... ... ... Аминдердің изомері және номенклатурасы.
Аминдерді алкилмен алмасқан аммиакты
... ... ... деп қарауға болады. Сутектің неше атомдары радикалмен алмасқанына қарай,аминдер
... ... ... R—NH2, екіншілік R2NH және үшіншілік R2N деп топтарға
... ... ... мұндағы біріншілік, екіншілік және үшіншілік деген түсініктер көміртек атомының
... ... ... байланысты емес, аммиактың азот атомындағы сутек
... ... ... атомдарының алмасу дәрежесіне байланысты.
Изомерия. Номенклатура.
... ... ... изомериясы көміртек тізбегіндегі амин тобының орналасқан орнына және азот
... ... ... байланысқан радикалдың санына және соның
... ... ... құрылысына байланысты.
Аминдерді әдетте аммиактың aлкилмeн алмасқан туындысы деп қарап
... ... ... номенклатура бойынша атайды:әуелі, амин құрамындағы радикалдар аталады, содан кейін
... ... ... деген сөз қосылады.
Сонымен жалпы құрамы мынадай: C4H11N қосылыстардың құрылысы
... ... ... жазылғандардай бола алады:
Сөйтіп, C4H11N —жалпы
... ... ... 4 біріншілік амин, 3
... ... ... және 1 үшіншілік аминдер сәйкес келеді.
1.2.Алу әдістері.
Аминдер техникада да
... ... ... лабораториялық практикада да көп қолданылады, сондықтан да оларды алу
... ... ... көп.
1. Аминдерді спирттердің буларымен аммиактың
... ... ... қоспасын 3000С -де катализатор (А12О3, ТҺО2) арқылы жүргізіп
... ... ... Галогенді туындыларға аммиакпен әрекет жасап әр түрлі аминдердің тұздары
... ... ... өйткені реакция жүргенде түзілетін аминдер (аммиактың әсерінен тұздардың жарым-жартылап
... ... ... нәтижесінде) өз беттерінше галогеналкилдермен реакцияласады (Гофман);
Гофман Август Вильгельм
Август
... ... ... Гофман (1818 жылы 8 апрель, Гисен-1892 жылы 5 май,
... ... ... – неміс химик-органигі. Гисен университетін тамамдады. 1861 жылдан Лондон
... ... ... қоғамның президенті. 1865 жылы Берлин университетінде химия кафедрасынан орын
... ... ... (1865-1992жж). 1868 жылы Герман химиялық қоғамының негізін салды, 1892
... ... ... осы қоғамның өкілі болды.
1841 жылы Гофман таскөмір смола (шайыр)
... ... ... анилин және хиноминді анықтады.
1845-1846 жылдары Д.Ш.Маспрэтпен бірге толуидинді ашты.
... ... ... жылы Гофман иодты этилді С2Н5У аммикапен қыздыру арқылы аминдер
... ... ... мүмкін болатынын көрсетті.
1881 жылы Гофман біріншілік аминдерді карбон қышқылдары
... ... ... алудың әдісін ұсынды. (Гофман реакциясы).
1871 жылы Гофман К.А.Марциуспен бірге
... ... ... типті қата топтасуды ашты:
С6Н5 – DH – CH3 →
... ... ... – C6H4 – NH2
Гофман біріншілік аминдерді қышқыл амидртерінен оларға
... ... ... және сілті әсер ету арқылы түзілу әдісін ойлап тапты
... ... ... соңғы өнім толық алмасқан аммонилі қосылыс деп қаралады және
... ... ... (үш метилды аммоний) деп аталады. Осы қоспаны сілтімен әрекеттестіріп,
... ... ... буымен қыздырып айдайды. Біріншілік, екіншілік және үшіншілік аминдер су
... ... ... айдалып шығады да, толық алмасқан аммоний гидро-тотығы [(CH3)4N]OH айдау
... ... ... жүргізілген колбада қалып қояды. Екіншілік және үшіншілік аминдерді ажырату
... ... ... олардың кейбір сульфохлоридтерімен әр түрлі қабілеттілікпен реакцияласатындығы пайдаланылады.
3.Қышқылдардың амидтері
... ... ... (немесе хлорлы) сілтімен ыдыратылатын болса (Гофман) бірінші
... ... ... аминдер түзіледі:
4.Нитроқосылыстар катализаторлар Pt, Pd, Ni барында
... ... ... немесе басқа әдіспен тотықсызданып
... ... ... бірінші аминдер түзеді:
5.Нитрилдер мен изонитрилдер тотықсыздандырғыштар немесе сутекпен
... ... ... Pt, Pd, Ni барында әсер еткенде нитрилдің сипатына қарай
... ... ... тотықсыздандыру жағдайына қарай не біріншілік, не екіншілік
... ... ... не солардың қоспасын береді. Изонитрилдердің
... ... ... көбінесе екінші аминдер түзілуге әкеліп
... ... ... қасиеттері.
Қарапайым аминдер — метиламин,
... ... ... диметиламин және триметиламин — суда жақсы еритін, аммиактың
... ... ... иісі тәрізді газдар.
... ... ... басқа аминдер — аммиактың
... ... ... иісінде иісі бар сұйық заттар. Күрделірек аминдер —
... ... ... жағымсыз иісті сұйық заттар. Ауыр
... ... ... ерімейтін, иісі жоқ қатты заттар.
Көміртек атомдары
... ... ... жағдайда біріншіліктің қайнау температурасы жоғары ең төмені үшіншіліктік аминдер.
... ... ... диэтиламин 56° С-де қайнайды, бутиламин 76° С, Н-гексиламин (біріншілік)
... ... ... дипропиламин (екіншілік) 110,7°С-де, ал триметиламин (үшіншілік) 89,5°
... ... ... қайнайды. Ең жабайы аминдер аммиактай емес ауада жанады.
1.4.Химиялық
... ... ... жағынан аминдердің аммиакпен көп ұқсастықтары бар: нуклеофильдік заттарға ұқсап
... ... ... түрлі реакцияларға кіріседі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1.Аминдердің судағы ерітінділерінің айқын түрде негіздік сипаттары бар;
... ... ... себебін аммонийдің гидрототықтарының толық ионданған алкилмен алмасқан туындыларының түзілуінен
... ... ... түсінуге болады:
2. Аминдер минералдық қышқылдармен алкилмен алмасқан аммоний тұздарын
... ... ... негізгі қасиеттерінің себебі — азот атомыың бос (үлеске түспеген)
... ... ... протон қосып алғыштық қабілеттілігі
Аминдердің негізділігі аммиактікінен жоғары, оның себебі,
... ... ... индукциялық эффекті азот атомындағы электрондық тығыздықты күшейтеді және
... ... ... электрондарының активтілігін де күшейтіңкірейді (электрондар протонды берігірек ұстайды).
3.Аминдердің алкилденгіштік
... ... ... қабілеті бар.
4.Аминдерді ацилирлеуге болады, жекелеп айтқанда ацетилдендіруге болады. Сірке
... ... ... мен немесе хлорлы ацетилмен ацетилдендіруге болады:
Ацилирлеу реакциясы — әдеттегі
... ... ... қосып алу орын басу реакциясы:
5.Азотты
... ... ... әрекеті біріншілік аминдерді спирттерге екіншіліктерін нитрозоаминдерге, әкеліп тірейді, ал
... ... ... үшіншілік аминдермен реакцияласпайды:
1.5.Қолданылуы.
Аминдер аминдендіру реакцияларында органикалық негіздер ретінде
... ... ... Кейбір аминдер күкірт қышқылды ерітінділерден уранды бөліп шығаруда таңдағыш
... ... ... ретінде қолданылады.
Балықтың иісі тәрізді аминдерді дала кемірушілерімен күресу
... ... ... алдап шақыру ушін қолданылады.
Диаминдер жөнінде түсінік. Молекуласында екі
... ... ... тобы бар, қосылыстар, диаминдер деп аталады:
Диаминдер де, моноаминдер алынатын
... ... ... алына алады: динитроқосылыстарды тотықсыздандырып, аммиакты дигалогенидтермен әрекеттестіріп, динитрилдерді тотықсыздандырып
... ... ... т. б.
Жеңіл диаминдер суда ерімтал және моноаминдерге қарағанда, күштірек
... ... ... қышқылдарын екі эквивалентімен тұздар түзеді, олар алкилдене де алады,
... ... ... де алады және ондай реакцияларға өздерінің бір амин тобымен
... ... ... екі амин тобымен де қатыса алады.
Өнеркәсіпте гексаметилендиаминді адипин қышқылынан
... ... ... Бұл қышқылдың аммоний тұзы сусызданады да адипин қышқылының диамиді
... ... ... одан кейін оның динитрилі түзіледі:
Адипин қышқылының динитрилін
... ... ... қатысуында - тотықсыздандырып гексаметилендиамин алынады:
Адипин қышқылын гексаметилендиаминмен поликонденсацияландырып
... ... ... полиамидтер алынады; ол полиамидтердің балқу температуралары әжептәуір жоғары келеді,
... ... ... балқып жұмсаған күйінде төтенше мықты жіп болып созылады; ол
... ... ... — синтезді талшық, әдемілік, мықтылық, жылу қорғағыштық және басқа
... ... ... жағынан табиғи жібекке өте жақын (найлон):
Бұл өнімдерді — поликонденсациялық
... ... ... полиметилен тізбектері —(СН2)4— және —(СН2)6 амидті топтар — CO
... ... ... NH — арқылы байланысқан; ол топтар, жүн және табиғи
... ... ... тәрізді, белокты заттарға тән
ІІ тарау. Ароматик аминдер
Ароматик аминдер
... ... ... қатарының аминдері сияқты) аммиактың туындылары болып табылады. Таза ароматик
... ... ... аминотоп тікелей бензол сақинасыньщ көміртегімен байланысқан мысалы,
С6Н3—NH2 және СН3—С6НІ—NH2
... ... ... сияқты.
Аминотоп, С6Н5—СН2—NH2 қосылысындағы сияқты, бүйір тізбекте орналасқан
... ... ... алифатик аминдердің қасиеттері тән.
2.1.Алу жолдары.
Біріншілік аминдер
... ... ... азоты оттекпен не көміртекпен еселене байланысқан кез келген азотты
... ... ... қосылыстарды тотықсыздандыру арқылы алынады.
Нитроқосылыстарды тотықсыздандырып, амин алу әдісі,
... ... ... ароматты қатарда жиі қолданылады. Оксоқосылыстар оксимдері тотықсызданғанда аминдер түзіледі:
Кетонды
... ... ... тотықсыздандырғанда түзілетін аминдер тұрақсыз. Оны онан әрі
... ... ... тұрақты аминге айналады:
Егep осы реакциядағы аммиакты біріншілік аминмен алмастырса,
... ... ... екіншілік амин түзіледі. Альдегидтер активті болғандықтан аммиакпен аминмен
... ... ... әрекеттесіп, тұрақты аминдер береді.
Құмырсқа қышқыл аммонийді, кетонды
... ... ... альдегидті қыздырғанда оксоқосылыстар тотықсызданады. Оны жоғарыдағы реакциялардың
... ... ... түрі және Лейкарт —Валлах реакциясы
Нитрилдер.
... ... ... тотықсыздандыру реакциясының практикалық маңызы зор.
... ... ... синтезделетін гексаметилендиамин полимерлер саласындағы аса бағалы заттың бірі:
Екіншілік
... ... ... синтездеу үшін біріншілік аминді оның бірдей мөлшердегі тұзымен қыздырады
... ... ... аминге оның жартысындай мөлшердегі қышқыл қосып, қыздырады):
Бұл реакциялар нуклеофилді
... ... ... Ондағы ароматты сақина тұрақтылық керсетеді. Демек, бұл реакциялар қатаң
... ... ... ғана жүреді. Оның бір түрі іштей қайта топтасу реакциясы
... ... ... ашық тізбекті аминдерден сақиналы
... ... ... синтезделеді.
Екіншілік сақиналы аминдерді ароматты гетероциклді қосылыстарды тотықсыздандырып (сутектендіріп)
... ... ... п-Нитрозодиалкиланилинді ыдыратса, екіншілік аминдер құралады:
Біріншілік, екіншілік және үшіншілік аминдерді
... ... ... жалпы тәсілі — аммиакты алкилдеу. Ондағы классикалық реагенттер галогенді
... ... ... ары қарай аммиакпен әсер етсе алмасу реакциясы жүреді.
Түзілген метиламинді,
... ... ... алкилмен (йодты метилмен) онан әрі алкилдеп екіншілік және үшіншілік
... ... ... синтездейді. Осылайша түрлі аминдерді лабораторияда, өндірісте алады. Мысалы, анилинді
... ... ... алайық:
Біріншілік аминдерді алудың арнайы әдісі — алкилдеудің бір түрі
... ... ... Габриэл реакпиясы. Фталимид калий сілтісінін, қатысуымен калийлі тұз құрайды
... ... ... да, галогенді алкилдегі галоген калиймен қосылып, алкилденеді:
Калийфталидке галогеналкилмен әсер
... ... ... ол тек бір рет қана алкилденеді.
Синтезделінген үшіншілік аминді
... ... ... әсерімен ыдыратып біріншілік амин және фтал қышқылдарын
... ... ... агент ретінде спиртті де пайдалануға болады. Мысалы, 300° С-қа
... ... ... кыздырылған алюминий тотығы арқылы этил спирті мен аммиак
... ... ... жіберсе, реакция мына төмендегі тецдеу бойынша жүреді.
Реакция
... ... ... пайда болғап акиндер қоспасының қайнау температуралары әр түрлі болғандықтан
... ... ... бір-бірінен оп-оңай айдап бөлуге болады. Формальдегид те алкилдеуші агенттер
... ... ... болады.
Этилен тотығы аммиакты, біріншілік және екіншілік аминді жеңіл алкнлдейді:
Аса
... ... ... аминді спирттің бір өкілі этаноламин осылайша алынады. Егер этилен
... ... ... екі, не үш еселесе, онда екі, үш этаноламші түзіледі.
... ... ... этаноламиндер сирек кездесетін тамаша таңдаулы
... ... ... (біріншілік, екіншілік) гпдроксил тобын хлормен ауыстырғанда, иприт сияқты қосылыс
... ... ... Ол азотты қосылыс және ондағы хлор атомы аса активті
... ... ... тамаша алкилдеуші агент. Олардың кейбір туындылары қауіпті, зиянды ісіктерге
... ... ... дәрі ретінде қолданылады:
Бұл этилен тотығының азотты серігі. Ол да
... ... ... реагенттер әсерінен электрофилді алкилдеуші болғанда, сақинасын сақтай отырып, реакцияға
... ... ... Мұндайда азот атомында тұрған сутек алмастырылады. Этиленимин мутагендік, яғни
... ... ... тұқым қуалаушылық қасиетке әсер етеді. Оның кейбір туындылары зиянды
... ... ... емдеуге қолданылуда. Мәселен, тиофосфор қышқылының этиламинді туындылары — тиофосфамид:
Арнайы
... ... ... бірі — бензидинді синтездеу. Гидразобензолды өте тез қыздырса, оның
... ... ... бензидиндік қайта топтасу реакциясы жүреді. Бензндин бояу синтезінде қолданылады:
Бұл
... ... ... күкірт қышқылы сұйық ерітіндісінің қатысуымен өндірісте
... ... ... қолданылады.
2.2.Химиялық қасиеттері
Аммиак сияқты аминдер де негіздер болып есептеледі. Алифатты
... ... ... негіздік қасиеттері аммиактан жоғары болады. Себебі, алкил тобының оң
... ... ... әсері азот атомының электрон тығыздығын арттырады. Осыған
... ... ... байланысты метиламиннің негіздік қасиеттері
... ... ... аммиактан 25 есе, этиламиндікі аммиактан 20
... ... ... артады. Екіншілік аминдерде азот атомының электрон тығыздығын
... ... ... алкил тобы арттырады,
... ... ... сондықтан олардың негіздік қасиеттері біріншілік аминдерден жоғары болады:
... ... ... негіздік қасиеті этиламиннен үш есе жоғары. Бірақ
... ... ... аминдердің негіздік қасиеттері екіншілік аминдерден әлсіз болады. Триэтиламин
... ... ... диэтиламиннен әлдеқай-да әлсіз. Бұл жағдайда азот атомының протондануына үш
... ... ... тобының әсерінен кеңістіктегі болатын қиыншылықтарды ескерген
... ... ... Атомдар С — N және С — С байланыстардың
... ... ... төңірегінде еркін айналады.
... ... ... екіншілік амин
... ... ... диэтиламиннен анырмашылығы тек екі алкил тобының тұйықталуында.
... ... ... байланысты пиперидиннің негіздік
... ... ... қасиеті диэтиламнннен бір жарым есе артық:
Ароматты аминдердің,
... ... ... негіздік қасиеттері аммиактан төмен болады. Себебі, оғап біріншіден
... ... ... тобыныц теріс индуктивті әсері болса, екіншіден азоттыл, бөлінбегсн қос
... ... ... ароматты ядроның электрондары ұштасады. Сөйтіп, орто-және пара-жағдайлардағы электрондар біршама
... ... ... Соның нәтижесінде, біріншіден азот атомының электрон тығыздығы азаяды, (және
... ... ... негіздігі) екіншіден бензол сақинасындағы көміртек атомдарының электрон тығыздығы
... ... ... да оның электрофилді реагенттерге активтігі бірден жоғарылайды. Қарапайым ароматты
... ... ... төмендегі формулаларды жазуға болады:
Көрнекті болу үшін бензол сақинасына берілетін
... ... ... азот атомының қасына қойылған.
Аминдер нвгіздер ретінде тек протонды қышқылдармен
... ... ... емес, Льюис қышқылдарымен де әрекеттесіп, тұз тәрізді қосылыстар береді.
... ... ... молекулалары донорлы-акцепторлы байланыс арқылы байланысқан. Мысалы, (СН3)3NВҒ3 қосылыстағы N
... ... ... В байланысты құраушы екі электрон тек азоттың атомына тиісті.
... ... ... бөлінбеген қос электрондардың болуы, кептеген рсакциялардың жүру бағытын
... ... ... Аммиак сияқты тек біріншілік не екіншілік аминдерді ғана
... ... ... үшіншілік аминдерді де алкилдеуге болады:
Түзілген тетраалкиламмоний тұздары — қатты
... ... ... суда оңай ериді және толық иондарға диссоциацияланады.
... ... ... галогендерінің судағы ерітіндісін күміс тотығымен өңдегенде гидрототықтарға айналады:
Тетраалкиламмонийдің
... ... ... гидрототықтары анорганикалық сілтілер сияқты ерітіндіде толық диссоциацияланады және күшті
... ... ... болып есептеледі. Бұл қосылыстар 100°С-қа дейін қыздырғанда ыдырап, үшіншілік
... ... ... түзіледі де ең ұзын тізбекті алкил топтар алкендерге айналады:
Бұл
... ... ... Гофман реакциясы бойынша ыдырау деп аталады, қазіргі уақытта, іс
... ... ... органикалық синтезде колданылмағанымен, бұрынғы кезде, табиғи аминдердің құрылысын анықтау
... ... ... кең пайдаланылған. Ол үшін аминдер алдынала йодты метилдің көмегімен
... ... ... онан кейін тетраалкиламмонийдің гидрототығына (бұл әдіс толық метилдеу деп
... ... ... айналдырылады. Алынған олефиннің құрылысына қарап амин құрылысы жөнінде қорытынды
... ... ... амидтерді, күрделі эфирлер сияқты, тікелей аминдермен карбон қышқылдарын қыздыру
... ... ... алуға болатындығын ескеру керек. Бұл реакцияны амин тұздарының дегидратациялануы
... ... ... деп қараған жөн:
Дегенмен, амидтерді алудың тиімді әдісі аминдермен хлорангидридтердің
... ... ... ангидридтердің арасындағы реакциялар.
Анилинді ацилдеу арқылы полимерлер химиясында қолданылатын маңызды
... ... ... дайындайды. Анилинді қолданатын бұл сала қазіргі уақытта ежелгі бояу
... ... ... дәрі-дәрмек өндірісі сияқты салаларды әлдеқайда басып озды.
Анилинге күкіртті көміртекпен
... ... ... еткенде N, N'-дифенилтномочевина алынады, ол каучукты вулканизациялау процесін жылдамдату
... ... ... қолданылады. Төменгі схемада осы реакция кезінде түзілетін аралық өнімдер
... ... ... маңызды косылыстар класы — изоционаттар. Олар анилинге (және басқа
... ... ... ароматты аминдерге) бір эквивалент фосгенмен әсер ету аркылы алынады:
Анилин
... ... ... болған жағдайда фосгешмен NN'-дифенилмочевина түзеді.
Изоцианаттар, әсіресе ароматты диаминдерден алынатындары
... ... ... полиуретандар алуда өте кең қолданылады.
Азот атомымен байланысқан ацил тобы
... ... ... теріс индуктивті әсері арқылы және С = О байланысымен
... ... ... атомының бөлінбеген электрондарының үйлесу әсері изоцианаттардың негіздік қасиеттерін төмендетеді.
... ... ... негіздік қасиеттері жағынан аминдерге қарағанда әлсіз болады. Бұл жағдайда
... ... ... атомы емес, оттек атомы протонданады да, ал амид өзін
... ... ... зарядты структураға сәйкес ұстайды (оң жақтағы структурада, еріткіште тараған
... ... ... мысал ретінде көрсетілген):
Мұндай катиондарды амидтерді қышқылдардың судағы ерітіндісімен қосып
... ... ... кезінде жүретіи гидролиз процесінің аралық өнімдері деп қарау керек.
Ацилдеу
... ... ... біріншілік және екіншілік аминдерді үшіншілік аминдерден ажырату үшін қолданылады,
... ... ... үшіншілік аминдер мұндай реакцияға кіріспейді. Егер ацилдеу агенті ретінде
... ... ... қолданылса, онда біріншілік аминдерді екіншілік аминдерден ажырату мүмкіншілігі туады:
Біріншілік
... ... ... түзілетін сульфамидтерде азот атомымен байланысқан сутек болады. Бұл сутек
... ... ... SO2 тобының әсерінен біршама қышқылдық қасиетке ие болып сулы
... ... ... ериді. Екіншілік сульфамидтерде ондай сутек атомы болмайды. Сондықтан олар
... ... ... ерімейді.
Үшіншілік аминдер тотығуға қабілетті. Бұл жағдайда оттек атомы
... ... ... азот атомына координациялық
... ... ... арқылы қосылады:
Координациялық байланыс азот атомының
... ... ... қос электронын оттек атомына берілуі арқылы түзіледі. Бұл байланысты
... ... ... байланыстан ажырату үшін, керсеткіш сызық қолданылады. Триметиламин тотығы формуласының
... ... ... түрі арқылы атомдар арасында зарядтардың бөлшектенуін көрсетіп, жазуға болады:
Аминдер
... ... ... да аминдер сияқты негіздік қасиет көрсетеді, бірақ әлсіз болады.
... ... ... қышқылдармен R3N+OH катионы бар тұз түзеді. Йодты алкилдер
... ... ... әрекеттесіп, триалкил-алкоксиаммонийлы тұздар түзеді:
Құрамында екі немесе онан да көп
... ... ... атомдары бар қалдықтардан құралған үшіншілік аминдсрдің тотықтары қыздырғанда алкендер
... ... ... арқылы ыдырайды.
Біріншілік және екіншілік аминдер күшті тотықтырғыштардың әсерінен оксоқосылыстар
... ... ... дегидрогенизация (сутексіздендіру) реакцияларьша ұшырайды:
Дегенмен мұндай реакциялардың нәтижесінде оксоқосылыстардан басқа
... ... ... көптеген енімдер түзілетін болғандықтан, олардың препаративтік маңызы жоқ. Ароматты
... ... ... тотығуы келесі параграфта айтылған.
Біріншілік аминдерді сілті қатынасында хлороформмен қосып
... ... ... изонитрилдер түзіледі. Реакцияны аминдерге дихлоркарбеннің — екі валентті кеміртек
... ... ... деп есептелетін тұрақсыз бөлшектің — нуклеофилді әсер етуі деп
... ... ... керек:
Изонитрилдерде көміртек екі валентті деп есептелінеді.
Нитрилдсрге қарағанда изонитрилдер өте
... ... ... ерекше ұнамсыз иісті қосылыстар. Олар қоспа зат ретінде алкилйодиттермен
... ... ... цианидінен нитрилдерді алу кезінде түзіледі. Егер нуклеофилді әсер етуші
... ... ... ретінде күміс цианиді қолданылса, онда реакцияның негізгі өнімі
... ... ... болады:
Екіншілік аминдер азотты қышқылмен әрекеттескенде N-нитрозоқосылыстар (нитрозоаминдер) түзіледі:
Ароматты екіншілік
... ... ... де, мысалы, метиланилин осылай әрекеттеседі.
Нитрозоаминдерді баяу тотықсыздандырғанда симметриясыз
... ... ... диалкилгидразиндерге айналады:
Күшті тотықсыздырғыштармен жүргізілген реакция N — N байланыстың
... ... ... үзілуіне және бастапқы аминдердін, түзілуіне әкеп соғады.
Біріншілік
... ... ... аминдер де азотты қышқылдың әсерінен алғашқыда азот арқылы нитрозоқосылыстар
... ... ... ықтимал, бірақ кейінгі өзгерістердің нәтижесінде азотсыз заттардың қоснасына айналады.
... ... ... аминдер бұл жағдайда тұрақты диазоқосылыстар түзеді. Біріншілік алифатты нптрозоаминдердің
... ... ... төмендегі схема бойынша жүреді (реакция тұз немесе күкірт қышқыльшда
... ... ... ионы соңғы түзілетін әр түрлі өнімдердің негізі болып есептеледі.
... ... ... қосып алып спиртке айналады: протан беліп шығарып, олефинге айналады,
... ... ... карбений ионында сақиналы топтар болса, онда олардың қысқаруы немесе
... ... ... мүмкін; біріншілік катионның екіншілікке қайта топтасуы және де басқа
... ... ... ионына қатысты алдыңғы тарауда айтылған реакциялардың жүруі мүмкін. Дегенмен,
... ... ... алифатты аминдердің азотты қышқылмен әрекеттесуінің бағыттаушы сипаты сирек, сондыктан
... ... ... ол синтезде қолданылмайды.
Магнийорганикалық қосылыстар сияқты
... ... ... негіздердің әсерінен азот атомымен байланыскан сутек атомдары біршама қышқылдық
... ... ... байқатады және металмен алмасады:
Бұл реакция біріншілік және екіншілік аминдерді
... ... ... тобы жоқ үшіншілік аминдерден ажыратуға (газ тәрізді СН4 бөлінуінен)
... ... ... береді. Бұл реакция басқа активті сутек атомы бар қосылыстарға
... ... ... қолданылады және ол Церевитинов әдісі деп аталады.
... ... ... ... ... ...
2.3. Ядрода аминотобы бар аминдер
Ароматик аминдер, май қатарының
... ... ... сияқты, біріншілік, екіншілік және үшіншілік болып келеді. Майлы-ароматик аминдер,
... ... ... құрамына тек қана ароматик емес, сондай-ақ майлы радикалдар енетін
... ... ... болуы мүмкін, мысалы
С6Н5—N(CH3)2.
Алу тәсілдері. Біріншілік аминдер. Жалпы формуласы Аг—NH2.
... ... ... C6H5NH2—анилин (фениламин немесе бензинамин), СН3—С6Н4—NH2 — о-, м-
... ... ... п-аминотолуолдар (толуенаминдер) немесе толуидиндер.
1.Нитроқосылыстарды тотықсыздандыру біріншілік ароматик аминдерді алудың
... ... ... тәсілі болып табылады:
Тотықсыздандырғыштар есебінде темір және тұз немесе күкірт
... ... ... қалайы және тұз қышқылы, күкіртті сутек және күкіртті сілтілер,
... ... ... катализдік қоздырылған сутек пайдалануға болады да, ақырында, тотықсыздандыруды
... ... ... жолмен жүргізуге болады.
Процесс ортаның табиғатына байланысты әр
... ... ... жолмен жүреді. Қышқыл ортада аралық өнімдер есебінде нитрозоқосылыстар мен
... ... ... туындылары түзіледі. Тотықсыздандыруды нейтрал ортада жүргізгенде кейінгілерді ақырғы өнімдер
... ... ... алуға болады. Сілтілік ортада процесс күрделі түрде жүреді. Нитрозоқосылыстардан
... ... ... арилгидроксиламин, азоксиқосылыстар, содан кейін азоқосылыстар, гидразоқосы-лыстар және, ең соңында
... ... ... алынады.
2.Кейінгі кездерде ароматик аминдер ароматик қатардың галогентуындыларымен аммиактан
... ... ... алынады.
Ароматик ядромен байланысқан галогеннің қозғалғыштығы аз болғандықтан, реакцияны автоклавка
... ... ... қысым мен температурада катализаторлар — мыс және оның қосылыстарының
... ... ... жүргізуге тура келеді. Тек галогенмен салыстырғандағы о- және n-қалыпта
... ... ... теріс электрлі топтар, мысалы, нитротоп орналасқанда ғана, галоген аминотоппен
... ... ... алмасады:
3.Аминдерді сондай-ақ қышқылдардан амидтер аркылы Гофман реакциясымен алуға болады:
Екіншілік
... ... ... Таза ароматик екіншілік аминдердің жалпы формуласы Ar2NH, майлы-ароматик екіншілік
... ... ... Ar—NH—Alk. Мысалдар:(С6Н5) NH — дифениламин, С6Н5—NH—СН3—метилфениламин (метиланилин).
1.Екіншілік майлы-ароматик
... ... ... біріншілік ароматик аминдерді галоген туындылардың немесе спирттердің
... ... ... әдеткі алкилдеу тәсілдері арқылы алынады. Техникада алкилдеу әдетте спирттермен
... ... ... қатысуында жүргізіледі, мұнда екіншілік және үшіншілік амин тұздарының қоспасы
... ... ... екіншілік майлы-ароматик аминдер, мысалы, мына схема бойынша, аминдердің
... ... ... туындыларын алкилдеу, әрі қарай гидролиздеу арқылы алынады:
2.Екіншілік
... ... ... аминдер Шиффтік негіздері (азометиндер)
... ... ... аталатын заттар сутектендіру арқылы алынады:
3.Таза ароматик
... ... ... аминдер ароматик аминдерді олардың
... ... ... қоса қыздыру арқылы алынады:
Үшіншілік аминдер. Мысалдар: (C6H5)3N —үш фениламин
... ... ... ароматик амин), (C6H5)2N—СН3—метилдифениламин, С6Н5N(СН3)2—диметиланилин (майлы-ароматик аминдер).
Үшіншілік ароматик аминдердің екі
... ... ... де біріншілік немесе екіншілік аминдерді алкилдеу немесе арилдеу арқылы
... ... ... қиынырақ үшіншілік таза ароматик аминдерді мыс ұнтағының
... ... ... екіншілік аминдерді арилиодидтармен қоса қыздыру арқылы алады:
Физикалық қасиеттері.
... ... ... аминдер — сұйықтықтар немесе өзіндік жағымсыз иісі бар қатты
... ... ... Уландырғыштығы күшті. Суда аз ериді. Аминотоптардың қорлануы ерігіштікті өсіреді.
Химиялық
... ... ... Ароматик аминдер химиялық өзгерістерге аминотоптың немесе ароматик ядроның қатысуымен
... ... ... қасиеті. Ароматик аминдер майлы аминдерден гөpi нашар негіздік қасиет
... ... ... Мысалы, метиламиннің диссоциациялану константасы 4,4 • 10-5 болған
... ... ... анилин үшін ол 3,3 • 10-10 тең.
Алифатикалық аминдермен салыстырғанда
... ... ... негіздігінің кемуін, азот электрондарының бөлінбеген, жұбы мен ароматик ядро
... ... ... әрекеттесуі — олардың ұштасуы арқылы түсіндіруге болады. Мұндай қосарлану
... ... ... бөлінбеген жұбының протон қосып алу қабілеттілігін кемітеді:
Ядрода
... ... ... топтардын болуы негіздікті азайтады. Мысалы, о-, м.-, п-нитроанилиндерге тиісті
... ... ... константасы 1∙10 -14; 4∙10-12 және 1∙10-12.
Екінші
... ... ... аминотоптарды алкилдеу негіздікті өсіреді, N-метиланилин және N, N-диметиланилинге сәйкес
... ... ... константалар — 7∙10 -10 және 1,1 ∙10 -9.
Екінші ароматик
... ... ... енуі негіздікті күшті кемітеді. Дифениламиннің негіздік константасы 7,6∙10
... ... ... ерітінділерде күшті гидролизденетін тұздарды тек күшті қышқылдармен түзеді.
Үшфениламиннің іс
... ... ... негіздік қасиеттері жоқ. Сонымен фенил тобы аминотоптың негіздік
... ... ... күшті кемітеді.
Ароматик полиаминдердің негіздік қасиеттері бойынша анилиннен айырмашылығы аз.
2.Май
... ... ... аминдері сияқты, біріншілік және екіншілік ароматик аминдер аминототығы
... ... ... алкилге алмастыруға қабілетті. Бұл реакция
... ... ... және үшіншілік аминдер алудың тәсілі болып табылады:
3.Ацилдегіш заттардың әрекетімен
... ... ... және екіншілік аминдердің сутек атомдары ацилдік қалдықтарға алмасады. Мысалы,
... ... ... сірке ангидридімен әрекеттестірсе
... ... ... немесе сірке қышқылымен қоса қыздырса ацетанилидке айналады:
Құрылымы бойынша қышқылдардың
... ... ... болып табылатын аминдердің ацил туындыларының негіздік - қасиеттері болмайды.
... ... ... әдетте балқу нүктелері жоғары және дәл кристалдық заттар болып
... ... ... сондықтан да жеке аминдерді айыру үшін қолданылады. Олардың тотықтырғыштарға
... ... ... қасиеттері бар және сол себептен тотықтырғыштардың қатысуымен өтетін аминдер
... ... ... аралық заттар есебінде пайдаланылады.
4. Ароматик біріншілік аминдерді ароматик альдегидтермен
... ... ... әлсіз қыздырғанда Шиффтік негіздері деп аталатын
... ... ... немесе азометиндер оңай алынады:
Сұйытылған қышқылдардың әсерінен бұл негіздер альдегид
... ... ... аминге бөлінуге түседі:
5.Біріншілік ароматик аминдерді хлороформ және спирттік сілтімен
... ... ... қыздырғанда карбиламиндер немесе изонитрилдер—өте жағымсыз жүрек айнытатын
... ... ... бар заттар алынады.
6.Ароматик қатарда аминдер мен азотты қышқыл реакциясының
... ... ... үлкен маңызы бар.
Біріншілік ароматик аминдерге азотты қышқылдың тұздарымен әрекет
... ... ... диазоний тұздары деп аталатын заттар түзіледі. Бұлар реакцияға тым
... ... ... заттар, олардың химиялық өзгерістері мен түзілу механизмі арнайы
... ... ... жағдайларда майлы аминдердің спирттер беретіні белгілі.
Екіншілік ароматик
... ... ... азотты қышқылмен майлы аминдер сияқты әрекеттеседі; олар
... ... ... береді:
Минералды қышқылдардың әрекет етуімен бұл заттар қайта
... ... ... нитрозотоп ядроның n-қалпына ауысады:
Үшіншілік ароматик аминдер азотты
... ... ... пара-нитрозоқосылыстар береді. Майлы үшіншілік аминдер азотты қышқылымен әрекеттеспейді:
Егер n-қалып
... ... ... болмаса, нитрозотоп о-қалыпқа енеді. п-Нитрозодиалкиланилиндер сілтілердің әсерінен нитрозофенол
... ... ... екіншілік аминге оңай айрылысады. Бұл реакция май қатарының таза
... ... ... аминдерін алудың қолайлы тәсілі болып табылады:
7.Аминдердің тотығуы.
... ... ... аминдерден айырмашылығы ароматик аминдер оңай
... ... ... сол себепті олар сақтаған кезде
... ... ... түске ие болады. Анилинді хром кышқылымен тотықтырғанда техникада қолданылатын
... ... ... бояғыш «қара анилин» алынады. Үш фторацетилдің гидроасқынтотығымен тотықтырғанда ароматик
... ... ... нитроқосылыстар тиісті жақсы шығыммен түзіледі.
8.Аминотоппен салыстырғанда о- және n-қалыптардағы
... ... ... сутек атомдары күшті қозғалғыштық қасиетке ие болады, соның арқасында
... ... ... аминдер электрофильдік орын басу реакцияларына оңай түседі. Онда көбінесе
... ... ... алынады.
Анилинді бос галогендермен галогендеу әдетте әр түрлі дәрежеде
... ... ... ауысқан өнімдер қосындысын береді және онымен қатар тотығу
... ... ... Сондықтан бос галогендермен әдетте аминдердік өздерін емес,
... ... ... ацилтуындыларын галогендейді:
Аминдерді тікелей галогенамидтердің көмегімен галогендеуге болады." Мұнда тек
... ... ... галогенді немесе әр түрлі галогендерді бірте-бірте енгізуге болады (Лихошерстов
... ... ... В.):
Аминдерді күшті қышқылдардың ерітіндісінде галогендегенде n-изомерлермен қатар көптеген м-изомерлер
... ... ... алынады. Бұл мұндай жағдайларда аминнің тек өзі ғана емес,
... ... ... тұзының да галогенделуі арқылы түсіндіріледі. Аммонии топ м-ориентант
... ... ... табылады.
Нитрлегенде көбінесе п-изомерлер алынады.
Аминдердің азотты қышқылмен тотығуына ұшырамас үшін
... ... ... алдын ала ацетилдейді. Нитрлёгенде алынатын нитроацетанилидтерді гидролиздеу арқылы нитроаминдерге
... ... ... сутек атомдарының күшті қозғалғыштығының
... ... ... ароматик үшіншілік аминдер сол атомдардың есебінен конденсация реакциясына оңай
... ... ... Конденсациялардың мұндай түріне ең алдымен альдегидтермен конденсациялану жатады, ол
... ... ... үш фенилметан туындыларының пара-изомерлерінің түзілуіне әкеп соғады:
10.Дәл сондай себептен
... ... ... түрлі атомдар мен топтар аминотоптан ядроға оңай ауыса
... ... ... Мысалы, хлорлы сутекті диметиланилинді қысымда
... ... ... п-толуидиннің (I); ксилидиннің (II) және мезидиннің (III)
... ... ... хлорлы сутектерінің қосындысы алынады:
11.
... ... ... никельдің қатысуымен гидрлегенде циклогексиламин алуға болады.
... ... ... Алайда реакция онымен бір
... ... ... мезетте өтіп, бензол циклогексан
... ... ... аммиак түзетін аминотоптын бөлінуі
... ... ... қиындайды:
Жеке өкілдері. Анилин — түссіз, қайнау темп. 182°С және
... ... ... темп. 6° С, суда қиын еритін май. Сақтағанда түсі
... ... ... Оның буы улы. Оның ерітіндісіне хлорлы ізбес ерітіндісімен әрекет
... ... ... өзіне тән күлгін түске боялады. Алғаш рет индиго мен
... ... ... қоса айдау нәтижесінде алынған (1826 ж.) 1842 жылы оны
... ... ... Н. Зинин нитробензолды тотықсыздандыру арқылы алды. Аз мөлшерде тас
... ... ... смоласының құрамында бар. Техникада нитробензол шойын жаңқаларымен тотықсыздандыру арқылы
... ... ... мөлшерде бояу өндірісінде қолданылады.
Николай Николаевич
... ... ... университетінің, кейіннен Петербургтегі Медицина-хирургия академиясының профессоры. Академик Нитробензолдың анилинге
... ... ... реакциясын ашты. Көптеген жаңа органикалық заттарды — нитроқосылыстардың тотықсыздану
... ... ... синтездеді. «Егер Зинин нитробензолды анилинге айналдырудан басқа ешнәрсе істемесе
... ... ... оның есімі химия тарихына алтын эріптермен жа-зыпған болар еді»,
... ... ... деп айтты замандастарының бірі. Қазан органик-химиктерінің мектебінің негізін қалады.
... ... ... оның шәкірті және Қазан университетінің химия кафедрасындағы ізбасары болды.
Диметиланилин
... ... ... қайнау темп. 193°С сұйықтық. Бояу және қопарылғыш заттар өндірісінде
... ... ... — балқу, темп. 54°С кристалдық зат. Оның күкірт қышқылының
... ... ... азот қышқылы мен оның тұздары үшін реактив болып табылады.
... ... ... (тиазиндық) өндірісі, сондай-ақ мылтық дәрісінің стабилизаторы есебінде қолданылады.
Толуидиндер. п-Толуидин
... ... ... кристалдық зат, басқа изомерлері — сұйықтықтар. Бояғыштар, әсіресе фуксин
... ... ... кеңінен қолданылады
Нитроанилиндер және м-динитробензолдарды тотықсыздандыру арқылы алынады. Бүлар ауада
... ... ... оңай тотығатын түссіз кристалдық заттар.
Бұл арада химиялық қасиеттерінің ішінен
... ... ... заттардың тек өзіндік қасиеттерін ғана қарастырамыз.
о-Фенилендиамин екі аминотоптың есебінен
... ... ... түрлі конденсациялану реакцияларына өте бейім:
1) а-диальдегидтермен, дикетондармен, альдегидкетондармен
... ... ... кетоқышқылдармен, сондай-ақ оксикетондармен ол конденсацияның гетероциклдік
... ... ... береді. Мысалы, глиоксалмен олхиноксалин береді:
2) карбон қышқылдарымен бензимидазолдың туындылары
... ... ... енилендиамин барлық диаминдердің ішіндегі ең тұрақтысы. Ол бояғыштар, дәрі-дәрмектік
... ... ... синтездеуде және жасанды смолалар өндірісінде кеңінен қолдаңылады.
п-Фенилендиамин әр түрлі
... ... ... өндірісінде қолданылады. Оның алкилдік және оксиалкилдік туындылары қазіргі уақытта
... ... ... фотографияда айқындауыш есебінде үлкен роль атқарады.
2.4.Ядрода аминотобы бар орны
... ... ... аминдер
1. Нитрозоалмасқан аминдер
Аминдерді нитрлеуді, тотығу процестері мен фенолдардың түзілуіне
... ... ... үшін, алдын ала аминотопты қорғау, мысалы, ацетилдеу арқылы жүргізеді.
... ... ... жағдайда n-нитроанилин нитрлеудің басты өнімі болып табылады. Концентрациялы күкірт
... ... ... п- және м- нитроанилиндердің тең мөлшерлерінің
... ... ... қосындысы алынады.
о- және п- Нитроанилиндерді галогенді нитробензолдарды аммиакпен
... ... ... де алуға болады.
Нитроанилиндердің негіздігі әдетте бастапқы аминнің негіздігінен төмен,
... ... ... және п-Нитроанилиндер сілтілермен қыздырғанда аминотопты гидроксилге айырбастайды. Бұл толық
... ... ... анилин — пикрамид үшін ерекше оңай өтеді:
Нитроанилиндер бояу
... ... ... көп қолданылады. Тетранитрометиланилин тетрил деген атпен кұшті бризантты қопарылғыш
... ... ... есебінде қолданылады.
2. Сульфоалмасқан аминдер
Анилинді күкірт қышқылымен 200°С-ге дейін
... ... ... сульфанил қышқылы алынады.
Сульфанил қышқылы суда нашар ериді. Ол ішкі
... ... ... болып табылады. Сілтілермен нормаль тұздар береді. Қышқылдармен тұз бермейді.
Сульфанил
... ... ... анилбояу өндірісінде кеңінен қолданылады. Сульфанил қышқылының амиді медицинада стрептоцид
... ... ... атпен қолданылады.
Анилиннін м-сульфоқышқылы — метанил қышқылы — нитробензолсульфоқышқылды
... ... ... арқылы алынады. Бояу
... ... ... қолданылады. о-Изомер п-броманилинді сульфолау, әрі қарай тотықсыздандыру
... ... ... арқылы алынады.
3. Аминофенолдар
о-, м- және n-аминофенолдар белгілі
Алу тәсілдері. 1.Тиісті
... ... ... тотықсыздандыру аминофенолдар алудың әдеттегі тәсілі болып табылады. Тотықсыздандыруды мырыш
... ... ... мен судың, натрий гидросульфитінің (Na2S2O4) әсерімен сілтілік ерітіндіде жүргізеді:
2.
... ... ... сондай-ақ екі атомдық фенолдарды, әсіресе мета-қатардағы екі атомдық фенолдарды
... ... ... қыздыру арқылы алуға болады:
3.Нитробензолды концентрациялы күкірт қышқылының қатысуымен электролиттік
... ... ... n-аминофенол алудың техникалық тәсілі болып табылады. Алдымен түзілетін фенилгидроксиламин
... ... ... қайта топтасуға ұшырап,
... ... ... п-аминофенол түзіледі:
4. Оксиазоқосылыстарды тотықсыздандыру аминофенолдар алудың
... ... ... лабораториялық тәсілі болып
... ... ... қасиеттері. Аминофенолдар — суда еритін,. түссіз кристалдық заттар.
Хамиялық қасиеттері.
... ... ... тым активті функционалдық екі тобы бар. Олар қышқылдармен тұздар
... ... ... күйдіргіш сілтілермен феноляттар түзеді, яғни амфотерлік қасиеттер көрсетеді:
2.Өте күшті
... ... ... болып табылады, соның арқасында фотографияда қолданылады:
3.Ацилдегенде ең алдымен аминотоп
... ... ...
4.Аминофенолдар алуан түрлі деакцияларда гетероциклді қосылыстарды оңай береді.
... ... ... Мысалы, сірке ангидридімен әрекеттескенде,
фосгенмен
... ... ... және т. б.
Жеке өкілдері. Аминофенолдар айқындауыш ретінде бояғыштар дайындауда
... ... ... өнімдер және дәрі-дәрмектік заттар есебінде қолданылады.
Кәдімгі айқындаушы болып табылатындар:
... ... ... (п-аминофенол), метол (п-метиламино-фенол CH3NH —С6Н4ОН), амидол (2,4-диаминофенол)
Бұл заттардың
... ... ... барлығы да кәдімгі тұздар күйінде қолданылады.
Бояу өндірісінде пайдаланылатындар:
... ... ... (метоксианиминдер) және фенетидиндер (этоксианилиндер)—азобояғыштар өндірісінде, п-аминофенол — күкіртті бояғыштар
... ... ... м-диметиламинофенол— родаминді және розамицді бояғыштар өндірісінде.
Медицинада фенацетин,— ацетофенетиднн (1,4)
... ... ... Бүйір тізбекте аминотобы бар аминдер
Бүйір тізбегінде аммиак қалдықтары бар
... ... ... май қатарынық аминдерін алудың әдеттегі тәсілдерімен алынады.
Аммиак пен
... ... ... бензил әрекеттескенде бензиламин, дибензиламин және үш бензиламин түзіледі:
Алифатик
... ... ... гөрі мұндай түрдің амиидері әлсіздеу негіздер. Азот атомы мен
... ... ... арасындағы байланыс катализдік сутектендіру оңай үзіледі. Сондықтан бензил тобын
... ... ... кезінде аминотопты қорғау үшін пайдаланура (молекуланың басқа бөлігінде)
... ... ... содан кейін оңай аластаүға болады:
а-Фенилэтиламннді эдетте лабораторияда ацетофеноннан Лейкарт
... ... ... арқылы алады:
Оны екі оптикалық активтік түрге оңай ажыратуға болады;
... ... ... рацематикалық қышқылдарды бөлу үшін пайдаланылады. Тотықсыздандырудың басқа әдістерімен салыстырғанда
... ... ... реакдиясының мацызды артықшылығы, ароматик ядроның құрамында болуы мүмкін галоген
... ... ... нитротоптын. бұзылмай қалуында.
β-Фенилэтиламинді симпатомиметикалық аминдер есебінде белгілі маңызды дәрі-дәрмектік
... ... ... үлкен тобының негізін қалайтын зат ретінде қарастыруға болады. Бұл
... ... ... аты олардың симпатикалық нерв жүйесі қозғанда пайда болатын құбылыстарды
... ... ... көрсетеді. Мысалы, олар көздің қарашығын үлкейтеді, жүрек соғуын күшейтеді,
... ... ... қысымын арттырады. Мұндай қосылыстардың қатарына жататындар: эфедрин (1),— бензедрин
... ... ... (II)—шаршау сезімін кетіретін препарат, адреналин (ЦІ) — бүйрек безі
... ... ... қан тамырларын тарылтатын қасиеті бар:
ол топырақ микроорганизмдерінен
... ... ... алынған және өнеркәсіптік өндіріс ұйымдастыруға мүмкіндік туғызған әдіспен синтезделген
... ... ... антибиотик болып табылады.
2.6.Ароматты аминдер реакцияларының ерекшеліктері.
Бензол сақинасымен байланысқан амин
... ... ... бензолды күшті активтендіреді. Сол себептен көптеген электрофилді реагенттер ароматты
... ... ... азот атомына емес орто-және пара-жағдайларда орналасқан көміртек атомына әсер
... ... ... аминдерді, мысалы ретінде, анилиннің және оның N-метилді туындыларының реакцияларын
... ... ... отырып, N — Н тобы болмайтын диметиланилиннің аса активті
... ... ... сақинасы болғандығынан) анилин сияқты
... ... ... реакцияларға азот атомы арқылы
... ... ... алатындығын ескерген жөн.
Анилин және N —метиланилин жоғарыда айтылғандай азот
... ... ... нитрозданады. Бұл жағдайда анилин фенилдиазоний тұздарын, ал N-метиланилин -N-метилнитрозанилин
... ... ... түзеді.
N, N-диметиланилин көміртек атомы бойынша нитрозданады:
... ... ...
Басқа диалкиланилиндер де осы сияқты әрекеттеседі. Азотты қышкыл
... ... ... басқа, кез келген ароматты қосылыстардың бензол сақинасындағы сутек атомдарын
... ... ... алмайтын әлсіз электрофилді агент болып есептеледі.
Кейбір электрофилді реагенттер анилиндегі
... ... ... атомдарына да әсер ете алады. Анилинді күкірт қышқылымен араластырып
... ... ... дейін қыздырғанда сульфанил қышқылы түзіледі:
Анилиннің күкірт қышқылды тұзын кыздырғанда
... ... ... жоғарыдағыдай нәтиже береді. Өндірісте бұл реакция «қатыру» (пісіру) деген
... ... ... белгілі.
Сульфанил қышқылының туындыларының тәжірибе жүзінде колданылатыпдарының бірі
... ... ... микробтарға қарсы пайдаланылатын белгілі
... ... ... стрептоцидті еске алуға болады.
Оны
... ... ... үшін жартылай өнім ретінде N-ацетилсульфанил қышқылының хлораигидриді қолданылады. Оны
... ... ... алады:
Азот қышқылымен қыздырғанда анилин тотығады. Егер реакцияға баяу тотығатын
... ... ... өндірілсе, онда жеңіл жағдайда орто-және пара-көміртек атомдары нитрленеді:
Қышқылдармен қосып
... ... ... арқылы ацетил тобынан айырып, орто-және napa-нитроанилиндерді алуға болады. Анилинді
... ... ... мөлшерде концентрлі күкірт қышқылы бар нитрлеуші қоспамен де нитрлеуге
... ... ... Бұл жағдайда анилин негізінен қоспада тұз күйінде болатындықтан алмасу
... ... ... өзгереді:
Анилиний катионындағы азотта белінбеген қос электрондар болмайды, сондықтан
... ... ... бензол сақинасын активтендіре алмайды. Оң зарядтар топтасқан N+H3
... ... ... бензол сақииасынан электрондар тығыздығын өзіне тартып, күшті екінші топтағы
... ... ... айналып, сақинаның активтігін кемітіп, электрофилді әсер етуші реагентті мета-орынға
... ... ... анилинді осы айтылған
... ... ... қыздырғанда тек мета-ғана емес, пара-нитроанилин де түзіледі:
Соңғысының пайда
... ... ... анилинде аз да болса негіздік қасиеттің барлығын және қандай
... ... ... қышқылмен болса да толық тұз түзе алмайтындығын, яғни реакцияның
... ... ... дейін жүрмейтіндігін көрсетеді. Түзбен тепе-теңдіктегі аз мөлшердегі негіздің өзі
... ... ... активтігі жағынан анилиний катионынан басым болады да, белгілі
... ... ... мөлшерде n-нитроанилин түзіліп
... ... ... аммиак пен нитрохлорбензолдарды әрекеттестіріп алады.
Аммиак сияқты азоттағы сутек галогендермен
... ... ... әрекеттесетін алифатты аминдерден анилиннің айырмашылығы, оның бензол сақимасы өте
... ... ... галогенденеді. Мысалы, анилинге жайлап броммен әсер еткенде бірден үшке
... ... ... дейін бром атомдары бар заттардың қоспалары түзіледі:
Бензол
... ... ... тікелей жүретін жоғарыда аталған реакциялардан басқа анилиннің азот атомы
... ... ... түзілген туындыларындағы орынбасушылары қышқылды ортада бензол сақинасына ығысатын реакциялар
... ... ... бар. Төменде осындай қайта топтасудың мысалдары келтірілген:
Келесі кезеңде сақинасында
... ... ... бар анилинге айналады. Бұл реакциялардың екіншісінің
... ... ... маңызы бар.
Ароматты аминдердің тотығуы бензол сақинасына осер ету
... ... ... жүреді. Тотықтырғыштардың табиғатына байланысты анилин тотыққанда, нитробензол — тотықсызданғандағыдай
... ... ... гидразобензол, азобензол, азоксинбензол, фенилгидроксиламин және т. б. сияқты көптеген
... ... ... өнімдер алынады. Бірақ шын мәнінде бұл реакциялардың қай бағытта
... ... ... белгісіз, сондықтан практикалық маңызы жоқ.
Тотығу реакцияларының ішінен ароматты
... ... ... қатынасы жоқ, бірақ практикалық маңызы бар реакцияларға анилин туындыларының
... ... ... асқын сірке кышқылымен әрекеттесіп, нитроқосылыстар
... ... ... реакциясы жатады.
Тиісті жағдайда анилин хром (VI) қышқылымен
... ... ... n-бензохинон түзіледі:
Анилин калий бихроматымен баяу тотыққанда жасылдан қараға дейінгі
... ... ... үлкен молекулалы өнімдер алынады. Бұл реакция бұрынғы кезде тоқыма
... ... ... заттарды тұрақты қара түске бояу үшін қолданылған.
Қорытынды
Аминдер табиғатта кең
... ... ... олар ақуызды тағамдық заттардың құрамында өте көп. Мысалы тұздалған
... ... ... триметиламин кездесетіндіктен, оның өзіндік иісі бар.
Кейбір аминдердің
... ... ... қолданылуымен қысқаша танысайық. Гидрометаллургия — бұл химиялық реагенттермен немесе
... ... ... қоспаларымен өңдеу арқылы кендерден, концентраттардан металдарды бөліп алуға
... ... ... прогрессивтік техникалық бағыт.
Кеннен алынған ерітінділерді аминдермен өңдеген кезде,
... ... ... тұзы секілді: амин металл тұзы түзіледі. Егер бастапқы
... ... ... үлкен көмірсутек радикалдары болса (мысалы, триоктил амин (С3Н17)3N), онда
... ... ... қосылыстар суда ерімейді. Бірақ жүйені керосинмен өңдегенде, олар керосинде
... ... ... еріп, яғни су фазасынан керосинге өтеді. Белгілі бір жағдайларда
... ... ... барлық металдар арасынан біреуі ғана керосинге өтетін жағдай туғызуға
... ... ... Әрі қарай керосин ерітіндіні сілтімен қосады, сонда алынған қосылыс
... ... ... оксидіне немесе гидроксидіне айналып, тұнбаға түсетіндіктен, оны таза күйінде
... ... ... бөліп алуға болады. Бұл әдісті металлургиядағы революция деуге болады;
... ... ... атап айтқанда, химиялық элементтердің периодтық жүйесін аяқтайтын кейбір металдарды
... ... ... үшін пайдаланады.
Аромат аминдер химия өнеркәсібінде кеңінен қолданылады. Мысалы, анилин
... ... ... бояулар өндіруде бастапқы зат болып табылады,
... ... ... маңызды
... ... ... дәрі-дәрмектер, мысалы
... ... ... сульфаниламид препараттары, қопарғыш
... ... ... жоғары молекулалық қосылыстар жәнс т.б. алу үшін қолданылады. Сондықтан
... ... ... ж. Қазан университетінін профессоры Н. Н. 3инин ашқан анилин
... ... ... тиімді әдісі химияның және химия өнеркәсібінің дамуы үшін
... ... ... зор болды.
Бір қызығы — органикалық синтез өнеркәсібі бояу өндіруден
... ... ... ал осы ендірістің дамуына анилин алудың қазір химияда Зинии
... ... ... деп аталатын әдісін қолдану негіз болды. Бұл реакция нитробензолды
... ... ... негізделген, оны мынадай тендеумен керсетуге болады:
C6H5-NO2
... ... ... 6Н →C6H5-NH2 + 2Н2О
Өнеркәсіпте анилин алудың кең тараған
... ... ... нитробензолды металмин қышқыл ортада, мысалы, темірмен (шойын үгіндісі) нсмесе
... ... ... қозган сутегімен тотықсыздандыру болып табылады.
Нитроқосылыстарды тотықсыздандыру — аминдерді алудың
... ... ... әдісі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. И.А.Артеменко «Органическая
... ... ... Высшая школа, 2003г
2. под ред. Н.А.Тюкавкиной,
... ... ... химия», М., Дрофа, 2002г,
3. А.В.Перакалин, С.А.Зонис «Органическая
... ... ... М., Просвешение,
1966г,
4. М.Е.Есқайыров, Е.Н.Әзірбаев
... ... ... химия» А., Мектеп, 1981ж,
5. В.Г. Иванов, В.А.Горленко, О.Н.Гева
... ... ... химия» -М.,
Мастерство, 2003г,
6. О.А.Реутов,
... ... ... К.П.Бутин «Органическая химия» Ч.2: Учебник.-
... ... ... М.: изд.-МГУ, 1999г
7. А.А.Петров, Х.В.Бальян, А.Т.Трощенко «Органикалық химия»-А.,
... ... ... Мектеп, 1975ж
8. Л.Физер, М.Физер «Органическая химия»,
... ... ... курс ІІ, М.,
Химия, 1966г
9.
... ... ... «Органическая химия»-5-изд.стереотип, М., Дрофа, 2002г
10.В.Г.Дрюк, М.С.Малиновский «Курс органической
... ... ... химии»-Киев, Вища шк. Главное изд-во, 1987г
Opti – men
... ... ... әр түрлі жеміс-жидектердің экстракттары бар.
Ақуыз жетіспеушілігін толтыруға
... ... ... арналған Хаваю протоины. Тәулік
... ... ... бойы
... ... ... ақуызды протеинсіз де жинауға болады, бірақ
... ... ... ... ... ... ... ... ... болады. Күніне 2-3 рет қабыданады. Жақсы дәмімен ерекшеленеді.
Комплексті сұйық
... ... ... Maxler Amino Magic, қатты, ірі таблеткалар
... ... ... түрінде Universal Amino 3001, BCAA
... ... ... Dymatizeден сұйық немесе қатты болсын таңертеңгі астан алдын және
... ... ... кейін қабылдау керек. ВССАны жаттықтыруға 30-60минут қалғанда қабылдайды.
... ... ... зерттеушілері алма және жүзім дәнектерінен дайындалған экстракт қуырылған еттегі
... ... ... мөлшерін азайтады. Ет және балықты қуырғаннан кейін түзілетін гетероциклді
... ... ... канцерогенді.
Бетке және денеге арналған шоколадты бетперде – SPA
SPA
... ... ... дене және бет теріне күтім жасауға арналған қажетті зат.
... ... ... көрсетіп отырғандай, шоколадты бетперде – опаның құрамында биогенді аминдер
... ... ... олар ағзада бақыт гормондары – эндорфиндердің түзілуіне себепші болады.
... ... ... құрамына кіретін қан айналым жүйесіне, тромбоциттерге өз әсерін тигізеді.
... ... ... алмасу процестерін реттейді, коллаген және эластин синтезінің активтенуіне жағдай
... ... ...
Миниатюралық және көрікті газды бағана AMINA. Кез келген, тіпті
... ... ... таңдаулы интерьерді де айрықша көрсетеді. Мұндай бағананы мақтанышпен қонақтарға
... ... ... болады. Оның технологиялық мүмкіншіліктері мол.
Газды бағаналарға қарағанда, анағұрлым қауіпсіз
... ... ... AMINA тіпті ең қатаң үй иесінде қанағаттандырады.
Мезококтейль VIRTA0,15.
Қызыл қарақат
... ... ... қант, жасартушы биогенді аминдер, экстракттар, липой, янтарь, аскорбин қышқылы.
... ... ... ұрпақ биогенді амин өкілдері қан айналымын реттейді, нәтижеде есте
... ... ... қабілет жақсартады. Бұл заттар склероз, паркинсон және альцгеймер ауруларына
... ... ... береді.
Жасартатын концентрленген шәрбат 150мл-лі Мезококтейль.
Құрамы: алма шырыны, қант,
... ... ... кола лимон қышқылы, янтарь қышқылы, аскорбин қышқылы.
Денеге арналған жасартатын
... ... ... пайдаланған соң, дене терісі : барқытты, тегіс және серпімді
... ... ... Дене терісін жасартады, дененің мезгілсіз қартаюын болдырмайды, целлюлитке қарсы
... ... ... ие, терінің созылымдылығын арттырады.
«Мидивирин» - ас үстемелер тобына
... ... ... – парафармацевтиктер, олар нейтропротекторлы, антиуытты антиоксидантты әсерге ие. Мидивирин
... ... ... вирусты және бактериалды инфекцияларға тұрақтылығын күшейтеді. Күшті радиацияға қарсы
... ... ... ие. Иммобилизденген протеазалар, қабыну реакцияларын басады, жеңіл тромболитті әсерге
... ... ... қайың қарамайы, дала қылқан экстракты, май қарағайының сулы ерітіндісі,
... ... ... ланолин, табиғи майлар, таза су. Фунгицидті, бактерицидті, суыққа қарсы
... ... ... ие.
Су, түймедақ, қылқанша, қара жидек, экстракттары, жасартатын биогенді
... ... ... кинетин, диметикетон, Е дәрумені, сорбитол, майлы экстракттар: календула, карбомер,
... ... ... Д-пентаны, лецитин, аллантион, трилон Б, В 6 дәрумені, пептидті
... ... ... – өте улы, түссіз майлы сұйықтық, оны нитробензолды тотықсыздандыру
... ... ... алады. Басқа атауы – аминобензол органикалық қосылыстар өндірісі, дәрілік
... ... ... қопарғыш заттар және бояғыштар өндірісінің негізгі көзі болып табылады.
Қасиеттері:тығыздығы
... ... ... балқу нүктесі – 6,20С, қайнау нүктесі 184,10С.