... ... ... Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы
Рынокты реттеуде,
... ... ... елеулі әсер ететін, сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасы
... ... ... роль атқарады. Бағаның жоғарлауы – өндірісті кеңейтуге, ал төмендеуі
... ... ... өндірісті қысқартуға көтермелейді. Нәтижесінде, кәсіпкерлердің стихиялы әрекеттері
... ... ... немесе төмен деңгейдегі оптималды пропорциялар орнатады. Реттеуші
... ... ... қол» әрекет етеді, ол туралы Адам Смит былай деген:
... ... ... тек өз мүдделерін көздейді, жеке бас пайдасын ойлайды
... ... ... де бұл жағдайда «көрінбейтін қол» оны алдын-ала ойламаған
... ... ... жетелейді. Өзінің жеке мақсаттарына қол жеткізу үшін, ол
... ... ... бұрынғыдан да саналы түрде қызмет көрсетеді» .
Рынок жағдайында байланысты
... ... ... туралы шешімдер, яғни баға құру бағыты әр түрлі. Сондықтан
... ... ... шешімдердің кәсіпорын үшін салдары да әр түрлі. Демек, баға
... ... ... белгілеу алдында әрбір баға бағытын, оның терең салдарын талдау
... ... ... Тәжірибе көрсетіп отырғандай, тек дәл баға саясатын белгілеп, анық
... ... ... стратегиясын ұстанған кәсіпорынлар рынокта жемісті әрекет жасай алады. Осы
... ... ... басқа (баға саясаты, баға стратегиясы) түсініктердің мәнін айыру қажет.
Біраз
... ... ... жоғарыда келтірілген міндеттердің бірін еске түсірейік. Айталық, кәсіпорын рыноктың
... ... ... мүмкіндігін үдете пайдаланып, сату көлемін асыра ұлғайту үшін бағасын
... ... ... бәсекелестерден де одан әрі төмендетуді ұйғарды делік. Міне, бұл
... ... ... баға саясаты, яғни баға белгілеуді ұстаған приципі. Осы баға
... ... ... іске асыру үшін кәсіпорын оны орындау тәртібін және шаралар
... ... ... яғни баға сратегиясын белгілейді. Мысалы, сатып алушыларға неше түрлі
... ... ... арқылы, айталық, оларға тауарды тегін жеткізу, тегін орнату, тегін
... ... ... тұтыну несиесінарзан беру, бағаны бірден немесе күн сайын, апта
... ... ... белгілі мөлшерде кеміту, тұтынушыларға сыйлық беру немесе сауда орындарында
... ... ... беру, ойын сауық ұйымдастыру т.б.с.с. шаралар арқылы өзінің баға
... ... ... жүргізеді.
Егер кәсіпорын жұмсаған шығынын анықтап, белгілі пайда табу
... ... ... бағасын белгілеген болса, онда оның баға саясаты, онымен бірге
... ... ... стратегиясы да болмағаны. Баға саясаты болған кәсіпорын мәселені басқаша
... ... ... Әрекет жасайтын нақты рынокта бағаның деңгейі қандай болуы мүмкін?
... ... ... баға деңгейіне сәйкес пайда табу үшін шығындар көлемін шектеу
... ... ... келе ме? Осы сұрақтарға жауап іздестірген кәсіпорынның баға саясатының
... ... ... алушылардың табысы қандай бағаны көтере алады деген сұраққа жауап
... ... ... кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясының болмағаны. Баға саясаты
... ... ... баға стратегиясын қолданған кәсіпорын басқаша сұрақтарға жауап іздестіреді: сатып
... ... ... үшін кәсіпорын тауарының құндылығы қандай? Сол тауар құндылығына сәйкес
... ... ... белгіленгені жайлы сатып алушыларды қалай сендіруге болады?
Тауар құндылығы,
... ... ... тауар пайдалығының субъективті қабылдануы бағаны ақтамаған жағдайда, білгір менеджер
... ... ... дереу төмендетудің тауардың қындылығының (пайдалылығының) жойылғаны деп түсінеді. Ондай
... ... ... бағасы төмендесе де сұраныс таппай, өтпей қояды. Осыған байланысты
... ... ... қандай деңгейі сату көлемін ойлаған мөлшерге, ойлаған рынок үлесі
... ... ... дегент сұраққа жауап іздеген кәсіпорынның баға саясатының болмағанын білдіреді.
... ... ... 74 б/
Білгір маман басқа сұрақтарға жауап іздестіреді: сату көлемінің
... ... ... мөлшері немесе рынок үлесінің қандай деңгейі кәсіпорынға ең үлкен
... ... ... береді? Мәселені осылай қойғанның өзі баға саясаты мен баға
... ... ... кәсіпорынның сүйенгенін дәлелдейді. Демек, кәсіпорын баға құру ісінде кездейсоқ
... ... ... рынок ағынына сүйенбей, өзінің белгіленген прициптеріне, соған сәйкес қолданатын
... ... ... жүйесіне сүйенуі тиіс. Бұл кәсіпорынның баға құру стратегиясын қалыптастырып,
... ... ... әрекетінің көптеген шарттарының бірі болмақ және кәсіпорынға қызмет көрсететін
... ... ... өзара ынтымақты әрекетіне жағдай тудырады. әдетте баға саясаты мен
... ... ... стратегиясы болмаған кәсіпорында оның қаржы және маркетинг қызметінің арасында
... ... ... – жиі қайшылықтар қалыптасып, олардың мүдделері үйлеспейді. Себебі маркетинг
... ... ... сатып алушылардың мүддесімен санасады. Ал бағаны солардың тауарға берген
... ... ... құндылығы бойынша белгілеуді қолдайды. Олай болмаса кәсіпорын комерциялық нысанасына
... ... ... алмайды.
Керісінше, қаржы қызметі бағаны пайданың көзі ретінде, шығынды ақтаушы
... ... ... ретінде қарастырады. Осыдан бағаның деңгейі өзгеше болуы тиіс. Біріне
... ... ... бірі осы мүдделерді үйлестіру үшін кәсіпорын басшылығы баға саясатына
... ... ... отырып бұл қызметтердің алдына мынадай тлаптар қоюы тиіс: қаржы
... ... ... бухгалтерлік есеп қызметі кәсіпорын шығындарын басқаруды игеріп, ататп айтқанда,
... ... ... өнім сапасын қамтамасыз ететін шығындардың көлемін минимумға жеткізіп, маркетинг
... ... ... алдына анық міндеттер белгілеу үшін сату көлемі мен шығындар
... ... ... байланыстарды дәл белгілеуі қажет.
Ал маркетинг қызмет кәсіпорынның бәсекедегі
... ... ... жақтарына сүйене отырып, оның комерциялық негізі бола алатын ұтымды
... ... ... түрін, рынок сегментінің таңдауды игеруі қажет. Саиып келе, дәлме
... ... ... дәл айтқанда, маркетинг және қаржы қызметкерлерінің арасындағы қайшылық кәсіпорын
... ... ... баға құруда орын алатын екі түрлі бапты анық ажыратпағаннан
... ... ... белгілі. Ол шығынға немесе құндылыққа сүйенген баға құру баптары.
... ... ... мәні кейінірек талданды. Ал олардың қысқаша мәндік сипатының айырмашылығын
... ... ... сурет арқылы көрсетуге болады.
... ... ... /1, 32 б/
Шығынға негізделген баға құру ежелден қалыптасып, көзге
... ... ... сенімді болып көрінелі. Өйткені онда деректі бухгалтерия мәліметтерімен дәлелденген
... ... ... пен өнімді өткізуге кеткен нақты шығындарға сүйене отырып баға
... ... ... жүргізіледі. Демек, шығынға негізделген баға құру дегеніміз – ол
... ... ... есебінің бастапқы негізі ретінде өндіріс пен тауарды өткізуге кеткен
... ... ... шығындар алынады. Оған қоса бұл баға құру бабы экономикалық
... ... ... тарапынан да біршама қолдаү табады. өйткені бұл баға құру
... ... ... жұмсалған барлық шығынға кәсіпорын мөлшерлі пайда табуды, шығындар өнімдер
... ... ... дұрыс бөлінуді қамтамасыз етеді деген көрініс алады. Алайда негізінде
... ... ... баптың күрделі кемшіліктері бар. Айталық, әрбір өнім данасына кеткен
... ... ... шығынды баға белгіленбей жатып, септеп шығару мүмкін емес қой.
... ... ... себебін айтпаса да түсінікті (шығын сату көлеміне байланысты, ал
... ... ... көлемі бғаға тәуелді) және оны 2-ші суреттен де
... ... ... болады. /1, 33 б/
Суретте көрсетілгендей, рынок жағдайында қалыптасқан баға
... ... ... сұранысты, демек сату көлемін анықтайды. Соған сәйкес өндіріс көлемі
... ... ... Ал экономикалық теория мен бухгалтерлік есеп анықтағандай, өнім данасына
... ... ... үлесті шығынның мөлшері өндіріс көлеміне байланысты. Мысалы, өндіріс көлемі
... ... ... сайын өнім данасына шаққанда үлесті тұрақты шығындар да азаяды.
... ... ... заңдылықты көптеген кәсіпорынлар жеткілікті ескермей, бағаны ақылмен реттеп, ұтымды
... ... ... жасамай, сәтсіздікке ұшырайды.өйткені бағаны белгілегенде әр өнімге кеткен шығын
... ... ... өндіріс көлемі арасындағы байланыс ескерусіз қалады. Осы заңдылықты ескермесе
... ... ... ұтымды бизнеспен айналсықан кәсіпорынның өзі сәтсіздікке ұшырайды. Оның дәлелі
... ... ... бұрынғы Кеңес Одағы химия өнеркәсібінің алыбы Жамбыл (қазіргі Тараз)
... ... ... өндірістік бірлестігі немесе Павлодар трактор зауыты бола алады. Осы
... ... ... алып кәсіпорындар ауыл шаруашылығына аса қажет өндіріс құралдарын, тыңайтқыштар
... ... ... Ал ол тауардың бағасы шығынға негізделген еді. Кеңес Одағы
... ... ... энергия көзі мен өндіріс құрал – жабдықтарының қымбаттауының салдарынан
... ... ... шығындары көбейе түсті. Баға шығынға негізделгендіктен шығынмен мен қоса
... ... ... мен тыңайтқыштың бағасы өседі.
Бағаның тез өсуі сұранысты кеміте
... ... ... аяғында ол өнімдерді рынок қабылдамай дүркіреп өсіп тұрған кәсіпорындар
... ... ... ұшырады. Керісінше, аталмыш заңдылықты еске ала отырып жұмысын ұйымдастырған
... ... ... кондитер фабрикасы (қазір “Рахат” ААҚ) баға құру саясатын басқаша
... ... ... Өндіріс техникасы мен технологиясын жаңартып, барынша шығындарын кемітті. Кондитер
... ... ... сапасын жақсартып, оның орау әсемдігін асырды. өнімдерінің бағасын ең
... ... ... (минималды пайда әкелетін) деңгейде белгіледі. Төмен баға сату көлемін
... ... ... Ал ол өндіріс көлемін ұлғайтуға, соның негізінде әрбір өнімге
... ... ... орта шығынды кемітіп, пайдасын көбейтуге мүмкіндік берді.
Осы тәрізді мысалдарды
... ... ... келтіруге болады. бірінші мысалдағы Павлодар және Тараз кәсіпорындары кеткен
... ... ... қайтару және өз әрекетіне қажет пайда табу мақсатымен пассивті
... ... ... құру жолына түскен. Ол баға құру жолына түскен. Ол
... ... ... құру жолы кәсіпорыдарды сәтсіздікке апарып сықтырды. Демек, есті менеджер
... ... ... жолмен жүрмеуі тиіс.
Пассивті баға құру дегеніміз шығын негізінде немесе
... ... ... бәсекелестердің баға шешімдері ықпалында болып баға белгілеу. /3, 406
... ... ... ұтымды активті баға құру. Ол үшін бағаны реттей отырып,
... ... ... көлемін қажетті мөлшерге жеткізіп, соның нәтижесінде өнім данасына кеткен
... ... ... шығынды көзделген деңгейге дейін кемітіп, көзделген пайдаға жету керек.
Сонымен,
... ... ... баға құру дегеніміз таурдың сатылуын ұтымды көлемге жеткізіп, соның
... ... ... орта шығынды кемітіп, көзделген пайдаға жету үшін тауар өткізуді
... ... ... шеңберінде бағаны реттеп отыру.
Активті баға құру логикасына сәйкес мына
... ... ... сұрақтарды шешуге тура келеді.
Төмен бағаны қолдана отырып, пайда көлемін
... ... ... мөлшерде алу үшін тауардың сату мөлшерін қаншалықты көбейту қажет?
... ... ... көбейткен жағдайда пайда бұрынғыдай көбеюі үшін тауардың сатылу көлемін
... ... ... деңгейге кемітуге болады?
... ... ... Осы тәрізді сұрақтар тұрғысынан баға құрылса, шығынға негізделген баға
... ... ... байланыстй кемшіліктер жойылатын еді. Айталық, сұранысы нашар рынокта аса
... ... ... баға немесе сұранысы күшті рынокта аса төмен баға белгіленбейтін
... ... ... негізделген баға құрудан бас тарту менеджерлер үшін оңайға түспейді.
... ... ... ол үшін жаңа өнім өндірісіне арналған инвестицияны жұмсамай тұрып
... ... ... туралы кәсіпорынның позициясы анықталуы тиіс. Ал ол, әрине, оңай
... ... ... емес. Оған қоса Қазақстанда бұрыннан қалыптасқан тәжірибе бойынша алдымен
... ... ... өндіріліп, одан кейін оның алармандары іздестіріледі. Енді болса іс
... ... ... болуы тиіс. Яғни алдымен тұтынушыны, оның кейін өндіріс ұйымдастырылуы
... ... ... Алайда жасалған талдау көрсетіп отырғанындай, республика кәсіпорынларында маркенг қызметіне
... ... ... арнайы білімі бар маман емес, 2 – 3 жыл
... ... ... бар, арнайы білімі жоқ адамдар жұмысқа қабылданады. Арнайы білімі
... ... ... бірақ 2 – 3 жыл тәжірибесі бар адамдар опетивті
... ... ... жүргізе алатыны анық. Демек, ол кәсіпорынның бүгігісін біліп, ертеңгісін
... ... ... қоймайды. /1, 33 б/
Стратегиялық маркетингті, оның шеңберінде активті баға
... ... ... тек жоғары арнайы білімі бар
... ... ... жүргізе алады. Сондықтан бүгін қалыптасқан
... ... ... тәжірибеге сәйкес жаңа өндірісті ұйымдатыру,
... ... ... жаңа өнімді өндіру үрдісі мынандай сипат алған:
... ... ... жұмыс кәсіпорынның конструкторлық, инженерлік, технологиялық қызметтерінен басталады.
... ... ... дүниежүзілік ғылым мен тәжірибеде қол жеткен бүгінгі техника деңгейіне
... ... ... келетін өнім мен өндірісті ұсынады. Содан кейін өнім мен
... ... ... жобасы жасалады. Ол жобаны кәсіпорын экономистері мен бухгалтерлері негіздеп,
... ... ... Финансистер ол жобаға қажет қаражат көлемін анықтап, қаржыландыру жұмысын
... ... ...
Істің дәл осы сатысында шығынды қайтаратын, көзделген пайданы әкелетін
... ... ... бегіленеді. Осыдан кейін кәсіпорынның маркетинг қызметі (ондай қызмет болмаған
... ... ... кәсіпорынның өнімді өткізу бөлімі) өнімді сату жұмысымен шұғылданады. Ол
... ... ... баға өнім құндылығына сәйкес келетініне аларманның көзін жеткізіп, тауарды
... ... ... алуға оны көндіру керек. Егерде ол үгіт іске аспсй,
... ... ... нашар сатылса, кәсіпорын басшылығы бағаға жеңілдік жасап, жағдайды өзінше
... ... ... бастайды. Алайда бұл жолдың қауіптіжағы бар.
Өйткені сатылмаған өнім бағасына
... ... ... арқылы алармандарға сыйлық берудің өзі, сатып алушылар рыногын қалыптастырып,
... ... ... алушылардың үстемдігін күшейтеді. Сатып алушылар өзіне ыңғайлы шарттарды талап
... ... ... бастайды. Айталық, баға жеңілдіктерін одан әрі жалғастыру үшін тауарды
... ... ... алудан бас тартады. Сондықтан бұл жолмен кәсіпорын табысқа жетуі
... ... ... қиынға түседі.
