... ... ... ғасырға аяқ басқан жаңа жағдайдағы қоғамда Қазақстан Республикасы өзінің ... ... ... жариялап, өркениетке бағыт алған кезде болашақ жас ұрпақты мәдениетті, ... ... ... рухани интеллектуалдығы жағынан жоғары етіп тәрбиелеудің мазмұнын түбегейлі жаңарту ... ... ... Осы айтылғандардың ішінде қазіргі мектептің алдындағы ең маңызды міндеттерінің ... ... ... рухани адамгершілік тәрбиесі. Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңының ... ... ... «Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржысының мүмкіндіктері шегінде ... ... ... дене, психологиялық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір ... ... ... жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады» деп айтылған. ... ... ... осымен байланысты, жеткіншектерді адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеудің әлеуметтік маңызы арта ... ... ... маңыздылығы, әсіресе, жаңа педагогикалық ойдың тұжырымдамасымен байланысты тәрбиедегі жүйелі ... ... ... қалыптастырудың жалпы стратегиялық бағыты және оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға үлкен ... ... ... жасау мәселесі қаралып отырғанда бұрынғысынан да артып отыр. Қазіргі ... ... ... билеген мына заманда жоғарыда көрсетілген адамгершілік қасиеттердің қоғамда көрініс ... ... ... керісінше, қоғамға жат мінездердің белең ала бастағанына біздер куә ... ... ... отырмыз. Қоғамда орын алып отырған осы келеңсіз жағдайлар (тұрмыстық ... ... ... күн сайын туындап отырған қымбатшылық, жұмыссыздық т.б.) оқушыларға теріс ... ... ... етпей тұрмайды. Алайда, осындай жағдайлар жат қылықтардың (мейірімсіздік, зұлымдық, ... ... ... күншілдік, т.б.) балалардың бойында қалыптасуына себеп болып отыр. Сондықтан да ... ... ... ел иелерін өз және келешек замандарында өмір сүре алатындай ... ... ... беріп,тәрбиелеу қажеттігі де-талқыға салынбайтын мәселелердің бірі.Еліміздің тәуелсіз мемлекет ретінде ... ... ... сипаты халықтың рухани,адамгершілік,имандылық көзқарасына,жастар арасындағы білім мен тәрбиеге байланысты. Жастарды ... ... ... адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз-олардың бойында болуға қажетті ізгі қасиеттерді ... ... ... ұғымға педагогикалық энциклопедияда: «Адамгершілік-мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастыру, адамгершілік ... ... ... дамыту, моральдық сананы мақсатты бағытталған түрде қалыптастыру немесе мінез-құлық ... ... ... мен әдеттерді,мінез білімдерін,моральдық қасиеттерді қалыптастыру процесі» деп анықтама берілген ... ... ... Қазақ педагогикалық энциклопедия сөздігінде; «Адамгершілік тәрбиесі-мақсатқа негізделген көзқарасты, сенімді, ... ... ... мінез-құлық дағдылар мәдениеттерін қалыптастыруға және адамгершілік сезімді, ұлттық сананы, ... ... ... дамытуға бағытталған жалпы адамзаттық тәрбиенің құрамдас бөлігі» деген анықтама ... ... ... тәрбиесі тәлім-тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық сананы қалыпастырудың, этиткалық білімділікті, ... ... ... сезімді дамытудың сара жолы болады деген қорытынды жасауға болады. ... ... ... тәрбие адамдардың адамгершілік нормалар мен ережелерді меңгеруіне,олардың бойында адамгершілік ... ... ... құлық дағдылар мен әдеттерді,іскерліктерді сіңіруге бағытталған педагогикалық ... ... ... ретінде көрініс береді. 1.1 Жоғары сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудегі ғалымдардың ... ... ... оның ішінде рухани адамгершілікті жастарымыздың бойына сіңіру қаншалықты ... ... ... екендігі жөнінде ғалымдарымыз өз зерттеулерінде айтып, ол туралы құнды-құнды ... ... ... қалдырды. Бұл салада Қ.Б.Жарықбаев [1], С.А.Ұзақбаева [2], Б.Х.Балтабаев [3], Ә.Табылдиев ... ... ... С.Қ.Қалиев [5] тындырымды істер атқарып, этнопедагогикаға байланысты еңбектер жариялауда. Қазақ ... ... ... арғы тарихымен байланысты жеткен жазбаша деректердегі Абай Құнанбаев [6], ... ... ... Алтынсарин [7], Шоқан Уәлиханов [8] еңбектеріндегі оқу, білім, адамгершілік, ... ... ... ой-пікірлер және жазықсыз жапа шеккен зиялылар А.Байтұрсынов [9], М.Дулатов ... ... ... Х.Досмұхамбетов [11], М.Жұмабаев[12], Ж.Аймауытов [13] халықтық тәрбиенің ұлттық негіздері ... ... ... ой-пікірлері мектеп жасындағы балалар өмірінде ойынның атқаратын мәні жөніндегі ... ... ... [14] аса құнды еңбектері бар. Алып ойдың кеніші - Әбу ... ... ... Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан ибн Үзлаг Әл-Фараби (870-950ж) ... ... ... жүзілік ғылыммен, даналық болжамдарымен ықпал еткен ұлы ғалым. "Ақылдың ... ... ... туралы", "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы", "Мемлекет қайраткерлерінің нақыл сөздері", ... ... ... жету жайында" т.б. еңбектерінің тағылымы мол. Әділдік, инабатылық, мейірім, ... ... ... көрсеткіші екендігі әр саладан баяндалған. Тәрбие мәселесінде адамгершілікті бірінші ... ... ... қойды. Адамды бақытқа жеткізетін даналық жол-қайырымдылық,имандылық, адамгершілік екендігін әр жақты ... ... ... Ал оған жетудің кілті тәлім-тәрбие, адамның өзін-өзі тежей білуі ... ... ... айтып: "... .адамгершілікке негізделген татулық, жарасымдылық,келісе білушілік бақытқа жеткізеді. ... ... ... - қайырымдылық",-деп көрсетті ұлы бабамыз. Болашаққа үміт сеніммен қарау ... ... ... соған ұмтылу ешкімді жәбірлемей, ар-намысына тимей қарым-қатынас жасау - әділет ... ... ... Бұл қасиеттер тәрбие арқылы адам бойына сіңетіндігіне сеніп, оған ... ... ... жаттығуды қолдады. Адамда болуға тиісті ізгілік ... ... ... қайырымдылықтың өнегелі үлгісін данышпан бабамыз ... ... ... тізді: • Тәні таза, дене бітімі мінсіз, өмірге бейім, ... ... ... • Тиісті мәселенің жәй-жапсарын ақиқат шындыққа ... ... ... сәйкес жете түсініп, ұғына білушілік; • Түсінгенін, көргенін, естігенін, аңғарғанын жадында ... ... ... Байқағанын сол заматта үғынатын алғырлық, ишаратты тез аңғаратын ақыл ... ... ... болушылық; • Ой-түсінігін тапқырлықпен ... ... ... дәл де айқын жеткізе алатын ... ... ... • Өнер-білімге құштарлық, ... ... ... оқудан ... ... ... және үйренуден ... ... ... еңбекқорлық; • Ішіп-жеуге ... ... ... қанағатшыл, сауық ... ... ... құмарлық ... ... ... пен ләззатшылдыққа жирене қарайтын тазалық ... ... ... пәктік; • Шындықты сүйіп, өтірік ... ... ... пен суайттықты, жалғандықты жеккөрушілік; ... ... ... Жаны асқақ, ар-намысын ардақтап қорғай білушілік; Бұл игі қасиеттерді бойға ... ... ... дүниеге келген кезден бастап жүйелі түрде жүргізілуін ұлы ұстаз ... ... ... қала басшысына тән мінез-құлықтар арқылы меңзей отырып, адамгершілік әдептің ... ... ... сипаттарын белгілеп берген болатын. Тәрбие арқылы жүзеге асуға тиісті ... ... ... арманға толы бабамыздың педагогикалық толғанысы осыдан он бір ғасыр ... ... ... айтылғанымен де, күні бүгінге дейін өзінің қадір - қасиетін ... ... ... қайта уақыт озған сайын жаңарып жасара беретін пайымдаулар. Егемендікке ... ... ... жаңа ғана жеткен еліміздің болашақ иегерлерінің бойына ұлы ұстаз ... ... ... адамгершілік әдістерінің мейірім шапағаттарын балбөбектердің сәбилік шағынан бастап дарытуға ... ... ... басшылыққа алсақ ісіміз табысты болары хақ. Әрине, дана ойшыл ... ... ... ұсынған тәлім - тәрбиелік пайымдауларын бала ойыны арқылы жүргізілсін ... ... ... айтпағанымен де, сәбилік шақтағы тәлім, үйрету, тиісті әдет дағдарларын ... ... ... машықтандырудың тиімді жолы ойын екені баршаға аян. Қазақ халқының ... ... ... тарихындағы аты әлемге мәшһүр болған ойшылдарының төрбие жөніндегі даналық», ... ... ... шола қарағанда XI ғасырдың ұлы мұрасы, Жүсіп Баласағұнның ... ... ... "Қүтты Білік" ("Қүдадғу ... ... ... еңбегінің орны ерекше. Өзі өмір ... ... ... уақыт деңгейінен Жүсіп Баласағүн «Қүтты білікте» (1069 жылы жазылған) ... ... ... қасиеттерін сипаттап, өнегелі тәлімдерді келер ұрпаққа бағыштаған. Бұл дастан ... ... ... тараудан тұратын 6600 тармақ болса, онда - Әділет, Бакыт, ... ... ... Қанағат деп аталатын бейнелік есімдер арқылы аталып отырған төрт ... ... ... суреттелген. Дастандағы кейіпкерлер кеңесінде өмір сүрудің ережелері, мінез-құлық, ақыл-ой, ... ... ... әдептерінің озық үлгілері, дидактикалық таным-түсініктер суреттелген. Ізгілікке жетелейтін ғибраттар ... ... ... ал ізгілікті, көшелі, Ұл-қыз жақсы, таза болып өседі... Ұл-қызыңа әдеп үйрет, ... ... ... бер. Бастауы көне ғасырда жатқан адамгершілік танымда тәрбиенің ізгілік жолы ... ... ... басталатындығын Жүсіп Баласағұн дөп басып, дәл суреттеген: Ақ сүтпенен бірге ... ... ... жақсылық, Айнымайды еш, алғанша ажал, қапсырып... Іште біткен қылық, парыз мойныңа Бірге ... ... ... қара жердің қойнына Халықтық тәрбие адамгершілік, адалдық, қайырымдылық өнегелері отбасынан ... ... ... өркендетіп, салт-дәстүрге орай бойға дарытатындығына ден қойған. Адамзаттың тарихи ... ... ... барысында елді мекендердің күрт өсуі, қалалардың кеңеюі, қоғамдық өзгерістерге ... ... ... отбасылық тәрбиемен қатар, әсіресе, біздің заманымызға тән ұжымдық тәрбиеге ... ... ... балабақшада жүргізілген тәрбие саласы өркендеді. Бұл-өзіне үйлесімді тәрбие ісін керек ... ... ... бастады. Демек, тәрбие ана сүтімен дарыса, адамның бүкіл өміріне ... ... ... келетін құбылыс екендігін және отбасылық өнеге қандай болса, келешекте ... ... ... нәтижесі де сондай болатындығын нақты нұсқаған ол: Егінжай бір бұл ... ... ... көлемі, Немене ексең, соның ертең өнеді. Сенікі -шындық, менікі-ойын, Бой ұсындым шынға, ... ... ... қойдым. Жіберме зая күніңді өтер, Өткен күн келмес, өтер де кетер. Ұлы ... ... ... тәлімдік ақыл-кеңес - баланы неғұрлым жас кезінен бастап үйретсе, ... ... ... бойға тиянақты дарып, машықтық дағды бүкіл тірлігіне жалғаса кетеді. ... ... ... үшін қарым -қатынасындағы мінезділіктілікті бойға сіңіріп және оған үйрету ... ... ... екендігі жөнінде берер ақылы мынау: Егер ашу- өкпең келсе, қызуланба ... ... ... қыл, Сабырлы кісінің сүйеніші алда, Өкпелесең ашуланба, налыма, Сабыр соңы-салқын сая жаныңа Халықтың ... ... ... сипатына үйлесімді мінез-құлыққа тәрбиелеу-әрбір тұлғаның жарасымды тіршілік етіп, өміріне ... ... ... беретіндігін нұсқайды. Кісі көңілі нәзік шиша, шарайна Мұқият бол, ... ... ... алма, абайла. Ашуда-сақ, сабырлы бол сасқанда.... Жылы сөзбен күле сөйле, жадырап Бақыт ... ... ... құтың тасыр жамырап... Жомарт, сақи бол, қырсығып есірмей Ұлы бабамыз құрмет ... ... ... мінез-қүлық жөніндегі толғаныстарын және халқымыздың дәстүрлік ғұрыпы мен танымына ... ... ... айтқан әр саладағы тәлімдік болжамдарын, дидактикалық пайымдауларын өмірге жарасымды ... ... ... білсек, бүгінгі ұрпаққа ешбір жаттығы жоқ, өмірін көріктендірерлік ғибраттар. Ғасырлар ... ... ... жатқан жазбаша жеткен мұраларымыз жөнінде сөз еткенде XII ғасырда ... ... ... сүрген ҚожаАхмет Иассауиді (1094-1167ж) айта аламыз. Оның үстіне бүкіл ... ... ... халқы 1500 жылдық мерей тойын тойлады.Түркістан қаласындағы ҚожаАхмет кесенесі-дүние ... ... ... тандаулы мәдени ескерткіштердің бірі. Қожа Ахметтің "Диуани Хикмет" ("Даналық ... ... ... алтын қорына қосылатын туынды болуымен бірге,тәлім-тәрбиелік пайымдауларының да мәні ... ... ... Сопылық жолга берік бекіген бабамыз ұстанған тәрбиелік қағидасы-құдай жолына ... ... ... негізделген әділеттілікті тұтыну.Ойшыл ұстаздың тәрбие жөнінде берер ақылы-ешкімге қиянат ... ... ... дүние құмарлық пен баққұмарлыққа салынба,жоқ-жітік пен кем-кетіктерге шын ниетіңмен ... ... ... пейілің таза болсын. Тәрбие арқылы бойға сіңірілетін өмір сүрудің басты ... ... ... пен рақымшылдық, тағдырға тағзым етіп,басқа түскенге көне білу, үлкеннің ... ... ... білікті ғұламаны және ұстаз ақылын екі етпей ұғыну қағидалары. ... ... ... бәрі білім мен тәрбие арқылы бекитіндігіне сеніммен қарады, оны ... ... ... өнеге етті: ... ... ... Ақ дәптерге даналық сөзді жаздым... Несібіңе берілген қанағат ... ... ... ақыл-ойдан кенде болдым, Біртіндеп білім алып жөнге келдім. Тақуалықты пір тұтқан ... ... ... "Даналық кітабы" сәуегейлік ойға толы. Адамның тәлім-тәрбиелік таным-түсінік көкжиегін ... ... ... ойларын діни нанымдарымен дәйектеп, тағлым алуға шақырады. Тартынып көп қылықтан ... ... ... болдым Алланың ақ жолына түстім міне Ақынның айтары адамның ... ... ... кездесетін кемшілік пен қатесі назарға ілінсе, оны ... ... ... көзімен көріп, көңіл қаламымен түзеу – алла алдындағы пенделік ... ... ... парыз. Алла ... ... ... тағаланың рақымшылығы мол екендігін ... ... ... "Өзі қайран, көңілі ойран, көзі жасты" пенде ... ... ... шын ниеттеніп әділет жолына ... ... ... ұмтылып, тәубаға мейірімі мол ... ... ... құдай тағаланың шапағаты ... ... ... екендігін түсіндіріп, адамгершілікке шақырады. ... ... ... Тақуа ақын ... ... ... Иассауи Мұхамед пайғамбар жасына келген соң, пайғамбарды ... ... ... тұту белгісі ретінде қалған өмірін қылуетте (жер асты үйде) ... ... ... мұның өзі мұрат тұтқан танымына берік берілгендіктің тағылымы деп ... ... ... абзал. Хиқмет-тәлімдік өнегесі мол, алла тағаланың ақ жолына берілуді ... ... ... айтулы еңбек, педагогика тарихында арнаулы зерттеуді тілеп тұрған туынды. Адамгершілік ... ... ... қоғамдық сананың бір түрі және қоғамдық институт ретінде адамның ... ... ... реттеумен айналысады. Мораль негізінен үш бағыттан құралады: біріншіден - ... ... ... адамгершілікті іс-әрекет, белгілі бір нәрсеге себептелген адамдардың мінез-құлық тәртібі; ... ... ... адамдардың моральдық қатынасы (адамгершілік мінез-құлықты бағыттайтын әдіс); үшіншіден, моральдық ... ... ... онда адамгершілік қатынас пен іс-әрекет қатар әрекеттеседі. Яғни, адамгершілік ... ... ... моральдық сананы, адамгершілік сезімді дамытады және адамгершілік мінез-құлық дағдыларын ... ... ... көздейді. Ұлттық тәлім- тәрбиенің маңызы және оның жеке тұлғаның рухани ... ... ... тигізер әсері туралы ой- пікірлердің қалыптасуына Шоқан Уәлиханов, Ыбырай ... ... ... Абай Құнанбаев, Жүсіпбек Аймауытов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан ... ... ... сынды халқымыздың ойшылдары, ағартушылары мен өнер қайраткерлерінің қосқан үлесі ... ... ... болды. Ыбырай Алтынсарин халық педагогикасындағы адамгершілікті, үлкенді сыйлауға, өнеге үйретуге ... ... ... негізгі қағидаларын жақсы біліп, оны басқа халықтардың озат ой-пікірлерімен ... ... ... дамытты [15]. Ол елін надандыққа қамап отырған феодалдық-патриархалдық, кертартпа ... ... ... саясатты сынай отырып, туған халқының келешегіне зор сеніммен қарады. ... ... ... көтерген мәселелері – адамгершілік ынтымақтастық, татулық, әділдік, еңбексүйгіштік ... ... ... талапкерлік, т.б. Бұл мәселелерді ол жеке, жалаң түрде алмай, ... ... ... талдау барысында зұлымдыќ, сұрқиялық, екіжүзділік, барымташылдық тәрізді мінез-ќұлыќтарѓа қарсы ... ... ... отырып қарастырады. Жастарға адам баласының сыртќы сұлулығы мен ішкі жан-дүниесінің ... ... ... болғаны дұрыс екенін ескерте отырып, Абай өзінің “он сегізінші” ... ... ... сөзінде “Адам баласына жыртықсыз, кірсіз, сыпайы киініп... таза кимек ... ... ... іс, өз дәулетінен артық киінбегі, не киімі артыќ болмаса ... ... ... қуат алып, тым айналдырмақ – кербездіктердің ісі” – деп ... ... ... [16]. Дүниеге келген әр перзенттің өмірі, келешегі тәрбие ісіне байланысты, ... ... ... сыртқары болуы мүмкін емес. Нәрестенің сәби шақтағы өмірі ойыннан ... ... ... Ойын – тәрбиенің бастау бұлағы, ол мәңгі жас, әрбір ... ... ... бастан кешіретін кезеңі болып саналады. Ойынның атадан балаға мирас ... ... ... үнемі қайталанып, әрбір ұрпақпен бірге жасап, тоқтаусыз,толассыз жүріп отыратын ... ... ... осында. Мұны зерттеуді, халық ойындарының мәнгілік мәнін ашуды тарихшылар, ... ... ... этнографтар, археологтар, психологтар, педагогтар және де басқа ғылым саласында ... ... ... қашаннан бері назардан тыс қалдырмай келе жатыр. Бірақ қазақ ... ... ... ұлттық тәлім- мұраларын жариялау, зерттеу тек соңғы жылдары ғана ... ... ... алына бастады. Бұл салада Қ.Б.Жарықбаев [1], С.А.Ұзақбаева [2], Б.Х.Балтабаев ... ... ... Ә.Табылдиев [4], С.Қ.Қалиев [5] тындырымды істер атқарып, этнопедагогикаға байланысты ... ... ... жариялауда. Соңғы жылдары көрнекті ғалым педагог-психологтар Ќ.Б.Жарықбаев, С.Ќ.Қалиев, Р.К.Төлеубекова т.б. ... ... ... зерттеулерінде халықтық педагогиканың дамуы, педагогикалық заңдылыќтары, жеке басты ... ... ... отбасының алатын орны т.б. мәселелерді қарастырған. С. Қалиев «ХV – ... ... ... ғасырлар ақын жырауларының поэзиясындағы педагогикалық ой – пікірлер» атты ... ... ... жыраулар өмірдің ұсақ мәселелеріне аз араласып, көбінесе, заман – ... ... ... өткен мен келешек, адамгершілік, жақсылық, жамандық жайлы ойлар, болжаулар, ... ... ... сөздер айтып отырған. Сондықтан да қазақ поэзиясында жыраулар жетекшілік, ... ... ... тәрбиешінің ролін атқарады», - дей келіп жыраулар поэзиясының тәлімдік ... ... ... терең тоқталып, жан – жақты талдау жасаса, Қ. Жарықбаев ... ... ... С.Қалиевтердің авторлық бірлесуімен даярланған «Қазақ тәлім – тәрбиесі» оқу ... ... ... 2 тарауы осы мәселеге арналған [17]. Сондай – ақ, А.Е. ... ... ... «Қазақтың халықтық педагогикасындағы қыздардың адамгершілік тәрбиесі» атты кандидаттық диссертациясының ... ... ... таруының 2 - бөлімінде ақын жыраулар поэзиясындағы қазақ қыздарына ... ... ... тәрбие беру ісін сөз етеді [18]. Осы ғылыми еңбектердің кез ... ... ... келгенінде жыраулар толғауларында адамгершілік тәрбиесі кең орын алғандығы ғылыми ... ... ... зерттелініп, нақты дәлелденді. Сонымен қатар этнопедагогика арқылы адамгершілікке тәрбиелеу мәселесімен ... ... ... Ұ.О. Асанова, Ә.С. Әмірова, А.Қ. Қисымова, Ж.Б. Сәдірмекова, Р.К. ... ... ... Асанова оқушыларға қазақ халқының айтыс өнері арқылы адамгершілік – ... ... ... тәрбие беру мәселесін қарастырса, Ә.С. Әмірова бала тәрбиесіндегі қазақ ... ... ... әдебиетінің алар орнын анықтай келе ересектер тобындағы (5 – ... ... ... жас) балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде қажетті әдеби шығармалардан ұлттық ойындарды ... ... ... жүйелей отырып, оны балабақшадағы тәрбие үрдісінде пайдаланудың тиімді әдістерін ... ... ... А.Қ. Қисымова қазақ этнопедагогикасының оқушылардың адамгершілік – жыныстық тәрбиесіндегі ... ... ... ерекше екендігін анықтаған. Р.К. Төлеубекова бастауыш сынып оқушыларын қазақ халқының ... ... ... арқылы адамгершілікке тәрбиелеу мәселесін қарастырса, Ж.Б. Сәдірмекова жеткіншектерді этнопедагогика ... ... ... адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп, оның бала тәрбиесіндегі ... ... ... айқындаған. [19, 20]. Сонымен ѓылыми педагогикалыќ ењбектерде халыќ педагогикалық ұлттыќ ... ... ... сезімін көрсете отырып, ұлттыќ мәдениетін тікелей халықтық тағылымдарға байланыстылығы ... ... ... дәлелденген. Тағылым дегеніміз – өткеннен үйрену үшін одан оң нұсќаларды ... ... ... алып, оны күнделікті өмірге пайдалану. Демек қазіргі және өткен ... ... ... қазақ ойшылдарының еңбектерін, идеяларын сабақтастыра отырып, мектеп оқушыларының оқу-тәрбие ... ... ... кеңінен қолдану керек. Бабаларымыздың ұлттық тағылымдарды біздерге мұра ретінде ... ... ... ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу біздің борышымыз. Себебі, өскелең ұрпақ – туған ... ... ... мен халќының перзенті. Ол ќайда жүрсе де, өз ұлтының ... ... ... болашағы, ірі өкілі. Сондықтан ұлттыќ адами тәрбиені беруде отбасы ... ... ... мектептің алатын орындары ерекше. өйткені отбасы мен мектепте жеке ... ... ... халықтық тағылымдар негізінде адамгершілік тәрбиесі беріледі. Салт-дәстүрлер әр түрлі ұлттың ... ... ... сипатымен ерекшеленетін болғандыќтан С.Қалиев, М.Оразаев, М.Смайыловалардың “Қазақ халќының салт-дәстүрлері” ... ... ... оқу құралында жастарды жан-жақты қабілетті азамат етіп өсіруде халықтық ... ... ... тәлім-тәрбиелік мәнінің зор екені айтылған. Халықтық салт-дәстүрлерді ... ... ... үлкен топқа болып қарастырған, яғни бала тәрбиесіне байланысты, тұрмыс-салт, ... ... ... салт-дәстүрлер деп атап, олардың әр қайсысына жеке-жеке тоқталып, мазмұнын ... ... ... талдайды. Адамгершілік тәрбиесі отбасынан басталатыны белгілі. Сондықтан да халќымыз “ұяда ... ... ... көрсең, ұшќанда соны ілесің” деп текке айтпаған. Осы туралы ... ... ... Наурызбаев “ұлттыќ мектептің ұлы мұраты” атты кітабында қарастырды: “Ата-ананы, ... ... ... сыйлауға, халықтың салт-дәстүрлерін қадірлеуге, ел тарихы, туған жер, ата-баба ... ... ... қанығуға да, бесік жырынан бастап халық көкейінен сусындатуѓа ... ... ... алғашќы қадамды отбасынан бастайды” деп ой түйген. Сондықтан халқымыз ... ... ... басы бесіктен” деп текке айтпаған. К.Оразбекова “Иман және Инабат” атты ... ... ... жас ұрпаққа инабаттылық, бесік тәрбиесінен бастап адам баласының қос ... ... ... тәріздес жүрек пен ақыл тәрбиесі бірлесе дамиды. Осы ... ... ... де ендігі дамытушысы, бесік жыры болады. Халыќтық “Бесік жырын ... ... ... не адамшылық күтесің” дейтіні де содан болса керек. ... ... ... бесікте тәрбиелеу аса жауапты кезеңге жататынын баяндайды. Сондай-ақ Ж.Әбдіжапарованың ... ... ... оқушыларында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру” атты еңбегінде оқушылардың бойына адамгершілік ... ... ... қалыптастырудың қарапайым түрлерін жан-жақты қарастырған. Атап өтсек, патриоттыќ сезімін, ... ... ... пен қоғамдық меншікке көзќарасы, тәртіптілік пен ұйымшылдық, коллектившілдікті, достық ... ... ... жолдастықты, шыншылдыќ пен әділдікті, өз мінез-құлқына сын көзбен қарай ... ... ... басќалардың кемшілідіктерін батыл сынай алушылықты т.б осындай моральдік қасиеттірді ... ... ... тәрбие сағатындағы үлгісі көрсетілген. Тәрбие мақсатының айналасындағы айтыс көне заманнан ... ... ... Көне данышпан ойшылдар тәрбиенің негізгі мақсаты - рақымшылық, адамгершіліккке ... ... ... екенімен келісті. Ал рақымшылық, адамгершіліктің не екенін түсіндіруге келгенде, ... ... ... ойлары әртүрлі болып келді. Платон ақыл, сезім және жігер сияқты ... ... ... алдымен дамыту қажет деп есептесе, Аристотель ерік пен шыдамдылыққа, ... ... ... пен ұстамдылыққа, ақылдылық пен рухани жан тазалығына көңіл бөлген. Ағылшын ... ... ... және педагогы Дж. Локк тәрбиенің ең басты мақсаты- ер ... ... ... қалыптастыру- «өз ісін ақылды да жан- жақты жүргізе алатын» ... ... ... тәрбиелеу деп санаған. Сонымен қатар бұндай адам белсенді, іскер ... ... ... ұшқыр ойлы, білімді болып келуі қажет деп есептеген. Француз материалисі ... ... ... Гельвеций тәрбие негізіне «біртұтас мақсат» қажеттігін айтқан. «Тәрбиешінің мақсаты-азаматтардың ... ... ... адамгершілікке, ақылдарын шындыққа, ақыр соңында сезімталды дұрыс пікірлі азаматтар ... ... ... өз пікірлерін қоғамның мүддесімен үндестіре алатын патриоттар шығару. А.И. Герцен ... ... ... мақсаты- қоғамдық зұлымдықпен күресе білетін, еркін, іскер, адамгершілігі мол, ... ... ... жақты дамыған адам тәрбиелеуде деп көрсеткен. Сонымен қатар Л.И.Божович адамгершіліктің ... ... ... адамгершіліктің дамудың өзіндік сапалық нормаларының жетілуіне біртіндеп айналуы деп ... ... ... және адам қабілетінің сыртқы мінез-құлыққа емес,ішкі мінез-құлыққа бағдарлануы адамгершілік ... ... ... ең жоғарғы деңгейі болып табылады деген өз ойын білдіреді. Кант ... ... ... «адамгершілік-адамдармен қарым-қатынас жасағаннан пайда болатын игілік сезімі, бір жағынан,адамдармен ... ... ... және жалпы түрде қатынас жасау мүмкіндігі,адамзатты жануарлардан ерекшелендіретін,тек адамға ... ... ... тән қасиеттер жиынтығы»деп түсіндірсе, А.С.Макаренко адамгершілік мәселесін мектеппен байланыстырып,:...мектеп ... ... ... заман өзгерісі болмасын,өз ұрпағын оң шешімдер қабылдап,өз қылығын саралай ... ... ... және басқалардың да дұрыс мінез-құлық танытудын талап ететін,белсенді қоғам ... ... ... тәрбиелеп шығаруы тиіс»-деп тұжырым жасағанда адамгершілік тәрбиесінің тұлға қалыптастырудаа ... ... ... көрсететінін атап өтеді. .Сухомлинский еңбектерінде адамгершілік тәрбиесін беруде теория мен ... ... ... бірлікте қарастыру керектігіне мән берген және адалдық, адамгершілік сезімдерін ... ... ... процесінің негізін айқындайтын теориялық ереже ұсына от ырып,адамның адамгершілік ... ... ... көрінісі мейірімді,қайырымды,кішіпейіл болу,адамдарға деген сүйіспеншілік,адамдарды сыйлау,адамдардың жан күйзелісін түсіне ... ... ... қуаныш бөлісе білу т.б.деп атап көрсетеді. Ж.Аймауытовтың «Психология» ... ... ... оқулығында берілген «дәр ігер адамның денесін сауықтыратын болса,тәрбиеші ... ... ... ақылын ,мінезін ,жанын сауықтырады»деген тұжырымы- адамның жаны мен ... ... ... таза болу қағидас ы адамгершілік тәрбиесінің ... ... ... нәрі іспеттес. Адамгершілік тәрбиесі мәселелері психологтардың (Б.Г.Ананьев,Л.И.Божович,П.М.Якобсон т.б. )зерттеулерінде ... ... ... қарастырылды. Олардың пайымдауынша,адамгершілік тәрбиесі құрылымында адамдарға тек әлеуметтік талап қана ... ... ... қатар психодогиялық талаптар да қойылуы тиіс. ЯА.Коменский адамгершіліктің ең ... ... ... белгісі деп:дінді,гуманизм мәдениетінің ережесін жатқызды.Ізгілікті жанның үші, сабырлылық, әділдік, ... ... ... жомарттық, адамдарға жақсылық жасау дайындығы, шыншылдық,сыпайылықты,әсемдікті және үлгі ... ... ... жинақтады. Я.Коменский адамгершілік тәрбиесінің толық жүйесін іске асырды.Осы құралдардың арасында ... ... ... бастысы ата-ана, мұғалімдер, достар деп санады. Д.Локк –адамгершілікке тәрбиелеу үшін ... ... ... принциптерге сүйенудің қажеттігіне тоқталады: табиғи ақылдылық,қаталдық пен балаға ... ... ... сүйіспеншіліктің болуы,дарындылық пен қызығушылығын танып,бағыт беру.Сонымен қатар баладағы ... ... ... әдеттердің пайда болғанының, мәселесіне кірісу қажет деген ойын білдіреді. ... ... ... шыққан себебін іздеу ,өтірік айту себептерін терең ұғыну керек,тек ... ... ... кейін тәрбие мәселесіне кірісу себептерін терең ұғыну керек,тек ... ... ... кейін тәрбие мәселесіне кірісу қажет деген ойын білдіреді.Ж.Ж.Руссо ойынша ... ... ... үш фактордың ықпалы арқылы жүреді:табиғат,адамдар және заттар.Өмір сүруді ... ... ... болу-педагогиканың негізгі принципі,оған рухани-адамгершілікті, жанашырлықты, сыйлаушылықты, еркіндікті, еңбексүюшілікті қосады.оның ... ... ... принципі-адамгершілік және еркіндік. Оның ойынша бала әрқашан ... ... ... өз іс-әрекеттерінде еркіндікті сезінуі тиіс.Оның талаптарында ол талап қойып ... ... ... емес,оған керек болып жатқандықтан орындау керек,яғни адамгершілік тәрбиесі-ол жүрек ... ... ... деген сүйіспеншілік,адамгершілік тәрбиесінің қасиеті ретінде Ж.Ж.Руссо адамдармен араласуды ... ... ... тәрбиенің қандай түрі болса да,халықтың тәрбие идеясына сүйену керектігін ... ... ... адамгершілік тәлім-тәрбиесіндегі мақсаты-жеке тұлғаның дамуы толық жеке тұлғаның қалыптасуына ... ... ... жасайтын ішкі қарама-қайшылықтардан арылу.тұлғаның барлық жағынан тәрбиеленуін қамтамасыз ... ... ... процесінде адамгершілік қасиеттер оның еңбек етуі барысында дамиды.Оның басты ... ... ... беру.Сонымен рухани адамгершілікке тәрбиелеу мен үйлесімді дамуды қамтамасыз ету ... ... ... оқытудың маңызы зор, мектеп ,отбасы мен қоғам арасындағы адамгершілік ... ... ... берудегі өзара қарым-қатынасты қарастыруда отбасын баланың адамгершілік тәрбие алудағы ... ... ... деп есептейді. 1.2 Оқушыларды рухани адамгершілікке тәрбиелеудің мәселесі бойынша педагогикалық ... ... ... дамуы Адамгершілікке тәрбиелеу мәселесінде әртүрлі педагогикалық көзқарастар қалыптасты, талдау ... ... ... біз олардың әрбірінің негізінде көрініс тапқан идеяларды ескере отырып ... ... ... топқа бөліп қарастырамыз. Бірінші топқа, педагогтардың мақсаттылықпен ұйымдасқан тәрбиелік ықпал ... ... ... процесіндегі жетекшілік ролін басымдылықпен көрсету тән. Тәрбиені бұл тұрғыдан ... ... ... педагогикада, қоғамдық ғылымдарда бұрыннан қалыптасқан. Екінші топқа, біздің пікірімізше, оқушылардың ... ... ... қалыптастыру процесінде, олардың іс-әрекеті мен қатынасын басқаруды ұйымдастыру қажеттілігін ... ... ... анықтамаларды жатқызуға болады. Оған педагогика оқулығындағы: «адамгершілік тәрбиесі процесінің ... ... ... мақсаттылық және тәрбиелікпен ықпал етуді, оның іс-әрекетін мақсаттылықпен ұйымдастыруды ... ... ... - деген ой-тұжырым мысал бола алады. Адамгершілік тәрбиесін анықтауда үшінші ... ... ... негізінде көрініс тапқан идеялар тәрбие ісін екпінді балаға бағыттауға, ... ... ... ішкі қажеттілігі мен мотивін бүкіл педагогикалық жүйе орталығына аударуға ... ... ... береді. Адамгершілік тәрбиесі процесіне берілген әртүрлі анықтамаларды талдау арқылы, біз ... ... ... зерттеуімізде бұл процесті адамның іс-әрекетінің бір түрі ретінде қарастырамыз. ... ... ... негізгі қызметі баланың жан-жақты адамгершілікті дамуына жағдай жасау адамгершілік ... ... ... сенім мен сапа, әлеуметтік құбылыстар мен процестер, адамға адамгершілік ... ... ... жүйесін қалыптастыру механизмін жасау болып табылады. Ал тәрбие туралы ... ... ... даналық ойларға зейін қойсақ, алдымен бүкіл әлемнің ұстазы атанған ... ... ... бабамыз Әл-Фарабидің пікірлеріне жүгінеміз. Соңғы жылдары адамгершілік категориясы - қайырымдылықты ... ... ... саласында қарастыру қажеттігін дәлелдеп отыр. Осымен байланысты біз қайырымдылықты ... ... ... адамгершілік қасиетін тәрбиелеудің бір бағыты ретінде қарастырылып жүр. Қайырымдылық- гумандылықтың ... ... ... негізгі көрінісінің бірі. Қайырымдылық ұғымы екі бағытты қамтиды: Рухани- ... ... ... (біреудің қайғысына өзінің қайғысындай ортақтаса білуі) және нақты практикалық ... ... ... көңілмен көмек беруге ұмтылу) Мектеп оқушыларының қайырымдылық көрсеткіші болып: ... ... ... мейірімділік, сезімталдық, өзінің жолдастарына деген қамқорлық, құрбысына көмек беруге ... ... ... болуы, ұжымды құрметтеу, пайдалы іс- әрекетке қатысуға итермелейтін себептер ... ... ... тәрбиені қалыптастыруға тоқталатын болсақ[21]: 1. Әрбір адам баласы өзі өмір ... ... ... отырған кезеңдегі қоғамның алдында тұрған мақсат- міндеттеріне, адамгершілік қасиеттердің ... ... ... сай тәрбиелеуді қамтамасыз ету; 2. Адамгершілік сананы, сезімді, көзқарасты тәрбиелеу; 3. Жас ұрпақтың ... ... ... Отанға, қоғамға, еңбекке, адамдарға, өз- өзіне деген адамгершілік сезімдерін ... ... ... дамыту; 4. Ізгілік, парасаттылық қасиеттерін тәрбиелеу. Жоғарғы сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды ... ... ... міндеттері: 1. Оқушылардың белсенді өмірлік позизиясын қалыптастыру; 2. Қоғамдық борышқа саналы көзқарасын тәрбиелеу; 3. Сөз ... ... ... істің бірлігін қамтамасыз ету; 4. Оқушының адамгершілік нормалардан ауытқуына жол бермеу. Бұл ... ... ... шешу оқушыларды қоғамдық пайдалы, өнімді еңбекке дайындаумен тығыз байланысты. ... ... ... баланың мектепке барған алғашқы күнінен басталады. Алғашқы еңбек дағдылары ... ... ... үстіндегі міндеттерді орындаумен байланысты туындайды. Оқу бала үшін-еңбек, қоршаған ... ... ... танып білу, жаңа ғылыми білімдерді игеру адамгершілікке тәрбиелеудің басты ... ... ... болып табылады. Жасөспірімдерді адамгершілік рухта тәрбиелей отырып, олардың сана-сезімін ... ... ... рухани жақтан байытуда бастауыш мектеп оқушыларына арналған ... ... ... әдіс-тәсілдерді орындаудың аса қажет екендігі қазіргі таңда ... ... ... белгілі болып отыр. Бірақ біз жасөспірімдерді патриоттық рухта тәрбиелей ... ... ... олардың рухани байлығын арттыру үшін іс-бағдарламалар жасағанда, халықаралық білім ... ... ... стандарттарынан аттап кете алмаймыз. Солай бола тұрса да ... ... ... ұлттық-тарихи, мәдени-рухани жақтан алғандағы ерекшелігін де ескеруге тиіспіз. ... ... ... өз әдістемемізді, рухани жақтан қол жеткен табыстарымызды әлем мемлекеттерінде ... ... ... асып жатқан реформаларға сай жүргізуіміз қажет. Олардың алдында ерекшелігімізді ... ... ... көрсете білуіміз керек. Жастардың білімін көтеруде қазіргі таңда бүкіл дүние ... ... ... мемлекеттерінде аса күрделі реформалар жүзеге асырылуда. Бұл реформалардың мақсаты ... ... ... жастардың жаһандық білімге ие болуына мүмкіндік жасау. Айырым ... ... ... әлемдік жаһанданудың алдын алу бағдарламасын да жасауға кірісіп ... ... ... кейбір мемлекеттер әлемдік жаһандану процесіне жұтылып кетпеу үшін, өздерінің ... ... ... ерекшеліктеріне сай оқу бағдарламаларын, білім туралы заңдарын ұйыстырып жатыр. Біріккен ... ... ... ұйымының Бас Ассамблеясында Жапония мемлекетінің ұсынысы бойынша 2005-2015 ... ... ... "Білімді тұрақты дамыту декадасы" деп жариялағаны белгілі. Мұндай декада ... ... ... аса қажет екені белгілі. Барлық елдердің білім жүйесін ... ... ... арнаға ұйытып, ғаламдық түйіндерді шешу – осы декаданың ... ... ... болып отыр. Бұл аса маңызды құжат. Біріккен Ұлттар ұйымы ... ... ... бұл бағдарламадан біздің мемлекетіміз тыс қала алмайды. Сондықтан ... ... ... беру жүйесін халықаралық стандартқа сай тұрақтандырудың маңызы зор. ... ... ... күрделі бағыт-бағдарламаларды мемлекетіміздің Білім Минстрлігі тарапынан ... ... ... қойылғандығы белгілі. Білім саласындағы мұндай өзекті мәселелерді дамыған елдер әлдеқашан ... ... ... саласын реформалау арқылы жүзеге асырып отыр. Олар замана ағымына ... ... ... өз технологияларын дамыту шараларын дер кезінде жүргізіп отырады. ... ... ... осындай білім саласындағы аса жауапты іске ұлттық-патриоттық негізде ... ... ... өз мемлекеттерінде жастар тәрбиесіне баса назар аударады. Мектеп оқушыларының ... ... ... сезімін оятудың педагогикалық жолдарын дамыту, оқушыларды ұлттық тәрбиелеудің әр ... ... ... әдістерін ойлап, оны адамгершілікке тәрбиелеу бүгінгі күннің ... ... ... маңызды проблемаларының бірі. Жаһандану үрдісі біздің ұлттық ... ... ... байлығымызды жұтып жібермеуі үшін, мектептер мен мектеп-гимназияларда адамгершілік ... ... ... тәрбиені дұрыс жолға қойыуымыз керек. Біздің мемлекетте де жаңа азаматты ... ... ... қалыптастыру үрдісі жүргізілуі қажет. Жаңа азамат – рухани байлығы ... ... ... жаңа қазақ мектеп қабырғасынан, тіпті балабақшадан бастап тәрбиеленуі қажет. ... ... ... жанұядан бастап, мектепте ұлттық рухта, рухани байлығы терең ... ... ... адамгершілігі мол жасөспірім тәрбиеленбесе мұндай үрдіс мектепте ... ... ... жалғасын таба алмайды. Сондықтан балабақшадағы қазақ балалары қазақ ... ... ... тәрбиеленуі тиіс. Қазақша тақпақтар мен өлеңдер жаттап, ... ... ... ертегілер айтатын болып, қазақша ойлау өрісін кеңейту үрдісі жүргізілуі ... ... ... Жас балаларды мектепте жүргізілетін ұлттық-патриоттық тәрбиеге жанұяда дайындау ... ... ... сапалы білім беру ұлттық мәдени, әдеби мұралардың оқытылуына да ... ... ... болмақ. Жастар адамгершілік рухта тәрбиеленсе ғана тәрбие беру мен ... ... ... білім беру реформалары ойдағыдай жүзеге аспақ. 1.3 Мектеп оқушыларын адамгершілікке ... ... ... негізгі бағыттары.. Адамгершілік,мораль қоғамдық санада нақты тарихи қоғакмдық қатынастан ... ... ... туындайды,ол адамдардың рухани азығы және де адамдар қарым-қатынасындағы белгілі ... ... ... шындық әлеммен байланысы.Адамгершілік-қоғамдық ойға сүйене отырып, рухани дамуға,адамдардың сана-сезіміне ... ... ... етеді,оларды қоғамда қалыптасқан адамгершілік заңдылығына тәрбиелейді.Нақты адамдық адамгершілікке жалпы ... ... ... мораль әсер етіп отырады. Адамгершілік қасиеттін негізгі элементтері ретінде ... ... ... адамдық мәнін түсіну көрініс береді.Рухани адамгершілік тәрбиенің нәтижесі- рухани ... ... ... тәрбие,ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттері мен сапалары,қарым-қатынастарында қалыптасады. Негізінен ... ... ... адамгершілік тәрбиесін үш түрлі-функционалдық-әлеуметтік,теориялық және практикалық салада қарастырған ... ... ... тәрбиенің әлеуметтік қызметі болашақ ұрпаққа жинақталған тәжірибені жеткізу болса,теориялық ... ... ... білім саласын теориялық жағынан дамытуды қамтамасыз ету болып табылады.Ал ... ... ... практикалық қызметіне адамгершілік тәрбиесі бойынша жұмыс мазмұны мен әдістемесін ... ... ... жатқызуға болады. Философиялық сөздікте:адамгершілік адамдардың оқиғаларға баға беріп,өзінің мінез-құлық бағытын ... ... ... ұғымдарға әр түрлі құбылыстарға байланысты олардың бастан кешіретін мақұлдау ... ... ... айыптау сезіміне негіз болады деген тұжырым жасаған. Рухани адамгершілік ... ... ... тәрбиесі бүгінгі таңда қоғам қажеттілігінен туындап,өзекті мәселелердің құрамына енуде. ... ... ... орайда сабақ барысында оқушылыр Х1Х ғ.екінші жартысындағы ... ... ... мұраларындағы имандылық рухани адамгершілік идеяларымен танысады.Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің ... ... ... ұшы-имандылыққа келіп тіреледі. Имандылық ұғымы ерте кезден бастап қолданыста ... ... ... көне жазба мұраларға көз жіберту арқылы дәлелдеуге болады.Халқымыздың халық ... ... ... қалыптасу кезінен бастау алады.Бұл үғым көпшілік түсінігінде діни ұғыммен ... ... ... имандылық ұғымы таза діни ұғымды білдірмейді. Тұрмыстық өмірде иман ... ... ... пайдаланылған және әлі де пайдалануда.Енді жеке-жеке талдап көрсек, иман ... ... ... деп бойында адамгершілік қасиеттер, кеңпейілділік, жанашырлық, инабаттылық, ізеттілік т,б.да ... ... ... бар адамдарды айтсақ, иманды адамдарға да қасиеттерді бойына сіңірген ... ... ... оны сеніммен ұштастыра білетін адамдар тобы жатқызылады.Бұл қасиеттердің бірі ... ... ... таза діни ұғымға жатпаса керек.Яғни бұдан имандылық адам бойындағы ... ... ... қасиеттердің жиынтығы деген ой түйіндеуге болады.Біздің әрқашан да болашақ ... ... ... өзінің тарихын,халқыын,жерін,бір сөзбен айтқанда, рухани құндылықтарын сүюге, қорғауға, сақтауға, ... ... ... үйретуіміз қажет екені-дәлелдеуді керек етпейтін қағида. Рухани құндылықтарды бағалаудың бірден-бір ... ... ... аталмыш имандылық идеяларды генезисіне тоқталар болсақ, алдымен, мұсылмандар заңдарының ... ... ... деректердің бірі,жазба мұралар ретінде қарастыруға болады-Құран және Хадистер жинағы.Мұнда ... ... ... тәлім-тәрбие берерлік өнегелі, ұлағатты өнегелі сөздер жанақталған. Мысалы,Құранның ... ... ... \1-5\сүресінде; «Оқындар,ол-Мұхаммед Пайғамбарға жіберген алғашқы аят.Оқу-аса ардақты» деп келтірген.Сондай-ақ,Құранда ... ... ... «Біреудің намысына,абыройына,адамгершілііне дақ түсіретін бейнеде ойнау, мазақтау, сондай-ақ біреуді ... ... ... жабу,күншілдік істеу,өсек айтуға тұжырымды түрде тиым салынсын» деп бұйрық ... ... ... іске қарсылық көрсеткен.Адам бойындағы ең жаман қасиет адамды ... ... ... зәбірлеу, намысына, ар-ұятына дақ түсіру екенін бәріміз де мойындаймыз.Өзіміз ... ... ... отырғандай, бұл істерге «Құранда» да мән беріліп,шек ... ... ... демек, бұл да адамзатқа қажетті игілікті өнеге.Келесі имандылық ... ... ... бастау алар бұлағы-Хадистер жинағы.Мұнда әрбір жақсы-жаман қасиеттерге байланысты түсініктер ... ... ... Мұхаммед Пайғамбардың; «Өзімнен кейінгі қалатын ұрпағымды ойласам,үш нәрседен қорқамын.: 1.Құлқынның ... ... ... боп,жолдан таюдан. 2.Нәпсіқұмарлыққа салынып,лас істерге ұрынудан. 3.Ілім-білім бола тұрып,қараңғы наданның ісін ... ... ... сөздері.Тіпті қазіргі қоғамның бейнесін көрсетіп отырғандай.Оқу,білім,ғылым-адам өмірінің,тіршілігінің мәні,мазмұны екенін ... ... ... анық берген. ... ... ... Пайғамбар. «Бір сағат білім үйрену- бір кеш бойы ... ... ... етуден жақсы,бір күн бойы дәріс алу-үш ай непіл ораза ... ... ... жақсы»\2,7\,-деп білім алуға,дәріс тыңдауға шақырады. Хадистердің тағы біріндегі; «Перзенттеріңізге ізет-құрмет ... ... ... отырып,ақыл-әдеп үйрету керегін ұмытпаңыздар»\2,12\-деген . Халықтың кемеңгер ойшылдары ... ... ... ата, Әл-фараби, Қожа Ахмет Яссауи, Махмұд Қашқари, Ахмет Йүгнеки, ... ... ... Тілеуқабылұлы,т.б. шығармалары имандылық идеясының яғни рухани адамгершілік тәрбиенің ... ... ... алғы шарты болады десек қателеспейміз. ХҮ-Х1Х бірінші жартысында,хандық ... ... ... өмір сүрген Асанқайғы, Ж.Баласағұн, Қазтуған, Мұхаммед Хайдар Дулати,,Қадырғали Жалайыр, ... ... ... Доспамбет, Ақтамберді, Шал ақын, Дулат Бабатайұлы, т.б.ақын-жырау және ... ... ... ойшылдар шығармаларының ... ... ... бойына отансүйгіштік, ұйымшылдық, еңбексүйгіштік, үлкенді сыйлау,әдепті,елгезек, кішіпейіл, мейірімді болу ... ... ... имандылыққа жатқызып отырған қасиеттерді сіңіріп, жастарымыз адамгершілік тәрбиені ұялатуда ... ... ... маңызы бар.Әсіресе,Х1Х ғ.екінші жартысында бұл ұғымдар Ыбырай, Абай, Шәкәрім ... ... ... мұраларында насихатталады. Жоғарыда аты аталған ортағасырлық ғұлама ойшылдар имандылық ... ... ... теориялық негізін қалаушылар қатарына жатады.Және бұл еңбектерді қарастыру барысында ... ... ... осы Құран және Хадистердің мазмұнына қанық екен, тіпті еңбектерін ... ... ... Хадистерге сүйене отырып жазған деген ой түйіндеуге болады.Профессор Ә.Дербісәлиевтің ... ... ... заманнан күні кешеге дейін шығыстың ақын-жазушылары, шежірелері, тарихшылары Құраннан ... ... ... алып,оны өз мақсатына пайдаланып келеді» \3,231\деген пікірі бұл ... ... ... дәлелдей түседі. Қорқыт ата тағылымдары,нақылдары тұнып тұрған руханип адамгершілік ... ... ... Оның «Анадан өнеге көрмеген қыз жаман», «Менмен ,тәкаппар адамды ... ... ... сүймейді», «Ақылсыз балаға ата дәулетінен қайран жоқ», «Қонағы жоқ ... ... ... үйден құлазыған түз артық» деген нақыл сөздері үлкеннен ғибрат ... ... ... меңзейді,жастарды тәкаппарлықтан сақтандырып ,ақылды,көпшіл,қонақжай болуға шақырады. Әл-Фарабидің де ғылыми ой-толғаныстарына ... ... ... трактаттарында \ «Мемлекет қайраткерінің нақыл сөздері», «Азаматтық саясат», «Бақытқа ... ... ... жолында «, «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат , ... ... ... шәкірттерді тәрбиелеуде ұстаздың рөлі зор екендігін, шәкірттерден шыншылдықты,сыпайылықты, ... ... ... талап ету үшін бұл қасиеттердің,алдымен ұстаздың өз бойында ... ... ... керектігін айтады. Адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауы,адам бойындағы түрлі жақсы-жаман қасиеттер ... ... ... Ж.Баласағұнның атақты «Құтты білік» поэмасында кеңінен баяндалған.Ұлы ойшыл ... ... ... шығармасында жоғары мұратты қоғамға лайықты қағидаларды сипаттай келе,адамның мінез-құлық ... ... ... мен ережелері,әр түрлі қоғамдық дәрежедегі жіктерді басқарудағыы міндеттері мен ... ... ... белгілеп берді. «Егер бала тәртіпсіз болса,оған әкесі де кінәлі» ... ... ... бала тәрбиесіндегі ата-ана рөлі мен жауапкершілігін көрсетеді.Ал Ө.Тілеуқабылұлының түсінігінде ... ... ... мен дененің тазалығы», «Көңілінде жақсы,ұнамды ойлар болғанмен,ісінде жалғандық,жамандық блса,ол-һарам ... ... ... ойы мен ісінің бірлігін талап ете отырып,адам баласы ... ... ... ішкі жан дүниесінің таза болуымен ғана иманды,иман жүзді бола ... ... ... деп пайымдайды. Ы.Алтынсарин «Білім дегеніміз-өзімізді қоршаған шындықты танып білу»,-деп ... ... ... тұжырым айтқан.Білімді,оқыған,шындықты жақтайтын,инабатты,имандылық қасиетті адамдарды алға сенім жетелейді.Ал Абай ... ... ... иманды этикалық,адамгершілік мәселесімен ұштастырып, .. «иман дегеніміз-ар мен ... ... ... «Ұят кімде болса-иман сонда». ,Ұлы ойшыл Абай «көкірекке сәуле,көңілге ... ... ... керек» дей отырып,ұрпағымызды сенімділікке шақырады. Махаббат,ғашықтық сезімін Абай атамыз ... ... ... адамгершілік имандылық сеніммен бірлікте қарады. «Абай –адамның жақсысы ... ... ... пайда келтірген адам» \11.202\дейді,ал бұл –Хадистерде берілген «хайру н-нас ... ... ... нанфагу н-нас»деген пайғамбар сөзі. Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің негізі «Құранда». ... ... ... және көптеген ғалымдарымыздың жас ұрпақты білімділікке, адалдылыққа, адамгершілікке, имандылыққа ... ... ... құнды-құнды ой-пікірлерінде жатыр. ... ... ... Имандылық адамның ізгі қасиеттерінің жиынтығын құрайды ... ... ... адамның адамшылық іс-әрекетіне қайшы келмейтін өз елінің мақсатын көздей ... ... ... арасында толеранттық сыйласымдылықты сақтау барысында жеке тұлға бойында рухани-адамгершілік ... ... ... қалыптастыруға зор ықпал етеді,адам қоғамының дұрыс бағытта дамуы мен ... ... ... тұлғаның толық жетілуіне байланысты іс-әрекеттердің,қасиеттердің бәрі имандылықтың мазмұнын анықтайды,ал ... ... ... құндылықтар дүниесінің құрамын толықтырады. 2.1 Практикалық жоғары сынып оқушыларында рухани ... ... ... тәрбиелеу негіздерін қалыптастыру мүмкіндіктері Қазіргі таңдағы қоғам дамуындағы өзекті ... ... ... бірі, оның бір идеологиялық жүйеден екіншісіне көшу болып табылады. ... ... ... принциптерге негізделген, ескідегі үйреншілікті мейірімділік пен зұлымдылық, әділеттік пен ... ... ... ұғымдары өзгере бастады, ал жаңа өзгермелі қоғам сұранысынан шығатын ... ... ... болса, жалпы адами құндылықтарды жаңаша түсіну негізінде ұдайы құрыла ... ... ... Әлеуметтік жарылысқа, ұлтаралық араздыққа апармайтын қоғамның жаңа сапалы жағдайын ... ... ... жолдарын іздестіру қажеттілігі туындайды. Бүгінгі күні, қоғам рухани мәдениетке ... ... ... болып отырған жағдайда, адамгершілік тәрбиесі тәрбие теориясы мен практикасының ... ... ... мәселесі болып отыр. Адамгершілік тәрбиесі қоғамдық қатынасты ізгілендірумен және ... ... ... қалыптастырудың күшті құралына айналып отыр, ал бұл болса, қоғамның ... ... ... принциптер негізінде дамуына мүмкіндік туғызады. Бұл мәселенің шешімі көптеген ... ... ... «адамгершілік тәрбиесі» ұғымын анықтаумен байланысты. Сондықтан оқушылардың бойында жақсы мінез-құлықтың ... ... ... нормаларын қалыптастыру үшін адамгершілік тәрбиесі ғасырлар бойы жүргізіліп келеді. ... ... ... әдептілік, ар-ождан, намыс, бауырмалдық, кішіпейілділік, батырлық, ерлік, ұлтжандылық, елжандылық ... ... ... оқушыны патриоттық сезімге, отанды қорғау жолында әр дайым даяр ... ... ... атамекен игілігі үшін аянбай еңбек етуге тәрбиелеу тәрізді бағыттар ... ... ... тәрбиесінің басты ұстанымы. Бұдан шығатын қорытынды: патриоттық сезімге тәрбиелеу адамгершілік ... ... ... де тығыз байланысты. Өйткені адам бойындағы асыл қасиеттер отанға ... ... ... патриоттық сезімнен, рухани адамгершілік тәрбиеден туындайды. Адамгершілік тәрбиесінің мазмұнына балаларды ... ... ... рухта тәрбиелеу де жатады, өйткені ол адамгершілік тәрбиесінің негіздерінің ... ... ... құрайды. Қазақстан көп ұлтты мемлекет болғандықтан мектепте әртүрлі ұлттың ... ... ... бар, олардың бәрі бірдей тәрбиеленіп, бірдей қамқорлыққа бөленеді. Осының ... ... ... балалардың бір-біріне жолдастық, достық сезімін тәрбиелеудің ең қолайлы жағдайы. Адамгершілік ... ... ... мазмұнына баланың адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеу де жатады, әсіресе олардың ... ... ... сыйлау сезімін тәрбиелеу сәбилік шақтан басталады. Үлкенді сыйлау-асқаралы да ... ... ... сезім. Үлкендердің беделін мойындау, тыңдау, көңіл бөлу, құрметтеу, қамқорлық ... ... ... сияқты балалардың іс-әрекеттерін ұйымдастыру, бұл сезімнің көрініс табуы-жақсы тәрбиенің ... ... ... . Баланы шыншыл да адал етіп тәрбиелеу-адамгершілік тәрбиесінің мәнді белгісі. Кейде ... ... ... ойы шындықтан қиялға ағып өтіп, жалған айтып та қояды, ... ... ... оның алдайын деген ойы болмаған. Бұндай жағдайда үлкендер баланың ... ... ... бұзбай, көңіліне қаяу салмай, жолдастарының алдында абыройын түсірмей, оның ... ... ... ашып беруі керек. Әдетте балалар өтірікті қорыққандықтарынан немесе жазаланудан ... ... ... айтады. Сондықтан мұғалім баланың өтірік айтқанына көзі жеткен соң, ... ... ... не себептен айтқанын анықтап, олай істеуге болмайтынын түсіндіруі керек. ... ... ... бұл әдеттерін дер кезінде қойдырмаса, ол кейін өтірік айтуды ... ... ... айналдырып кетеді. Адамгершілік тәрбиесіне қарапайымдылыққа тәрбиелеу де жатады. Балаларды жөнсіз ... ... ... мақтау, артық бағалау зиянды ықпал етеді. Бұл кейде балалардың ... ... ... өркөкірек, жалқау болуына әкеп тірейді, әсіресе қабілетті балалардың іс-әрекетін ... ... ... мақтай отырып, оларға талап пен тапсырманы күшейте түскен жөн. ... ... ... тәрбиелеудің негізі-баланың адамгершілік қасиетін дұрыс, әділ бағалау. Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің ... ... ... шарты-көпшілікпен қарым-қатынас, жеке адамның мүддесін көптің мүддесіне бағындыруға, ... ... ... сүруге және еңбек етуге тәрбиелейді. Көпшілік өзара қарым-қатынасының алғашқы ... ... ... балалардың бірлескен іс-қимылында көрініс тауып, мақсат бірлігінде, мақсатқа жету ... ... ... жұмыла күш жұмсауда іске асады. Мектеп оқушыларының даму ерекшелігін ... ... ... отырып, төмендегі әдістер белгіленді: 1. Мұғалім мен ата-ананың үлгісі, күнделікті өмірден ... ... ... келтіру; 2. Оқушыларға жақсы мінез-құлықпен адамгершілік ережелерін үйрету, соған сай балалардың ... ... ... ұйымдастыру; 3. Сендіру, түсіндіру; 4. Мадақтау, кінәлау, айыптау, жазалау, бағалау. Сонымен қоғамымыздың жаңа қарқынмен ... ... ... өркендеуі, егеменді еліміздің болашақтағы дамуы мамандарѓа, оларды сапалы түрде ... ... ... даярлауға байланысты. Өркениетті қоғам мен ұлы мемлекеттің қалыптасуы болашақ ... ... ... рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын, ... ... ... біліктілігі мен білімділігін талап етеді. «Білім туралы» Заңда: «Білім ... ... ... жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым ... ... ... практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыру және дамыту үшін ... ... ... жасау», - деп атап көрсетілген [51]. Жоғары оқу орындарында болашақ ... ... ... даярлау барысында оқушыларға рухани-адамгершілік тәрбие беру мәселесіне ерекше мән ... ... ... қажет. Себебі, білім саласындағы ғаламдыќ дағдарыс білім беру саясатының ... ... ... ұстанымдарын, оқыту мен тәрбиелеу мақсаттары мен құндылыќтарын қайта ќарауды ... ... ... етті. ЮНЕСКО дүние жүзінде білімді дамытудың жаңа тәсілдерін жасаудағы ... ... ... келісімді білдірушіге айналды. ЮНЕСКО-ның «ХХІ ғасыр келешегіндегі білім философиясы» ... ... ... ж.) атты жобасына сәйкес білім берудің жаңа философиясының негізгі ... ... ... мыналар болып табылады: - білім беруге ізгілікті, ізгілендіруші, адамды түзуші ... ... ... ретінде ќарау; - педагогикалық процесті белгілі бір білім жиынтығын меңгеру ... ... ... ретінде дәстүрлі түсінуді адам образының қалыптасуына жәрдемдесетін шығармашылық актімен ... ... ... философияның білім саласына қатысты танымдық, әдіснамалық және жобалау қызметін ... ... ... [52]. 2.2 Жоғары сынып оқушыларының рухани адамгершілікке тәрбиелеу негізінде сынып ... ... ... жұмысының мазмұны Өмір ағымы талап етіп отырған жаңа қоғамға лайықты ... ... ... білімді, үйлесімді жетілген жеке тұлғаны дайындау бүгінгі мектеп алдында ... ... ... негізгі міндет. Осымен байланысты мектептің бастауыш оқыту сатысындағы оқу-тәрбие ... ... ... жан-жақты толықтырып, халықаралық деңгейде халықтық тәлім-тәрбиенің озық үлгілерімен сабақтастырып ... ... ... бүгінгі күн талабының өзекті мәселелерінің бірі болып отыр. Қазақстан Республикасының ... ... ... Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасында Егемен еліміздің стратегиясы мен ... ... ... белгілей келе, бүгінгі және болашақ ұрпақтың жан-жақты білімді, ғылыми-техникалық ... ... ... хабары бар жеке тұлға ретінде дамып қалыптасуын негіз етеді. ... ... ... бүгінгі жас буынның ұлттық мәдениеттен нәр алған жеке тұлғаны ... ... ... мәселелері Қазақстан республикасы Үкіметінің қаулы-қарарлары мен тұжырымдамаларында негізгі орын ... ... ... Қазақстан Республикасы этномәдени білім беру тұжырымдамасында «бізге қажетті жаны ... ... ... қаны да қазақи халықтың тілі мен дінін,тарихы мен салт-дәстүрін ... ... ... сіңірген, туған жерін түлетуді, егеменді елінің еңсесін көтеруді азаматтық ... ... ... деп ұғатын ұрпақ тәрбиелеу», - деп атап көрсеткендей егемен ... ... ... елдігі мен бірлігін сақтайтын ұрпақ тәрбиелеу бүгінгі мектеп алдындағы ... ... ... міндеттердің бірі болып табылады . К.С.Холлдың пікірінше, «бала толыққанды дамуы ... ... ... өз халқының сезімдері мен көзқарастарын басынан өткеруі қажет» - ... ... ... санайды . Бұл пікірді қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесінің ... ... ... негіздерін зерттеген ғалым Қ.Қ.Шалғынбаева да қуаттайды: «Қазақ халқының өзіндік ... ... ... сыр-сипатын және рухани жан азығын, қоршаған ортаны түйсіну сезімін ... ... ... елдерден ерекшелендіріп тұратын бір қыры – ежелден келе жатқан, ... ... ... көзінің негізінде қалыптасқан дүниетанымдық көзқарасы. Дүниетаным – адамның дүниеге ... ... ... рухани қатынастарының негізі болатын және солардың бәрін жалпылама түрде ... ... ... адам мен әлемнің сан алуан арақатынасын біріктіретін ұғым. Адамның ... ... ... байланысы, оны тануы белгілі бір ұлттық жағдайда қалыптасатындықтан, дүниетанымның ... ... ... белгілері, түсініктері болады... Міне, осының бәрін көздерімен көріп, дәстүрлі ... ... ... әрбір саласына тікелей араласа отырып, тәрбиеленген қазақ балаларының қоршаған ... ... ... деген шынайы дүниетанымдық көзқарастары мен наным-сенімдері рухани адамгершілік тәрбиесі ... ... ... қалыптасқан». Белгілі қазақстандық ғалым К.Ж.Қожахметова тәрбиешінің негізгі міндеттерінің бірі ретінде ... ... ... қатынас өрісіне енуді, олардың арасындағы қарым-қатынастарды реттеп отыруды, қатынас ... ... ... баулуды бөліп көрсетеді. Бұл қатынас мәселелерінің адамгершілік тәрбиесімен өте ... ... ... байланысты екендігігіне тоқтала отырып, оның негізі ретінде жалпыадамзаттық ... ... ... алады В.С.Кукушин мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесін негіздей отырып, ... ... ... замандағы талаптарға сай сынып жетекшісінің сыныптан тыс тәрбие жұмыстарының ... ... ... формаларын ұсынады. Оқушыларды эстетикалық, экологиялық, экономикалық, ұлтаралық толерантыққа, елжандылыққа ... ... ... жұмыстары бойынша сыныптан тыс тәрбие жұмыстарының мазмұнын бере келе, ... ... ... мамандардың үйірме ұйымдастыру, мұғалім әрекетін ұйымдастырудың эстетикасын экологиялық викторина, ... ... ... туризм, экспедиция, тақырыптық кештер, т.б. түрлерін атап көрсеткен. Н.Ф.Диктің ... ... ... тұлғаны тәрбиелейміз» деген бастауыш сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруға арналған ... ... ... бастауыш сыныптағы тәрбие мазмұны, бағыттары, тәрбие жұмысын белсенді етудің ... ... ... бастауыш сынып оқушыларының бос уақытын ұйымдастырудың жолдарын, сыныптан тыс ... ... ... тәрбие жұмыстарының жаңа формалары: мерекелер, кештер, конкурстық-ойын бағдарламалар, әңгімелесу-ой ... ... ... сыртай экскурсиялар, диалогтық әңгімелесу, іскерлік практикум, оқушылар мен олардың ... ... ... мерекелері жинақтаған. Бұл бағыттағы тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ... ... ... бағытының болуын, оқушылардың жас және дара қасиеттерін, ұйымдастыру іс-әрекеттері ... ... ... ерекшеліктерін ескеруді талап етіледі. Олай болса, сабақтан тыс тәрбие ... ... ... жаңа бағыттағы түрлерін, формаларын, әдіс-тәсілдерін таңдау үшін мұғалімнен теориялық, ... ... ... дайындықты талап етеді (Кесте 1). Мақсаты: өсіп келе жатқан жас ... ... ... бойында патриоттық, атамекенге деген сүйіспеншілік сезімдерін қалыптастыру Міндеттері: патриотизмге ... ... ... сүйіпеншілік сезімі мен іс-әрекетті қалыптастыру. Мазмұны: атамекенге деген сүйіспеншілікті қалыптастыру. ... ... ... және оның жер-сулер мен ландшафт бірліктер туралы білуге ұмтылуы. Атамекен ... ... ... ландшафты- сын қорғауға қалпына келтіруге даярболу. т.б. Әңгіме, әңгімелесу, ... ... ... кино, көрнекілік, жергілікті жер материалдарын қолдану әдістері, фотостенд және ... ... ... жасау т.б. Тәрбиелік сабақтар, кештер, апталық, кездесулер,үйірме, конференциялар, топ серуендер, танымжорықтар, саяхаттар, көрмелер, КТК ... ... ... жер материалдары, топырақ және тау жыныстарының үлгілері, минералдар, кеппе ... ... ... муляж, макет, фото-сурет, құрал-жабдық, кино, фильмдер т.б. Сыныптан тыс жұмыстарда ... ... ... ойындар арқылы оқушылардың рухани адамгершілік сезімін қалыптастыру тәжірибесінде ... ... ... ілгерілеушілікке қол жеткіздік: сыныптан тыс жұмыстарға оқушыларды өз еріктерімен ... ... ... артты; сабақта алған білімдерін тәжірибемен ұштастыра алуға қол жеткізді; ... ... ... білуге, ізденуге ұмтылушылық, іскерлік пен дағдының артуы байқалды; іздену ... ... ... танымдық және шығармашылық әрекеттер дамыды; өзіндік жұмысты орындау деңгейі ... ... ... т.б. Үйірме жұмысы 6 тақырыптан тұрады. Тақырыптардан кейін практика жұмыстары, ... ... ... тапсырмалар берілген. . Қоғамдағы білім беру саласындағы ізгілендіру мен демократияландыру рухани ... ... ... тәрбиелеу процестері мектептердегі тәрбие мазмұнын жаңартуды және мұғалімдерге қойылатын ... ... ... деңгейін өзгертуді қажет етеді. Осыған орай Қазақстан Республикасының жаңа ... ... ... педагогының үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы бекітіліп, жаңа формация ... ... ... қойылатын талаптардың бірі «болашақ мұғалімдердің теориялық білімін тәжірибе жүзінде ... ... ... білуге дайындығын қалыптастыру» делінген . Сондықтан, бастауыш мектептегі тәрбие ... ... ... тиімділігі мұғалімнің теориялық және практикалық дайындығымен және жеке басының ... ... ... әлеуметтік белсенділігімен және ұйымдастырудағы жаңашылдығымен анықталатындықтан, педагогтардың кәсіби даярлығын ... ... ... негізде үздіксіз жетілдіру қажеттігі туындайды. Яғни, жоғары сынып оқушыларын ... ... ... адамгершілікке тәрбиелеу арқылы мұғалімнің кәсіби даярлығының ажырамас бөлігі ... ... ... қарастыру керек. Мектеп оқушыларының адамгершілік тәрбиесінде тұлғалық қатынасты іске асыру ... ... ... баланы жоғары құндылықтың иесі ретінде түсіну, мойындау, қабылдау негізінде ... ... ... бойында адамгершілік (мейірімділік, сыпайылық, адалдық, табандылық, еріктілік, белсенділік) сапаларды ... ... ... көздейді. Бүгінгі таңда республикамызда ізгілендіру талаптарына негізделген білім берудің ... ... ... жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне ену бойынша іс-шаралар ... ... ... жатыр. Оқушының жеке тұлғасын тәрбиелеу, оның жан-дүниесін рухани байытудың, ... ... ... ретінде ќалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау бүгінгі күннің көкейкесті мәселелерінің ... ... ... болып табылады. Сондықтан білім беру жүйесін ізгілендіру арқылы адамгершілік ... ... ... берудің формаларын, әдіс-тәсілдерін жетілдіру аса қажет, бұл міндетті жүзеге ... ... ... терең білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол ... ... ... өз болмысын таныта алатын мұғалімдер даярлау ісін жетілдірудің маңыздылығы ... ... ... отыр. ҚОРЫТЫНДЫ 1. Жұмысымыздың тақырыптық мазмұны мен міндеттеріне сәйкес педагогикалық, психологиялық ... ... ... әдістемелік еңбектерге сүйене отырып, жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеудегі халқымыздың ... ... ... перзенттері Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Қожа Ахмет Иссауидің тәрбие жөніндегі ... ... ... пікірлері зерделеніп, халықтық тәрбиенің мәні жөніндегі Абай, Ыбырай, Шоқан ... ... ... ұлылардың ой-пікірлері талданып, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытовтардың ... ... ... мен ізденістері атап көрсетілді. 2. Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудің оқу-әдістемелік ... ... ... педагогикалық, психологиялық мәні мен маңызы айқындалды. 4. Мектеп оқушыларын рухани ... ... ... тәрбиелеудің мәні сипатталып, мақсаты мен міндеттері ұсынылды. 5. Оқушыларды ұйымдастырудағы ... ... ... ролі сонымен қатар оқушылардың бойына рухани ... ... ... тәрбиені қалыптастыруға қойылатын талаптары айқындалды.