... ... ... ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ САЛАСЫНДА БОЛЖАУДЫҢ
... ... ... МЕТОДОЛОГИЯСЫ
1.1. Болжам жасаудың
... ... ... қағидалары
Болжау негіздері. Негізгі
... ... ... негізгі немесе базисті ұғымдары мыналар (келесілер) болып табылады.
1) Болжам нұсқасы
... ... ... болжау объектісін болуы мүмкін болжамдар тобы құрайтын, болжамдардың бірі.
2) Болжау
... ... ... – болжам жасауға бағытталған, болжау объектісін зерттеу тәсілі.
3) Болжау әдістемесі
... ... ... нақты объектілердің болжамдарын өңдеу әдістері мен ережелер жиынтығы.
4) Болжау объектісі
... ... ... болжау субъектісінің іс-әрекеті бағытталған процесстер, құбылыстар және оқиғалар. Объектінің
... ... ... қарай әлеуметтік ғылыми-техникалық экономикалық- экологиялық және басқа объектілерді бөлуге
... ... ... Болжау субъектісінің оған әсер ету мүмкіндігіне байланысты басқарылатын және
... ... ... объектілер.
5) Болжам тұтынушысы – ұйым, кәсіпорын, мекеме немесе болжамның нәтижелерін
... ... ... жеке тұлға, ол кейбір жағдайларда болжамға деген тапсырманы беруші.
... ... ... тұтынушы тапсырыс беруші болуы мүмкін.
6) Болжаудың амалы (тәсілі) – болжам
... ... ... процесінде нақты нәтиже алуға бағытталған бір немесе бірнеше матеметикалық,
... ... ... және басқа операциялар мысалы: а) Сарапшылардың баға беруінің орташа
... ... ... мәнін есептеу: б) Сарапшының біліктілігін анықтау в) Қозғалыс ретін
... ... ... және т.б.
7) Болжамдық үлгі – болжау объектісінің үлгісі оны зерттеу
... ... ... және оларды іске асыру мерзімдері мен жолдарында объектінің жағдайы
... ... ... ақпарат алуға мүмкіндік береді. Кесте түріндегі болжамдық үлгі «болжау
... ... ... кесте - үлгісі» немесе «кесте үлгі» деп аталады.
8) Болжамдық қабат,
... ... ... (фон) – болжам тапсырмасын шешу үшін маңызды болжау объетісіне
... ... ... сыртқы жағдайлар (факторлар) жиынтығы.
9) Болжау жүйесі – болжау әдістерінің және
... ... ... жүзеге асыру жолдарының жүйесі, ол болжаудың негізгі принциптерімен сәйкес
... ... ... етуші.
10)Іске асыру құралдары – Сарапшы топтары, ұйымдастыру іс-шаралары техникалық
... ... ... және т.б. табылады. Болжау жүйелері автоматталған және автоматталмаған болуы
... ... ... басқарудың түрлі деңгейлерде өңделуі мүмкін.
11)Болжау субъектілері – осы болжамды
... ... ... ұйым, кәсіпорын, мекеме немесе жеке тұлға.
12)Болжау кезеңі - өзінің
... ... ... әдістері мен нәтижелерін сипаттайтын болжамдарды жасау процесінің бөлігі. Кезеңдерге
... ... ... болжау субъектілерін жүйелі сипатының құрылу ерекшелігімен болжам фонының деректерін
... ... ... іздеу және нормативті үлгілерін құру, болжам верификациясымен байланысты. Болжауға
... ... ... операциялардың алдында болжамдық бағдар ерекше орын алады.
Болжау принциптері.
Болжамдарды жасауда
... ... ... талаптарды ұстану маңызды болып табылады. 1) Нұсқаулық – жұмысшы
... ... ... ерекшелігінен мақсатты қоюдан (нормативті болжауда) және болжамды қабат (фон)
... ... ... шыға отырып, болжамның бірнеше нұсқасын жасау.
2) Верифицируемость – үздіксіздік
... ... ... болжау объектісі туралы жаңа деректер түскенінде қажеттілік бойынша болжамдарды
... ... ... қажет ететін болжау принципі. 3) Рентабельділік – болжамды қолданудан
... ... ... әсердің, болжамды жасауға деген шығыннан көбеюі, жоғарылауы. 4) Жүйелілік
... ... ... болжанушы көрсеткіштердің барлығының сонымен бірге болжам өлшемдерінің өзара байланысы.
... ... ... Келісу (келіскендік) – түрлі табиғаты бар нормативті және іздеу
... ... ... келісуін талап ететін болжау принципі.
Болжамдардың түрлері және мақсаты.
... ... ... Болжам түрлерін түрлі
... ... ... белгілері бойынша топтастыру 1-ші кестеде берілген.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1-ші кесте.
Болжамдар түрлері.
№ Жіктеу белгісі Болжам түрі Түсіндірме (болжам
... ... ... оның мазмұны)
1 2 3 4
1 Болжамның мазмұны Іздеулік Болжамның мазмұны мынаны анықтау болып табылады:
-болашақта болжау
... ... ... жағдайлары.
Нормативті -мүмкін жағдайлардың жолдары мен мерзімдері (берілгеннің қабылдануы ретінде)
Кешенді Іздеулік және
... ... ... болжамдардың элементтерінен тұратын, болжам.
2 Бейнеленуші қасиеттердің сипаты Сандық Мыналарға негізделген болжам:
-Сандық көрсеткіштерге;
Сапалы -Сапалық
... ... ... объектілерін жүйелі көрсету;
3 Нәтиже көрінісінің дискреттілігі Интервалды Нәтижесі мынадай түрде көрсетілген болжам:
-болжамды
... ... ... асыру үшін берілген берілген болжау объектілерінің сипатының сенімдік интервал
... ... ... интервал көрсетпей болжау объектісін сипаттаудың жалғыз мәні түрінде;
4 Бекіту кезеңі Оперативті(қауырт) Болжау
... ... ... үшін бекіту кезеңі бар, прогноз:
- 1 айға дейін.
Қысқа мерзімді -
... ... ... айдан 1 жылға дейін.
Орта мерзімді - 1жылдан 5 жылға дейін.
Ұзақ
... ... ... 5 жылдан 15 жылға дейін.
Алыс, ұзақ мерзімді - 15 жылдан
... ... ... қарай.
5 Болжанушылардың сипатының саны Бір өлшемді Болжам мыналардан тұрады:
-болжау объектісінің бір сапалы
... ... ... сандық сипаты.
Көп өлшемді -болжау объектісінің бірнеше сапалы немесе сандық сипаты.
6 Мемлекет
... ... ... аймағы (мемлекеттердің) Локалды Мыналарға қатысты болжам:
-осы берілген мемлекеттің аймағының бөлігіне.
Аймақтық Осы мемлекеттің
... ... ... осы мемлекеттің бірнеше аймақтарына.
Жалпы мемлекеттік -жалпы мемлекетке
Мемлекетаралық Бірнеше мемлкеттерге
Ғаламдық Жалпы жерге
... ... ... адамзатқа
7 Халық шаруашылығының құрылымы. Салалық Мыналарға қатысты болжам:
-қандайда бір салаға
Салааралық - бірнеше салаларға
Территориалды-өндірістік -территориалды-
... ... ... құрылымдарға.
Болжамдардың өлшемдері.
Болжамдардың негізгі өлшемдері мыналар
... ... ... табылады.
1) Болжамның сенімділігі – берілген сенімділік интервал үшін болжам
... ... ... мүмкіндігін бағалау. 2) Болжам қателігінің қайнар көзі – болжам
... ... ... болуына себепші, фактор. 3) Болжамның негізділігі, дәлелдігі - әдістер
... ... ... бастапқы ақпараттың объектке, мақсаттарға және болжам міндеттеріне сәйкес болу
... ... ... 4) Болжам қателігі – апостериорлы (латын тілінде а posteriory
... ... ... жолын қуушы», a priory «алдыңғыға» қарағанда) болжамның объекттің шын
... ... ... немесе оны іске асыру жолдары мен мерзімдерінен ауытқу көлемі.
... ... ... Болжамды негіздеу кезеңі – уақыт аралығы, оның негізінде ретроспекция
... ... ... 6) Бекіту кезеңі – осы шақтан болашаққа жасалатын
... ... ... уақыт аралығы.7) Болжамдық көкжиек – болжамды бекітудің максималды ықтимал
... ... ... Болжамның дәлдігі – Болжамның сенімдік интервалын оны іске асырудың
... ... ... ықтималдылығы үшін бағалау.[2]
... ... ... Болжау кезеңдері.
... ... ... Болжау процесі жалпы түрде 8 кезеңнен тұрады.
1) Болжамның алдындағы
... ... ... – болжамға және оған кіретіндерге деген тапсырманы орындаудан алдыңғы,
... ... ... жиынтығы: а) объектті анықтау; б) болжаудың мақсаттары мен міндеттері;
... ... ... негіздеу кезеңі және г) болжамды бекіту кезеңі. 2) Болжамға
... ... ... тапсырманы, яғни болжамның мақсаттары мен міндеттерін анықтайтын және оны
... ... ... тәртібін белгілейтін құжатты жасау.3) Болжамдық ретроспекция – болжау объектісінің
... ... ... болжамдық қабаттың (фон) даму тарихын олардың жүйелі сипатын алу
... ... ... зерттеу. 4) Болжамдық диагноз – болжау объектісінің және болжамдық
... ... ... (фонның) жүйелі сипатын олардың даму тенденцияларын білу, көрсету мақсатында
... ... ... Болжамдық проспекция – болжамды диагноз нәтижелері бойынша болжамды жасау.
... ... ... Болжам верификациясы – болжамның сенімділігін және дәлдігін бағалау немесе
... ... ... негізділігін тексеру. 7) Болжамды түзету – болжамды, оның верификациясы
... ... ... қосымша деректер негізінде нақтылау, айқындау. 8) Болжамдар синтезі –
... ... ... болжамды жасау, өңдеу.
Болжау объектісі.
Болжау
... ... ... сипаттамалары.
... ... ... объектісінің қандай-да бір қасиетінің сапалы немесе сандық бейнесі болып
... ... ... болжау объектісінің сипаттамаларын жасау процесінде мынадай ұғымдар қолданылады. 1)Болжау
... ... ... ауыспалысының базистік мәні – болжам негізі мен бекіту кезеңдерін
... ... ... жатқан диагноз кезеңіндегі болжау объектісінің ауыспалысының мәні. 2)Бас, негізгі
... ... ... анықтау кестесі – болжау объектісінің өлшенген сипаттамаларының иерархиялық (сатылық)
... ... ... ол оның сапалы суреттеуін жалпыланған сандық бағалауға айналдырады.3) Динамикалық
... ... ... – болжау объектісінің ауыспалысының бұрынғы және болшақ мәндерінің уақытша
... ... ... 4)Болжау объектісінің мәнді ауыспалысы (яғни мұндай ауыспалы объектті, болжау
... ... ... сай суреттеу үшін маңызды болып табылады) оның ішінде: а)
... ... ... (оның өзіндік қасиеттерін бейнелейді) және б) экзогенді (сыртқы ауыспалылардың
... ... ... жиынтығының әсерінен пайда болады). 5)Болжау объектісінің өлшемдері – болжау
... ... ... сандық сипаттамалары, ол тұрақты немесе тұрақты деп болжамды негіздеу
... ... ... бекіту кезеңдерінде саналады. 6)Динамикалық қатардың жүйелі (ұдайы) құраушысы –
... ... ... қатармен берілген, оның дамуның негізгі тенденциясын бейнелейтін ауыспалының бұрынғы
... ... ... болашақ мәндерінің бір қалыпты өзгеруші жүйелілігі. 7)Болжау объектісінің күрделілігі
... ... ... болжау объектісінің элементтерінің, қасиеттерінің, қатынастарының түрлілігін анықтайтын сипаттама. 8)Динамикалық
... ... ... кездейсоқ құраушысы, құрамы- динамикалық қатардың құра ушысы, оған деген
... ... ... ықпалдардың және өлшем қатыліктерінің әсерін бейнелейді. 9) Болжау объектісінің
... ... ... – болжау объектісінің элементтерінің ішкі ұйымдасу және байланыс тәсілі.
... ... ... Болжау
... ... ... туралы бастапқы ақпарат және оны дисконттаудың заңдылығы. Болжау объектісі
... ... ... бастапқы ақпарат болуы мүмкін: 1) фактографиялық (болжам тапсырмасын шешу
... ... ... қажетті нақты мәліметтерден тұратын қайнар көзден алынған, мысалы бухгалтерлік
... ... ... мәліметтері және т.б.), озық ақпаратты қосқанда (қоғамдық практикадағы жаңалықтарды
... ... ... асырудан озық тұратын ғылыми-техникалық ақпарат; оған жататындар – жаңалық
... ... ... және ашылуларға, авторлық куәліктерге, патенттерге және т.б. тапсырыс); 2)
... ... ... (сараптық бағалаудан тұрады).
... ... ... Болжау объектісі туралы мәліметтер жиынтығы болжаудың мақсаттары мен
... ... ... сәйкес жүйеге ұйымдастырылғын, болжаудың ақпаратты кеңістігін құрайды, оның сапасы
... ... ... көрсеткіштер арқылы сипатталады:
1.бастапқы ақпараттың толықтығы (сенімді бастапқы ақпаратпен болжам
... ... ... қамтамасыз ету деңгейі), сонымен қатар болжау объектісінің ауыспалысының ақпараттылығы.
Болжау
... ... ... ауыспалысының мәнін өлшеу сәттерінің өткен шаққа кетуіне қарай, өткен
... ... ... ақпараттылығы азаяды, яғни болжау объектісі туралы ақпаратты дисконттаудың заңдылығы
... ... ... Болжау
... ... ... оның көкжиегін және фонын талдау.
... ... ... Болжау объектісін талдау келесі принциптерден құрылады:
... ... ... ерекшелік, өзгешелік (болжау объектісінің ерекшелігінің талдау процесін есептегенде), 2)
... ... ... оңтайлылық (болжау объектісінің сипаттамаларының өлшеу шәкілін (шкала), өлшемділіктің болжамға
... ... ... тапсырмаға сәйкес рационалды қолдану), 3) талдаудың үздіксіздігі (болжам жасаудың
... ... ... кезеңдерінде талдауға бейім зерттеулерді өткізу).
Болжау объектісінің талдауын, талдау субъектісі
... ... ... асырады – ұйым, зерттеу тобы, маман. Болжамға деген тапсырмаға
... ... ... талдауға мыналар жатады: 1) болжау объектісінің құрылымы (болжау объектісінің
... ... ... құрамы және өзара байланысы); 2) болжау объектісінің динамикасы (оның
... ... ... сипаттамаларын көрсету және бағалау); 3) болжамдық үлгінің адекваттылығы (болжау
... ... ... болжамдық үлгісінің сенімділік пен дәлдігіне сай келу деңгейі).
Болжамға
... ... ... тапсырманы жасау процесінде іске асырылатын болжау объектісінің талдауы –
... ... ... болжам алдындағы талдау, ал бекіту кезеңінен кейінгі талдау, оның
... ... ... болжау объектісінің болжамды мәндерін оның нақты ахуалымен үйлестіру, салыстыру
... ... ... болжамнан кейінгі талдау.
Болжау объектісін талдаумен қатар, мыналар іске асырылады:
... ... ... болжау объектісінің болжамдары көкжиегін талдау (болжамның берілген сенімділігі және
... ... ... үшін болжам объектісінің бекіту кезеңінің шекті мәндерін анықтау); 2)
... ... ... объектісінің болжамды фонының талдауы (болжау объектісінің дамуына және болжамды
... ... ... шарттарына ықпал етуші сыртқы объектілер мен әсерлер жиынтығының талдауы).
Болжау
... ... ... Болжаудың
... ... ... әдістері.
... ... ... фактографиялық әдісі – бұл фактографиялық ақпаратқа негізделген әдіс. Әлеуметтік
... ... ... экономикалық болжауда қолданылатын негізгі фактографиялық әдістер, осы әдістердің қысқаша
... ... ... 2-кестеде келтірілген.
2-кесте.
Болжаудың фактографиялық әдістері.
№ Әдіс Әдістің қысқаша сипаттамасы
1 2 3
1 Авторегрессионды Талдауға және динамикалық қатардың
... ... ... корреляциясын олардың арасындағы уақытша интервалды қолдануға негізделген стационарлы кездейсоқ
... ... ... болжау әдісі.
2 Үйлесімді таразылар Үйлесімді таразылар көмегімен осы сызықтың нүктелерін аппроксимилденген
... ... ... кесінділерін өлшеу.
3 Аргументтерді топтық есептеу Бастапқы динамикалық қатардың бөлшектік аппроксимациясының болжаушы
... ... ... түрлері немесе өлшемдері.
4 Интерполяциялар (болжамдық) Болжау объектісінің дамуының шарттарын және шектеулерін
... ... ... алу арқылы іске асатын аппроксимирлі қызметті таңдау болатын, математикалық
... ... ... аналогия Болжау объектісінің аналогиясы оның дамыған табиғаты бойынша онымен бірдей
... ... ... орнату және қолдану.
6 Математикалық аналогия Табиғаты әртүрлі объектілердің даму процесінің математикалық
... ... ... аналогиясын орнату.
7 Озық ақпарат Ғылыми-техникалық ақпараттың қасиеттерін қолдану қоғамдық практикадағы ғылыми-техникалық
... ... ... іске асырудан озық болу.
8 Патентті Өнер табуды (жаңалықты) және ашылуларды бағалау
... ... ... критерийлер жүйесі бойынша) және олардың динамикасын зерттеу.
9 Икемді құрылым қызметі
... ... ... болжаулар Экстрополяциялық қызметті қолдану, оның түрі мен өлшемдері көптеген ықтимал
... ... ... бастапқы динамикалық қатарын ретроспективті талдау процесінде таңдалады.
10 Жарияланымдық Болжау объектісі туралы
... ... ... бағалау және оларды жариялаудың қозғалысын зерттеу.
11 Регрессионды Ауыспалы – аргументтер мен
... ... ... ауыспалы-қызметтің жиынтығы арасында тұрақты статистикалық байланыстарды талдау және қолдану.
12 Санақтық Болжау
... ... ... сипаттамаларының және олардың санақтық өзара байланыстарының динамикалық қатарларын құру
... ... ... талдау.
13 Факторлы Факторлы санақтық талдау аппаратын немесе оның түрлерін қолдану динамикасында
... ... ... туралы ақпараттардың көпөлшемді аумақтарды өлшеу.
14 Марков шынжырлары Болжау объектісінің бір жағдайдан
... ... ... өту ықтималдығын талдау және қолдану.
15 Дәйектемелік-көрсеткішті Болжау объектісі туралы жарияланым авторларын
... ... ... динамикасын бағалау және талдау.
16 Экспоненциалды жұмсарту, жұқалау(сглаживание). Таразылардың және оның коэфиценттерінің
... ... ... азаюын қолдану арқылы экстраполяциялық қызметті құру.
17 Экстраполяциялар Апроксимиляциялық қызметті таңдау болжау
... ... ... даму шарттары мен шектеулерін есепке ала отырып математикалық экстраполяцияда
... ... ... асады.
Болжаудың сараптық әдістері.
... ... ... Сарапшы – болжау объектісіне қатысты бағалауды қалыптастыру үшін
... ... ... білікті маман. Сарапшы топ – белгілі бір ереже бойынша
... ... ... сарапшылар ұжымы. Болжамның міндетіне қатысты айтылатын сарапшының немесе сарапшы
... ... ... пайымы, пікірі сараптық бағалау деп аталады; бірінші жағдайда «жеке
... ... ... (болжамдық) бағалау», ал екіншіде «ұжымдық сараптық (болжамдық) бағалау» термині
... ... ... Сарапшы кәсіптік білім, интиуция және тәжірибе негізінде болжау объектісіне
... ... ... сенімді, нақты бағалаулар жасау қабілеті оның құзырлылығын сипаттайды. Соңғысы
... ... ... көрсеткіші деп аталатын сандық өлшемі бар. Сарапшы тобына қатысты
... ... ... әділ: сараптау тобының құзырлылығы – бұл сарапшының тұтас пікіріне
... ... ... болжау объектісіне қатысты сенімді, нақты бағалаулар жасау қабілеті; сараптау
... ... ... құзырлылығының сандық өлшемі топқа енетін жеке сарапшылардың құзырлылық көрсеткіштерін
... ... ... негізінде анықталады.
... ... ... Болжаудың сараптық әдісі – сараптау ақпаратына негізделген болжау әдісі.
... ... ... әдісін теоретикалық аспектіде қолданудың құқыққа сай екендігі әдістемелік дұрыс
... ... ... сараптық пайымдаулар ғылымда қабылданған екі критерийлер кез-келген жаңа білімнің
... ... ... қанағаттандыру арқылы дәлелденеді».[3] 3-кестеде әлеуметтік-экономикалық болжамдарды жасау кезінде қолданылатын
... ... ... сараптау әдістерінің атаулары және қысқаша сипаттамалары берілген.
3-кесте
Болжаудың сараптау
... ... ... қысқаша сипаттамасы
1 2 3
1 Дельфилық Бірнеше турда сарапшыларға тәуелсіз, жасырын сұрақ қою
... ... ... сараптау тобының келісілген бағалауын анықтау, ол сарапшыларға алдыңғы турдың
... ... ... хабарлау қарастырылады.
2 Жеке сараптау бағалауы Ақпарат көзі ретінде бір сарапшының бағалауын
... ... ... сызбасы бойынша сарапшымен болжам жасаушының әңгімесі негізделген сараптық бағалаудың
... ... ... ұжымдық бірлесуі Белгілі бір ережелермен бекітілген нақты проблеманы бірлесіп шешу
... ... ... сарапшылардың шығармашылық іс-әрекетін ынталандыруға негізделген:
1)Идеяларды бағалауға тыйым салу;
2)Бір баяндаудың
... ... ... шектеу;
3)Алдыңғы идеяны дамытушы сарапшының баяндауының басымдығы;
4)Одан кейінгі кезеңдегі идеяларды
... ... ... идеяларды жүйелеу. Идеяларды ұжымдық бірлесу әдісі негізінде идеялардың басқарылатын
... ... ... деструктивті салыстырылған бағалау, ынталандырылған бақылау және т.б. әдістер.
5 Ұжымдық
... ... ... бағасы Топқа енетін сарапшылар шығарған тәуелсіз жеке бағалауларды өңдеу арқылы
... ... ... тобының жалпыланған бағалауын айқындау.
6 Матрицалық Жеке аспектілердің байланыстарының сараптау бағаларының
... ... ... түсіндіру.
7 Морфологиялық матрица Морфологиялық әдісті қолданатын болжаудың матрицалық әдісі.
8 Морфологиялық Болжау объектісінің құрылымын
... ... ... және оның элементтерінің түрлі мәндерін, осы мәндердің кейінгі үйлесімді
... ... ... таңдау мен бағалау.
9 Болжамды сценарий құру Фонның түрлі болжамдарында болжау
... ... ... жағдайының жүйелілігін орнату.
10 Эфристикалық болжам Болжам үлгісінің эвристикалық амалдарымен логикалық талдауды
... ... ... арқылы сараптау бағалауларын іздеу ағашын құру және кесу.
11 Сараптау комиссиялары Объекттің
... ... ... аспектілері бойынша болжамдарды сарапшы тобының бағалауына сай жасалған бүтін
... ... ... біріктіру.
Верификация әдістері.
... ... ... Верификация, верифицируемдік принципінен шығатынындай – бұл болжамдардың сенімдікті, дәлдікті
... ... ... негіздеуді тексеру.
4-кесте.
Болжамдар верификациясының әдістері.
№ Верификация Оның қысқаша сипаттамасы
1 2 3
1 Инверсті Бұл мына жол
... ... ... болжамды верификациялау:
-болжамдық ретроспекция кезеңіндегі болжамдық үлгінің адекваттылығын тексеру.
2 Консеквентті -алдын ала
... ... ... болжамды аналитикалық немесе логикалық шығару.
3 Жанама -басқа жасаушылар алған болжамдармен
... ... ... бойынша қарсыластың сыни ескертулерін жоққа шығару.
5 Қайта сұрау - сарапшыларды сұрастыруды
... ... ... тура - оны басқа әдіспен қайта жасау.
7 Қателіктерлі есепке ала отырып -
... ... ... ұдайы қателерінің көздерін табу және шығару.
8 Сарапшымен -Біліктілігі жоғары сарапшының бағалауларымен
... ... ... дамудың макроэкономикалық сценариін жасау.
... ... ... Макроэкономикалық сценарий жасаудың блок-сызбасы.
... ... ... Әлеуметтік-экономикалық дамудың болжамын жасау
... ... ... дамуының макроэкономикалық сценариін құруды қарастырады. Сценарий болжаудың барлық кезеңдерінде
... ... ... және жалпы түрде 5-кестеде көрсетілген прцедуралар блогын қосқанда.
5-кесте
Макроэкономикалық
... ... ... жасаудың блок-сызбасы.
№ Болжау кезеңдері Макроэкономикалық сценарий жасаумен байланысты процедуралар.
1 2 3
1 Болжам алдындағы бағдар Теоретикалық
... ... ... әдістемелік алғышарттарды таңдау (пікірталассыз), сонымен бірге жұмысшы гипотезасын таңдау.
2 Болжамға
... ... ... тапсырманы жасау
3 Болжамдық ретроспекция Жүйеленген суреттеуді құрастыру.
4 Болжамдық диагноз Математикалық аппаратты таңдау,
... ... ... заңдылықтарын шығару.
5 Болжамдық проспекция Сценарийдің сандық сипаттамаларын алу, қорытындыларды қиыстыру.
6 Болжам верификациясы Қорытындылардың
... ... ... тексеру.
7 Болжамды түзеу
Сценариді жасау, қиыстыру
Верификациялық синтез негізінде
8 Болжамдар синтезі
Болжамдарды жасауда қолданатын
... ... ... көрсеткіштер.
Әлеуметтік көрсеткіштер.
Адам дамуының көрсеткіші.
... ... ... Негізгі әлеуметтік индикатор – адам дамуының
... ... ... (АДК) болып табылады – білім деңгейінің, кірістердің және өмір
... ... ... ұзақтығының көрсеткіштерінің орташа арифметикалығын білдіретін өмір деңгейінің жалпылаушы көрсеткіші.
... ... ... жоғарғы көрсеткіштері бар (Ресей, Қытай және Үндістаннан басқа) әлемнің
... ... ... елдері берілген, максималды мыналар болып табылады: а) АДК=0,960 (Канада);
... ... ... Өмір ұзақтығының күтілетін индексі =0,91 (Жапония); в) Халықтың білім
... ... ... көрсеткіші = 0,99 (Канада); г) Шын ВВП-ның адам санына
... ... ... индексі = 0,99 (Австрия, Австралия, Бельгия, Ұлыбритания, Германия, Дания,
... ... ... Нидерланды, Норвегия, АҚШ, Финляндия, Франция, Швейцария, Швеция, Жапония)[4].
... ... ... Адам дамуының көрсеткішін
... ... ... көрсеткіштер.
... ... ... ұзақтығының көрсеткіші. Негізгі көрсеткіштері;
1) Халықтың үй жағдайлары: а)
... ... ... үймен орташа қамтылуы (жалпы алаңның м тұрғынға); б) Үй
... ... ... (Мысалы, елдімекендерді су құбырымен қамту деңгейі); в) Үй алуға
... ... ... тұрған отбасы санының таза салмағы оның ішінде жыл аяғындағы
... ... ... саны (пайызбен алғанда);
2) денсаулық қорғау: а) дәрігерлер және
... ... ... медициналық персонал саны; б) халыққа амбулаториялық жәрдем беруші дәрігерлік
... ... ... саны және осы мекемелердің қуаты; в) әйелдерге ақыл-кеңес беру
... ... ... және балалар емханаларының саны; г) аурухана мекемелерінің саны;
... ... ... аурухана орындарының, төсектерінің саны; е) төсек - орнының қорын
... ... ... (терапевттік, онкологиялық және т.с.с. аурулар); ж) өндірістегі зақым деңгейі;
... ... ... еңбекті қорғауға, қоршаған ортаны қорғауға қатысты іс-шараларға деген шығындар;
... ... ... кезеңдік медициналық бақылаудағы тұлғалар саны; к) диспансерлік бақылауда тұрған
... ... ... саны; л) уақытша жұмысқа қабілетсіз (жеке себептерге байланысты); м)
... ... ... ауру деңгейі: ішімдікке әуестік, нашақорлық, қатерлі ісіктер; н) туризм
... ... ... демалысты дамыту (санаторийлер, демалыс пен туризм мекемелерінің, жазғы сауықтыру
... ... ... адамдарға арналған қонақүйлер саны; жолаушыларды туристік және саяхаттық таныстыру
... ... ... тасымалдау; спорттық құрылыстар саны және сұлбасы);
3) халықтың азық-түлікті
... ... ... және тамақтың құндылығы;
4) қоғамдағы қылмыс жағдайы.
Халықтың білім
... ... ... көрсеткіші. Негізгі көрсеткіштер:
1) мектепке дейінгі мекемелер саны;
2) балаларды мектепке
... ... ... мекемелермен қамту;
3) мектепке дейінгі балалар саны;
4)мектепке дейінгі мекемелердегі балаларды
... ... ... қамтамасыз ету;
5) білім беру мекемелерінің саны: а)кешкі орта білім
... ... ... мектептер; в)кәсіби – техникалық оқу орындары; г)мемлекеттік орташа арнайы
... ... ... орындары; д)мемлекеттік жоғарғы оқу орындары; е)басқа білім беру мекемелері;
6)
... ... ... бері мекемелерінде оқитындар саны;
7) білім беру мекемелеріне абсолютті мәнмен;
... ... ... халық қабылдау;
8) мамандар шығару (абсолютті мән; 10000 халық).
... ... ... Шын ВВП деңгейінің
... ... ... санына деген көрсеткіші. Негізгі көрсеткіш – шын ВВП-ның көлемі.
Болжамның
... ... ... тараған эксперттік әдістері.
Коллективтік зерттеу әдістері – эксперттердің қойылған мәселені
... ... ... нәтижесіне ортақ, жалпы көзқарасын білдіреді. Бұл әдістерге келесілерді топтастыруға
... ... ... – ашық талқылау әдісі. (комиссия әдісі)
2) “Миға шабуылдау әдісі” немесе
... ... ... ету әдісі”.
3) “Сот әдісі”.
4) Дельфи әдісі.
1) Комиссия әдісі – қаралып жатқан мәселе
... ... ... бірегей пікірді қалыптастыру мақсатында жалпы талқылау (дискуссия) жүргізу. Бұл
... ... ... қолданылуының мысалы ретінде – негізгі тауар нарығында әрдайым жүйелі
... ... ... жүргізіліп отыратын коньюктуралық жиналысты атап өтуге болады. Қаралып жатқан
... ... ... анық және қысқа қалыптастырылған болуы қажет. Мысалы әлемдік бағаларды
... ... ... мерзімді (коньюктуралық) болжамдауда эксперттер үшін келесі мәселелер туындауы мүмкін:
... ... ... халықаралық тауарлық келісім қорытындысы бойынша немесе экономиканы мемлекеттік реттеу
... ... ... белгілі бір тауарға әлемдік бағаның кенеттен өсуінін күтуге болады
... ... ... б) қазіргі таңда коньюктура максимум (немесе минимум) деңгейде деп
... ... ... болады ма немесе келешекте керісінше жағдайды күтуге болады
... ... ... в) белгілі бір дәстүрлі емес сатып алушының әлемдік нарыққа
... ... ... зерттеліп жатқан тауарларға әсері бар ма, болса қандай? –
... ... ... сұрақтар туындайды.[5]
... ... ... Коммисиялық әдісті қолдану – бұл қарастырылып отырған мәселеге коллективтік
... ... ... қалыптастырады, жеке эксперттердің субъективтілігі мен қайта алдын алуды болдырмайды.
... ... ... Бірақ “комиссиялық
... ... ... белгілі кемшіліктерге ие, бұл әдісте беделді эксперттердің пікірі қабылданады
... ... ... қалған тұлғалардың пікірі жасырын қалып, беделді эксперттердің пікірі қабылданады.
... ... ... мұндай жағдай екі-үш “мықты” тұлғалар арасында болады да, қалған
... ... ... пікірі қалып қояды. Ал кейде керісінше, алдын-ала айтылған көпшіліктің
... ... ... аса алмай, эксперт көпшілік пікіріне қосылуға мәжбүр болады., ал
... ... ... пікірі жасырн қалады.
... ... ... Комиссиялық әдістің кемшіліктерін жоюдың бір түрі – миға
... ... ... жасау (миға әсер ету әдісі б. т. ойдық генерациялық
... ... ... әдіс және қойылған бағаға топтық қарау әдісі деп аталады).
... ... ... әдістің ерекшелігі мәселені қарағанда айтылған пікірге ешқандай сын
... ... ... баға айтылмайды. Миға шабуыл жасау әдісі негізгі екі мәселені
... ... ... болып табылады: Олар 1) жаңа ойды генераторлау, және ұсынылған
... ... ... анализ жасау мен бағалау. Осыған сәйкесінше екі түрлі топ
... ... ... болады: генераторлар тобы мен аналитиктер тобы. Ойдың генераторлар тобы
... ... ... адамнан немесе одан да көп адамнан тұрады. Бұл топтың
... ... ... адамдар талқылайтын мәселенің мамандары болуы міндетті емес, олар
... ... ... тапсырманы түсінсе болғаны. Топтың мүшелері мәселені шешуде және жеке
... ... ... топтық қызығушылығы болиауы керек.
... ... ... Миға шабуыл жасау әдісін қолданып жиналыс жүргізерде
... ... ... негізделінеді. Сәйкесінше, мұндай жиналыс жасау келесідегідей жүргізіледі: барлық қатысушының
... ... ... тек анық табылып отырған мәселеге аудару, сонымен қатар кез-келген,
... ... ... оның практикалық құндылығы күдікті идеяларға да мән беру керек,
... ... ... идея айтпау керек. Мұндай шарттар қатысушылардың талқылау жасауына еркіндік
... ... ... “Миға шабуыл жасау” жағдайы экспертиза қатысушыларының шығмаршылық ойлау қабілетін
... ... ... осыған орай жаңа идеялардың туындауына алып келеді.
... ... ... “Миға шабуыл жасауда” жүргізуші
... ... ... еркін шығармашының еркін ойды айтуды және сын болжауын қадағалайды.
... ... ... жүргізушінің алғы сөзімен ашылып, ол таралатын мәселемен таныстырып және
... ... ... шешілу қажеттілігін айта отырып, жиналыс ережесін еске түсіруі қажет.
... ... ... бұл ережені көрінетін жерге іліп қоюы қажет). Жүргізуші содан
... ... ... ойды ортаға салуды ұсынып, өзі бір- екі ой айтады.
... ... ... Жүргізуші айтылған ойлар тобын жүйелеп, жиналыстың дұрыс жүргізілуін қадағалап
... ... ... Егер жиналыстың жиналыстың мүшелері шамадан көп болса, екі топқа
... ... ... Миға
... ... ... жасау әдісі қазіргі кезде шешім қабылдау мен оған талдау
... ... ... кеңінен қолданылады. Бұл ұйымда эксперт жасағанда зерттеушілердің алдында кездесетіндігімен
... ... ... Бұл әдістің жетістікті болуы басқарушыға байланысты. Ол барлық ережелердің
... ... ... қадағала, дискуссияны жетілдіруі қажет. Мұндай тұлғаны табу өте қиынға
... ... ... Сот
... ... ... – бұл эксперттер коллективтері жұмысының сотпроцесі ережелерімен сәйкес жүргізілуі.
... ... ... әдісті қолданғанда екі түрлі көзқарасты эксперт топтарының болғанында өте
... ... ... болады. “Ісі қаралушы “ болып талданатын мәселе табылады. Бұл
... ... ... дұрыс шешілуіне қызығушылық танытқан адамдар тобы сот пен сот
... ... ... ролін атқарады. Эксперттер тобының көзқарасына қарсы шыққан көшбасшылар прокурор
... ... ... қорғау орнында болады. Күәгерлер ролін әр түрлі фактілер, әдебиет
... ... ... эксперимент нәтижелері мен эксперттер атқарады. “Қорғау” өзінің идеясын қорғаса,
... ... ... оны сынап, кінәләйді. Содан кейін сәйкесінше бұл екі жақ
... ... ... ауыстыруы мүмкін. Ал “сот” талқылау жүргізіп және ақырғы шешім
... ... ... Дельфи
... ... ... - өз ойын ежелгі грек қаласы Дельфи мен оның
... ... ... болашақты болжау ерекшелігімен байланыстырылады. Ең алғаш рет бұл әдіс
... ... ... ғылыми-техникалық болашақтағы болжау мақсатында РЭНД Корпорейшн зерттеу ұйымының ғалымдары
... ... ... Н.Дольки және Т. Гордон қолдады. Дельфи әдісі топтық көзқарасты
... ... ... ретімен жүретін процедуралар. Бұл әдіске тән қасиеттер: 1) арнайы
... ... ... арқылы алынған жауаптың анонимділігі. 2) реттелінетін қайта байланыс, экспертизаның
... ... ... бірнеше турлы сауалнама. 3) топтық есеп статистикалық әдістің
... ... ... алынады. Бірнеше турлы сауалнама жүргізуде, жеке тұлғалардың пікірін эксперттің
... ... ... жақындату мүмкіндігі болады. Мысалы, эксперттер басқа эксперттердің анонимді жауабымен
... ... ... арқылы, оның шешім қабылдауына әсе етуге болады.
... ... ... Дельфи әдісінің негізінде келесідегідей
... ... ... қамтылуы қажет: 1) анкетада қойылған сұрақтарға сандармен жауап беру
... ... ... 2) баға беруде эксперттер жеткілікті деңгейде ақпаратпен қамтылған болуы
... ... ... 3) әр сұрақтың жауабы экспертпен негізделген болуы керек.
... ... ... Дельфи әдісі бойынша
... ... ... жұмысы келесі алгоритм бойынша құрылуы керек: 1) тапсырманы қалыптастыру;
... ... ... әр эксперттің пікірінің ашылуы; 3) бар пікірді ашу; 4)
... ... ... талқыланған пікірді ашу; 5) эксперттер арасында келіспеушілік пікірлердің қалыптасуы;
... ... ... пікірлердің келіспеушілік себептерін анықтау; 7) эксперизаға қатысушыәрбір экспертке экспертиза
... ... ... мен пікірлердің қайта реттелінген нәтижесімен таныстыру; 8) әр эксперттің
... ... ... пікірінің талдауымен таныстыру, оның өзгеруі немесе сол күйінде қалуы;
... ... ... қалыптасқан пікірді ашу.
... ... ... Әдетте екі-үш раунд жүргізу жалпы ортақ пікірді қалыптастыруға
... ... ... саналады.
... ... ... ... ... ... Әлеуметтік болжам - әлеуметтік теорияға көзқарас, онда
... ... ... тарихи тенденциялардың ықтимал жүзеге асуын нобайлап белгілеу әрекеттері жасалады.
... ... ... классикалық мысалы Даниель Беллдің “The coming of Post Industrial
... ... ... (1973) атты еңбегі, онда “A Venture in Social
... ... ... деген тақырыпша бар. Белл өзінің батыл ойларын жекелеген
... ... ... іс жағдайы жөнінде болжам айту ережелеріне белгілі бір пошым
... ... ... әрекеттерінен бөліп қарайды. Ал әлеуметтік болжам тек ықтималдықты нобайлауға
... ... ... және ол “заңдылық және оқиғалардың қайталап көрінуі” бар жерде
... ... ... немесе бағыты “статистикалық уақыт серия шеңберінде анықталуы мүмкін” тенденциялар
... ... ... жерде немесе “олар тарихи тенденциялар ретінде тұжырымдала алатын жерде”,
... ... ... ықпал ететін адамдар тарапынан парасаттылықтың жоғары дәрежесін топшылауға болатын
... ... ... мүмкін болады. Бұл шарттарға ілуде бір ғана қол жететіндіктен,
... ... ... мойындайды Белл, әлеуметтік болжамдар көбінесе жасалатын қысымды дәлелдей түсумен
... ... ... оның шеңберінде белгілі бір шешімдердің нәтижелерін болжау емес, кейбір
... ... ... шешімдерді ғана тиімді қабылдауға болады. [6]
Әлеуметтік жұмыстың әдіснамасы және
... ... ... маңызы.
Әлеуметтік жұмыс біздің еліміз
... ... ... салыстырмалы түрде ғылыми-тәжірибелік іс-әрекеттің жаңа аймағы болып табылады және
... ... ... оның көптеген аспектілері теориялық жағдайда әлі де болса “даулы”
... ... ... күйінде қалуда. Сондықтан да әлеуметтік жұмытың әдістерін анықтау, оның
... ... ... және мазмұнды сипаты үнемі ғалымдар мен практиктердің талқылау пәні
... ... ... табылуы кездейсоқ емес.
Жалпы
... ... ... мағынада әдіс – философиялық және ғылыми білім жүйесінің негізделуі
... ... ... құрылу тәсілі, сонымен қатар болмыс, шындықты меңгерудің теориялық және
... ... ... операциялары мен амалдардың жиынтығы. өзінің генетикалық тамырымен әдіс адамның
... ... ... қызметінен туындайды, оның тәсілдері шындықтың зыңдарына тиесілі болуы керек.
... ... ... барысында ойлау әдісінің дамуы мен дифференциясы әдіс туралы ілімге
... ... ... әдіснамаға алып келді. Әдіснама – теориялық және тәжірибелік іс-әрекетті
... ... ... мен ұйымдастырудың тәсілдері мен принциптер жүйесі, сонымен қатар, осы
... ... ... жайлы ілім.
Әдіснамалық ғылымның
... ... ... практикалық іс-әрекетті жүзеге асырудың және білім алудың тәсілі ретінде
... ... ... әдіс туралы ілім жатыр. Әдіснамалық талдау объект туралы білім
... ... ... қалайша мүмкін, объект туралы қорытындылардың негізділігі мен білімнің дұрыстығын
... ... ... әдістер қамтамасыз етеді, объектінің табиғатына білім алудың қанай поцедуралары
... ... ... дегн сұрақтарға принципиалды жауаптар беруге негізделген.[7]
... ... ... Қазіргі уақытта әлеуметтік жұмысты әдіснама тұрғысынан үш
... ... ... қарастыруға болады:
1.
... ... ... жұмыс ғылым ретінде;
2.
... ... ... жұмыс практикалық іс-әрекет түрі ретінде;
... ... ... 3. Әлеуметтік жұмыс оқу пәні ретінде;
... ... ... Әрине, әлеуметтік жұмыс әр аспектіде әртүрлі
... ... ... көрінеді және әртүрлі әдістер мен көзқарастар, бағыт- бағдарларды қолдануды
... ... ... етеді. Егер әлеуметтік жұмыстың ғылми пән ретіндегі басты мақсаты
... ... ... әлеуметтік шындықты тану болса, онда ол практикалық іс-әрекет ретінде
... ... ... ақиқаттың түрленуімен байланысты.
1.2. Болжамның категориялары
... ... ... әдіснамалық талдау ғылымның объектісі мен пәнін белгілеуді, түсінік категорияларының
... ... ... және жалпы заңдылықтарды, зерттеуді ұйымдастырудың принциптері мен әдістерін анықтауды
... ... ... Ғылымның объектісі мен пәні зерттелінетін құбылыстардың шекарасын, нақты ғылымның
... ... ... ғылымдардың жүйесіндегі орнын анықтайды. Қандай да бір ғылымның объектісі
... ... ... зерттеуіне беріліп отырған ғылым бағытталған ақиқаттың ( табиғи және
... ... ... ) бір жағы үғындырылады. Сонымен қатар ешқандай ғылым саласы
... ... ... объектісін түрлі себептерге байланысты толығымен сипаттай алмайды. Осыған орай,
... ... ... нақты ғылымдар өзінің қарастыратын сферасын шектеуге мәжбүр. Кез -
... ... ... ғылым объектіге ол қалыптасқан дәстүрге қатысты бағыт - бағдарында
... ... ... Сондықтан ғылымның объектісінен пәнді ажыратады. Ғылымда зерттеу объектісі қай
... ... ... көрсетілген, соған орай, сол ғылымның пәні объектісінен ажыратылады. Ортақ
... ... ... пікір бойынша, әрбір ғылымның пәні - ол, таңдамалы түрде
... ... ... объективті қүбылыстың бір салада зерттелінуі.
Ғылымнын пәнін анықтау -сол ғылымның
... ... ... аймағында жеткен дәрежесіне және әлеуметтік практикасының дамуымен байланысты. Егер
... ... ... ғылымға тэуелсіз пайда болса, ал пән сол ғылыммен бірге
... ... ... сол ғылымның категориялар жүйесінде тіркелінеді.
Осыған сэйкес, ғылымның объектісі мен
... ... ... таңдалуы элеуметтік жұмыстың теориясы мен практикасының мазмүнына әсерін тигізеді.
... ... ... жүмыстың теориясы үшін оның нақты айқындалуына ықпалын тигізетін бағыттардың
... ... ... тэн болып табылады.
В «Словаре-справочнике по социальной работе» ( 2000г
... ... ... отмечается:...Объектом исследования социальной работы является процесс связей,взаимодействий способов и
... ... ... регуляции поведения социальных групп и личностей в обществе. Предметом
... ... ... работы как самостоятельной науки являются закономерности, обусловливающие характер и
... ... ... развития социальных процессов в обществе.
«Основы социальной работы» ( 1999г
... ... ... [8] деген еңбекте көрсетілгендей: «Әлеуметтік жұмыстың объектісі - басқа
... ... ... көмегіне мұқтаж адамдар, қарттар, зейнеткерлер, мүгедектер, ауыр сырқаттар, балалар,
... ... ... өмірлік жағдайға түскен адамдар, теріс жолға түскен жасөспірімдер және
... ... ... .».
Әлеуметтік жүмыстың объектісі мен пәні, бір жағынан, практикалық әлеуметтік
... ... ... бағыттарымен негізделген, екінші жағынан, әлеуметтік жүмыстың теориясы мен практикасының
... ... ... мен шекарасына әсерін тигізеді. Объект пен пән тұрғысынан алынған
... ... ... құрылымдарға қарамастан бұлар бір - біріне үқсас. Қазіргі жағдайда
... ... ... жұмыс көмекке аса мұқтаж адамдарға әлеуметтік көмек шегінен шығып,
... ... ... туралы теориялық білімді игеріп, сол адамның әлеуметтік жағдайын түзеуге
... ... ... Ғылыми білім аясындагы әлеуметтік жұмыстың әдістері
Әлеуметтік жұмыста объектіні тану
... ... ... қолданылатын объективті ғылыми білімнің қалыптастыру әдісі басқа ғылымдарда қолданылатын
... ... ... білім алу жолдарына қатаң қатынас бар. Олардың жеткілікті қатал
... ... ... бар. Алынған білім объективті ғылыми талаптарын қанағаттандыру үшін, ғылымда
... ... ... тыс білім болмайды : егер қүбылысты зерттейтін ғылымда эдіс
... ... ... ол туралы ғылыми білімнің де болмағаны.
Қазіргі кездегі ғылыми әдістер
... ... ... көп түрлілігі, қоршаған элемді зерттейтін білімдер жүйесІнің көптігіне байланысты
... ... ... отыр. Осыған сәйкес классификацияның негізіне алынған әдістер зерттеудің қасиетіне
... ... ... таңдалады. Олар: қолдану ортасы, қызметтің мазмүны мен мінезі т.с.с.
... ... ... жұмыста әдістердің орны мен рөлі маңызды орын алады, классификация
... ... ... деңгейі әлеуметтік жүмыс теориясы мен практикасының түріне байланысты. Осының
... ... ... әдістер жалпы ( философиялық ) әдіс, жалпы ғылыми жэне
... ... ... ғылыми әдістер деп бөліп қарастырылады.
1. .Жалпылама немесе философиялық әдіс
... ... ... субъектінің түрлі қызмет түрлерінде дүниетанымдық және әдістемелік бағыттарының бірыңғайлылығымен
... ... ... Жалпылама әдістердің тарихи танымда екі түрі бар: диалектикалық және
... ... ... Бүл жалпы философиялық әдістер. 19 ғасырда метафизикалық әдіс диалектикалық
... ... ... ығыстырыла бастайды. Сонымен қатар әрбір құбылыс пен оқиғалар өзінің
... ... ... мен дамуына байланысты зерттелінеді.
2. Жалпы гылыми әдіс қызметтің көп
... ... ... қолданылады. Сонымен қатар әлеуметтік жұмыста да. Олар барынша кең
... ... ... аралық спектрде қолданылады. Жалпы ғылыми әдістердің классификациясы ғылыми таным
... ... ... тығыз байланысты.
Ғылыми таным екі деңгейде: эмпирикалық жэне теориялық деп
... ... ... Ғылыми танымның эмпирикалық деңгейі шын мәнінде бар, сезілетін проблемаларды
... ... ... ерекшеленеді. Осы деңгейде түрлі бақылаулар мен эксперименттер арқасында объект
... ... ... ақпарат жинақталады. Барлық қабылданған ақпараттарды кесте, графика, сызба түрінде
... ... ... Ғылымда жалпы ғылыми негізгі екі эмпирикалық әдістерді айқындау қабыданған
... ... ... бақылау жэне эксперимент.
Бақылау.
Ғылыми таным ақиқатты бейнелеудің тәсілі ретінде адам
... ... ... - әрекеттінің аясы мен табиғат қүбылыстарының ерекшеліктерін қабылдау қарастырады.
... ... ... мағынада айтар болсақ, әрбір эмпирикалық зерттеудің кез - келген
... ... ... объектінің өзгешелігі мен өзгерістерін қарастыру мақсатымен оны бақылаудың
... ... ... элементтерін құрайды. Алайда,
... ... ... мынадай дәстүр
қалыптасқан : ол басқа
... ... ... ерекше әдіс, ол өзін - өзі бақылау мен бақылауды
... ... ... Әлеуметтік жүмыста бақылау түсінігіне, индивидтің жеке ерекшеліктерінің зерттелуі және
... ... ... көрінуі жатады.
Эксперимент - ғылыми танымның басты әдісі. Сонымен қатар
... ... ... жэне психологиялық зерттеулердің себеп - салдарлық тэуелділіктерін анықтауда жэне
... ... ... жүргізуге қолайлы жағдайдың орнатылуы. Бақылауға қарағанда эксперимент шындықты танудың
... ... ... жолы. Оның ерекшелігі зерттеуші кез - келген уақытта зерттеуге
... ... ... алады. Егер пассивті бақылау мынадай сұрақтарға жауап ала алса
... ... ... «қандай жағдайда?» ал экспериментте «неге осылай
... ... ... жатыр?» деген сұраққа жауап аласыз.
Ғылыми зерттеудің теориялық деңгейінде логикалық
... ... ... іске қосылады. Бұл деңгей зерттеу құбылысының терең заңдылықтарын ашуға
... ... ... береді.
Ғылыми абстракция әдісі таным процесінде сыртқы құбылыстардың дерексізденуін және
... ... ... терең маңызын анықтайды. Осы әдіс негізінде танымныц екі сатысы
... ... ... нақты анализ бен эмпирикалық материалды алудан басталады.
Мұнда жалпы ғылыми
... ... ... анықтамаларды бөліп көрсетеді.
- танылған құбылыстардың негізінде жаңа қүбылысты
... ... ... жолы
шығады. Бүл абстракциядан нақтыға шығудың жолы.
Анализ бен синтез әдісі.
Талдау
... ... ... зерттелініп отырған қүбылыс, процесс құрамдас бөліктерге бөлініп, эрқайсысы жеке
... ... ... зерттелінеді. Анализ нэтижесін жалпылай қарастырып, синтез арқылы әлеуметтік процесс
... ... ... бірыңғай ғылыми портрет жасайды.
Индукция мен дедукция әдісі.
Индукцияның көмегімен дара
... ... ... зерттеуден жалпы қорытындыларға ауысу қамтамасыз етіледі. Дедукция арқылы жалпы
... ... ... жекеге ауысады.
Әлеуметтік жүмыстың технологиясы кеңінен алғанда өзіне элеуметтік даму
... ... ... теориясын, эдістердің бірыңғайлылығы мен эдістемелердің көптігін көрсетеді.
Тарихи
... ... ... Тарихи зерттеулер пайда болу мен қалыптасудың
... ... ... уақыт контекстіндегі элеуметтік заңдылықтарын көрсетіп қана қоймай, процесте эрекет
... ... ... отырған элеуметтік күштер мен проблемаларды анықтау болып табылады.
... ... ... Қарапайымнан күрделіге өту әдісі.
Әлеуметтік
... ... ... күрделі жэне қарапайым әлеуметтік кұбылыстардың жиынтығынан тұрады. Әлеуметтік дамуда
... ... ... құбылыстар жоғалмайды, олар күрделі жүйенің элементтеріне айналады. Күрделі элеуметтік
... ... ... ғылыми таным аспектісінен негіз алып, одан да айқын анықтама
... ... ... Осыған орай қарапайым элеуметтік процестен күрделі процеске айналу, ойлаудың
... ... ... нақтыға көшу.
Сандық және сапалық
... ... ... анализ бірлігі.
Бұл әлеуметтік қатынасты тану эдісі болып табылады. Әлеуметтік
... ... ... әлеуметтік процестердің сапалық жағын ғана анықтаумен шектелмейді. Олар сандык
... ... ... да зерттейді және танылған әлеуметтік қүбылыстар сапалы түрде анықталған
... ... ... көрініс табады. Мысылы, процестер құрылымының өлшемі элеуметтік дамудың көрсеткіштерін
... ... ... ғылыми әдістерге статистикалық әдісті жатқызуға болады. Математикалық есептеулермен алынған
... ... ... дұрыстығына көз жеткізуге болады.
Жеке арнайы гылыми әдістер - шынайы
... ... ... жеке облыстарының өзгерулерін танудың спецификалық жолы, нақты білім жүйесіне
... ... ... болады. Мысылы, әлеуметтануда - социаметрия әдісі, математикада -коррелляциялық анализ
... ... ... Осы әдістер сәйкестендіріліп әлеуметтік жұмыс проблемаларын шешуге қолданылады.
М.Г.Зайнышевтың айтуы
... ... ... отандық және шетелдік әлеуметтік жұмыс практикасында ғылыми зерттеудің тәсілдеріне
... ... ... әдістердің қолданылмағанын айтады. Кейбір авторлар бір ғана іс-әрекеттің жүйесін
... ... ... деп атайды, басқалары техникасы, кейбіреулері-әдістеме, кейде әдіснама деп атайды
... ... ... әлеуметтанушы В.А.Ядов бұл терминдердің мәнін былай ашады : әдіс
... ... ... мәліметтерді талдаудың негізгі жолы; техника - әдісті қолдану барысындағы
... ... ... тиімді пайдаланудың тәсілі; әдістеме -техникалық тәсілдердің қолдануы және олардың
... ... ... жүруі; процедура-барлық операциялардың реттілігі, зерттеуді ұйымдастырудың жэне жүргізудің жалпы
... ... ... Мысалы, қоғамдық пікірді әлеуметтанушы зерттеу барысында мәлімет жинау әдісі
... ... ... анкетаны қолданады. Түрлі себептерге байланысты сұрақтардың бір бөлігін ашық
... ... ... бөлігін жабық түрде құрастырады. Осы екі тәсіл анкеталық сұраудың
... ... ... құрайды. Сұрақ парағы яғни алғашқы мәлімет жинау құралы, респондентке
... ... ... ережелер бұл жағдайда әдістемені құрайды.
Ғылыми зерттеулер көмегімен практик-мамандар олар
... ... ... әдістер өз нәтижесін беруде ме, қойылған мақсаттарына жетуде ме,
... ... ... анықтай алады. Зерттеулер
... ... ... жұмыскердің өзімен де
... ... ... социологтармен де жүргізіледі. Бірақ та әлеуметтік жұмыскерлер зерттеуді өз
... ... ... жүргізуді тиімді деп мойындауда. Зерттеу практикалық араласудың қандай типі
... ... ... жағдайда нәтижелі болады.
Әлеуметтік жұмыс пәнаралық білімнің облысында пайда болып
... ... ... ( медицина, биология т.с.с. ) әлеуметтік-гуманитарлық
бағыттағы ( әлеуметтану, психология,
... ... ... ) әрқайсысында жеке
әдістер қолданылады. Олардың мақсаттарына байланысты әдістер мен
техникалар қолданылады. Жеке әдістердің
... ... ... анкета, контент-анализ, эксперттік әдістер, тестілеу, фокус— групп әдісі және
... ... ... әдістердің өнімділігін зерттеу жатады.
Әлеуметтік жүмыстың
... ... ... практикалық қызмет ретіндегі әдістері
Әлеуметтік жұмыстың әдістерінің классификациясы практикалық іс
... ... ... тұрғысынан қарағанда күрделі және аз зерттелген проблема. Кәсіби іс
... ... ... әрекет эдістерінің классификациясы - әлеуметтік жұмыстың ғылыми үйымдастырудың маңызды
... ... ... Алайда әдістерді талдау мен сипаттау, олардың мазмұнды дифференциациясы арнайы
... ... ... тек қалыптасу деңгейінде. Егер әлеуметтік жүмыстың анализі білімнің ғылыми
... ... ... ретінде гуманитарлы танымның әдіснамасына сүйенетін болса, онда әлеуметтік жұмыскерлердің
... ... ... - эрекетінің тәжірбиесінің әдіснамалық негізделуі басқа бағыттар мен жағдайларды
... ... ... етеді.
Кез - келген ғылыми ұйымдастырылған теориялар мен тэжірбиесіндегі әдіснамалық
... ... ... негізгілердің бірі болып табылады. Ғылымда әрқашан кәсіби қызметте қойылған
... ... ... мен соған жету әдістерін айқындап алған жөн. Егер әлеуметтік
... ... ... қолданылатын әдістер мен құрамдас пәндерде қолданылатын әдістер ұқсас болса,
... ... ... қызмет әдістері мүлде басқа сапалық типте болады. Дәл кәсіби
... ... ... мен оларға жету жолдарының өзі әлеуметтік жүмысқа дербес мамандық
... ... ... береді.
Ғылымда қызмет әдісі осы әдісті іске асыру жолы ретінде
... ... ... қойылған мақсатқа жеткізеді. Адамзатпен түрлі қызмет эдістері жиналған. Бірақ
... ... ... үздіксіз тапсырмалардың күрделенуі жаңа түрлерінің пайда болуы, оларды шешу
... ... ... жаңартуға соғады. Бұл пікір элеуметтік жүмысқа тікелей байланысты.
Жалпы ғылымда
... ... ... жұмыстың келесі әдістері қалыптасқан :
1. Социологиялық әдістер
... ... ... алғашқы ақпарат рөлін орындайды. Онсыз практикалық
... ... ... жүмыста анализ жасау мүмкін емес.
2. Әлеуметтік жүмыстың педагогикалық әдісі:
• Сананың
... ... ... әдісі;
• Іс-эрекеттің қалыптасу әдісі;
• Қолдау мен сегу әдісі;
• Түлғаның үжымдық қызметке ену
... ... ... өте киындайтын қызметке бейімделу әдісі;
• Педагогикалық түзету әдісі;
3. Психологиялық әдістері
• Психодиагностика әдісі;
• Психологиялық
... ... ... әдісі;
• Психологиялық таңдау ;
• Әлеуметтік -психологиялық тренинг, аутотренинг ;
• Жүріс —тұрысты түзеу
... ... ... мотивация, қарым -қатынас, өзін -өзі
бағалау ;
Осы классификацияда элеуметтік жұмыс
... ... ... аспектілерде психологиялық, педагогикалық практикаға сіңісіп кеткенін байқаймыз.
Әлеуметтік жұмыстың әдістерін
... ... ... түрлі пікірталастар жүріп, кейінірек элеуметтік жүмыстың эдістерінің үш тобын
... ... ... көрсету ұйғарылды.
Әлеуметтік жүмыстың практикасында қолданылатын әлеуметтік көмек беру әдістері
... ... ... :
1. Әлеуметтік - экономикалыц ;
2. Әкімгиілік — үйымдастыругиылыц;
3. Псыхо — педагогикалыц ;
Әлеуметтік—экопомикалыц
... ... ... әлеуметтік жұмыстағы көрсетілетін барлық көмек көрсетудің жолдары жатады. Олар
... ... ... элеуметтік жүмыс тарапынан рухани - материалдық, ұлттық, отбасы жэне
... ... ... да әлеуметтік қажеттіліктермен қамтамасыз етеді. Бұл топқа табиғи жэне
... ... ... көмек, жеңілдіктер тағайындау, жэрдемақы, потранаж, тұрмыстық қызмет, рухани көмек
... ... ... жатады.
Ұйымдастырушылық реттеу әдістері.
Бүл әдістің негізінде әлеуметтік қызметтің ұйымдастырушылық, басқарушылық
... ... ... нормативті-қүқықтық актілер құқықтар мен міндеттерді бекітеді. Әлеуметтік басқарушы мекемелердің
... ... ... айқындайды. Реттеу әдісі эпизодты тапсырмаларды шешуде жедел түрде шешім
... ... ... көмектеседі. Осы топтың негізгі әдістері: регламенттеу, нормаландыру, инструкциялық.
Регламенттеу -
... ... ... әсер ету жолы, ұйымдастыру жағдайларына кіріспе жасау, әлеуметтік қызмет
... ... ... орындайтын міндеттерін, бұйрықтарын, типтік жағдайлары мен қызметтік ережелерін бекітеді.
Нормаландыру
... ... ... жоғарғы жэне төменгі шектерде қалыпты ережелерді бекіту. Бұл ережелер
... ... ... жұмыскердің қызметінде бағыт-бағдар қызметін атқарады. Оларға: клиентке қызмет көрсету
... ... ... қызмет көрсетудің уақыт нормативі т.с.с.
Инструкциялық – ұйымдастырушылық әсер етудің
... ... ... бір жеңіл түрі болып табылады. Маңыздылығы бойынша тапсырмаларды түсіндіру,
... ... ... қиыншылықтар мен клиенттің іс -әрекетінің нәтижелеріне нұсқау беру және
... ... ... да проблемалардың алдын алу шараларын жүргізу болып табылады (
... ... ... кеңес беру ).
Психо – педагогикалық әдістер.
... ... ... Клиентке түрлі әлеуметтік - психологиялық жэне педагогикалық
... ... ... әдістері арқылы клиенттің әлеуметтік жай - күйін, іс-әректтерінің өзгеруіне
... ... ... ету болып табылады. Бұл топтағы басты әдіс - сендірудің
... ... ... формаларын анықтау, кеңес беру, аргуметтермен дәледеу, ұсыныс жасау, ықпалды
... ... ... келтіре білу, әлеуметтік зерттеулер негізінде әлеуметтік - психологиялық диагноз
... ... ... білу, психологиялық түзету, психологиялық кеңес беру, психопрофилактика, ақпараттандыру, оқыту
... ... ... тәрбиелеудің әдістерін қолдана білу, әлеуметтік терапия т.с.с. Осылардың ішіндегі
... ... ... бір нәтижелі әдіс бұл әлеуметтік терапия болып табылады.
Әлеуметтік терапия
... ... ... бұл жүйеленген және де топқа, жеке адамға бағытталған көмек
... ... ... адамның импульсі мен қарым-қатынасын ретке келтіру әдісі болып табылады.
Әлеуметтік
... ... ... қызметтері:
1. Түзетушілік
2. Мінез - құлықты түзету
3. Дисфункцияны ескерту
4. Қолайлы дамумен қамтамасыз ету
5. Тұлғаның танылуы
Әлеуметтік
... ... ... терапия контекстінде
... ... ... идивидуалды жэне
... ... ... топтық жүмыстар формалары көрсетіледі :
1. Отбасы терапиясы
2. Еңбек терапиясы
3. Социодрама және психодрамат.б.
Психологиялық
... ... ... көп түрлерінде мына формаларды атайды :
1. Бихевиористік көзқарас
2. Гешталът
... ... ... Когнитивті терапия
4. Проблемалық багытталган көзқарас
5. Психо- әлеуметтік көзқарас
Әлеуметтік талдау
... ... ... әлеуметтік жүмыстың батыстық моделінде кездеседі. Әлеуметтік жұмыстың түрлі анықтамаларын
... ... ... отырып, біз әлеуметтік жұмыстың АҚШ және Европада практикалық қызмет
... ... ... және де басқа ғылымдардың теориясын жүзеге асырушы қызмет екенін
... ... ... Әлеуметтік жүмыстың теориясы ғылыми пән ретінде қарастырылмайды. Яғни ғылыми
... ... ... таза алуға бағытталған.
Әлеуметтік жұмыстың теориялық құрылымдары сол істің әлеуметтік
... ... ... көмек беріп нәтижеге жетуімен бағаланады.
Бұл классикалық академиялық теория «түрлі
... ... ... ортасында». Бұл кәсіби қызмет теориясы «объектімен жүмыс».
Сәйкесінше, әлеуметтік жүмыс
... ... ... проблемасы да мүлдем басқаша қарастырылады. Онын негізіне әлеуметтік жұмысқа
... ... ... «әдіс» түсінігі мынадай сұрақтың жауабын қамту керек : әлеуметтік
... ... ... мақсаттың бастапқы кезеңінен бастап оған жету жолында оң жетістіктерге
... ... ... қол жеткізе алады? Осы көзқарас тұрғысымен қарағанда, әлеуметтік жүмыстағы
... ... ... элеуметтік жүмыскер индивидпен, топпен, басқа да үлкен қауымдастықтармен калай
... ... ... қандай мақсатта өзара әрекеттестік жүйесін ұйымдастырумен анықталады. Осы өзара
... ... ... сипаты жэне оның негізінде жатқан әлеуметтік - психологиялық механизмдер
... ... ... жұмыскердің клиенті индивид, кіші топ немесе адамдар қауымдастығы болуына
... ... ... айтарлықтай өзгешеленеді. Осының негізінде шетелдегі әлеуметтік жұмыс сипатына тән
... ... ... бөлімдер құрылған.
Әлеуметтік жұмыс көптеген шет мемлекеттерде функционалды мамандандырылған
... ... ... түрінде басталған. Бірақ 1940-1950 жылдары психологиялык және социологиялық теорияның
... ... ... даму әсерінен әлеуметтік жұмыскерлердің эдістемелік мамандандарылуы біржолата қалыптасты (индивидуалды,
... ... ... әлеуметтік жұмыс және қауымдастықпен жұмыс ). Үш дәстүрлі әдістерді
... ... ... әрқайсысылары өз теорияларына сәйкес көмек көрсетудің өзіндік тәсілдері мен
... ... ... шеберліктерін байланыстыруға мүмкіндік алды: «индивидуалды» жұмыскерлер тұлға және сананың
... ... ... теорияларына сүйенді; «топтық» - адамдардың өзара әрекеттестігін әлеуметтік -психологиялык
... ... ... иек артты; ал қауымдастықты ұйымдастыру сферасындағы мамандар әлеуметтік концепцияларға
... ... ... Нәтижесінде қайсыбір әдістемелік бағдарланудың өкілдері өзара сәйкестенуі қиын түсініктер
... ... ... категорияларды қолдана отырып, өздерінің іс - әрекетін координаттың түрлі
... ... ... ұғына бастады. Әрине, осы үш әдісті бір -бірінен ажырату
... ... ... жұмыскердің не істейтінімен емес, олар әрекеттесетін адамдар санымен байланысты.
... ... ... айтқанда, іс -әрекетті емес, жұмыс түрін немесе қызмет бағытын
... ... ... Осындай бөліну іс - әрекет бағыты мен мазмұнын толық
... ... ... әлеуметтік жұмыскердің клиенттің проблемасының маңызын есепке алмай және соған
... ... ... шешімнің технологиясына өзара әрекеттестігін ерікті түрде шектейтіндігі үшін кәсіби
... ... ... тарапынан осы уақытқа дейін сынға ұшырап келеді. Бірак интегративті
... ... ... ізденіс тенденциясының жақындауына қарамастан, элеуметтік жүмыстың индивидуалды әлеуметтік жүмыс,
... ... ... әлеуметтік жүмыс жэне бірлестіктермен (қауыммен) әлеуметтік жұмыс деп бөлінуі
... ... ... кезге дейін сақталуда.
II. ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТА БОЛЖАУДЫҢ
... ... ... Болжамды классификациялаудың көрсеткіштері
Индивидуалды әлеуметтік жұмыс.
Индивидуалды элеуметтік жұмысқа байланысты бағыттар
... ... ... әрекеттестікті ұйымдастырудың принциптері мен негізгі жағдайлардың реті бойынша айрықшаланады.
... ... ... багыт әлеуметтік жұмыскерден клиенггің интрапсихикалық динамикасының анализін жэне ішкі
... ... ... копфликтілерді шешуде көмек көрсетуді талап етеді. Психо -әлеуметтік багыт
... ... ... тұлға - әлеуметтік ортада » тәрізді кешенді проблемалы жағдаятты
... ... ... - жақты зерттеуге және әлеуметтік диагноздың әлеуметтік жұмыскердіц көмек
... ... ... тиімді әрекетінің шартыретінде қойылуына табап тірейді. Функционалды багыттың өкілдері
... ... ... көзқарасқа қарсы шыға отырып, тұлғаға да, жағдаятқа да байланысты
... ... ... -жақты диагностика мүмкін емес деп есептейді. Сондықтан әлеуметтік жұмыскер
... ... ... озінің сауалын элеуметтік жұмыскер нақты әлеуметтік қызмет немесе агенттіктің
... ... ... ретінде орындайтын функциялармен ара қатынасын белгілеу үшін көмектесу керек.
... ... ... шешілуіне негізделген бағыт өзінің басты назарын клиенттің интеллектуалды күш
... ... ... оның проблсмалы жағдайына байланысты нығайтуға жэне оны өмірдің күрделі
... ... ... өз бетінше жол табуға үйретуге аударады. Бихевиористік багыт өздерінің
... ... ... бағдарларына сэйкес өз назарын клиент мінез - қүлығының дезадаптивті
... ... ... жэне олардың коррекциясына тұрақтандырады. Жоғарыда аталған бағыттар іс -
... ... ... принциптерінің сыртқы өзгешелігі, сонымен қатар диагностикалық жэне эдістемелік процедураларды
... ... ... өзара бірін - бірі жоққа шығарушы болып табылмайды.
Бастапқы
... ... ... теориялық постулаттарына тэуелсіз
... ... ... олардың барлығы элеуметтік жүмыскер
... ... ... клиенттің өзара эрекеттестігінде :
1) алғашқы коммуникацияның
... ... ... орнатылуын (
... ... ... жэне
интеллектуалды байланыс );
2) проблемалы жағдаятты зерттеу мен
... ... ... ;
3) бірлескен жұмыстың мақсаты мен міндеттерін анықтауды ;
4) индивидтің әлеуметтік қоршаумен
... ... ... / немесе өз - өзімен өзара
қарым - қатынасының түр
... ... ... ;
5) бірлескен жұмыстың нәтижесі
... ... ... дамуының бағасын шамалап
ұйғарады.
Бұл
... ... ... көмектің алуан түрлеріне бағытталған , мэселен , жоғары мамандандырылғац
... ... ... - педагогикалық көмек талап ететін жерлерде жүзеге асырылады .
... ... ... және « проблемалы бағыттанған » бағыттардың диағностикалық тереңдетілген жүмыстары
... ... ... маңыздылығын айқындай түседі.
Топпен әлеуметтік жұмыс топтың
... ... ... - әрекетінің басымды мақсаттарына байланысты ұйымдастырылады.
Топ азаматтық жэне құқықтық
... ... ... кең контекстегі жалпы мәнді жетістігіне бағытталуы мүмкін. Бұл жағдайда
... ... ... жүмыскер топтың сыртқы байланыстарының координаторы жэне үйымдастырушысы ғана болып
... ... ... мақсаты оның мүшелерінің интенсивті және рефлексивті қарым -қатынас әсерінен
... ... ... тәжірбиелері мен өзіндік сана аясының кеңеюі болуы мүмкін. Бұл
... ... ... топ « қарым-қатынастың лабораториясы» ретінде көрінеді және әлеуметтік жұмыскердің
... ... ... топтық дискуссия немесе тренингті жүргізуші мен ұйымдастырушы ретінде тобішілік
... ... ... әрекеттестікте тұйықталып қалады. Ақырында, топ индивидтерді ұқсас кызығушылықтары мен
... ... ... бар адамдармен мәнді қатынасқа енгізудің шынайы тәсілі ретінде қарастырылуы
... ... ... Сонымен қатар осы жағдайда әлеуметтік маңызды мақсатқа жетудің құралы
... ... ... индивидуалды өзіндік даму мен өзгерудің стимулы болып та
... ... ... (топпен жұмыстың кешенді моделі). Әлеуметтік жұмыскер топтың сыртқы
... ... ... белсенділігі жағдайында да
... ... ... және оның мүшелерінің
... ... ... өзара әрекеттестігінде де делдал рөлінде болады.
... ... ... Осылайша, топпен әлеуметтік жүмыс :
• топтық іс - әрекет
... ... ... мен ортақ маңызды мақсатқа жетуде
топ мүшелерінің әлеуметтік белсенділіктерін ұйымдастыру
... ... ... және рефлексивті қарым -қатынаста өзіндік сана мен
индивидуалды тәжірбиенің аясының
... ... ... продуктивті,шығармашыл жэне дамушы іс -әрекетке ендеуі
есебінен жүзеге асырылады.
Бірлестіктегі
... ... ... әлеуметтік жұмыс әлеуметтік
... ... ... іс - әрекетке қатысуы
... ... ... ұйымдастырылады:
• адамдардың жергілікті, географиялық шектеулі бірлестігінің
дамуы бойынша кейбір ортақ маңызды
... ... ... салыстырғанда
жеке және топты қ қатынастарды координациялау мен ынталандыру
арқылы ;
• әлеуметтік
... ... ... , әр түрлі мекемелердің әлеуметтік білім беру
мәселесі бойынша әрекеттердің
... ... ... жасау және денсаулық
сақтау мен қорғау бойынша ;
• түрғындардың осал топтарының
... ... ... азаматтық қүқықтарының жүзе
ге асуына кедергі келтіретін қолданыстағы заң шығарушы
... ... ... тәжірбиенің өзгеруіне бағытталған қоғамдық
компаниялар мен көпшілік әлеуметтік акцияларды үйымдастыру
бойынша;
Әлеуметтік
... ... ... әдістерін анықтауға байланысты тағы бір бағыт әлеуметтік жұмыстың теориясының
... ... ... салушылардың бірі Мэри Ричмонд идеяларына негізделеді. Ол әлеуметтік жұмыскердің
... ... ... тұлғасын индивидпе-і немесе топпен өзара қарым-қатынаста жауапты және саналы
... ... ... қолдануы әлеуметтік жүмыстың басты әдісі болуы керек деп есептеді.
... ... ... өзара әрекеттестіктің нәтижесінде әлеуметтік жұмыскер әрекеттестігіне ықпал жасайды әрі
... ... ... Әлеуметтік жұмыстың эдісі клиенттің бағасын және әрекеттің сәйкес жоспарын
... ... ... жүйелік бақылауды меңзейді. Бұл анықтаманың негізінде көмек керсетудің тура
... ... ... тура емес әдістері бөлінеді.
Тура әдістер - бұл индивидтерге, отбасыларға,
... ... ... бетпе-бет әрекеттестікте «осында және енді» тікелей проблемаларын шешудегі көмектің
... ... ... Тура емес әдістер - бұл клиенттің тұлгасы мен жағдайына
... ... ... сырткы әлеуметтік шарттардың өзгеруіне багытталган ұзақ мерзімді мақсаттармен іс-әрекет.
... ... ... әдістер, қағида бойынша, индивидуалды топтық әлеуметтік жұмыста қолданылады және
... ... ... теориялар саласынан хабардарлықты талап етеді. Тура емес әдістерді бірлестіктсрді
... ... ... айналысатын жұмыскерлер қолданады, сонымен қатар, олар әдетте
... ... ... түрлі қоғамдық топтардың іс-әрекетінің
... ... ... үкіметтік немесе қоғамдық
... ... ... органдар үшін жасалатын іс -әрекеттердің жоспары
... ... ... баяндамасы түрінде байқалады.
Соңғы жылдары әлеуметтік жұмыстың тәжірбиесінде кең түрде
... ... ... және табиғи жағдайда қалыптасқан әлеуметтік көмек көрсетудің екі әдісінің
... ... ... оның практикалық интеграциясына байланысты тенденция бой көрсете бастады. Олардың
... ... ... және қазақ тілдеріне аудармасы әзірге тұрақталған жоқ, сондықтан алуан
... ... ... болып айтылуы мүмкін : индивидуалды менеджмент ( сазе тапа^етепі:
... ... ... , немесе пайдаланушының жүргізуі, жағдайды басқару және қолдау көрсету
... ... ... құру.
Индивидуалды менеджмент индивид деңгейінде қызмет көрсету мен көмекті координациялау
... ... ... ұйымдастыру стратегиясы ретінде қарастырылады. Жағдайды басқару процесі жоспарланған мақсаттарға
... ... ... жұмыстың басты міндеттерін шешу, дәлірек айтқанда, алдын ала жоспарланған
... ... ... мен анализді, мәліметтерді жинау жолымен жетуге негізделген. Соңғы жылдары
... ... ... дерлік индивидуалды әлеуметтік жұмыскерлерді индивидуалды менеджерлер деп атау
... ... ... пайда болды. Бұл осы әдістің жеке әлеуметтік көмек сферасында
... ... ... танылуын байқатады ( СоиізһесІ В., 1991 ). Индивидуалды менеджерлер
... ... ... өздеріне қажетті және тілектеріне сәйкес көмек пен қолдауға қол
... ... ... жэрдемдеседі. Аталған жағдайдағы пациенттің таңдауы бойынша көмекті қарапайым ресми
... ... ... ғана емес, кез-келген агенттік немесе ұйым, компетентті кәсіпқой да
... ... ... алады .
Индивидуалды менеджменттің моделдері өзінің идеологиясы, іс -әрекетінің түрлері
... ... ... бағыттары бойынша айтарлықтай өзгешеленеді. Олар клиенттің тілек - сүрауыпа
... ... ... жалпы проблемаға көбірек бағытталып, үсынылатын қызмет көрсету бағдарламасын басқаруда
... ... ... үлкен немесе кіші рөл беруі мүмкін. Индивидуалды менеджмент бағдарламасының
... ... ... нұсқалары тек қызмет көрсетуді координациялайды, ал басқалары -дағдарысты килігуді,
... ... ... жэне емдеуді қарастырады .
Әзірге индивидуалды менеджменттің әдісін сипаттайтын ортақ
... ... ... көзқарас жоқ. Алайда әлеуметтік жұмыскердің негізгі функциясына қатысты оның
... ... ... арасында жүзеге асырылуында толық келісімге қол жеткізілді. Бұл функциялар:
... ... ... (жағдайды) табуда, қызмет көрсету пакеттерін анықтауда; проблеманың шешілуіне бағытталған
... ... ... коордиыациясы; процесс мониторингі; ұсынылатын қызмет көрсетудің тиімділігінің бағасы; килігу
... ... ... сәйкес ұсынылатын қызмет көрсету пакеттерінің қажеттілігі жағдайындағы түзетулерді орындайды.
Индивидуалды
... ... ... менеджмент процесінде әлеуметтік жұмыскер келесі міндеттерді шешеді:
1) проблеманы табу және
... ... ... байланысты орнату ;
2) клиенттіц өтініштерін орындау ;
3) бірлескен әрекеттерді жоспарлау ;
4) клиенттің
... ... ... әлеуметтік ресурстармен
... ... ... орнату жэне
координациялау ;
5) қызмет
... ... ... орындау мониторингі;
6) клиент мүддесін крргау ;
Пайдаланушы жетектеуші маман оның атынан
... ... ... көрсету бойынша жоспарды орындайтын мекемелермен келіссөз жүргізеді. Қажеттілікке қарай
... ... ... басқа мамандармен консультация ұйымдастырады. Пайдаланушының істі жүргізудің мұндай моделінде
... ... ... жеткілікті үлкен жүктемені атқаруға тиіс болады.
Әлеуметтік қолдау желілерін ұйымдастыру.
Бұл
... ... ... белгілі бір айтарлықтай деңгейде әлеуметтік жүмыс әдіснамасының дамуына әжептәуір
... ... ... қосқан жүйелер теорияларының ықпалымен туындаған. Әлеуметтік жүйелер теорияларының тұрғысынан
... ... ... желі «қарастырылған адамдардың әлеуметтік мақсаттарын интерпретациялау үшін, осы өзара
... ... ... біртұтас ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін адитивті қасиеттер тән адамдар
... ... ... өзара байланыстардың белгілі бір жиыны » ( Міісһеіі, 1969
... ... ... .
Анағұрлым түсінікті терминдерде желіні спецификалық мағынасы бар нүктелер арасындагы
... ... ... үлгісі немесе жүйесі ретінде сипаттау керек.
Әлеуметтік желілерде нүктелер, бүл
... ... ... кездесетін жерлер
• адамдар орындайтын әрекеттер
Байланыстар адамдар бір - бірімен кездесу,
... ... ... қызықтыратын жерлерге бару немесе бірлескен ортақ әрекетке қатысу үшін
... ... ... арласуларды көрсетеді, Осылайша, әлеуметтік желі клиенттің мінез - қүлқын
... ... ... өмірін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді және әлеуметтік көмек көрсету
... ... ... үшін ресми емес қолдау жүйесін қолданудың инструментін ұсынатындықтан, әлеуметтік
... ... ... тәжірбиесі үшін маңызды мәнге ие.
Табиғи әлеумегттік желілерді формалды әлеуметтік
... ... ... қолдау және толықтыру үшін тиімді колдануға болады. Бұл процестегі
... ... ... техника -бұл әлеуметтік жұмыскерлердің клиенттің айналасын немесе оның анағұрлым
... ... ... социумындағы «орталық фигураларды» анықтау мен жинау. Бұл адамдар моралды
... ... ... оған мұқтаждарға көрсетуге мүмкіндік беретін жеткілікті психикалық және эмоцианалды
... ... ... ие болуы керек. «Орталық фигура» мәселен, клиентке өзінің уақыты
... ... ... көңілінің бір бөлігін бөле алу мүмкіндігі бар клиенттің көршісі
... ... ... жақын арадағы дүкеннің сатушысы бола алады. «Орталық фигуралар» әлеуметтік
... ... ... клиенттің қатынастарының желісін тереңірек түсінуге көмек бере алады және
... ... ... процесс арқылы оның әлеуметтік байланыстарының кеңеюі мен әлеуметтік көмек
... ... ... ауқымды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әлеуметтік жұмыскердің негізгі рөлі
... ... ... «орталық фигуралардың» күштерін және олардың өз эмоционалды немесе физикалық
... ... ... әлсіретіп алуы мүмкін қаупінің алдын алып, клиенттермен әріптестікке талпыныстарына
... ... ... көрсетіп отыру.
Мәселенің
... ... ... аша отырып, түсінік ақпаратын ажырытып алу қажет. әлеуметтік болжау
... ... ... өз бойына институционалдық жобалауды, болашақтағы даму мен оның салдарынан
... ... ... ықпалды бағалауды жинақтаған.
... ... ... жұмыстағы болжау – жоспарлау алдында жүргізіліп, жағдай барысында баға
... ... ... орындау нәтижесін, жоспарау мен шешім қабылдауға илікпейтіннің барлығын қамтып
... ... ... қажет. Ол кез-келген уақыт аралығын қамтуы мүмкін. Болжам, жоспар
... ... ... бағдарлама келешек жайлы ақпаратар тасқынын реттеу әдістері арқылы ажыратылады.
... ... ... өтпелі экономика жағдайында әлеуметтік жұмыстың болжау әдістері әлі толық
... ... ... Болжамның типологиясы
... ... ... болжаудың мақсатына, міндетіне, нысанына, әдіс-тәсіліне, мәселесіне, сипатына, бекітілген кезеңіне,
... ... ... жұмысты болжау әдістерін ұйымдастыру әдісіне құрылуы мүмкін. Бұл процесс,
... ... ... ойымызша, екі болжамнан: нысандардың жай-күйін, әлеуметтік болжам негізі: болжаудан
... ... ... себеп-салдарлық байланыстарды болжаудан құралады. Болжау сипаты және басты мақсатына
... ... ... қосалқы міндеттер сатысын айқындау маңызды. Оны қай бағыт бойынша
... ... ... керек: мемлекеттік институттар құрылымына сәйкес көлбеу бағытпен бе, салалар
... ... ... тікелей тәуелді ме дегн сауалдардан тұратын бағдарламалық-мақсаттық қырынан қарастыру
... ... ... табылады. Басқаруды нақтылау сипаты критерийі бойынша болжамдардың мынадай қосалқы
... ... ... бөліп көрсетіледі: ізденісті және нормативтік болжамдар.
... ... ... Әлеуеттік ізденістік болжам – болашақтағы
... ... ... жұмыс субъектісінің мүмкін болатын жай-күйін анықтау. Мұндай болжам “
... ... ... тенденциялардың сақталу жағдайында әлеуметтік жұмыстың ыққтимал ісі қандай болады?”
... ... ... дегн сауалына жауап береді.Әлеуметтік жұмыстағы нормативтік болжам – мақсат
... ... ... қабылданатын құбылыс ретіндегі әлеуметтік жұмыс субъектісінің мүмкін болатын жай-күйіне
... ... ... мерзімі мен жолдарын анықтау. Мұндай болжам: “іштей және сырттай
... ... ... әлеуметтік қызмет субъектісін қалыптастыру қандай жолдармен жүзеге асырылуы қажет?”
... ... ... деген сауалға жауап береді.
... ... ... жасаудың негізгі салалары мен олардың арасындағы байланыс
... ... ... Алдын алу кезеңі
... ... ... болжам есептелген уақыт аралығы бойынша өндірістік (ағымдағы), қысқа –
... ... ... – ұзақ мерзімдік және алыс болашақтағы мерзімдік (өзге ұзақ
... ... ... болжамдар ажыратылады.
... ... ... Болжамдардың уақыттық градациясы түр-типтеріне, мақсат, міндеттеріне қатысты шама
... ... ... табылады және сол болжамның сипаты мен мақсатына тәуелді болады.
... ... ... Әлеуметтік
... ... ... объектісін болжау құралы. Әлеуметтік жұмыс объектісін болжамдау негізінде болашақ
... ... ... ақпараттың өзара әсер етуші үш көзі жатыр:
•
... ... ... Әлеуметтік жұмыс объектісінің болашақтағы болжанатын жай-күйінің даму болашағына
... ... ... негізінде баға беру.
• Өткендегі және
... ... ... даму заңдылығы жеткілікті дәрежеде белгілі тенденциялардың болашақтағы шартты жалғасы
... ... ... Әлеуметтік жұмыс объектісінің болашақтағы жай
... ... ... моделі.
... ... ... Осыған сәйкес әлеуметтік жұмыс объектісін болжауды әзірлеу тәсілінің үш
... ... ... болады:
• Анкеталау (сұхбаттасу, сауалдама жүргізу)
... ... ... болжамдық сипаттағы субъективтік баға берулерді реттеу, негіздеу мақсатында сараптаушылардың
... ... ... сұрақ беруі.
• Экстрополирлеу және интерполирлеу
... ... ... жұмыс субъектісі жай күйінің белгілі бір екі тұсы арасындағы
... ... ... мәнді анықтау) – болжанатын әлеуметтік жұмыс объектісі көрсеткіштерінің динамикалық
... ... ... өткендегі болжамдарды негіздеу кезеңінің өн бойында құру және болашақтағы
... ... ... алдын алу (болжамдық әзірлеудің ретроспекциясы мен проспекциясы).
•
... ... ... Модельдеу – болжанатын әлеуметтік жұмыс объектісін ықтимал немесе
... ... ... өзгерістерін есепке ала отырып ауқымдар мен өзгерістер бағыты туралы
... ... ... бар тура немесе жанама мәліметтер бойынша болжамның алдын алу
... ... ... арнап ізденістік немесе нормативтік моделдерді құру.
... ... ... Модельдер түрі: теңдеулер
... ... ... сценарийлер, имитациялар, графалар, матрицалар, көрсеткіштер топтамасы.
2.2. Әлеуметтік жұмыста
... ... ... ерешеліктері
Бейресми
... ... ... Ауызша таралатын ақпарат. Жазбаша және ауызша ақпараттар көзі қосалқы
... ... ... ретінде белгілі бір болжам мен мақсат нәтижесін өңдеуде, әрине,
... ... ... алынады. Талдау барысында ауызша әдістер жиынтығы, ауызша ақпарат айрықша
... ... ... сыртқы ортада қолданылады. Мұнда радио және телебағдарлама тұтынушылар, жеткізушілер,
... ... ... сауда кеңестерінде, кәсиби мекемелерде (бұларға “Ротари”, болмаса “Киванис” клубтарын
... ... ... болады) заңгер, бухгалтер, қаржылық тексеруші,кеңесшілерден алынған ақпараттардың жеткізілуі бақыланады.
... ... ... Мұндай ауызша таралатын ақпарат
... ... ... қоршаған ортадағы мекемелерге қызығушылық танытатын негізгі факторларға қатты әсер
... ... ... Ол ашық түрде болғандықтан, оны алу оңай және одан
... ... ... ақпарат алу мүмкіндігі бар. Бірақ кейде мәліметтер ішінде дәлдігі
... ... ... әрі ескірген, ырықсыз көмескіленген мәліметтер де кездеседі. Егер мұндай
... ... ... орын алғанда, яғни басшылық мекеме мақстын қалыптауда санасыз ақпаратты
... ... ... мәселелер саны едәуір көлемді болуы мүмкін. Әрине, зиянды. Мәселен,
... ... ... жылы Москвада өтетін олимпиялық ойындар қарсаңында мекеме мыңдаған атаулы
... ... ... шығарды. Ең жас саналған ауызша таралған мәліметтер ақпараттар АҚШ-тың
... ... ... қатысатыны туралы ақпар берген. Алайда соңғы минуттарда президент Картер
... ... ... болатын сапарынан бас тартып жоспарын өзгерткен. Содан компания милиондаған
... ... ... жұмсалған өнімдерді тұтынушысына жол тартпай, щығынға қалған.
... ... ... Жазбаша ақпарат. Жазбаша ақпараттар көзі ақпараттық
... ... ... кәсіби журналдар, жылдық есептер болып есептеледі және бір жазбаша
... ... ... көзі, яки бәсекелес есепте 10К. Бұл ерекше жылдық есеп
... ... ... қағаздар, барлық ашық акционерлік компаниялар комиссиясының қатысуынан құралады. Кітапханалар
... ... ... барлық колледж, университеттерде 10К есебі қолданылады. Тағы да қайталаймыз:
... ... ... ақпараттың да ардап шегетін фактолары ауызша тарайтын ақпаратқа тән
... ... ... Нақтырақ айтқанда, бұл ақпарат жаңа, өнімді әрі терең болмауы
... ... ... Жапондық “Хитачи” және
... ... ... әлемдегі электрондық өкілі, компьютер және оның жабықтарын даярлаушы фирма.
... ... ... 18 рет құпия түрде жүргізген сұмдық әрекеттері негізінде “Ай
... ... ... Эм” фирмасының құпияларын ұрлағаны үшін өкілдері тұтқындалған.
... ... ... Тұтқындалғандар “Ай Би Эм” фирмасының жаңа
... ... ... талабына сай компьютерлік технологиясын, техникалық жабдықтармен жасырын түрде ФБР
... ... ... тыңшысына жеткізу үстінде айыпталған.
... ... ... Тыңшылық (шпионаж) – бұл корпорациялық бірлестіктердегі алғашқы жаңалық емес.
... ... ... кейде бәсекелестердің мәліметтерін жинауда табысты тәсіл болып саналады. Және
... ... ... мекеме мақсат – жоспарын қайта қалыптауда пайдаға асады. Біз
... ... ... жерде құнды мәліметтер, сондай-ақ сіздің интеллектуалдық қабілетіңізге қатысты құжаттарды
... ... ... жөнінде естеріңізге саламыз. Мақсаттылық осы.[10]
... ... ... Болжаудағы сандық әдістер. Сандық әдістерді болжамдау
... ... ... қлдануға болады. Ол тек іс-әрекет өткен уақытта анықталған тенденция
... ... ... ой) менінде болып, болашақта да жалғасын апса және статистикалық
... ... ... тенденция негізінде көрінген әрі тәуелділік жағдайында. Сондай-ақ жетекші сандық
... ... ... қалай қолдану керектігін міндетті түрде білуі керек, өйткені тиімді
... ... ... шыққан нәтиженің пайдасы қалып құрауға кеткен шығындардың орнын басу
... ... ... Уақытша
... ... ... сараптамасы. Анализдің бұл түрі негізінен болжамға негізделген. Өткен іс-әрекет
... ... ... болашақ істің бағасына ықпалы бар. Бұл сараптау образдардың көрінуі
... ... ... өткен тенденциялардың болашаққа жалғасуын білдіреді. Оны таблица болмаса графикалар
... ... ... координаттық жүйе нүктесімен жүре отырып көруге болады. Яғни бұл
... ... ... мен келешектің үндестігі , жалғасы.
... ... ... Аталмыш сараптама өнім, қызмет, қажеттіліктер бағасы,
... ... ... құрылымының өтімділігі, маусымдық комбинация (тербеліс) мінездемелуінің болмаса кадр қажеттілігіне
... ... ... туындағанда жиі қолданылады. Мысал үшін, “Бюргер Кинг” атты ресторан
... ... ... колбрлік гамбургерге сұраныс тапсыру үшін, ол өзіні шешімін керек.
... ... ... жылы гамбургер Қайырымдылық күніне орай ноябрь айында 10% төмендеді
... ... ... сараптама шешімі дәлелдеуі мүмкін. Болмаса жалпы соңғы төрт жылда
... ... ... ресторанында сатылым көрсеткіші 19% -дық жылдамдықты жылына қосып отыруы.
... ... ... өткен мен
... ... ... үндестігі болжамның дәлдігін ұсынады. Егер де бәрімізге белгілі өзгерістер,
... ... ... ауытқулар болса, маусымдық қатар сараптамаларының маңызы болмайды. Мысалы “Бюргер
... ... ... ресторанының директоры “Макдональдс” фирмасы октябрьдің соңғы күндері ресторанының жанынан
... ... ... ашса, ол ноябрьге гамбургерге ойланбастан сұраныс бере алар ма
... ... ... Бәсекелесі жоқ болса да аймақтық телефон компаниясы болашақта “Иелбу
... ... ... анықтама телефонындағы рекламасына қаншалықты ұсыныс болып, стабильділік деңгейінің қай
... ... ... болатынын болжау үшін осы анализді қолданады. Сондай-ақ осы әдісті
... ... ... Лорек” фирмасы да жұмыс істемеске: Ерлер көйлегінің жаңа түрлерін
... ... ... талғамы жыл сайын өзгеріп отыратын тұтынушылар талабынан шықпасқа. Өйткені
... ... ... сәнді киімдердің бәсекелестері дәлірек айтқанда, жоғары.
... ... ... Себепті қалыптау. Себепті қалыптау –
... ... ... таңдағы атифметикалық әрі ұжымдық жоғын көздейтін болжамдаудың негізгі сандық
... ... ... Ол көбіне ситуациялық жағдайларда қолданылады. Жеке кірістердің деңгейі, демографиялық
... ... ... кепілдік актілеріндегі басым процент көрсеткіштері, мәселен жаңа жалғызбасты үйлерге
... ... ... белгілері.
... ... ... қалыптау – бұл ситуациялық жағдайларда нендей процестердің жүріп жатқандығын
... ... ... яғни статистикалық мәліметтерге тәуелді зерттеу жлымен қарастырылып отырған факторлар
... ... ... басқа да ауытқуларды бақылау.
... ... ... Статистика тілінде бұл коррелляция (өзара байланыстылық) деп
... ... ... Корелляция тығыз болған сайын болжам жарамдылығы арта түседі, яки
... ... ... Толық корялляция (1000) ситуация жағдайында болса, өткен тәуелділік қашан
... ... ... шын болады. Егерде түрлі-түсті теледидарға деген сұраныс 10%-ға түсіп,
... ... ... азық түлік жалпы 4%-ға төмендесе , мұндай жағдайда “Форнинг
... ... ... фирмасының Каузалдық моделін өзінің телевизиялық түсініктеріне пайдаланып отырғанын сеніммен
... ... ... болады.
... ... ... (себепті) қалыптаудағы ең күрделі тип – экономикалық модель. Әсіресе
... ... ... экономикадағы (динамика) қозғалыс шкаласын болжауда аса қиындық тудырады. Бұл
... ... ... Пенсильвак университетінің орталық Уортовская моделі айналысады. Мықты компьютерлер арқылы
... ... ... бұл модель өзінен мыңдаған теңестірулер ұсынады. Модельдер бағасының бағалығы
... ... ... тіпті ірі компаниялардың өздері өздерінің жеке даярлаған модельдерін пайдаланбай,
... ... ... зерттеу шешімдеріне жүгінеді. Сондықтан оның құндылығы да осында. Алайда
... ... ... қиын, күрделілігіне қарамастан , каузалдық модельдер тек дұрыс шешімдер
... ... ... бермейді. Ол анық түрде федералдық әкімшіліктің өзіінің әртүрлі әрекеттерінің
... ... ... зерттеп – тануға қабілетсіздігін куәләндырады.
Болжаудың сапалық
... ... ... жеткіліксіздігі, жетекші мүмкін қиын әдісті түсінбейді, мүмкін сандық әдіс
... ... ... тыс қымбатқа түссе, басшылықтың болжаудың сапалық түріне жүгінуі ақиқат.
... ... ... уақытта болашақты болжау эксперттер көмегімен жүзеге асырылады. Сапалық болжам
... ... ... көп таралған төрт түрлі әдісі бар: 1) қазылар пікірі,
... ... ... өткермешінің жиынтық пікірлері, 3) тұтынушыны күту әдісі, 4) эксперт
... ... ... әдісі.
Қазылар пікірі (Мнение жюри). Бұл әдіс болжамы
... ... ... сферадағы эксперттердің ынталы пікірлерінен тұрады. Мәселен, жаңа модельді компьютердің
... ... ... (пайдалылығын) арттыру мақсатында “Контрол Лейта” фирмасы өз менеджерлерін ең
... ... ... ақпараттармен қамтамасыз етіп, маркетингтер мен қаржыгерлердің өнімінің қалай өтімді
... ... ... жөнінде пікір, көзқарастарын сұрап отырады. Бұл процесте басты менеджер
... ... ... фирмада нәтижені сол жүзеге асыруға ықпал етеді. Бейресми әдістің
... ... ... түрі “ми әрекеті” (мозговой штурм) деп аталады. Қатысушы бұл
... ... ... ең алдымен үлкен идеяларды қалай сіңіріп меңгеру керектігін ойлайды
... ... ... соған тырысады. Процесс аяқталғаннан кейін ғана идеялардың қалай жүзеге
... ... ... бағалауда көрінеді. Бұл көп уақыт алуы мүмкін, алайда пайдалы
... ... ... береді, әсіресе мекеменің жаңа идеялар мен альтернативті баламаларына зәру
... ... ... Бұл осы мерзімде аса қажетті маңызды да.
Өтемшінің
... ... ... пікірі. Тәжірибелі сауда агенттері негізінде болашақ сұраныстың шамасын жақсы
... ... ... Оолар тұтынушылармен жақын таныс болғандықтан, өткен әрекеттердің барлығына есептеп,
... ... ... модельді құрауда ненің тиімділігін жоспарлайды. Одан басқа жақсы сауда
... ... ... анықталған мерзімді кесіндіде нарықты “сезініп”, іс сапалық мөдельдердің маңыздылығында
... ... ... көрсетеді.
Тұтынушыларды күту моделі. Өзінің аты көрсетіп тұрғандай
... ... ... күту болжамы болып табылады. Өйткені мекеменің клиенттермен жүргізген сұрақ-жауап
... ... ... барысында ешнәрсе айқын болмай, шешім тек нәтиже арқылы көрінеді.
... ... ... болашаққа деген қажеттіліктерін бағалау сұралады, әрине, жаңа талап бойынша.
... ... ... жолмен жиналған барлық мәліметтерді жинақтап, модератор өз тәжірибесі бойынша
... ... ... де енгізіп, жиынтық қажеттілік есебін шығарады.
Эксперттік бағалар
... ... ... Бұл – коллективті пікірдің формальды варианты. Әдіс алғаш рет
... ... ... Корпорейшн” фирмасының әскепилерге қызығушылық тудырған оқиғаны ьолжауында қолданылды. Эксперттік
... ... ... әдісі эксперттердің келісімге келу тәртібіне негізделеді. Әртүрлі, алайда өзара
... ... ... әрекетіндегі облыстардан жиналған эксперттер қарастырғалы отырған мәселе төңірегінде сұрақтар
... ... ... Әр эксперт содан соң өзге эксперттерден жиынтық жауаптарын алады.
... ... ... жауаптар жинастырылып, шешуші болжам жасалады. Сонымен қатар олар ол
... ... ... өз пікірін білдіреді.
Сараптауға (анализ)
... ... ... ситуация.
“Метро Стадиума” сынды басшы операцияларымен Кэти Макрэ
... ... ... қатысу ықтималдылығына тоқталып, шешім қабылдаған. Кэти, мәселен, киоскілер ашып,
... ... ... мен дүкеншілерін жұмысқа шақыратынын ай тып жауап берген.
... ... ... жиі салтанатты кеш өткізуші спорт командаларының, ойын-сауық топтарының жетекшілерімен
... ... ... арқылы хабарласып, олардан бағасын беруді өтінген. Жыл өткен соң
... ... ... түрде болжамнан көңілі қатты қалады. Оның негізгі басты себебі
... ... ... адамдардан баға алу үшін өте көп мөлшерде уақыт жұмсалған.
... ... ... ылғи да бағаны көтеріп отырған нәтижесінде стадионда шектен тыс
... ... ... көбейіп, шығынға қалған.
Содан кейін Кэти болжаудың тиімді
... ... ... үйренуге көшкен. Оның тоқталған шешімі бойынша, ол әдіс екі
... ... ... төмендегідей белгі-мінездермен болуы керек:
1) әдіс тез әрі жағдайға тәуелсіз қарапайым
... ... ... шешім шығарарлықтай;
2) салтанатты кешке тәулік уақыты қалғанда ақпараттарды толығымен пайдалана
... ... ... мүмкіндігі бар. Кэти ескі оқулығын қарап отырып, өз мақсатына
... ... ... (себепті) модель сай келетінін байқап, таң қалған. Ол математикалық
... ... ... тәуелді түрде:
А- қатысу болжамы, барлық х- құбылмалы; қатысуға тәуелді,
... ... ... с- констант (тұрақты шама), өткен жағдайларды анықтайтын статистикалық мәлімет
... ... ... Егер де каузалдылық өзгерістерді (барлық х) қабылдаса нақты жағдайда
... ... ... болжам есебі үшін (А) пайдаланады.
... ... ... Кэти мынаны түсінді : әр түрлі
... ... ... сай келуі үшін әр түрлі типті модельді пайдалану керек.
... ... ... өз жұмысын бейсболдық матчтан бастауды жөн санайды. Алғашқы этапта
... ... ... құбылыстардың барлығын моделіне енгізу үшін теңестірген. Бұл зерттеу негізінде
... ... ... 24 сағат қалғандағы билеттер саны айқын болатын болған.
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... Қорыта келе әрбір
... ... ... пәнін анықтау – сол ғылымның білім аймағында жеткен дәрежесіне
... ... ... әлеуметтік практикасының дамуымен байланысты жүзеге асырылады. Егер объект ғылымға
... ... ... пайда болса, ал пән сол ғылыммен бірге қалыптасып, сол
... ... ... категориялар жүесінде тіркелінеді.
... ... ... Осыған сайкес, ғылымнын объектісі мен панінін тандаулы әлеуметтік
... ... ... теориясы мен панінің таңдаулы әлеуметтік жұмыстың теориясы мен практикасының
... ... ... әсерін тигізеді. Әлеуметтік жұмыстың теориясы үшін оның нақты
... ... ... ықпалын тигізетін бағыттардың әртүрлілігі тән болып табылады.
... ... ... Әлеуметтік жұмыстың
... ... ... мен пәні, бір жағынан, практикалық әлеуметтік жұмыстың бағыттарымен
... ... ... екінші жағынан, әлеуметтік жұмыстың теориясы мен практикасының мазмұны мен
... ... ... әсерін қарамастан бұлар бір-біріне ұқсас. Қазіргі жағдайда әлеуметтік жұмыс
... ... ... аса мұқтаж адамдарға әлеуметтік көмек шегінен шығып, Адам туралы
... ... ... білімді игеріп, сол адамның әлеуметтік жағдайын түзеуге тырысады.
... ... ... Қазіргі кезде әлеуметтік
... ... ... маңыздылығы артуда. Әлеуметтік жұмысты болжаудың әлеуметтік ортада әлеуметтік көмек
... ... ... алдағы жағдайда қалай өрбуіне көп ықпалы бар. Әлеуметтік жұмыстың
... ... ... объектісі (қарттар, мүмкіншілігі шектеулі адам, жетім балалар, т.б.) жағдайының
... ... ... жай-күйін алдын ала анықтауға әлеуметтік болжамның ықпалының әсері әлеуметтік
... ... ... көрсетуді жеңілдетеді.
... ... ... Болжау субъективті факторларға әсер етеді. Кейбір мынадай ұғымдар бар
... ... ... Әлеуметтік болжауға өзінің ішкі көңіл-күйінің өзгеруіне байланысты айтады. Келесі
... ... ... категория – “ангажирлік синоптиктер”, яғни қиын жағдайларды болжап айтып
... ... ... Қоғамдағы әлеумет райын тиімді, керекті етіп жасайды. Ол бұқаралық
... ... ... айлалы әрекетінің әдіс-тәсілдерінен тұрады. Олардың көпшілігі өзінің шындыққа жанасатын
... ... ... қоғамдық пікірді қалыптастыруға тырысады. Кез-келген болжамдық баға істің шындыққа
... ... ... болуы керек.
... ... ... Әлеуметтік өлшемдер – бұл болашақ туралы айту емес, не
... ... ... әлеуметтану” емес, олардың мақсаты - өмірде бар әлеуметтік-саяси болмыстар
... ... ... ғылыми негізделген диагноз жасау.
... ... ... Басқарушы еш бақылау жасай алмайтын, болашақ жағдайына
... ... ... көптеген өтілімдер бар. Көптеген жоспарлар операцияларына бұл өтілімдер қажет.
... ... ... неғұрлым болашаққа ішкі және сыртқы жағдайларды айта алатын болса,
... ... ... жоспар құруына үлкен жағдай туғызады.
... ... ... Сонымен болжау - өткен тәжірибеде жиналған
... ... ... өтілімдердің болашақ есебінен және оның анықталған мақсатына қолданылатын әдісі.
... ... ... саналы жасалса, жоспарлау негізіне қолданылатын болашақтың бейнесінің нәтижесін көруге
... ... ... Бүгінгі
... ... ... болжау – бөлімдерімен мамандандырылған аймақ , болжаумен айналысатын организациялар
... ... ... Мысал ретінде Геллап институтын алуға болады.Ол түрлі саяси және
... ... ... процесстердің нәтижесін болжауда талдау және жинақ ақпаратына мамандандыру. Еліміздің
... ... ... Н.Ә.Назарбаев өз жолдауында айтып өткендей: “Уақытты тізгіндеп тұра алмаспыз.
... ... ... заман талабына сай, алдымызға мақсат қоюға болады. менің жоспарым
... ... ... және ол армандарға қолымыз жетер күнде алыс емес! Бұл
... ... ... қарттарға қамқорлық пен жақсы тұрмыс, жастарға жұмыс жарқын болашақ,
... ... ... – денсаулық пен білім, әр үйге – тыныштық пен
... ... ... 2012 жылы ТМД-ның бір де бір елінде тұрмыс деңгейі
... ... ... бола алмайды. Біз Шығыс Еуропа елдерінің деңгейіне жетеміз.” Ол
... ... ... еліміз болашаққа айқын бағдар жасаса, әлеуметтік-экономикалық жағдайымыз әліде арта
... ... ... сөзсіз.
... ... ... Абайдың “ақырын жүріп анық бас, еңбегің кетпес далаға” дегендей
... ... ... істе, әрбір “қадамыңда” дұрыс әдіс-тәсіл қолданғанда дұрыс нәтижеге шұғыл
... ... ... уақытымен қол жеткізуге болады.
СІЛТЕМЕЛЕР
1. И.В. Романенко
... ... ... Социальное и экономическое прогназирование. Санк-Петербург. 2000. стр23.
2. И.В. Романенко
... ... ... Социальное и экономическое прогназирование. Санк-Петербург. 2000. стр37.
3. Экономическая энциклопедия.
... ... ... статистики. 1999 № 2 стр.28.
5. Тарасеевич В.М. / стр.108
6. Әлеуметтік оксфорд
... ... ... Гордон Маршал. 542б.
7. Козлов А.А., Иванов Т.Б. Практикум социального
... ... ... М.,2004.
8. Основы социальной работы
... ... ... / Под ред. П. Д. Павленка. М.:
... ... ... Инфра - М , 2001. стр258.
9. Технология
... ... ... работы. / Под редакцией Зайнышева. М.: 2002
10. Основы Менеджмента /
... ... ... Мексон, Майкл Альберт, Франклин Хедоури.стр269.
11. И.В. Романенко / Социальное
... ... ... экономическое прогназирование. Санк-Петербург. 2000. стр50.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Оқулықтар:
1. Агафонов А. Н.
... ... ... работа : введение в специальность.
... ... ... 2004.
2. Козлов А. А., Иванов Т. Б. Практикум социального работника.
... ... ... М ., 2000.
3. Лифинцев Д.В.
... ... ... Современные
... ... ... модели
... ... ... взаимодействия в процессе социальной работы
... ... ... Автореф. дис...
канд.соц. паук .
... ... ... 1996 .
4. Основы социальной работы
... ... ... Под ред. П. Д. Павленка. М.:
... ... ... Инфра - М , 2001 .
5. Психология социальной работы /
... ... ... Под ред. М. А. Гулиной .
... ... ... СПб.:Питер,2002.
6. Социальная работа:
... ... ... в
... ... ... дечтельность / Под общ. ред.
... ... ... А . А . М., 2005 .
7. Социальная работа /
... ... ... общ. ред. В . И. Курбатова . Ростов
... ... ... н/ Д., 2003 .
8. Социальная работа : теория
... ... ... практика / Отв.
... ... ... Е. И.
Холостова , А.
... ... ... Сорвина . М.: Инфра - М , 2003 .
9.
... ... ... пособие по социальной работе . М.: Юрист , 1997
... ... ... Теория и методология социальной работы
... ... ... Под ред. С. И.
Григоревна. М.: Наука, 1994
... ... ... Теория социальной работы / Под
... ... ... Е. И. Холостовой . М., Юрист
12. Қ.Р. тәуелсіздігінің
... ... ... арналған халықаралық ғылыми
... ... ... конференция материалдары, Ал-2001 А.Б.Айтбембетова
13. Социальное
... ... ... экономическое прогназирование. / И.В.Романенко Санк-
... ... ... ... ... ... Е.В. / Теория социальной работы. Кемерово: Кемеровский
... ... ... государственный Университет,2002.
Мерзімді басылымдар:
1. Егемен Қазақстан
... ... ... Болжаудың көрсеткіштік сипаттамасы. Ақпаров.М.Н. наурыз 2001ж
2. Казахстанская
... ... ... // Субъективный фактор - прогназирование. апрель 2003 №28
Сөздіктер:
... ... ... Словарь - справочник по социальной работе /Под ред. Е.
... ... ... Холостовой . М,
... ... ... .
2. Әлеуметтену. Оксфорд сөздігі – Алматы,
... ... ...
3. Социологиялық сөздік / Жалпы редакциясын басқарған
... ... ... К.Ү.Биекенов -
... ... ... Алматы, Қазақ университеті
... ... ... Энциклопедический социологический словарь. Общ.ред. Ран Осипова Г.В.1995
5.
... ... ... Социологический словарь. под редакцией С.А. Ерофеева. М. “Экономика” 2004.
... ... ...