттық киімдерімен таныстыру.
... ... ... Сюжетті-рольдік
... ... ... ойын: "почта" (балалар екі топқа
... ... ... бөлініп, бір-біріне хат
... ... ... жазады) . Этикалық
... ... ... : жергілікті
... ... ... еңбек
... ... ... құрметтеу, олармен кездесулер
... ... ... өткізуді ұйымдастыру.
Әдептілік- әдемілік Қимылды ойын "Жолдас, командир",
... ... ... бала бақшаға көмек көр-сету. Өзен жағасына серуенге шығу: табиғаттағы
... ... ... бақылату. Сюжетті-рольдік ойын: "Киім қалай дайын болады? ", "
... ... ... қала-сы" Адамгершілік мінез-құлқы ережелері бойынша өткізілетін әңгімелер (ұжым туралы
... ... ... әдептілік жайлы). Эстетикалық төрбие: эсемдікті сүю, туған өлке
... ... ... тани білу
... ... ... қабілетін дамыту.
... ... ... Музыкалық тәрбие:
... ... ... П.И. Чайковскийдің
... ... ... ... ... ... шақ" альбомынан музыка тындату.
... ... ... Ойын: "Әдептілік".
... ... ... тәрбие : дастарқан
... ... ... өзін-өзі ұстай білу, өзін-өзі
... ... ... күте білу. Ойын: "Почта".
Халықтар достығы
... ... ... орталықтарына серуенге шығу.
Түрлі халықтардың мәдениетімен танысу.
Ойын:
... ... ... ... ... ... "Көрші республикадағы құрбыларымызға қонаққа
... ... ... барамыз ", "Бізге
... ... ... бала келді " Халықтар
... ... ... достығы туралы әңгіме
... ... ... музыкалық тәрбие: достық туралы әндер
... ... ... Достық
(И. Нүсіпбеков,
Е. Елубаев) әнін үйрету.
... ... ... ойын: "Халықтар мәдениеті".
Ұсынылған бағдарламалар нұсқаулары мен тақырып үлгілерін таңдап
... ... ... мұғалімдердің өз құзырында. Әрбір педагог өз мүмкіндіктеріне қарай өзгертіп,
... ... ... ыңғайлы қалыпқа келтіріп, қолдана алады. Сондай-ақ, мұғалім аталған тақырыптарды
... ... ... үстінде де ( материалды тұтастай немесе элементтер ретінде пайдалану),
... ... ... тыс жұмыс барысында да қолдануына мүмкіншілік жасалған.
2.2
... ... ... Бастауыш сынып
... ... ... адамгершілік ізгілікке тәрбиелеудің
... ... ... және әдіс-тәсілдері
Біздің ойымызша адамгершілікке тәрбиелеудің мақсаты-оқушылардың адамгершілік қасиеттерді
... ... ... сезінуі және ойын процесінде достық, дұрыс қарым-қатынастарын қамтамасыз етумен
... ... ... тиісті әдебиеттерге жасалған талдауларының қазіргі таңдағы адамгершілік тәрбие берудің
... ... ... міндеттерін былайша тұжырымдауға мүмкіндік береді:
-негізгі адамгершілік ұғымдарды түсіну арқылы
... ... ... болмысына ықпал жасауы;
-адамгершілік қасиеттерді жоғары мәдениетті дамытудың негізгі міндет
... ... ... бірі деп түсіну;
-адамгершілік тәрбиесінің әдіс-тәсілдерін пайдалануға байланысты қолданбалы білімдерді,
... ... ... және іскерліктерді меңгеру, қоршаған ортаның жағдайын жақсартуға байланысты дұрыс
... ... ... қабылдау және қағидаға теріс әсерлерін түзеті;
- қоғамға залал тигізбейтін
... ... ... саналы түрде сақтау;
- адамдармен
... ... ... қарым-қатынас жасауға деген
... ... ... рухани қажетсінуін дамыту, оның
... ... ... сезінуі;
Жалпы білім беруді орта мектептің бастауыш сынып оқушыларына үзіліс
... ... ... сыныптан тыс оқулықтар арқылы адамгершілік қасиеттердің жеке түлга ретінде
... ... ... дамуына және дүниеге деген көзқарасын, ой-өрісін адамгершілік санасын қалыптастыруға
... ... ... береді.
Бұл жағдайда ойын әрекетінің шығармашылық сипаты мынадан көрінеді: бала
... ... ... алған рөлдің бейнесіне түгелдей еніп және ойынның шындығына кемел
... ... ... ерекше ойын өмірін жасайды, ойын барысында шынымен қуанады немесе
... ... ... Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын қоғамдық мәні
... ... ... іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандырады. Олай болса жүйелі
... ... ... ойынға сипаттама берген Еапокровский: Ойын туралы түсінік әр халықта
... ... ... түрлі мағынада түсіндіріледі. Ежелгі грек елдерінде "ойын балаларға тән
... ... ... еврей халқында "ойын" күлкі, қалжың. Римлян халқында қуаныш, көңіл
... ... ... Санскрит тілдерінің түсінігінде "ойын" - қуаныш. Ал неміс халқында
... ... ... — жеңіл қимыл-қозғалыс және ойыннан қанағат алу. Жалпы европалық
... ... ... "ойын" кең көлемде түсіндіріледі.
Біріншіден, адамның іс-әрекетте болуы, екіншіден, адамдардың
... ... ... сезіміне бөленуі, көңіл көтеруі. Балалар ойынынан үлкен театр сахнасында
көрсетілетін
... ... ... және т.б.
Психолог Д.Б.Эльконин "Балалар психологиясында мұғалім қай баланы кіммен
... ... ... болуына жоспар жасай алмайды, дегенмен оған жағдай жасайды, дайындайды"
... ... ... айтып кеткен болатын.
Сонымен біздер балалардың ұжымдық ойнында олардың арасындағы
... ... ... қарым-қатынастардың дамуы үшін қажет мына жайттарды байқадық.
Ұжым қызметкерлерінің арасында
... ... ... қатынастар болуы қажет. Оған балалар еліктейді.
Ересек адамдардың балалармен
... ... ... сыпайы қарым-қатынас жасауы.
Науқастанып келген балаларға деген сезімталдық және
... ... ... міне, осындай тәрбиелік
... ... ... бар жұмыстар арқылы
... ... ... арасында достық қарым-қатынас дамиды.
Жеке бастың дамуы үшін қажетті жағдай
... ... ... ұжымдағы және ұжым үшін жасалатын еңбек. Біздің қоғамымызда әр
... ... ... жеке қабілеті дамуына толық жағдай жасалған. Адамдардың өндірістік қатынасында
... ... ... өзгеріс болып отырғандай болса тәуелсіз мемлекетте адамның жеке басының
... ... ... және психологиялық жеке ерекшеліктері
... ... ... қалыптасып отыр. Олар мысалға қандай
... ... ... болсақ.
Еңбекке деген көзқарас, гуманизм, өндірістегі белсенділік, өзара көмек, шығармашылық
... ... ... және т.б.
Ғылыми педагогикалық тұрғыдан баланы ұжымда тәрбиелеу мәселесінде кезінде
... ... ... педагогтар ерекше мәнберген. Мәселен, Н.К.Крупская, А,С.Макаренко да ұжым мен
... ... ... тұлғаның дамуындағы, жоғарыда айтылған міндеттерге назар аударған мысалы, лагерьдегі
... ... ... жағдай көңіл аудартады, олар үнемі бірге ойнайды, жастары да
... ... ... бір жерде тәрбиеленеді. Бұлардың сүйікті ойыны - дидактикалық ойындар,
... ... ... де бірге шығады, өзара көмектеседі, Олардың достығы бес жастан
... ... ... Олардың арасындағы достық ойын арқылы басталады да, кейін жеті
... ... ... қарағанда күрделі сипат алады.
Ертеңгі астан кейін жан-жағына елендеп балалардан:
... ... ... Маржанды көрдіндер ме? Ол қайда екен?" деп сұрады. Осы
... ... ... балалар түгел серуенге шықты. Бір кезде допты алмағаным есіме
... ... ... "Маржан алып келе қойшы" дедім. Сонда Сара "Мен алып
... ... ... себебі Маржанға жүруге болмайды. Ол кеше құлап қалған" -
... ... ... Бұл жағдаяттан қыздардың мінез-құлқынан нені көруге болады? Олар тек
... ... ... қана қойған жоқ, сонымен қатар әр уақытта бір -бірінің
... ... ... дүниелерін түсініп, бір-біріне көмектесіп, қажет болған жағдайда ауыр тапсырманы
... ... ... үшін екіншісі орындап отыруға әзір екенін көрсетеді. Сәл науқастанып
... ... ... келмей қалса, олар кездескенде шаттанып қуанатын.
Осылайша пайда болған достық
... ... ... екінші бір ұнайтын жағы да байқалады. Қыздардың өзара қарым-қатынасы
... ... ... ұжымдағы басқа балаларға әсер етті. Бұл екі қыз бүкіл
... ... ... ұйтқысына айналды. Бұлардың түсінігі, ұғымы кең, сондықтан басқа балалар,
... ... ... сұрап алатын.
Осы екі қызды бақылау. Олармен жүргізілген тәрбие жұмысының
... ... ... нәтижесінде бұлардың арасындағы достық қарым-қатынас саналы түрде екеніне көз
... ... ... бір-біріне деген достық қарым-қатынастың нәтижесінде өздеріне өздері талап қойғыш,
... ... ... сөзді жек көретін достардың жеке басының сапалық қасиеттері осылайша
... ... ... жұмысын бақылаудың негізінде тәрбиеленді. Сондықтан тәрбие жұмыстары (ойын) әртүрлі,
... ... ... жүргізілген жағдайда балалардың өзара достық қарым-қатынасы табысты болмақ. Ойын
... ... ... балалар бірін-бірі жақсы танитын болады.
Р.И.Жуковская өзінің зерттеу жұмыстарында ойын
... ... ... сезімін қалыптастыратындығын дәлелдеп берді. Балалар ұжымының дамуы - күрделі
... ... ... тәрбиесіне байланысты әңгіме дискуссиямен шектелмейді. Оны ойын процесінде белсенділік
... ... ... жүргізу негізінде, яғни мынадай ойындарда емхана, отбасы, мектеп, дүкен
... ... ... т.б. мектеп пәндерінің орнына есептеледі, мұндай әр түрлі мазмұндағы
... ... ... әрине балалар бойында жақсылықты, қайырымды болуды қалыптастырады және дамытады.
Баланың
... ... ... адамдарға деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу, ата-анасына, туған жеріне, өз қаласына,
... ... ... отбасына, туған-туыстарына, халықтың тілі, мәдениеті мен көркем өнерін, ойынын,
... ... ... тілін, тарихын, шежіресін біліп үйренуге тәрбиелеу ойын процесінде жүзеге
... ... ... Осының негізінде адамгершілік тәрбиесін алты топқа бөліп қарауды жөн
... ... ... бойында адамгершілік тәрбиесі
... ... ... туралы
түсініктерін қалыптастыру.
2. Мінез-құлық нормаларын
... ... ... қарапайым
... ... ... ойын қалыптастыру,
3. Адамгершілік тәрбиесінің міндеттерін кешенді түрде ойын
әрекет барысында, ұжымдық
... ... ... іске асыру.
4. Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны балалардың мінез-құлқы
мен тәртібін,
... ... ... адамгершілік сезімі мен
... ... ... санасын ойын
элементтерін, адамгершілік
... ... ... мен мінез-құлық
мотивтерін қалыптастыру
... ... ... табылады. Адамгершілік
сезім, адамгершілік түсініктерді меңгерудің негізінде туып,
балалардың
... ... ... әрекеті мен мінез-құлқынан, тәрбиесінен
көрініс табады, ойын арқылы қалыптасады.
5. Балалардың
... ... ... алғашқы адамгершілік түсініктерді
... ... ... мен тәртібін қалыптастыруда мектептегі шақ ең
жауапты кезең.
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие
... ... ... мазмұны мен әдістемесіне адамгершілік тәрбие беретін материалдарды ендіру жолдарын
... ... ... жүйеде қарастырылуы тиіс. Сабақ және сыныптан тыс жұмыстарда адамгершілік
... ... ... байланысты материалдарды тиімді пайдалануда, адамгершілікке тәрбиелеуді қамтамасыз ету және
... ... ... материалдарын ендіру қажет.
Ал, ендігі міндеттерді мазмұндагы материалдар қаншалықты қамтылған,
... ... ... атап көрсетілген міндеттерді шешуге мүмкіндік бар ма? Екіншіден, ойынның
... ... ... түрлері өтіледі? Үшіншіден, адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері қандай?
Зерттеу жұмыстарымыздың алдымен
... ... ... мәселелерді анықтауды қажет етеді. Біз, бірнеше бастауыш мектеп бағдарламалары
... ... ... оқулықтарына талдау жасадық. Осы бағдарламалар негізінде дайындалған көмекші құралдарда
... ... ... ойындар енген. Бірақта, оларды бастауыш сынып оқушыларына адамгершілік тәрбие
... ... ... ойын мәселелері назардан тыс қалған.
Сыныптан тыс жұмыстар оқу-тәрбие жұмысының
... ... ... болып табылады, оның негізгі мақсаты балаларды ойын
арқылы жан-жақты дамыту
... ... ... табылады. Ал, оның негізгі
міндеті бастауыш сынып оқушыларының қызығушылығынқалыптастырып,
... ... ... бос уақытын дұрыс ұйымдастыру.
Оқушылардың бойында біле бастағаннан
... ... ... қызығушылық, қай жағдайда есие келе үлкен өкініштерге әкеліп соғып
... ... ... Олай дейтініміз, кей ата-ана ойнап жүріп, қасындагы баланың қолына
... ... ... ойыншығын алып келген баласына "Қайдан алдың?" не болмаса "апарып
... ... ... деген сұрақ-бұйрықтың орнына керісінше, баласының жат әрекетіне мақұлдағандық ол
... ... ... санасына сенім ұялатып, келесі сондай іс-әрекетті қайталауына жол ашады.
... ... ... мұндай әрекеттің бірнеше рет қайталануы - бала бойында қызығушылықтан
... ... ... менменшілдік, көрсеқызарлық сезімін ұялатып, жат қылықтың бой көтеріп, досының
... ... ... тартып немесе көрсетпей алу сияқты іс-қимылын қалыптастырады. Бұл кішкентай
... ... ... бойында байқалатын алғашқы белгілері деуге болады.
Он төрт жасқа дейінгі
... ... ... жасөспірімдерді жылы құшағына тартатын аулалық клубтардың азаюы - балалардың
... ... ... бұзуына себеп бола алады. Олардың жабылып қалуы көп реттерде
... ... ... тапшылығымен түсіндіріледі.
Мектеп тарапынан ұйымдық жұмыстардың өте төмен дәрежеде болуы,
... ... ... да қызықтыра алмауы, балалардың немқұрайлы қарауы салдарынан Оңтүстік Қазақстан
... ... ... кәмелетке жасы толмағандар комиссиясының есебінде 12, 13 жас аралығында
... ... ... бұзған 200-ден астам бала есепте тұр.
Қылмыстың ішінде денсаулыққа қасақана
... ... ... келтіру, адам мүлкін иемдену, кісі өлтіру, жеке меншікке үлкен
... ... ... зиян келтіру 9-13 жастағы жасөспірімдердің арасында сирек болса да
... ... ... құқық бұзушылық, көбінесе бала бойынан, санасынан мықтап орын алған
... ... ... ойша жетіліп, арманын іске асыратын не асыруға асығатын балалар
... ... ... таң қалдыратын іс істеуғе талпынады. Осындай талпыныстан "ойыннан от
... ... ... кері келіп, өкініштерге ұрындырып жатады не болмаса, әртүрлі бейне
... ... ... көрген аяусыздық, өшпенділік баланың санасынан берік орын алып, өзін
... ... ... қарсыласына көргенін істеу арқылы өш алуға итермелейді.
Бастауыш сынып оқушыларына
... ... ... тәрбие беру үшін біз өз тәжірибемізді жинақтап, зерттеуші педагог
... ... ... Ш.А.Амонашивилидің баланың дамуындағы ойының ролі мен табиғи шартын көрсететін
... ... ... басшылыққа ала отырып ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу бағдарламасын жасап,
... ... ... сынып оқушылары үшін жүйесін құрып қалыптастыру экспериментін жүргіздік.
Осы мақсатта
... ... ... айтылған тұжырымдарға сүйене отырып қалыптастыру экспериментін жүргізді. Осы мақсатта
... ... ... түрлерін мазмұнына қарай топтастыруға негізделген "Ойлан, тап" әдістемелік нүсқауы
... ... ... Біз өзіміз үсынған әдістемелік нүсқауда ойын баланың дамуында басқаратын
... ... ... түріне айналады деген тірек идеяларды басшылыққа алдық. (Д.Н.Узнадзе). Сонымен
... ... ... ойын арқылы пайда болган іс-әрекет бастауыш сынып оқушыларының жеке
... ... ... адамгершілік құнды қасиеттердің (әдептілік, кішіпейілділік, бауырмалдық, мейірімділік т.б.). Тез
... ... ... балалардың бойында қалыптасатындығына көзіміз жетті. (Ш.А,Амонашивлидің) Әдістемелік нұсқауда ойын
... ... ... төмендегідей жүйемен берілген. Мысалы: "Балықшылар", "Аңшылар", "Сұр мысық", ересектердің
... ... ... таныстыру, еңбегін құрметтеуге негізделген.
"Кетті, кетті орамал", "Дәрігер" ойындары қамқорлық
... ... ... түсіне білуге багытталган.
"Жайлауда ", "Орамал" ойындарының негізгі мазмұны балаларды
... ... ... ізгілікке және т.б. қасиеттерге тәрбиелеу. Сонымен қатар диссертациялық жұмыста
... ... ... мазмұны кеңірек баяндалып, ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелеудің жүйесін жасауға
... ... ... назар аударылды.
Олай болса бұл ойындардың мазмұны мектептің оқу-тәрбие үрдісінің
... ... ... сөйкес келеді және оқушылардың қызығушылығын арттырады. Төменде адамгершілік қасиеттерді
... ... ... ойындардың топтастырылған кестесін ұсынамыз.
3 кесте
Ойын процесінде адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру
... ... ... аталуы Ойындардың топтастырылуы
"Санамақ", "Торғай мен бұтақ", "Ойлан, тап" Балалардың
... ... ... сезімтадцығын өзіндік "Мен" бейнесін қалыптастыру
"Балықшылар", "Екі аяз", "Хабаршы", "Сұр
... ... ... "Соқыр бүркіт", "Аңшылар", "Күн мен түн" Балаларды кәсіп иелерінің
... ... ... және еңбек құралдарын атап айтып, оларды пайдалану жолдарымен таныстыру,
... ... ... еңбегін құрметтеу сезіміне тәрбиелеу.
"Тақия тастамақ", "Белбеу тастау", "Дәрігер", "Кетті,
... ... ... орамал" Игілікті еңбекке деген сүйіспеншіліктерін арттыру, кішіпейілдік, қамқорлық сияқты
... ... ... жете түсіндіру.
«Жергілікте", "Қаламақ", "Соқыр теке", "Трамвайда" Балалардың қоғамдық көлікте
... ... ... өдепті, кішіпейіл болуга, үлкендерге орын беруді ескертусіз орындауға уйрету
... ... ... тәрбиелеу.
"Жайлауда", "Орамал", "Орнынды тап", "Дауысынан біл" Балаларды ынтымақтастық идея
... ... ... ізгілік қасиеттерге тәрбиелеу.
"Шаштараз", "Қаламақ", " Соқыр теке ", "
... ... ... қаласы" Балалардың достық, гумандық қарым-қатынастарын, ұжымдық сезімдерін дамыту.
"Аяз атаның
... ... ... "Пошта" Бауырмалдық, ұйымшылдықпен жұмыс істей білуге баулу.
"Жайлауда", "Әжеге қонаққа
... ... ... ", "Бізге жаңадан бала келді" Балаларды әдептілікке, сыпайыгершілікке тәрбиелеу.
... ... ... жұмысы үш кезенде (анықтау, қалыптастыру, тексеру) өткізідці. Экспериментке барлығы
... ... ... оқушы (эксперимент, бақылау сыныптары) қатысты.
Анықтаушы эксперимент барысында бірнеше ғылыми-зерттеу
... ... ... қолданылды. Атап айтқанда: әңгіме, сұрақ-жауап, анкета, тапсырма беру. Бұл
... ... ... эксперименттің негізгі мақсаты: математика, сурет және т.б. сабақтарда оқушылардың
... ... ... бөгде адамдарға, досына деген қарым-қатынасын білдіретін ойындарды пайдалану арқылы
... ... ... білім, іскерлік дағды-деңгейлерін дамытуға бағытталған болатын.
Әрине, жоғарыда айтып кеткендей,
... ... ... бұзушылықтың биік шыңы - қылмыстың балпалдағын "аттаған" бұндай жасөспірімдер
... ... ... қандай жаза қолдану керектігі тез арада шешуді қажет ететін
... ... ... керек етеді.
Отбасы - жасөспірімдерді тәрбиелеудің қайнар көзі. Оқушылардың құқық
... ... ... бұзушылығын әлеуметтік, психологиялық түрғыдан талдау үлкен орын алады. Яғни,
... ... ... "қылмыскердің " құқық бұзушылығына себеп болған жағдайларға ғылыми тұрғыда
... ... ... ғылыми тұрғыдан баға беру, шешілмеген шешу - ғалымдардың яғни,
... ... ... міндетіміз.
Жалпы баланың қалыптасу кезеңінде оған әртүрлі жағдайлар мен факторлар
... ... ... етсе, ол ең алдымен оның көзқарасына, қызығушылығына, икемділігіне өз
... ... ... беріп, қатынас, сезім, көңіл күйді қалыптастырады.
Осылардың деңгейінде бала бойында
... ... ... бір сипаттық белгілер мен жеке басының жақсы, жаман жақтары
... ... ... дам болып қалыптасуы ең алдымен отбасына байланысты. Отбасы бала
... ... ... жағдайын тудыратын, реттейтін орта болғандықтан, ол әртүрлі танданыс пен
... ... ... қайнар көзі ретінде жат қылықтардан жирендіретін, дұрыс жолға бағыттап,
... ... ... күш, өмірдегі тірек және де алғаш тәрбиелік орта болып
... ... ... өмірде болып жататын жағдайлар құқық бұзушы балалар мен олардың
... ... ... бақылағанда, отбасы жағдайының жалпы келеңсіз жақтары, отбасы тәрбиесінің бұзылуы
... ... ... жанына қатты әсер еткенін, оның тәртіп жағынан құлдырап, құқық
... ... ... дейін әкелгенін дәлелдеп берді.
Бастауыш сынып оқушыларының өсуіне, тәртібіне, мінезінің
... ... ... жоғарыда айтып кеткендей, отбасы тәрбиесі зор, осыған орай А,М.Реметина
... ... ... адам етіп қалыптастыру бастамасы ең кішкентай әлеуметтік орта -
... ... ... жүзеге асады" деген болатын (52),
Отбасы тәрбиесінің жеткіліксіздіғі кейбір жеке
... ... ... кінәсінен емес қайта отбасы жағдайының әртүрлі сәттерінің әсер етуінің
... ... ... байланысты. Отбасы санында, материалдық-әлеуметтік және мәдени әлеуметтік, жанұя мүшелері
... ... ... қарым-қатынасқа, отбасы тәрбиесінің бала өміріне өзіндік өркениеті із салуы
... ... ... мінез-құлқына, жалпы тәртібіне өзгеріс әкелуі — отбасының толық болмауы.
... ... ... тәжірибелермен бақылаулар көрсеткендей, баланың тәрбиесі мен қалыпты дамуы үшін
... ... ... отбасы қажет, яғни баланың әкесі мен шешесіне мейірімділікпен, сыйлампаздықпен
... ... ... үшін толық отбасы ауадай қажет.
Сонымен тәртіп бұзушылыққа, ішімдікке, темекі
... ... ... ерте жастан әуестенғен балалардың көпшілігі осындай жарты отбасынан шыққан
... ... ... толық емес отбасында тәрбиелену тек қалған ананың немесе әкенің
... ... ... тиетіндіктен, тәрбиелеудегі барлық ауыртпашылық соған ғана түседі. Соның нәтижесінде
... ... ... педагогикалық талаптар мен тәрбиелік шаралардың құлдырауы пайда болып, оқушыларға
... ... ... әлеуметгік бақылау төмендейді.
Бүл әсіресе, көп уақытын жұмыста өткізетін, жалғыз
... ... ... бар отбасы жағдайынан айқын сезіледі. Анасы жұмыста болғандықтан, ол
... ... ... өзімен-өзі қалады, олай болса, оған анасының көңіл бөлмеуі, уақытының
... ... ... болуы, болса да, шаршауы қатты әсер етіп, қандай жұмыс
... ... ... да, ол бала өзіне уақытында көмек беретін адамды таба
... ... ... дәрежеге жетеді.
Осылайша, бірте-бірте анасының ықпалы жоғала бастаған бала тығыз
... ... ... айырылып, оның отбасынан бөлінуі басталады. Осындай жайттарға байланысты А.С.
... ... ... "Қараусыз балалардың жағдайы жетім. Балаларға қарағанда, көп жағдайда күрделі
... ... ... қауіпті" деген болатын.
Оқушылардың құқық бұзуына қатты әсер ететін тағы
... ... ... жағдай ата-ананың айырылысуы оның іштей қатты күйзелісіне, сабаққа деген
... ... ... жоғалтуына алып келеді.
Отбасы құрамының өзгеруі, отбасының ішіндегі ауыр қарым-қатынас
... ... ... болып қалатын айқай-шу - оның бүкіл өмірін өзгертіп, нәтижесінде
... ... ... ашуланғыш болуын, тәртібінің нашарлауын, нерв жүйесінің өзгеруін, мінезінің ашуланғыш
... ... ... қалыптастырады.
Отбасында орнаған жағдай, ата-анасын айырылысуы осылайша, оқушыларды қатты күйзелтеді.
... ... ... некесінің дұрыс болмауы, олардың бір-біріне реніші, күнделікті ұрыс, төбелес
... ... ... баланың дамуына өз әсерін тигізбей қоймайды. Мұндай жағдайда бала
... ... ... ата-ананың қайсысы дұрыс айтып тұрғанын, қайсысын қолдау керектігін білмей
... ... ... оған себеп, ата-анасының әрқайсысы өздерінікін жөн санайтындығы. Бұндайды көрген
... ... ... ата-анаға деген махаббатын жоғалтып, немқұрайлы қарауды дағдыға айналдыра бастайды.
... ... ... барып, олардың бойында өзін қорғау формасы ретінде, сөз айтқан
... ... ... тіке жауап беру, өшпенділік мінез көрсету секілді әдеттер пайда
... ... ... Көптеген балалар үйде аз болуға, ата-анасы, туыстарымен кездесуден қашуға
... ... ... жалғыз күй кешеді. Бұндай балалардың елдің ықпалына тез көніп,
... ... ... бұзу жолына тез түсетіні сондықтан.
Отбасындағы келеңсіз жағдайлар, одан кейін
... ... ... де өзіне жақын адамдармен қақтығысқа түсуіне алып келеді, бұл
... ... ... одан әрі қатайта түседі. Аяғында бұндай балалардың сабағын тастап,
... ... ... жолға түскен топ балаларымен достасып, сол топқа кіруге мәжбүр
... ... ... олардың 60 пайызы осылайша қүқық бүзу жолын тақдайды (18).
Айырылысу
... ... ... ата-ана баланы бөлуғе дейін барады, анасы өзіне тартса, әкесі
... ... ... тартады. Екеуінде қимаған бала дел-сал күйге түсері сөзсіз. Немесе
... ... ... айырылысып кеткеннен кейін отбасында жаңа отбасы мүшелері пайда болады,
... ... ... әкесі, шешесі, балалар.
Жаңа жанұя құқықтарын бірден түсіне алмай, өзін
... ... ... сол ортаға бейімдей алмай күйзеледі, оған себеп, оның санасынан
... ... ... анасының немесе әкесінің мейірімі кетпей ұмыта алмауы. Сондықтан да,
... ... ... жаңа отбасы мүшелеріне сенімсіз көзқараспен қарап, олардың өтінішін, талап-тілектерін
... ... ... қандай да болса тәрбиелік шараларға қарсылық білдіреді.
Көбі жаңа ата-анасының
... ... ... үзілді-кесілді қарсы шығады. Қалай болса да, өзінің дұрыс істегенін
... ... ... тырысады, сөйтіп, бірбеткейлігімен, мінез көрсетумен жаңа ата-анасымен ұрсысуға дейін
... ... ... орнаған жайсыз жағдай баланың үйден кетіп, кезбелікке түсуіне жол
... ... ... Кезбелікке түсіп, ұзақ жол жүрген, тамақ ішкісі келген баланың
... ... ... болса да ілесіп кетуі ықтимал. Олардың ересектер ықпалына тез
... ... ... қоғамға жат әрекет істеумен шұғылданатын топтарға кіруі, ұрлық істеуі,
... ... ... тонауы, бір сөзбен айтқанда, құқық тәртібін бұзуын осы кезде
... ... ... асырады.
Көп жағдайда ата-ана баласының үйден кетіп қалғанын білдірмейді, ол
... ... ... мектеп басшылығына айтумен шектелетін ата-аналарда баршылық, олар баланың үйден
... ... ... қалғанын, кезбелікке түскенін ең алдымен мектепке емес, құқық қорғау
... ... ... хабарлауы керек екенін ойламайды.
Мәселен, материалдық-әлеуметтік жағдайдың жанұяда жоғары дәрежеде
... ... ... - баланың жан-жақты дамуына жол ашады. Бұған керісінше, тұрмыс
... ... ... жетіспеушілігі баланың әлеуметгік ортамен байланысын қалыптастыруды төмендетіп, тәртібіне, өсуіне
... ... ... тигізеді.
Көптеген тәжірибелер көрсеткендей, көп ата-ана бала тәрбиесіне аз көңіл
... ... ... Көптеген ата-ана мектепке бармайды, сынып жетекшісі мен мұгалімдермен байланысын,
... ... ... қалай оқып жүргенін, оқу үлгерімін сұрамайды. Енді бір ата-аналар
... ... ... құрметпен қарамайды. Оған қоса бала тәрбиесімен мектеп айналысады деп
... ... ... Ешкімнің бақылауынсыз қалған балаға бұл әрекеттер үйреншікті әдетке айналгандықтан,
... ... ... бірте-бірте ата-ана бақылауынан мүлдем кетеді. Ата-ана бақылауынсыз күй кешкен
... ... ... тағы да құқық бұзуына себеп болар жағдай осындайдан туындайды.
Бірталай
... ... ... сабақ қарауға, белгілі бір іспен айналысуға жағдай жоқ, нақты
... ... ... дайындалатын орынның жоқтығы, қажетті оқу кітаптарының болмауы, көркем әдебиет,
... ... ... тәрбиесімен айналысатын қажетті спорт құралдарының болмауы да, баланың бос
... ... ... көбейтіп, бос жүріске түсіріп, жаңа достар табуына, олардың ықпалы
... ... ... құқық бұзуына себепші болады.
Сонымен, ата-ананың балага қалай болса солай
... ... ... оларга деген әке-шешелік жауапкершілігін сезінбеуі, ішімдікке салынуы, өзін қалай
... ... ... солай ұстауы бәрі-бәрі жасөспірімнің құқық бұзуына жол ашады.
Құқық бұзуына
... ... ... болатын тағы бір жағдай - қоршаған орта.
Баланы қоршаған орта
... ... ... оның аулада, көшеде, мектепте қоршаған балаларды айтуға болады. Мінезінің
... ... ... — тәртіп ережесі мен өлшемін меңгеріп, өздерін қоғамның толық
... ... ... санаған аздаған топ (референттік топ) әсерінің нәтижесі.
Мектептен тыс уақытта
... ... ... оқушылар ата-анасының қарауынсыз болғандықтан, бақылаусыз өмір кешеді. Бұндай баланың
... ... ... сабаққа бармауы, немқұрайлылығы осы бақылаусыздықтан шығады десек, артық айтқандық
... ... ... Сонымен қатар, ондай балалар көбінесе сыныпта "қиын" балаға, тәрбиеленуі
... ... ... туғызатын балаға айналады, осындай жағдайларды болғызбаудың жолдарын, әдіс-тәсілдерін іздестіру
... ... ... ғылыми жұмысымыздың арқауы болып отыр.
Қоғамдағы тәртіп дұрыс болу үшін,
... ... ... дұрыс болуы үшін, балалардың бойында ізгілікті, парасаттылықты бойына сіңіру
... ... ... әрине, жаңа материалдар ұсыну, өмір тәжірибесінен алынған нақыл сөздерді
... ... ... қажеттілігі болып отыр.
Р.К.Төлеубаеваның диссертациялық еңбегінде былай делінген: "Адамгершілік сана
... ... ... адамгершілік сенімді, адамгершілік талаптарды білу, түсіну және соған сай
... ... ... болуды қамтиды" [19].
"Адамгершілік қоғамдық дамудың жемісі. Ол қоғам өміріндегі
... ... ... байланысты дамидьі, Бірде-бір адамзат қоғамы адамгершілік тәрбиесін пайдаланбай өмір
... ... ... емес" [23].
Е.А.Урунбасарованың диссертациялық еңбегінде "Адамгершілік тәрбиесінің мүмкіншілігін сынып жетекшілерінің
... ... ... екі бағытты көрсетіледі. Олар:
1) оқушылардың адамгершілік туралы түсініктерін кеңейту
... ... ... мынадай жұмыс формаларын ұсынады; Олар: эпикалық әңгіме, баяндама және
... ... ... диспуттар, конференциялар.
2) сынып жетекшісінің қоғамдық пайдалы іс-өрекеттерді ұйымдастыру бағыты
... ... ... бет]".
Мәселен, Байжанова Ғалия (ізденуші) өзінің "Нашақорлықтың алдын алайық" атты
... ... ... нашақорлармен жүргізілетін әрбір жұмыстардың бағытын көрсетеді. Олар:
- қоғамға, оқушыға
... ... ... оның отбасына қандай қауіп төніп тұрғанын түсінуі, сезінуі;
-оқушының мінез-құлқын
... ... ... білуі және оның өзіне деген көзқарасын қалыптастыруы;
- сынып оқушыларының "нашақорлық
... ... ... түсінігі және оны қолданып көргендер бар ма соны анықтау
... ... ... мұғалім өз жұмысында "аяқталмаған әңгіме" суретті тест, дидактикалық карточкалар
... ... ... арқылы нашақорлыққа деген оқушылардың көзқарастарын, пікірлерін анықтауына болады. Мәселен,
... ... ... өздерінен "Наша" туралы нені (қандай білім көлемін) білуі, оның
... ... ... жақтарына назар аударуына бағыт қажет. Мәселен, а) ата-аналардың диагностикалық
... ... ... анықтау, б) ата-ананың баламен, жұмыс істеу жолдары мен тәсілдерін
... ... ... Мысалы, "Нашаның бала денсаулығына зияны", "Бала бақыты - өз
... ... ... және т.б. дәрістік әңгімелер, "Балаңыздың бос уақыты қалай өтеді?",
... ... ... Бала табиғатын ойласақ" т.б. тақырыптарда пікірталастар, "Дені саудың -
... ... ... сау", "Бала тәрбиесі баршаның ісі", "Әке көрген оқ жонар,
... ... ... көрген тон пішер " тақырыптарда ата-ана, ұстаз, оқушы үштігінің
... ... ... тестілік материал-мәтіндер, ойындар өткізілсе, нұр үстіне нұр болар еді
... ... ... жоғары оқу орындарында болашақ маманға норколог дәрігермен, заң қызметкерлерімен,
... ... ... өспірімдермен жұмыс инспекторларымен қосылып жұмыс жүргізуді үйрету қажет [10-11].
... ... ... бір-бірінен түрлі әдет-қылыққа үйренеді. Мысалы, тезірек киіну, ойында озып
... ... ... бірінші кезек алу және т.б.
Мінез - адамның адамгершілік қасиеттерін
... ... ... іс-әрекет жиынтығы [63 бет]. Күллі ғажайыптың ішіндегі ең тамашасы
... ... ... жақсы тәрбиеленген адам (эпиктет) [32].
Баланың дүниетану көзқарасы оның сенімімен
... ... ... байланысты қалыптасып отырады. Сендіру тәрбиесінде басты әдістің бірі болып
... ... ... "Сендіру баланы әлеуметтік және рухани қарым-қатынасқа түсіруде, олардың бойына
... ... ... нормалар мен мінез-құлық ережелерін сіңіріп қалыптастыруда әсерленушілік сезімге бөлеп,
... ... ... жеке басына саналылықпен сезімді ояту арқылы іске асырылатын іс-әрекет".
Сендіру
... ... ... қолдану арқылы бала бойында тұрақты терең саналылықпен және эмоционалды
... ... ... қабылданған саналы көзқараспен мінез-құлық нормалары мықтап оны алады. Мысалы,
... ... ... "Темірді жұмсартқан ана" атты әңгімесі, әңгіменің мазмұнына сай әлемді
... ... ... дүниені қан сасытқан, қылышынан қан тамған Ақсақ Темір ханның
... ... ... ақынға "Егер мен сатылатын болсам, сен маған қанша төлер
... ... ... дегенде, "Жиырма бес әскер берем" деп жауап беруіне, ханның
... ... ... "Мынау не дейді?" 0л менің белбеуімнің бағасы ғана ғой!
... ... ... ақынның "Мен белбеуіңді ғана ойлап осынша баға беріп отырмын.
... ... ... өзің түкке тұрмайсың" деуін қалай түсіндіруге болады деген сұрақ
... ... ... арқылы ханның жауыздығын әшкерелеуге болады және т.б.
Бұл әдістің психологиялық
... ... ... - баланың іске асырғысы келетін іс-әрекет қағидасының алдын-ала іске
... ... ... ой санасынан ерекше орын алуында жатыр. Баланың мінез-құлқындағы істелмек
... ... ... алдын ала іске асырылуы тәжірибеге, сонымен бірге мінез-құлық нормалары
... ... ... ережелерін жақсы білуіне және оны іске асыру әрекеттерімен тығыз
... ... ... сендіру арқылы мүұғалім және баланың сыныптас құрбылары тәрбие жұмысын
... ... ... түрде жүргізеді. Немесе еліміздің идеологиясы мен саясатының мазмұнын, мәнін
... ... ... оқушының көзін ашады. Бүгінгі қайта құрудың зандылықтары мен қажеттілігін,
... ... ... экономикалық және рухани әлеуметтік өмірден орын алу зандылықтарына оқушылардың
... ... ... арттырады.
Ал мінез-құлықты оқушы бойына қалыптастыруда аса маңызды рөл атқаратын
... ... ... әдісінің бірі жаттықтыру. А. С. Макаренко тәрбиесінде оқушыларды
... ... ... іс-тәжірибемен байытудың маңызына ерекше тоқтала келе, "Балалардың бойында жақсы
... ... ... дағдылардың мықтап орын алуы үшін үнемі жаттықтыру керек" дейді
... ... ... эксперименттің міндеті. Мазмұнына қарай ойындарды іріктеу, ұйымдастыру әдістемесін жасау
... ... ... пайдалану бағдарламасын, сахналық үлгісі), бастауыш мектеп оқушыларын ойынға қатыстыру,
... ... ... қасиеттерін негіздеу.
Мақсаты: ойынға деген қызығушылығын арттыру, білім, іскерлік, жағымды
... ... ... қалыптастыру, ұжымға, басқа адамдарға деген қарым қатынасын тәрбиелеу.
Бағдарламаның мақсаты:
... ... ... топтастыру негізінде, адамгершілік қасиеттерді бейнелейтін ойындар жайында түсінік алу,
... ... ... тәрбиелік мәнін түсіну. Адамгершілік сапа-қасиеттердің ойын түрлеріне сәйкес іріктеліп
... ... ... мазмұны: ойындарды ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдері-оқушылар бойында адамгершілік қасиеттерді
... ... ... жауапкершілік және сезім күйлеріне әсер етуге бағытталған: ойындар (сабақ
... ... ... және сабақтан тыс уақытта) пайдаланылады.
Қағидалар: бағдарлама
... ... ... мазмұнындагы ойындар жүйелілік, көрнекілік, біртінділік
... ... ... т.б. қағидаларға негізделген. Ойынды сахналау мақсаты;
Бастауыш сынып оқушыларының ойынын
... ... ... көрініске қызығушылығын арттыру, сахналық кейіпкер болуға деген ынтасын арттыру.
... ... ... "Мұнара үй" (С.Я.Маршак) ертегісі бойынша сахналық ойын. Оның мазмұны
... ... ... балаларды достасуға, бірігуге, жұмбақ шешуге, санауға үйретуге бағытталған. Біз
... ... ... отырған сахналық үлгі мұғалімдер үшін, әдістемелік нұсқау. Бұл нұсқауды
... ... ... тыс уақытта математика, ана тілі, табиғаттану еңбек және т.б.
... ... ... пайдалануға болады.
Бастауыш сыныптарда ойын арқылы адамгершілік тәрбие беруге байланысты
... ... ... және сабақтан тыс тақырыптардың түрлері өте көп, бірақта олардың
... ... ... ерекшеліктері және мынадай ортақ ұстанымдары бар.
- ойын-сауық шараларына қатыстыру
... ... ... қана ерікті түрде іске асырылады;
- балалармен бірге ұйымдастырылған ойынның
... ... ... түрінде жас ерекшелігі ескерілуі керек;
Мысалы, адамгершілік тақырыптағы тәрбие сағаты,
... ... ... түрлерімен байланыстырылмай, оқушылардың адамгершілік туралы білімдерін тереңдетіп, адамгершілік тәрбиесінде
... ... ... ойын арқылы адамгершілік тәрбие беру проблемасында қазіргі педагогика ғылымының
... ... ... мен практикасында ойын мәселелеріне көбірек көңіл аударылуда. Сондықтан да
... ... ... дәстүрлі және дәстүрлі емес пәндерде қарастырылады. Сондықтан біз өз
... ... ... бастауыш сынып оқушыларын ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелеудің үлгісін аламыз.
Мәселен,
... ... ... сабағының мазмұнына байланысты "Мұнара үй", татулыққа бірлікке шақырады. Әділ
... ... ... білуге үйрететін ойындар "Жаңылма " сыпайылыққа үйрететін ойындар. "Сыпайылар
... ... ... "Аяз атаның фабрикасы", берілген тапсырма бойынша геометриялық фигураларды құрастыруга
... ... ... "Одеялды жамап көр". Бұл ойындарда: 1-2 сыныптар үшін есепті
... ... ... айтуға, геометриялық фигураларды жаңылмай айта білуге: ол 3-4 сыныптар
... ... ... ұжымға және басқа адамдарға деген дұрыс көзқараста болу дағдысын
... ... ... . 1 сынып оқушыларының 30 оқушының 10-ы геометриялық фигураларды
... ... ... білім дағдыларын көрсетті: 2 сынып оқушыларының 30 оқушының 12
... ... ... көрсете білді. 10-ы ұяндық көрсетті, ал 15 баланың жауабы
... ... ... емес, сенімсіз.
3-4 сынып көрсеткіштері жақсы болды. Мәселен, 40 оқушының
... ... ... тапсырманы тез арада әділ шешті, 15 оқушы тапсырма түсінікті
... ... ... шапшандық көрсете алмады, ал қалған 11 оқушының ойынға деген
... ... ... темен болды.
4 сыныпта "Мұнара үй" ойынында 35 оқушының 10-ы
... ... ... шапшаң шешті, 15 оқушы достық, жағымды қасиеттерді көрсете алмады,
... ... ... оқушы адамгершілік қасиеттерінің төмендігін байқатты (Мұнара үйде бірігіп түруға).
Мәселен
... ... ... ойынында үш балдық шкала (өлшемі) бойынша анықталды(" ұнамайды ",
... ... ... ", "жек көреді", "ұнайды", "жақсы көремін, сыйлаймын" - 2
... ... ... "ұнамайды", "жек көремін, сыйлаймын" — 0,5 балл).
Социометрия әдісінің көмегімен
... ... ... атты ойынды ұйымдастыру барысында балалардың бір-бірінің қандай шамада беделді
... ... ... айқындалды. Анықтаушы эксперимент нәтижесінде мақсатты бағытталган ойындардың оқу-тәрбие үрдісіне
... ... ... осы тұрғыдан балалардың дұрыс адамгершілік қарым-қатынаста болуына септігін тигізетін
... ... ... бағдарламасының болуы қажеттілігіне көзіміз жетті.
"Мұнара үй " ертегісінің сахналық
... ... ... картоннан жасалған мұнара үй.
Жүргізуші: Егістікте мұнара үй түр. Ол
... ... ... аласа емес, не биік емес. Егістікте жүгіріп жүр бір
... ... ... Өте нәзік тоқыма біз сияқты.
1 саны жүгіріп келіп /мұнара үйдің
... ... ... қақты/.
Мұнара үйде кім тұрады?
Биік емес үйде кім түрады?
Үйде ешкім
... ... ... Олай болса кіріп мен тұрамын. /Мүнара үйге кіреді/. Екі
... ... ... жүгіріп келіп мұнара үйдің есігін қағады.
2 саны: Мұнара үйде кім
... ... ... емес үйде кім тұрады:
Үйде, ешкім жоқ! Олай болса кіріп
... ... ... тұрамын.
1 саны: Мен - бірмін, өте нәзік, тоқыма біз сияқты.
... ... ... сен
кімсің?
2 саны: - Мен екімін, қара қандай тамаша басым менің
... ... ... сүйретілген құйрығым бар жібер мені үйіңе!
1 саны: Мен сені жіберемін,
... ... ... сен мына жұмбақтың шешуін
тапсаң. Көңіл қойып тында:
"Іші - дәмді
... ... ... /жаңғақ/.
2 саны шешуін табады /бір оны үйіне жібереді/.
3 саны: Мұнара үйде
... ... ... түрады?
Биік емес үйде кім тұрады?
1 саны: Мен - бірмін, өте
... ... ... тоқыма біз сияқты.
2 саны: Ал, мен - екімін, маған қара!
... ... ... Мен -
... ... ... екі қармақтан тұрамын.
... ... ... Мені
жіберіңдерші бірге тұруға.
2 саны: Жарайды, бірақ сен мына есепті
... ... ... ағайдың бір-бірден апасы бар. Сонда неше бала болғаны?"
3 санына балалар
... ... ... Содан соң 3 саны мұнара үйге
кіреді.
4 саны: Мұнара үйде кім
... ... ... емес үйде кім тұрады?
Мұнара үйден бірнеше дауыстар естіледі. Мен
... ... ... бір саны, өте нәзік, тоқыма біз сияқты.. Мен -
... ... ... қараңдаршы тамаша!
Мен - үшпін, екі қармақтан тұратын.
Барлығы бірге: Сен
... ... ... саны: Мен - төртпін, көтерген мені шынтағы бар.
3 саны: Сен
... ... ... мына сұрақтарға жауап бер.
"Екі тышқанның неше құлағы бар?"
"Екі мысықтың
... ... ... аяғы бар? " "Екі сиырдың неше мүйізі бар? "
4 саны
... ... ... көмектесуін сұрайды. Жауабын тапқан соң мұнара үйге кіріп тұрады.
5 саны:
... ... ... үйде кім тұрады?
Биік емес үйде кім тұрады?
Мен - бір
... ... ... өте нәзік, тоқыма біз сияқты. Мен - екімін, қаравдаршы
... ... ... Мен - үшпін, екі қармақтан түратын. Мен - төртпін,
... ... ... мені шынтағы бар. Барлығы бірге: Ал, сен екімсің?
5 саны: Ал,
... ... ... - беспін.
Билегенді ұнатамын,
Қолымды оңға созамын,
Аяғымды тез бүгемін.
4 саны: Мына
... ... ... шешуін тапсаң біз сені жібереміз.
Дәптердің беттерін Көркейтетін бір сан
... ... ... Бір мақтаныш ететін. Ол қандай сан кәне тап /бес/.
... ... ... кейін бес санын кіргізеді.
6 саны /Мұнара үйдің есігін тұртеді/.
Мұнара үйде
... ... ... тұрады?
Биік емес үйде кім тұрады?
Мұнара үйден бірнеше дауыстар естіледі.
Мен
... ... ... бір саны, өте нәзік, тоқыма біз сияқты
Мен - екімін,
... ... ... тамаша!
Мен - үш, екі қармақтан түратын.
Үштен кейін мен -
... ... ... шынтағым бар мен-дағы көтерген.
Ал, мен бес. Билегенді жақсы көрем!
Қолымды
... ... ... созамын, аяғымды тез бүгіп.
Барлығы бірге: Ал, сен кімсің?
6 саны:
... ... ... - алтымын, құлыппын: үстім - ілмек, астым - шеңбер.
Жіберіңдер
... ... ... үйлеріңе.
5 саны: Біз сені жібереміз, егер сен мына еспеті шығарсаң!
Бес
... ... ... футбол ойнады,
Біреуін үйге шақырды Ол терезеге қарап санайды, Неше
... ... ... ойнап жатыр? /төртеуі/.
6 саны балалардың көмегімен шешуін
... ... ... тауып мұнара үйге
кіреді.
7 саны:
Мұнара үйде кім тұрады?
Биік емес
... ... ... кім тұрады?
Мұнара үйден бірнеше дауыстар естіледі.
Мен - бір саны,
... ... ... нәзік, тоқыма біз сияқты
Мен — екімін, қандай қара тамаша!
Ал,
... ... ... - үш екі басты қармақпын
Үштен кейін мен - төртпін,
... ... ... бар мен көтерген.
Ал, мен беспін - билегенді жақсы көрем
Ал,
... ... ... - алты қүлыппын үстім қармақ, астым шеңбер.
Барлығы бірге: Ал,
... ... ... кімсің?
7 саны: Мен - жетімін качерга,
Бір ғана аяғым бар
Жіберіңдер
... ... ... үйлеріңе.
6 саны: Біздің
... ... ... орындасаң, онда біз
... ... ... сені жібереміз. Өзенде жеті үйрек жүзіп жүр, бірақ
... ... ... әр кезде араздасып қалатын. Олар араздаспас үшін бөліп жіберу
... ... ...
7 саны: Балардың көмегімен тапсырманы орындап мұнара
үйге кіреді.
8 саны: Мұнара
... ... ... кім тұрады?
Биік емес үйде кім тұрады?
Мұнара үйден бірнеше дауыстар
... ... ... Мен - бірмін, өте нәзік, тоқыма біз сияқты. Мен
... ... ... екімін, маған қара тамаша! Ал, мен - үш, екі
... ... ... қармақпын. Үштен кейін төрт келеді, көтерегн мені шынтағым. Мен
... ... ... беспін. Билегенді жақсы көрем.
Ал, мен - алты есікке салған
... ... ... үстім қармақ, астым шеңбер.
Ал, мен - жеті качергамын. Біреу
... ... ... аяғым бар.
Барлығы бірге: Ал, сен кімсің?
8 саны: Мен -
... ... ... екі сақина.
Басым, аяғым тағы жоқ.
Жіберіңдер мені бірге тұруға.
7 саны:
... ... ... үшін сен әуелі мына тапсырманы орында: Сегіз геометриялық фигуралардан
... ... ... ракета құрастыр, ал балалар көмектесе
Тапсырманы орындаған соң 8 саны
... ... ... үйге кіреді.
9 саны: Мұнара үйде кім тұрады?
Биік емес үйде
... ... ... тұрады?
Мұнара үйден бірнеше дауыстар естіледі. Мен - бірмін, өте
... ... ... тоқыма біз сияқты. Мен - екімін, қараңдаршы, тамаша! Мен
... ... ... үшпін, екі қармақтан тұратын. Үштен кейін төрт келеді, шынтағымен
... ... ... тіреп. Ал мен - беспін, билегенді жақсы көрем.
Ал, мен
... ... ... алты есікке ілген құлыппын: үстім қармақ, астым шеңбер.
Мен -
... ... ... качерга, біреу ғана аяғам.
Мен - сегізбін: басымда, аяғымды жоқ,
... ... ... сақина.
Барлығы бірге: Ал, сен кімсің?
9 саны:
Мен - тоғызбын, цирк
... ... ... шебері. Егер басыммен тұрсам, Алты саны боламын, Жіберіңдер мені
... ... ... саны:
Сен тек мынаны айтшы, қай фигура артық 9 саны
... ... ... бірге тапсырманы орындап, мұнара үйге кіреді.
Ноль:
Мұнара үйде кім
... ... ... емес үйде кім тұрады?
Мұнара үйден бірнеше дауыстар естіледі.
Мен -
... ... ... өте нәзік, тоқыма біз сияқты.
Мен - екімін, маған қара
... ... ... - үшпін, екі қармақтан құралған.
Үштен кейін төрт келеді, шынтағымен
... ... ... тіреп,
Ал, мен беспін. Билегенді ұнатамын.
Ал, мен - алты есікке
... ... ... құлыппын: үстім қармақ, астым шеңбер.
Мен - жетімін, качерга біреу
... ... ... аяғым.
Мен ~ сегізбін: басы, аяғы жоқ екі сақина.
Мен -
... ... ... цирк гимнастикасының шебері.
Барлығы бірге: Ал, сен кімсің?
Ноль; Мен -
... ... ... бір кездері әріп болам. О деген ноль деген немесе
... ... ... жоқ деген.
Мұнара үйден бір саны шығып, нольдің жанына барып
... ... ... сандар /барлығы бірге/:
Сол жақтан, қатар онымен.
Бір саны жайлап орнықса
Ол
... ... ... ол он болады.
10 саны: Мені, мұнара үйге жіберші!
9 саны:
... ... ... Егер, мына жұмбақтың шешімін тапсаң,
... ... ... біз сені
кіргіземіз.
10 саны. Кәне, балалар кім шешеді?
Он ағайындыға
... ... ... тон да жарайды.
/қолғап/.
Жүргізуші: Сандардың барлығы ұзақ тату мүұнара үйде
... ... ... өмір сүреді.
Сандардың барлығы бірігіп "Дважды два четыре" әніне қосылып
... ... ... В.Шанского/.
Қорыта айтқанда, оқыту процесінде дәстүрлі емес оқудан тыс уақытта
... ... ... әдіс-тәсілдер жолдарын түрлендіру балалардың білімді игеру деңгейлерін көтеруге шешуші
... ... ... алатыны дәлелденді. Ойын бастауыш сынып оқушыларын логикалық шапшаң ойлауға,
... ... ... ерік-жігерін қалыптастыруда зор маңызын тигізеді.
Эксперимент жүргізудің мақсаты төмендегідей болды:
Анықтаушы:
... ... ... сынып оқушыларымен барлық сабақ түрлерін үйымдастыру арқылы білім деңгейлерін
... ... ... Қалыптастырушы ойындарды қолдана отырып, өзара қарым-қатынасты, білім мен іскерлікті
... ... ... деңгейлерін анықтау.
Тексеру: Алынған болжамды дәлелдеу мақсатында ойындарды қолдану арқылы
... ... ... мен. іскерлікті қалыптастырудың тиімділігін дәлелдеу.
Эксперимент
... ... ... қорытыңдысы, төмендегі
... ... ... анализ жасау мүмкіндіктерін
... ... ... және сыныптан тыс жұмыстар негізінде ойындарды орынды пайдалануға байланңсты
... ... ... практикалық іскерлікпен дағдылары меңгерту мінез-құлық нормаларымен адамгершілік сапаларын
... ... ... мүмкіндік береді.
Бастауыш сынып оқушыларын математика пәні және сыныптан тыс
... ... ... арқылы адамгершілік тәрбие беруде ойын материалдарын ендіру жолдары қарастырылды.
Мысалы,
... ... ... тыс жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулар, көмекші құралдар, нақыл сөздер
... ... ... өзінің дайындаған материалдары ұсынылды /"Ойлан, тап", қимылдық ойындар, зергерлердің
... ... ... бір сауал/;
Олардың негізгі міндеттері:
- оқу процесінде алған білімін ойын
... ... ... байланыстыра алуға үйрету;
адамгершілік қасиеттерді ойын арқылы меңгерту, Жасалган әдістемелік
... ... ... қосымшаларды оқу-тәрбие процесіне ендіру әдістемелері бойынша мұғалімдерге ақыл-кеңес, оларды
... ... ... жоғары түсіндірілуі.
Сабақ, сабақтан тыс уақытта қолданылған ойын түрлері бастауыш
... ... ... оқушыларының дайындығын, әділдік, қарапайымдылық сияқты іскерлік-дағдыларының қалыптасуына ықпалын тигізіп,
... ... ... деңгейін көтеруге мүмкіндік береді. Зерттеу сахналық үлгінің, жалпы ойынның
... ... ... дәлелдейді. Сонымен қорыта келе, балалардың ойынға деген қызығушылығы артты,
... ... ... ұжымға, бір-біріне деген қамқорлығы, тілектестік қарым-қатынасы жақсарды, шапшандыққа, шыдамдылыққа
... ... ... сонымен қатар зейінін ойлау қабілетінің дамуына септігін тигізді.
Ұжымдық ойынды
... ... ... мынандай талаптар ескерілді: ойын дәрежесін сақтау, мазмүнының күрделенуі, ойын
... ... ... рөлдерді бөлу, іскерлік дағдыны қалыптастыру мүмкіндігі; тексеру эксперименті кезінде
... ... ... нәтижелерді іс-тәжірйбеде қолдану мақсатында сұрақтар қайталанып берілді. Эксперимент -
... ... ... жұмыстарының нәтижесінде көптеген өзгерістер байқалды: ойынға деген қызығушылығы артты,
... ... ... барысында балалардың өзара сыйластық қарым-қатынасы қалыптасты.
Зерттеудің мақсаты, міндеті, проблеманы
... ... ... тұрғыдан талдау және педагогикалық-тәжірибе жұмыстары бойынша мынадай тұжырымдар жасауға
... ... ... береді.
1. Бүгінгі нарықтық қатынас тұсындағы адамгершілік тәрбиесі ойын процесінде
... ... ... ерекшелігі және т.б мәселелрі анықталды. Қоғам дамуының қазіргі жағдайында
... ... ... тәрбиесін
қазіргі мектепте жаңаша тұлғалық, бағдарлақ, іс-әрекеттік негізде
қарауды тапап етеді.
... ... ... сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуындағы қозғаушы
... ... ... күштерді анықтауда
... ... ... ойынның шешуші роль атқаратындығы анықталды.
Ғылыми-теориялық
... ... ... практикалық
... ... ... ойынның білімдік,
... ... ... дамытушылық, тәрбиелік
ерекшеліктері
... ... ... ойын түрлері сараланып,
... ... ... пайдалануға болатынын дәлелдейді.
Ойынның негізгі міндеті адамгершілік сезімін тәрбиелеу.
Мектеп
... ... ... жағдайында оқушылар
... ... ... адамгершілік қасиеттерді қалыптастырудың мазмұны анықталды.
"Ойын арқылы
... ... ... тәрбиелеу" бағдарламасының негізінде мұғалімдерге арнап көмекші құрал жасалды.
Тәрбие жұмысын
... ... ... ұйымдастыруға назар аудару.
Тақырыпты кейіптендіру, сахналау
... ... ... сияқты түрлі әдіс- тәсілдерді
... ... ... қолдану жіне т.б.
2.3 Педагогикалық эксперименттің нәтижесі.
Біздер зерттеу проблемамыздың мақсатын
... ... ... барысында мектеп оқу бағдарламаларына талдау жасағанымызда адамгершілікке тәрбиелеудегі мүмкіндік
... ... ... материалдар бар екенін айқындадық және біздің экспериментіміздің негізгі идеясын
... ... ... мүмкіндігі мол өз материалдарымызды ұсындық. Мәселен, "Еңбек ер атандырады",
... ... ... туған күні", "Халықтар достығы", "Аналар" т.б. көлемді тараулар берілген.
... ... ... тәжірибесінен алынған нақыл сөздер, оқушыларға арналған үлгі ережелер, қосымшалар
... ... ... түрлері ұсынылды.
Жоғарыдағы материалдар арқылы білім берумен ғана шектелмей балалардың
... ... ... іс жүзінде материалды қалай меңгергенін білдіру үшін әртүрлі шығармашылық
... ... ... және орындауды ұсындық,
Эксперименттің құрылым мен мазмұны біздің алға қойған
... ... ... міндетіміздің жалғасы болып есептеледі.
Бірінші - айқындау, байқау эксперименті барысында
... ... ... адамгершілік қасиет-сапалары туралы бастапқы түсінік деңгейлері сұрақ-жауап әдісі арқылы
... ... ... қасиеттер /кішіпейілділік, қайырымдылық, жауапкершілік/ жайында, балалардың не білетінін анықтау
... ... ... сұрақ-жауап әдісі қолданады.
Анықтаушы экспериментінің жиынтық кестесі мынандай болды
Р/с Сұрақтар
... ... ... Білгені Білмегені Түсінігі бары
1 1
... ... ... ... ... ... ойын барысында қандай нөрселер сені қызықтырады 130 40
... ... ... 35
2 Ойындағы сәттілік және
... ... ... қалай түсінесің? 130 45 50 40
3 Қандай ойындар ойнағанды
... ... ... 130 45 50 45
4 Ойын нәтижесінде қандай
... ... ... жаңа нәрселерді білдің 130 40
... ... ... 45
5 Жақсы қасиеттерге жататын
... ... ... іс-әрекеттерді ата 130 45 55 35
6 Ойынның
... ... ... қажытқан жоқ па? 130 ' 50
... ... ... 55
7 Адалдық, достық қандай 130 50
... ... ... 35
Не қасиетке жатады? . І
8 Ойын
... ... ... сені қызықтыра ма?
... ... ... 45 . 50 40
Бұл кестеден байқағанымыздай,
... ... ... іс-әрекеттері, түсініктері тым үстірт екені көрінді. Бұдан біз адамгершілік
... ... ... қалыптастыруға арналған материалдар болуы қажет деген қорытынды жасадық. Біздің
... ... ... негіздеп, адамгершілікке тәрбиелеуді жүзеге асыру үшін ойындарда пайдаланудың тиімді
... ... ... ойластырдық.
Біздің зерттеу жұмыстарымыз тәрбиеге қатысты болғандықтан, тек сабақ емес,
... ... ... тыс уақыттагы жұмыстар. "Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу" бағдарламасында ойындар
... ... ... оқушылардың бойында қалыптасатын адамгершілік қасиет сапалардың өлшемін шартты түрде
... ... ... көрсеткішіміздің негізіне балалардың 1/ білімі, 2/ ынтасы, 3/ қызығушылығы
... ... ... іс-әрекеті алынды.
Төменде әрбір көрсеткіштің сипаттамасы баяндалды.
1. Оқушылардың адамгершілік-қасиет сапалары
... ... ... білім көлемі, саналы түсінігі бар екендігі туралы көрсеткіш.
2.
... ... ... Ойын процесінде дұрыс қарым-қатынас жасай
... ... ... білуге ынталануы.
3. Өздерінің күнделікті іс-әрекетінде /ойын, еңбек/ ойын әрекетіне
... ... ... ынтасы.
Бұл жастағы балалардың бойында әлі де болса қайырымдылық, кішіпейілділік
... ... ... қарым-қатынас жасау қажеттігін толық түсінбейді, толық қалыптаспаган.
Жоғарыдағы көрсеткіштерге сүйене
... ... ... оқушыларды ойын процесінде қалыптастыратын адамгершілік қасиет-сапалық деңгейге /төмен, орта,
... ... ... бөліп қарастырдық.
Деңгейлер Эксперименттік тобы 70 оқушы Бақылау тобы Оқушы
... ... ... Жоғары Орта Төмен 2 10,0 47,6 42,4 3 9,8
... ... ... 67,3 4 0,2 0,2 14,5
Эксперименттік жұмысты
... ... ... жүргізгенге дейінгі
... ... ... оқушылардың адамгершілік
... ... ... тәрбиеліктсрінің деңгейлерінің графиктегі қисық сызықтары.
... ... ... кезең жауабы есебімен пайыз
Зерттеу барысында тұтас педагогикалық процесте оқушылар
... ... ... адамгершілік қасиет-сапаларды ойын процесінде қалыптастыруга арнаған сабақ жіне сабақтан
... ... ... балаларды ойынға дайындау жұмыстары және ойындардың топтастырылуы ұсынылады /1,2
... ... ... жасату
Осыған орай біз дәстүрлі емес қорытынды сабағын дайындадық.
... ... ... өтпес бұрын оқушыларға оқулықтардағы негізгі өтілетін материалдарға қосымша сыныптан
... ... ... оқуға бірнеше әңгімелер, өзіміз құрастырған мақал-мәтелдер, ойындар ұсынылды. Адамгершілік
... ... ... көрсететін материалдар алынды. Мәселен, З.Төлекованың ұлағатты сөздер үндессе АУ,
... ... ... "Ойлан, тап" жинағы 2000 "мен . тәртіпті боламын" /Ө.Түрманжанов,
... ... ... /Н.Әлімқүлов/ т.б.
Төменде біздің басшылығымызбен өткізілген эксперименттік сабақтың үлгісін баяндаймыз.
Мұғалім
... ... ... әдісін, тәсілін, сахналау ертегіні кейіптендіру, мазмұнды рольді ойын оқушылардың
... ... ... жұмысын, іс-әрекетін пән аралық байланыс қағидасы негізінде тандап, іріктеп
... ... ... тақырыбы: "Үш дос" /М.Төреханов/.
Сабақтың мақсаты: адамгершілік мінез құлық нормаларын
... ... ... барысы: "Үш дос" деген әңгімесін оқудан бүрын мұғалім кіріспе
... ... ... өткізді. Балалар төмендегідей сұрақтарға жауап берді:
Өздерің тұратын үйлерде, аулада
... ... ... доссың?
Олармен қашан, қай кезде ойнайсың?
Сенің досың қандай?
Мектепте, ұжымда досың
... ... ... ма?
"Дос" сөзін қалай түсінесің?
Балалар сұрақтарға былайша жауап берді:
Әлия: Мен
... ... ... Айжан деген қызбен ойнаймын. Ол өте жақсы қыз. Екеуіміз
... ... ... ойнағанды өте жақсы көреміз. Біз тату ойнаймыз.
Мирас: Менің досымның
... ... ... - Асқар. Біз үйге барғанда бірге ойнаймыз. Асқарда
... ... ... ойыншықтар бар. Ол маған ойыншықтарын береді. Ол жақсы бала.
Балалардың
... ... ... соң, мұғалім "Үш дос" әңгімесін әуелі оқып беріп, тындатып,
... ... ... ауызша әңгімелеп берді.
Біздің байқағанымызда мұғалімнің түсіндіруінен гөрі, балалар өздері
... ... ... бөліп ойнағаны өте әсерлі болды. Тәрбиеші - үш баланы
... ... ... кейіпкерлері етіп белгілеп, алдын-ала даярлады.
Ойын "Аулада". Рольдерде Асхат-Қазанғап, Шыңғыс-Қарымсақ,
... ... ... Ойын барысынан үш баланың ауладағы ойынын, олардың сөздерін балалардың
... ... ... жақсы меңгергенін, тақырыптың тәрбиелік мазмұны ашылғанын байқадық.
Балалар ойын кезіндегі
... ... ... Қарымсақ, Саматтың мінез-құлығын бақылап, әрқайсысына баға берді.
Сұрақтарға жауап алынды.
... ... ... жазған кім? Әңгіме кімдер туралы? Балалар не істеді? Самат
... ... ... деді? Кім дұрыс істеді? Олардың достасуына не себеп болды?
Балалардың
... ... ... рольге бөліп ойнағаны оларға өте жақсы әсер қалдырды. Соңында
... ... ... сұраққа қатысқан 25 баланың 21-і жауап берді. Мысалы: Ардақ,
... ... ... ойыншығын қызғанып, Саматты ойнатпады. Сол үшін кешірім сұрады. Ал
... ... ... ойыншығын қызғанбады. Ол жақсы бала.
Еркін: Әңгімені Төрежанов жазған. Әңгіме
... ... ... туралы. Балалар аулада ойнады, Самат Қазанғаптың қолынан ұстап ойынға
... ... ... Қазанғап қиналып, кешірім сұрады. Сөйтіп олар тату ойнады.
Раушан: Қазанғап
... ... ... Ал Самат пен Қарымсақ жақсы балалар, олар ойыншықтарын қызғанбады.
... ... ... өзінің істегеніне ұялып, Саматтан кешірім сұрады. Сөйтіп олар үшеуі
... ... ... отырсыздар, балалардың 84 проценті тақырыптың кейіпкерлеріне баға беріп, өздіктерінен
... ... ... жасай алды. Мұның өзі бізге мүғалімнің құрғақ нұсқауынан гөрі,
... ... ... -сазды ойындардың әсерлі болатынын көрсетті.
Мұғалімнің адамгершілік туралы оқушылардың өз
... ... ... ерікті түрде әңгімелесуін ұйымдастыру және сабақты қорытуы.
Сабақтың мазмұнды өтуі:
1.
... ... ... Ойын-ермек жаттығулар: "Кош", "Жайлауда" - мазмұнды рольді ойындар, А,Сопыбеков
... ... ... үзінді.
П. Әдептілік-әдемілік: дастархан
... ... ... жасауда үй-ішіне
жәрдемдесу.
III, "Жұмбақ құрастыру" ойыны
ІҮ.
... ... ... үй" С.Маршак /сатналау/
Ситуациялық жарыс ойын "Бізге жаңа бала келді".
Ойыннын
... ... ... Балаларды сыпайыгершілікке, әдептілікке тәрбиелеу.
Сыныпқа жаңа келген бала: "Сәлеметсіздер ме?"
... ... ... деп амандасады.
Мұғалім не ұжымнан бір бала орындық ұсынады, "отыр"
... ... ... отырғызды.
Мұғалім: "Бізге жаңадан Серік келді, сендер Серікке мектептегі бөлмелерді
... ... ... таныстырыңдар, содан соң барлығын бірігіп ойнандар", - деді. Балалар
... ... ... "мынау асхана, келесі дене шынықтыру сабағы өтетін бөлме", -
... ... ... таныстырады.
Кітап сөресіне келіп өзіне де таныса бастайды. Барлығы бірлесіп
... ... ... ойын ойнайды. Бұдан кейін мұғалім бүгінгі сабағында мейірімділік қарым-қатынасына
... ... ... төмендегідей жағдаяттарды қолданады.
Жағдаят:
Мектептің 2-сыныбында оқитын Әділ өркөкірек, дөрекі, білектің
... ... ... сенетін оқушы болатын. Кейінгі кезде бос уақытын мектептің жануар
... ... ... бұрышында өткізіп, асыранды қояндарды күтіп, санын көбейте бастады. Артықтарын
... ... ... асханасына өткізіп тұрды. Бір күні сынып жиналысында әрбір оқушыға
... ... ... беріліп, Әділге келгенде пікірлері екіге бөлінді. Пән мүғалімдері оның
... ... ... түзелгенін, қоғамдық жұмыстарға қатысып, сабақ үлгерімі де жақсарғанын айтып,
... ... ... мінездемесіне "қанағаттананарлық" бағасын қоюды талап еткен.
Жағдаятты талдауға арналған сұрақтар:
Бұл
... ... ... жағдайда сынып жетекшісі не істен
болар еді?
Қандай бағыт ұстау керек?
Қиын
... ... ... бала жағдайында мінез-құлықты бағалаудың ролі
және оныі белгілері қандай?
Мұғалім:
... ... ... ойындарды пайдалану, тәжірибелік
... ... ... тапсырмалар
орындату сияқты тиімді саналған әдістер қолдану арқылы іске
асырдық.
Үйге тапсырма:
... ... ... педагогикалық процесте оқушыларды ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелеуге эксперименттер жүргізілді.
Біздің
... ... ... басты идеясы адамгершілік тәрбиесінің бөлінбейтін құрамдас болатын ізгілікке тәрбиелеу
... ... ... қолдана білу керектігі жүзеге асырылды.
Осындай өткізілген эксперименттік сабақтарының бірі
... ... ... дұрыс па?"/Т.Молдағалиев/.
Сабақтың мақсаты: Жақсы мен жаманды өздіктерінен айырып, жақсы
... ... ... үйренуге, жаманнан жиренуге тәрбиелеу. Кішіге қамқор болуға, үлкенді сыйлауға
... ... ... затқа жанашырлықпен қарауға, ұқыптылыққа, жинақылыққа үйрету, Ойын ойнату. Тақырып
... ... ... сәйкес мақалдарды айтуға үйрету.
Көрнекі құрал: Үнтаспа, ертегі кейіпкерлері бойынша
... ... ... /күшік, қораз, қуыршақ, велосипед/.
Сабақтың барысы: Сабақ "Ойыншықтар" әнін хормен
... ... ... басталады. Балалардың зейінін өзіне аударып, үн таспадан өлеңді тыңдатты.
... ... ... үнтаспадан өленді тындап отырғанда, мүғалім оқиға желісі бойынша сахналап
... ... ... Өлең мәтіні қосымшада беріледі.
Өленді мұқият тындаңдар. Неліктен "Осынысы дұрыс
... ... ... деп аталған. Баланың әрбір іс-әрекеті туралы ойланыңдар. Жеке-жеке жауап
... ... ... Сендер қайтер едіңдер? Арманды қандай бала деп ойлайсыңдар? -
... ... ... сияқты сұрақтар беріп, өлеңді екі-үш рет таспадан тындатты да,
... ... ... жауап алды. Мысал ретінде бір-екі баланың жауабын келтіріп отырмыз:
Нұрланның
... ... ... бөпені "жүрмейсің, күлмейсің " деп ұруы дұрыс емес.
... ... ... кішкентай көшеге шыға алмайды. Күшікті тебуі де дұрыс
... ... ... мысыққа да тиісуге болмайды.
... ... ... - адамның көмекшісі. Керісінше оған тамақ
... ... ... күту керек. Алтынайдың жауабы:
Қорадан қоразды
... ... ... _ алып тиісуі, өзінің
... ... ... есекше топыраққа аунау жаман әдет. Әкесінің, үлкеннің тілін
... ... ... баланы әдепсіз бала дейміз. Оның істеген істерінің бірі дұрыс
... ... ... Ол жаман бала. Ондай әдеттен аулақ болуымыз керек. Шығарманы
... ... ... салыстыруы.
Қуаныштың жауабы: Мен үйде бөпемді жұбатамын. Апама көмектесемін. Менің
... ... ... бар. Әжем екеуміз оған үйшік жасадық. Тамақты күшікке күнде
... ... ... беремін. Апамды, әжемді, әкемді тындаймын.
Ойын: "Біздің үйде".
Ойынға қатысушылар: әжесі
... ... ... Марат және тақырып мазмұнына орай кейіпкерлер.
Өздері ұнатқан кейіпкерлерді бейнелеу:
... ... ... өз қалаулары бойынша оқылған шығармадағы кейіпкерлердің суреттерін салады.
Тақырыпқа сәйкес
... ... ... үйретіледі.
"Әдепті бала ата-анасын мақтатар
Әдепсіз бала ата-анасын қақсатар,
Әдепті бала жол
... ... ... бала қол сілтейді" /мағынасы түсіндіріледі/.
Сурет сериялары бойынша әңгіме құратты.
... ... ... "Әдепті бала" тақырыбына арналды. Мұғалім сабақты бекітті.
Сонымен, "ойын арқылы
... ... ... тәрбиелеу" бағдарламасына байланысты жүргізілген жұмыстарымыз 2,3 кестелерден жинақталып көрсетілген.
Атап
... ... ... бағдарлама бойынша сабақ үлгілері өткізілді. Сонымен қатар оқушылар және
... ... ... бірлесіп педагогикалық ынтымақтастықта-адамгершілік қасиет сапаларды қалыптастыратын мақал-мәтелдер, ойындар жинағы,
... ... ... сөздер үндессе" атты мұғалімдерге әдістемелік құрал материалдар ұсынылды.
Сабақтың тақырыбы:
... ... ... мақсаты: Сөздік дыбыстың жағын
... ... ... дұрыс айтуға үйрету. Сөздік қорларын байыту. Байланыстырып
... ... ... жетілдіру, оқылған
... ... ... шығармаларды түсініп
... ... ... әңгімелеуге дағдыландыру, ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту,
... ... ... у, і, к, ө дыбыстарын дұрыс айтуға үйрену. Керекті
... ... ... Ұсақ ойыншықтар, суреттер. Сабақтың барыш:
Мұғалім: Балалар қане топтағы ойыншықтарға
... ... ... бөлейікші, қане қандай ойыншықтар бар екен. Барлық ойыншықтарды 1,
... ... ... 3 балаға айтқызу.
Балаларға ойыншықтарды әңгімелету. Балалар, ал енді осы
... ... ... қайсысы сіздерге ұнайды? Сол ойыншықтың суретін салыңдар. Түлкі, тышқан
... ... ... салғызып, сөздерді қайталау. Ү, і, қ дыбыстарын дұрыс айтуға
... ... ... "Ойыншықтар" өлеңін оқып
... ... ... 1 шумағын жаттау. "Ойыншықтар"
Іші толған бөлменің
... ... ... мол менің Босқа тізіп қоймайық Келе ғой, дос, ойнайық.
... ... ... тұрған арғымақ, Мінеп оған қарғып-ақ. Тістемейді, теппейді, Бос қойсаң
... ... ... кетпейді.
Балалар, өлең ұнады ма? -
... ... ... Иә
Ендеше жаттап алайық Қайталап 1 шумағын жаттау.
Балалар, қазір "Сақ
... ... ... ойынын ойнаймыз.
Ойынның мақсаты: Баланың
... ... ... тілі дамыту, зейінділікке, зеректілікке баулу.
... ... ... тез ұғынуға үйрету.
Ойын ережесі: Балалар айнала тізіліп отырады. Аралары
... ... ... м қашықтықта болады. Ең бірінші отырған бала бір сөзді
... ... ... отырған балаға сыбырлап бір-ақ рет айтады. Ол келесіге айтады.
... ... ... келесіге айтады. Ол келесіге айтады. Ең соңғы бала орнынан
... ... ... естіген сөзін айтады.
Егер сөз баста айтылғандай жетсе, соңғы бала
... ... ... болып ойынды бастайды. Егер қате айтылса, соңғы баладан бастап
... ... ... сөздерін сұрап қате естіген бала айып тартады.
Сабақты қорытыңдылау:
Мадақтау шаралары.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... «Сақина тастамақ»
Ойын шарты. Балалар
... ... ... екі-екеудкн қатарласып отырады. Ойын бастаушы адам ортаға шығады, оның
... ... ... сақинасы болуы тиіс. Ол сол сақинаны бір шеттен бастап
... ... ... жүгіртіп, отырғандардың біреуінің алақанына салу керек.Алақанына сақина түскен адам
... ... ... көршісіне білдірмейді. Осыдан кейін ойын бастаушы ортаға шығып, «бір,
... ... ... үш, сақинам ұш» дейді. Сонда сақинасы бар адам жанындағы
... ... ... сездірмей, орнынан шапшаң ұшып тұруы керек. Егер ол дер
... ... ... орнынан тұра алмаса, көршісіне өзін ұстатып қойса, айып тартады.
... ... ... керісінше көршісі оны ұстай алмаса, өзі айыпты болады. Сол
... ... ... үшін көпшіліктің ұйғаруы бойынша ән, би, күй немесе басқа
... ... ... білетін өнерін орындап береді. Сонан кейін ол алғашқы ойын
... ... ... адамның орнына тұрып, ойынды қайта жалғастырады.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... «Орамал тастау»
Ойын шарты. Орамал тастау ойынына қатысушылар шеңбер құрып
... ... ... Ойын бастаушының қолындағы орамал шиыршықталған, ұруға ыңғайлы болады. Оқушылар
... ... ... немесе әңгіме айтып отырғанда ол оларды сыртынан айналып, біреуді
... ... ... оның артынан қолындағы орамалын тастап кетеді. Егер қайта айналып
... ... ... әлгі адам өзінің сырт жағында қалған орамалды байқамаса, басқарушы
... ... ... орамалмен ұрғылайды. Ал, егер отырған адам өзінің сыртына орамал
... ... ... байқаса, бастаушыны қууға тиіс. Ойыншыдан қашып жүрген басқарушы босап
... ... ... орынға отырады. Ойын әрі қарай жалғасады. Бұл ойын балаларды
... ... ... жылдамдыққа, қырағы болуға тәрбиелейді.
... ... ... ... ... ... «Тақия тастамақ»
Ойым бір ойын бастамақ,
Аты оның «Тақщия тастамақ».
Шеңбер болып
... ... ... қалыңдар,
Болмасын асығу, сасқалақ.
Ақырын, аспаймын, саспаймын,
Шеңберді айнала бастаймын.
Біріңнің тұсыңа жеткенде
Сездірмей
... ... ... тастаймын.
Қайтадан келгенше оралып,
Түк сезбей отырсаң омалып.
Тақиямен төмпештеп, қуамын,
Қаласың айыпты
... ... ... тақия тастауға,
Ойынды қайтадан бастауға.
... ... ... ... ... ... «Соқыр
... ... ... біреуімізді сайлаймыз,
Орамалмен көзін тас қып байлаймыз.
Қалғанымыз оны түртіп қашамыз,
Ұстатпаймыз,
... ... ... боламыз аса біз.
Ұмтылады іздеп оң мен солына,
Тырысамыз түспеуге оның
... ... ... ұсталса, соның көзі байланар,
Бейғамды іздеп, шыр көбелек айналар.
... ... ... ... ... ... ... ... ... «Соқыр бүркіт»
Ойын шарты. Ойынды
... ... ... айтуға шебер бала бастайды. Ол санамалап, санамалап, көп, бірінші,
... ... ... үшінші.... алтыншы баланы ортаға шығарады. Қалған балалар шеңбер жасап,
... ... ... тұрады. Ортадағы ойыншының біреуі «бүркіт», қалған бесеуі «бөдене»
... ... ... Ол бөденені ұстап алуға тиіс. Ал бөденелер қолға түспеуге
... ... ... Шеңберден шығуына рұқсат етілмейді.
Қолға түскен бөдене бүркітке айналады. «Бөденелер»
... ... ... болыңдар!
... ... ... ... ... ... ... ... ... «Кім шапшаң»
Ойын шарты. Балалар саппен келе
... ... ... мұғалім белгі берісімен, жан жаққа бытырап жүгіріп ойнап кетеді.
... ... ... белгі берісімен тез өз орындарына тұра қалады. Мұғалім «бір,
... ... ... үш» деп санағанша балалар тұрып үлгеруі керек. Кімнің тез,
... ... ... тұрғаны атап айтылып, жаңылған балаға ескерту жасалады.
«Арқан
... ... ... шарты. Бұл ойынды ойнау үшін бес-алты бала тартқанда үзілмейтін
... ... ... және үлкен адамның алақаны көлеміндей екі тақтай тайындап алу
... ... ... Ол тақтайлардың арасынан арқан өтетіндей етіп теседі. Енді қарды
... ... ... аққалаға ұқсатып, үйеді де, оның орта шеніне таяқпен тесіп
... ... ... арқанды өткізеді. Содан кейін тақтайшаның екеуін арқанның екі ұшына
... ... ... де, тақтайшаларды аққалаға екі- үш қарыстай тақап қалғанда, тақтайшалар
... ... ... тірелгенде, кейін сырғып кетпес үшін арқанды түйеді. Бәрі дайын
... ... ... соң балалар екі топқа бөлінеді де, арқанды екі жаққа
... ... ... Аққала қалай құласа, сол топ жеңіп шыққан болады. Жеңілген
... ... ... аққаланы қайта жасайды. Ойын қайта басталады.
... ... ... ... ... ... ... ... ... «Ортаға түспек »
Ойын
... ... ... Ойынға қатысушылар екі топқа бөлінеді. Ойын үлкен алаңда өтілуі
... ... ... Жерге көп бала сиятындай үлкен төртбұрыш сызылады. Бірінші топ
... ... ... төртбұрыштың ішіне енеді де, екінші топ сырттан орын алады.
... ... ... басталған соң сырттағы ойыншылар төртбұрыштың ішіндегі ойыншыларды бір доппен
... ... ... ұра бастайды. Доп тиген бала сызықтың сыртына шығарылады. Егер
... ... ... денесіне дарытпай, әрі жерге түсірмей допты қағып алса, сыртқа
... ... ... біреуі кіргізіп алады. Төртбұрыштың ішінде жалғыз ойыншы қалғанда ұтып
... ... ... топ оған 10-20 рет айналуға айып бұйырады. Ол
... ... ... сыннан құламай өтсе, сырттағы өз тобын түгел ішке кіргізіп
... ... ... Егер айнала алмай құлап қалса, өзі де сыртқа шығып
... ... ... ұтқан топ кіреді.
... ... ... ... ... ... ... ... ... «Жаңылма»
Ойын шарты. Бір
... ... ... балалар қол ұстасып, дөңгелене тұрады да, ортасынан санамақ айтып
... ... ... баланы ортаға шығарады. Шыққан бала өлең, тақпақ, әңгіме айтып
... ... ... кез келген жерінде жата қалады, не болмаса құлағын ұстайды,
... ... ... сипайды, тағы сол сияқты іс-әрекеттерді жасайды. Оның өлең, тақпақ,
... ... ... айтып тұрып істеген қимылдарын қайталай алмай қалған бала айыпты
... ... ... өлең айтады, билейді не әңгіме айтып күлдіреді.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... «Телеграф»
Ойын мақсаты. Сөз қорын молайту, буынға
... ... ... үйрету.
Ойын шарты. Балалар, біз телеграф ойынын ойнаймыз. Менің
... ... ... сөздерімді сендер басқа қалаға жеткізесіңдер, ол үшін сендер бір
... ... ... тұрасыңдар, ал мен буын санына қарай қол шапалақтаймын. ЭҚатарда
... ... ... әр бала кезекпен осы айтылған сөзді қайталап, буынына қарап
... ... ... соғуы керек. Ойынды екі буынды: орақ, орман, т.б. және
... ... ... буынды сөздерді пайдалануға болады.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... «Қасқыр және жеті лақ»
Ойын мақсаты. Мәнерлеп
... ... ... байланыстырып сөйлеуге жаттықтыру.
Қажетті атрибуттар: Қасқыр, ешкі, лақ маскалары.
Ойын шарты.
... ... ... ертегінің мазмұнын игеріп, қасқыр, ешкі, лақтардың жауаптарын жақсы білулері
... ... ... Тәрбиеші төлдерді бөліп, маскалары үйлестіріледі. Сонымен ойын-инсценировка басталады. Тәрбиеші
... ... ... назарын әр кейіпкердің дауыс ырғағы мен екпініне аударады. Ешкі
... ... ... лақтар жіңішке дауыспен, қасқыр басында жуан, сонан соң жіңішке,
... ... ... өте жіңішке дауыспен сөйлейді.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... мақсаты. Балалардың музыкалық есту қабілетін дамыту жіне қаздардың тіршілігімен
... ... ... атрибуттар: Қысқаша әңгіме. Қаз өте сақ құс. Ол балапан
... ... ... кезде, ата қаз балапандардың соңында жүреді. Егер қауіп төнсе,
... ... ... қаз екеулеп балапандарын қорғайды. Қаздар көк шалғында жайылып шөп
... ... ... балаларға сырнай үлестіріліп, ішінен ата қаз белгіленеді. Балалар шалғында
... ... ... жүрген қазды бейнелей, баяу сырнай тартады. Тәрбиешінің белгісімен қауіп
... ... ... ата қаз сырнайды қатты екі-үш рет тартып белгі
... ... ... Осы кезде балалар қанаттарын қағып, жүгіріп барып ана қаздың
... ... ... астына жиналады. Ойын қайталанған ата қаз қайта сайланады.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... «Шайқалу»
Ойын шарты.
... ... ... қатысушылар екі командаға бөлінеді. Әр командадан бір-бір ойыншы ортаға
... ... ... да, арнайы сызылған кішкене шеңбердің ішіне келіп, біріне-бірі қарама-қарсы
... ... ... Сонан соң білектерінен ұстасады. Ойынды бастауға белгі бергенде, сайыскерлер
... ... ... ырғай бастайды. Шайқас кезінде шеңберден шығып кеткен ойыншы
... ... ... Команданың ұтысы әр ойыншының жеңісіне байланысты.
3-кесте
Эксперимент жұмысымыздың нәтижесін көрсететін
... ... ... жұмыс тарын ұйымдас тырудың үлгі мазмұны бағдарламасына кешенді
... ... ... негізе ге алынған адамгершілік қасиет-сапалар
Істелген жұмыс Сыныптар Сыныптар
1 2 3 4
1.
... ... ... ер атандырады. 1. Білім сапасы: а) Анкета сұ-рақтар ә)
... ... ... сабығының нәтижесі б) Оқу бағдарла-масымен жүргі-зілген жұмыс а) Оқушылар-дың
... ... ... азы ықы-ласпен жауап берді ә) Оқушылардың ынтасы темен б)
... ... ... жұмыстарын ұйымдастырудың" үлгілі маз¬мұны бағдарла-масына бағыт-талған сабаққа ынтамен қатысты
... ... ... а) "Диқаншылар" ойынында ұйымшыл дық 2. Кластан тыс жұмысқа
... ... ... а)Шығармашылық ойын "Диқан-шылар" ә) Жарыс ойын "Қасқыр қақпан" 2.
... ... ... Диқаншылар ойынын да ұйымшылдық қабілеті көршісін тапты. Қызғылықты өтті А)
... ... ... көбі се-німді жауап берді ә) Ынтасы жо-ғары б) Қызығушы-лығы
... ... ... а)Жақсы қарым-қатынас нышандары байқалды ә) оқушылардың бір-біріне деген достық
... ... ... байқалды.
2. Отанымыз-дың туған күні а) қимылды ойынға
... ... ... бірі қатысты.
ә) Қызғылықты өтті а) Оқушылар¬дың
... ... ... барлығы қатысты
... ... ... ә) Мерекенің мазмүнын ай-тып берді қа¬тысты
... ... ... ойын қызықты өтті
3. Әдептілік-әдемілік а)Қимылды ойын: "Жолдас,
... ... ... сюжеттік
рольдік ойын. "Сыпайылар қаласы"
ә)Адамгершілік мінез-құлқы
... ... ... ережелері бойынша өткі-зілетін
... ... ... әңгі-мелер/ ұжым
... ... ... әңгіме, әдептілік жайлы а)Толық қатыс-қан жоқ
... ... ... Үштен бірі сұраққа
... ... ... жауап берді а) барлығы қа¬тысты,
... ... ... ойын қызықты өтті. ә)
... ... ... жайлы әңгі-мелеп берді
4. Халықтар
... ... ... Ойын: Көрші республикадағы құбыларынымзға қонақа
... ... ... Бізге жаңадан
... ... ... келді Оқушылар ықыласпен ойнады/барлығы
Осы жүргізген экспериментіміздің бірінші кезеңіне дейінгі
... ... ... бойында адамгершілік қасиет- сапаларға деген ынта-ықылас мүмкіндіктеріне назар аударылды.
Мұнда
... ... ... негізгі мазмұны көрсетілген.
Экспериментіміздің екінші кезеңінде " Ойын арқылы адамгершілікке
... ... ... бағдарламасы ұсынылып, баланың меңгерген адамгершілік қасиеті сапаларын білуге іс-өрекет
... ... ... дағдыларын қалыптастыруға бағытталған әртүрлі жұмыс жүргізілді.
Біздің зерттеуіміз "Ойын арқылы
... ... ... тәрбиелеу жұмыстарын ұйымдастыру" бағдарламасын қолдану арқылы ойын процесінде адамгершілік
... ... ... - сапалардың қалыптасуына толық мүмкіндік бар екенін көрсетті/4-кесте/.
4-кесте
Эксперименттік жұмысы
... ... ... кейінгі оқушылардың адамгершілік тәрбиеліктерінің деңгейлері
Сонымен, зерттеу жұмысымыздың міндетінің орындалуы
... ... ... ғылыми болжамымызды дәлелдейді. Бұл мынандай қорытынды жасауымызға мүмкіндік берді.
ҚОРЫТЫНДЫ
Бүгінгі
... ... ... оқушылары мәдениетті, білімді болумен қатар өз халқының бай дәстүрін,
... ... ... қарым-қатынас, мінез-құлық қасиеттерді бойында қалыптастыру керек.
Осыған байланысты біздің зерттеу
... ... ... төменгі сынып оқушыларын ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері қарастырылды.
... ... ... сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеуде адамның барлық іс-әрекетіне, оның ішінде
... ... ... әрекетіне, барлық мінез-құлқына, тәртібіне, оның адамдарға, отанына, еңбекке, қоғамдық
... ... ... қарым-қатынастың дұрыс болуына ойын арқылы бағыт беріп және сілтеп
... ... ... тәрбие.
Қазақтың халық ойындарының тәрбиелік мәні өте жоғары, ол ойындарда
... ... ... әлеуметтік жағдайлар және халықтың тұрмысы бейнеленген.
Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі
... ... ... әр сабақтың маңызы, ондағы қимыл-қозғалыс ойындары, үзіліссіз таңертеңгілік жаттығулармен
... ... ... сабақтың кіріспесі, негізгі бөлімдері өзара үйлесімді байланыста болуы тиіс.
Ұсынылған
... ... ... мектеп оқушыларының адамгершілік тәрбиесіне арналған "Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу"
... ... ... жұмыстарын ұйымдастыру бағдарламасы мен әдістемелерді, бастауыш мектеп мұғалімі
... ... ... топтың тәрбиешілері іс жүзінде өз жұмысында қолдануға болады.
Бастауыш сынып
... ... ... адамгершілік қасиет-сапаларды қалыптастыруда ойын түрлерін пайдаланудың маңызы; мүмкіндігі мол
... ... ... дәлелденді.
Адамгершілік қасиет-сапаларды, бастауыш сынып оқушыларының бойында ойын процесінде қалыптастыру
... ... ... арнайы жасалған " Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу" бағдарламасы тұтас
... ... ... процестің тиімділігінің артуына ықпал жасайтыны айқындалды. Сонымен жүргізілген эксперименттің
... ... ... айқындау кезеңінде адамгершілік қасиет сапалары туралы ұғымдарының, білім дегейлерінің
... ... ... екендігі белгілі болды.
Эксперименттің екінші қалыптасу кезеңінде адамгершіліктің 10 қасиет
... ... ... іріктеліп алынған "Ойын арқылы адамгершілкке тәрбиелеу" бағдарламасы бойынша байқау
... ... ... эксперимент сыныптарында жүргізілген жұмыстар тәжірибесінің салыстырмалы көрсеткіштері берілді.
Эксперименттің үшінші
... ... ... ойын процесінде бастауыш сынып оқушыларының психикалық-педагогикалық жас ерекшеліктеріне сай,
... ... ... процесінің дәстүрлі және дәстүрлі емес жұмыстарында адамгершілік қасиет-сапаларды қалыптастырудың
... ... ... бар екені дәлелденді.
Адамгершілік қасиеттердің ішінен
... ... ... ойын процесінде
қалыптасуға мүмкін болатын
... ... ... адамгершілік қасиет-
сапалар топтастырылған. "Тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру" деп
... ... ... бағдарлама жасалды. Жоғарыдағы бағдарлама бойынша жүргізілген эксперименттік-тәжірибелік жұмыстар арқылы
... ... ... адамгершілік жолдары, әдістемесі белгіленді.
Бастауыш сыныпта ойын түрлерін сабақ соңында
... ... ... және
сабақтан тыс жұмыстарда да пайдаланудың мүмкіндіктері
айқындалды.
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке
... ... ... процесін пайдаланудың ғылыми-теориялық негізі
анықталды.
Бастауыш сынып оқушыларының бойында қалыптасатын
адамгершілік
... ... ... қасиеттерге арналган
... ... ... "Ойын арқылы адамгер- шілікке тәрбиелеу"
... ... ... бағдарламасы жасалып, тұтас педагогикалық
... ... ... процесте қолданылып, мектеп тәжірибесінде
... ... ... сыннан өтуі зерттеу
... ... ... жұмысымыздың жаңалығы болып саналады.
Жалпы педагогикалық, психологиялық тұрғыдан ғылыми
... ... ... зерттеулерінің негізінде адамгершілік қасиеттерінің барлығына
... ... ... ортақ болатын
... ... ... анықталып, төменгі сынып балаларының жас өзгешелігіне сай талдау жасалынды.
... ... ... сынып оқушыларын ойын процесінде адамгершілікке тәрбиелеудің оқу-тәрбие жүйесіндегі маңызы
... ... ... біздер қазіргі педагогика ғылымының адамгершілік теориясымен ойын процесінің проблемасын
... ... ... Зерттеу жұмысымыздың нәтижесінен
... ... ... педагогикалық әдістемелік ұсыныстар туындайды. Бастауыш мектеп адамгершілігіне
... ... ... тәрбиесінде ойынды пайдалануда
... ... ... баланың физиологиялық психологиялық
... ... ... сай іріктеліп алыну қажет. "Ойын арқылы
... ... ... тәрбиелеу" бағдарламасы басқа пәндермен өзара
... ... ... байланыста жүргізілу керек.
Қорыта келгенде, қолайсыз жағдайларды болдырмас үшін
... ... ... өз балаларына көп көңіл бөлу керек, ойын арқылы адамгершілік
... ... ... жас ерекшеліктерін есепке ала отырып талап қою. Бұл әрине,
... ... ... ата-ананың борышы, одан қалды мұғалім, тәрбиеші, ересектердің міндеті, ол
... ... ... мәдениеттілікті, еңбек этикасын, тактиканы (әдептілікті) мұғалім, тәрбиеші, ересектердің өздерінен
... ... ... қажет. Содан кейін барып, баладан талап еткен жөн.
Пайдаланылған
... ... ... тізімі:
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет
... ... ... мен дамуының стратегиясы, -А, 1992.
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. Қазақстан
... ... ... халқына Президенттің жолдауы. -А, 1999.
3. Назарбаев
... ... ... Республика
... ... ... білім және
... ... ... ғылым қызметкерлерінің II съезіңде
... ... ... сөзі //Егемен Қазақстан. -2001.
3. "Білім беру туралы"
... ... ... // Казахстанская правда, 5 наурыз,1992.
4. Қазақстан Республикасының Жоғары білім
... ... ... Заңы //
Қазақстан мұғалімі 1983, З-б.
5. Қазақстан
... ... ... Республикасының Конституциясы,
... ... ... Алматы,
Қазақстан, 1993 ж.
6. Қожахметова К.Ж.
... ... ... Мектеп директорының
... ... ... ісі
жөніндегі орынбасары. -А, 2000.
7. А.А. Бейсенбаева
... ... ... и практика гуманизации школьного
образования. -А, 1998, 225 с.
8. Михайленко
... ... ... Когоркова К.А. Как играть с ребенком.М.1990, 115с. 9. Төлегенов
... ... ... Қазақтың ұлттық ойындары. А., "Қайнар",1994. -100 бет.
10.
... ... ... Т. "Кел ойнайық"/А. "Жалын", 1989/, 188 б.
11. Юсова А.П.
... ... ... игры в воспитании детей, 1976, 156 с.
12. Ферчина Е.А.
... ... ... и игрушки. М., 1973, 125 с.
13. Эльконин Д.В. Психология
... ... ... М., 1978.
14. Молдагарин А. Қазақ балаларының ойындары. -А., 1991,
... ... ... Үйелмен және балабақша // Ойын өмір айнасы, 1993, -16б.
16.Отбасы
... ... ... балабақша //Ұлттық ойындарды ұмытпайық,
1990, -20 б,
17. Қазақ совет энциклопедиясы.
... ... ... 1977, -35 б.
18. Шошакова А. Халық тәлім-тәрбие бастауы. А.,
... ... ... 1994.
19.Оқып, ойнап, ән шырқайық. Құрастырған Б. Баймұратова,
Ғ. Ботабаева, Қ.
... ... ... А., 1983.
20.Ұзақбаева С., Айтпаева А.
... ... ... народные детские
игры. А., 2000.
21.Ақ сандық, көк сандық. Құрастырған,
... ... ... сөзін жазған Ш.
Ибраев. А., "Жазушы", 1988.
22.Төтенаев Б.Ө. Казахские национальные
... ... ... М., 1987.
23.Ахметов Н., Хайдаров X. "Теория и технология игры".
... ... ... РИК, А., 1998, -295 с.
24.Төлеубекова Р.К. Қоғам дамуының жаңа
... ... ... адамгершілік тәрбиесінің теориялық әдіснамалық негізі. А., 2001, 295 б.
25.
... ... ... Ә. Халық тағылымы. А., 1992, 200 б.
26. Отбасында
... ... ... балабақшада баланы мектепке дайындау
бағдарламасы. А.,
... ... ... Б., Бейсенбаева А., Төлеубекова Р. Педагогика
тағылымдары. "Рауан" баспасы, 1993,
... ... ... б.
28. А. Айталиев Ұлттану. А., 1998, 155 б.
29. Қалиев
... ... ... Айтмамбетова Б., Бейсенбаева А.Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі.
... ... ... 1999. 151 б.
30.Педагогикалық ізденіс. Құрастырушы И.Н. Баженова.
... ... ... -А,
1990, 574 б.
31.Қазақтың тәлімдік ой-пікір
... ... ... антологиясы. Құраст. Қ.Жарықбаев, С. Қалиев. -А.,
... ... ... ж., 320 б.
32. Философиялық сөздік. А., 1996, 525 б.
33.
... ... ... В.А. Балаға жүрек жылуы. А., 1976, 322 б.
34. Рувинский
... ... ... Мамандыққа кіріспе. А., 1991, 208 б.
35. Омар Е.О. Қазақстандағы
... ... ... тыс мекемелер: қалыптасуы, дамуы. А., 2001 ж., 296 б.
36.Бейсенбаева
... ... ... Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін
ұйымдастыру. А., 1995, 117 б.
37.Қазақстан
... ... ... көне заманнан бүгінге дейін, 5 томдық.
Том 2, -А., 1998,
... ... ... б.
38. Нұргалиева Г. Салыстырмалы педагогика. А., 1998. -176 б.
39.
... ... ... және отбасы. А., 1999. -176 б.
40. Шешендік өнер негіздері.
... ... ... Типтік бағдарлама. 1999. -13 б.
41. Мағауин Н. Қазақ тарихының
... ... ... А., 1985. -208 б.
42. Тұрсынбаева К, Ағылшын тілі сабағына
... ... ... ойындар.
// Қазақстан мектебі. -№7. 2000. -48 б.
43.Қазақ мектебіндегі оқу-тәрбие
... ... ... көтеру проблемалары
//Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. А., 1996. -234-246 б.
44.Ұлттық
... ... ... поэзия падишасы. //Ұлы ақын М.
... ... ... арналады. А., 2001. -105 б.
45. Үйелмен және балабақша. 1992.
... ... ... -40 б.
Мен-адаммын //Әдістемелік құрал.
... ... ... Игенбаева Б.К. А., 2000. 21-6.
46. "Халық педагогикасы мен психологиясы
... ... ... оқу-
тәрбие ісінде қолданылуы" атты //Ғылыми-практикалық
конференцияның материалдары. А, 1992.
... ... ... б.
47. Тәрбие тұжырымдамасы. А., 1995 ж. -12 б. Қазақстан
... ... ... Республикасы жалпы білім
... ... ... мектептері білім мазмұнының тұжырымдамасы. А., 1997 ж.
... ... ... б.
48. Ә.Меңжанова, Г.Исмағүлова, Е.Дайрабаев.
... ... ... Мектепке дейінгі педагогика. А.: Мектеп, 1982. -20 б.
49. Азаров
... ... ... "Игра и труд". М.: Знание, 1973.
50.Божович Л.И. Личность
... ... ... его формирование в детском
возрасте. М., 1968.,
... ... ... с.
51. Төтенаев Б. Қазақтың ұлттық ойындары. А., 1994. -170
... ... ... Тандамалы шығармалары //Құрастырып, баспаға дайындаған Сүлейменов В.С. 1991. -300
... ... ... Ақназаров Б., Шнибекова А. Оқыту процесінде тәрбиелеу. А,,
1972. -200
... ... ... Бержнов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. А., 1984., 254
... ... ... Д.Б. Творческие ролевые игры детей дошкольного
возраста. М., 1957.
55.Елемесова А.С.
... ... ... мұрасындағы рухани-имандық тәрбие
идеялары. Автореферат. А., 2000.
56.Төленова Ү.Т. Балабақшадагы аралас
... ... ... балаларын ұлттық
ойындар арқылы адамгершілікке тәрбиелеу. Автореферат. А.,2002, 25 б.
57.Эльконин
... ... ... Психология игры. М., 1987. -31 б.
58.Сәтімбекова
... ... ... Балдырғандарга арналған
... ... ... қызықты
математикалық тапсырмалар. "Рауан", 1993 ж.
59.Ильина Т.А. Педагогика. Оқу
... ... ... А, Мектеп. 1977. -48 б.
60.Баймұратова Б., Ботабаева Ү., Қасымбекова
... ... ... Оқып, ойнап,
ән шырқайық. А., 1983.
61. Майгаранова Ш., Дүкенбаева Ғ.
... ... ... тап. А., 1984, 69 б.
62. Андраш Лукаши. Игры детей
... ... ... М., 1977.
63. Сағындықов Е. Қазақтың ұлттық ойындары. А., 1991.
64.
... ... ... Аймауытов. Шығармалары., 1989.
65. Гоноболин Ф.Н. Психология. А., 1966.
66. Бейсенбиев
... ... ... К. Қазақ ағартушыларының әлеуметтік-саяси,
философиялық көзқарастары.
... ... ... 1958.
67. Құдайқұлов М. Қабілеттілік, дағды, шеберлік. А., 1986.
68. Керимов
... ... ... Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. А., 1991.
69.Шаймерденова Қ.
... ... ... взгляды А.Құнанбаева.
Мектеп, 1980.
70.Тұрыскелдина Н. Даярлық кластар
... ... ... мен топтардагы дене
тәрбиесі. А, 1984.
71.Тарапкина Л.В. Психология человека.
... ... ... 1998. -112 б.
72. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі.
... ... ... 1995, -205б.
79.Мырзахметұлы М. Түркістанда туған ойлар. А, 1998. -368
... ... ...