... ... ... ҚАРЫМ- ҚАТЫНАСТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ, ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Адамдар
... ... ... қарым- қатынас мәдениеті және ондағы ғылыми
... ... ... қоғамман тыс өмір сүре
... ... ... алмайды. Өйткені оның
... ... ... тек айналасындағылармен қарым–қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады,
... ... ... тәрбие арқылы адам белгілі мазмұнға
... ... ... ие болады. Адам санасының дамуы қоғамның
... ... ... дамуымен байланысты. Қоғамнан тыс адам
... ... ... өмірінің болуы мүмкін емес.
Кез- келген
... ... ... дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым- қатынасқа түсуді
... ... ... Мәселен, нәрестенің анасымен «тілдесу» қажетін қатағаттандырмау- біртіндеп оның қасаң
... ... ... мейірімсіз болып өсуіне, кішкентайынан айналасына деген сезімнің азаюына
... ... ... соқтыратыны байқалып жүр. Сөйтіп, басқалармен қарым- қатынасқа түсу- қай
... ... ... болмасын, оған киім-ешек, баспана, ұйқы, демалу қандай қажет
... ... ... айналадығы жұртпен араласып, дұрыс қарым- қатынас жасай білу де
... ... ... қажет. Мәселен, адамды қамап, басқалармен араластырмай ұстау- жазаның ең
... ... ... түрі екендігіне шүбә келтіруге болмайды.
Өзгелермен қарым- қатынас
... ... ... бұл тіршілікке аса маңызды ақпарат алмасу деген сөз. Адам
... ... ... қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады, еңбек пен
... ... ... дағдыларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі құндылықтарды меңгереді.
... ... ... қарым- қатынас ақпарат алумен ғана шектелмейді, оның шеңбері аса
... ... ... бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсек те, лекция
... ... ... та, телефонмен хабарлассақ та, дос-жарандармен сөйлессек те- осының бәрі
... ... ... қарым- қатынастың сан алуан қыры. Өмірдегі сан алуан тыныс
... ... ... адамдар бір- бірімен тікелей, жүзбе- жүз не жанама (хат
... ... ... радио, теледидар арқылы), не біреу арқылы қарым- қатынасқа түседі.
... ... ... мұның тікелей «бетпе-бет», телефон арқылы сияқты түрлерінде қаншама жанды
... ... ... немесе суытатын ерекше қуат бар десеңізші!
Осындай қарым- қатынастың мән-
... ... ... олардың түрлі көріністері жеке адамдармен топтық ұйымдардың тіршілігінен
... ... ... байқалып отырады.
Қарым-қатынас «топ», «ұжым» деген ұғымдармен тікелей байланысып
... ... ... Адам баласы жалғыз жүріп, көздеген мақсат- мұратына жете алмайды,
... ... ... ол ылғи да басқалармен бірлесіп тіршілік етуі тиіс дедік.
... ... ... адам ылғи да топпен бірге өмір сүретіні белгілі. Ал,
... ... ... түрлері сан алуан. Мәселен, мұның бірі- нақты (реалды) топтар.
... ... ... ортақ мақсат көздеп, бір кеңістікте, белгілі уақыт ішінде,
... ... ... қоян-қолтық араласып, іс- әрекетке түсетіндер. Топтар үлкен (макро), шағын
... ... ... ресми, бейресми, формалы, формасыз, ұйымдасқан, ұйымдаспаған, жасанды, табиғи,
... ... ... болып бірнешеге бөлінеді.
Біршама тұрақты, құрамы жағынан саны онша көп
... ... ... бір-бірімен тікелей қарым- қатынас жасап отыратын ортақ мақсатқа ұмтылған
... ... ... бірлестігі «үлкен топ» деп аталады. Осындай топтың барлық
... ... ... күш- жігері бір мақсатқа (оқу, еңбек, т.б.) бағытталады. Мұндағылар
... ... ... бірі жақсы біледі, топ алдында тұрған ортақ міндетті
... ... ... кезінде өзара қоян-қолтық қатынаста болады. Үлкен топ мүшелерінің
... ... ... екі-үш адамнан құралып, өрісі 30-40 адамнан аспауы тиіс.[36]
Отбасы, өндірістік
... ... ... ұшақ пен ғарыш корабілінің экипажы, поляр станциясында қыстаушылар, мектептегі
... ... ... сияқты бірлестіктер шағын топ деп аталады. Мәселен, кейбір оқушы
... ... ... жүргізілетін барлық іс- шараларға қатысады. Ол футбол командасының,
... ... ... пән үйірмесінің мүшесі, не жетекшісі. Бірақ осылардың біреуіне
... ... ... қояды. Шағын топтағылардың өзара қарым- қатынасына шек қойылмайды.
... ... ... Әркім топтағы кез- келген адаммен өз қалауынша, нақты
... ... ... қарай қатынасқа түседі, оның бір мүшесі екіншісін жақын тұтады,
... ... ... бірімен жиі араласып жүреді, байланыстары тұрақты сипат
... ... ... Осындай шағын топтар формалы (ресми), формасыз (бейресми) болып
... ... ... бөлініске түседі.
Формалы топ мүшелерінің арасында белгілі құжаттардың талабына
... ... ... әр түрлі сипаттағы іскерлік қатынастар орнайды. Ондай қатынастардан жетекшіге
... ... ... тиіс құқықты орындау, ресми орындардың алдындағы жауапкершілікті сезіну ерекше
... ... ... Формалы топтарда (іскерлік қатынаста) кейде теріс эмоциялық әуен,
... ... ... бір- бірін ұнатпау, сыйламау, менсінбеу, жауласу сияқты құбылыстар да
... ... ... мүмкін. Бұл жәйт ондағы іскерлік қатынасқа қолайсыз
... ... ... етеді, оның табысты болуына залалын тигізеді.
Формасыз (бейресми) топ-
... ... ... ұнату, көзқарас бірегейлігін тану сияқты психологиялық себептер бірлігі негізінде
... ... ... Мұндай топ ресми құжаттарды, тиісті нұсқауларды қажет етпейді. Мәселен,
... ... ... балық аулау, аңшылықпен айналысу, отау тігу, дос-жарандық қатынаста болу-осындай
... ... ... мысалдары. Бұл топтарда бірін- бірі ұнату, біріне-
... ... ... бауыр басу ерекше байқалады. Егер мұндай қасиеттер топтан
... ... ... алмаса, онда ол біртіндеп ыдырап, топ болудан қала
... ... ... [36,95].
Әртүрлі деңгейдегі топтардың ішінде референттік топтың мәні ерекше. Бұл
... ... ... әр адамның жекелеген топтардың (кісі шамамен 10-нан астам топқа
... ... ... қатарынан енуі мүмкін) ішінен біреуіне ғана ерекше тәнті болып,
... ... ... ғана қастерлеп, қадір тұтып, жүрек қалауымен таңдап алған
... ... ... Мұндай топқа енген адам ондағы талап – тілектерді, белгілі
... ... ... қолдап қана қоймай, оны қызғыштай қорғайды, тіпті соның жолында
... ... ... пида етуге дейін барады.
Нақты топтардың жоғары дәрежеде ұйымдасқан түрі-
... ... ... Адамдардың ерекше ұйымшылдығының арқасында олардың мүдделерінің бір-бірімен ұштасып, «бір
... ... ... қол», «бір жағадан бас» шығаратындай халге жетуі, топтың
... ... ... ахуалының орнауы, онда «ырың-жырың» орын алмауы, дамудың биік деңгейіне
... ... ... ұжымның басты белгісі. Кез- келген топтың көп жағдайда ұжым
... ... ... көтеріле алмайтыны да көбінесе осындай топта келеңсіз жағдайлардың орын
... ... ... туындайды.
Әр адам топқа қандай болмасын белгілі бір рөл
... ... ... Бірақ оның бұл рөлі тұрақты болмайды. Мәселен, сен бір
... ... ... сынып төрайымы болдың дейік, бір аз уақыттан кейін сен
... ... ... тазалық қызметін атқаруың мүмкін. Осы ұжымның қатардағы мүшесі
... ... ... тағы өз алдына. Кісінің атқаратын қызметі неғұрлым көп
... ... ... соғұрлым ұжыммен тез байланысқа түсе алады, ол адамның ұжымға
... ... ... тиімдірек болады.
Адамның топқа ықпал ету дәрежесі оның жеке
... ... ... қасиеттеріне де тәуелді. Орамды ақыл, терең сезім, күшті
... ... ... жігер, қажыр-қайрат, қабілеттілік осының бәрі ұжым игілігіне
... ... ... кісінің рухани өмірі бай болса, дағды икем,
... ... ... жеткілікті болса, ол соғұрлым топ ішіне тез сіңіп, беделі
... ... ... жоғары болады. Ал, адам өзін ұжымнан жоғары қойса,
... ... ... оған қарсы келуге тырысса, тәкаппарлық көрсетсе, оның жұртқа ықпалы
... ... ... бара- бара беделінен айырылатын болады.
Зерттеу нәтижесіне қарағанда, мектеп сыныптарындағы
... ... ... адамның ішінен тек үш- төрт оқушы ғана басқалардан айырықша
... ... ... болады екен. Мұның себебіне келсек: біріншіден, олардың топ мүшелерімен
... ... ... жасай білу қасиетінің жоғарылығында, яғни басқаның «жүрегіне жол таба»
... ... ... қашанда көпшілікке жақын, белгілі болатындығында. Адам өз орнын жалбақтау,
... ... ... жолымен емес, өзінің табиғи болмысымен, қадір- қасиетімен, ашық мінезімен
... ... ... Сөйтіп, адамның топ ішінде белгілі болуы оның басқалардың жағдайын
... ... ... білуі негізінде қалыптасады екен. Екіншіден, ондай адам білімділігі,
... ... ... өз білгенін басқалардан аямай, олармен риясыз бөлісуге, көмектесуге әзір
... ... ... де ерекшеленеді. Үшіншіден, кісінің сырт бейнесі мен
... ... ... кескінін, яғни дене күші факторын да ескермесек болмайды. Расында
... ... ... кей жағдайда оқушылар қара күшке ие, жұдырық жұмсамай
... ... ... құрбыларын құрметтейді.
Топ мүшелерінің көпшілігі өзара тату-тәтті тіршілік еткенімен, ондағы
... ... ... адамның өзгелерден гөрі жиі байланысқа түсетін, яғни мүддесі
... ... ... әңгімелері жарасқан ортақ істі құлшына орындайтын жолдастық, достық
... ... ... адамдар да болады.
Енді бір жағдайда топтағы адамдардың ішінде ешкіммен
... ... ... қайысымды нәрсенің өзі де қолдау таппайды, біреуі екіншісін
... ... ... түсінбейді. Топ мүшелері арасындағы көзқараспен сенім бірлігі, мүдделермен мінез
... ... ... қарама- қайшылығы да үйлесімсіздікке себеп болады. Егер адам шамадан
... ... ... тыс қазымыр, тұйық. Не беймаза, тәкаппар, не өркөкірек болса,
... ... ... адамдармен дұрыс сыйыса алмайды. Халқымыз «қырық кісі бір жақ,
... ... ... кісі бір жақ» деп осындайларды айтқан. Әсіресе, топ жетекшісі
... ... ... оның жекелеген мінез бітістері қолайсыз болып келсе, ондай
... ... ... тіптен қиын.
Топтағы «моральдық психологиялық ахуал» (кейде мұны «әлеуметтік- психологиялық
... ... ... деп те атайды) дейтін ұғымның да мәні зор.
... ... ... топ, ұжым мүшелерінің өзара қарым-қатынасындағы ортақ тәртіп пен
... ... ... яғни жетекші мен оның қарамағындағылардың бірін – бірі
... ... ... түсінісе алуы, топтың үйреншікті жұмыс стилі, онда ортақ пікірдің
... ... ... т.б. Топтың көтеріңкі көңіл күйі ұжымдық міндеттің нәтижелі
... ... ... қолайлы әсер етеді. Білек сыбанған құлшыныс, өзара жарасқан ынтымақ,
... ... ... сыйластық, ұжым мүддесін қастерлейтін жерде қандай ауыр жұмыс болса
... ... ... жеңіл атқарылады. Мұндайда еңсені басар ауыртпалық сезілмейді, сары уайым,
... ... ... түңілу, жалғызсырауға орын қалмайды. Тату – тәтті өмір сүретін
... ... ... ұрыс- керіс болмайды, творчестволық іске, білімді терең меңгеру мен
... ... ... тәртіпке аса қажетті ахуал орнайды, қолайлы жағдай жасалады.
Адамдар
... ... ... бірлесе отырып, ортақ нәтижеге жету үшін күш
... ... ... келісуін қарым- қатнас деп түсінеміз. Қарым- қатынас жасау
... ... ... сол адамның мәдениетін, ішкі жан- дүниесін, мінез- құлқын,
... ... ... деген көзқарасын, өскен ортасын, алған тәрбиесін саралауға болады [9,18].
Адам
... ... ... қатынаста кейбір қиыншылыққа кездеседі. Психолог
... ... ... В. А. Лабунская
... ... ... бойынша, қиын қарым- қатынас әлеуметтік- психологиялық феномен ретінде, адамдардың
... ... ... түсініспеушілік жағдайында шынайы байқалады. Қиын қатынастың көрсеткіштері қатынас жасаудағы
... ... ... үзіліс, бір сөзді жауап беру, дауыс ырғағын
... ... ... адамды тыңдай алмау, әңгімені жалғастырмау, байланысқа түсе
... ... ... дөрекілік, серіктесін менсінбеу, жасықтық, ұялшақтық, бірбеткейлік, серіктесінің пікіріне құлақ
... ... ... ізгілікті қарым- қатынас деңгейі адами сипатта ұйымдастырылса, онда сол
... ... ... моральдық-психологиялық ахуал жақсара түседі. Яғни, еңбекте шығармашылық құлшыныс, өзіне
... ... ... сеніммен қарау, достық, жолдастық т.б.
... ... ... қарым- қатынас мәдениеті оның мінез-құлқын реттейді. Мысалы:
Теріс әдеттер Үлгілі әдеттер Жетістіктер
... ... ... туралы өзі жоқта сыртынан ғайбат сөз айту, айтылған сөзді
... ... ... сыртынан сөйлемеу, өзі жоқ адамның сыртынан сөйлеген сөзді қолдауға
... ... ... туралы жақсы ойда болыңыз, басқалар сіз туралы сенімді адам
... ... ... санайды.
Біреу туралы өсектің шығуына себеп болу, сөз тасу, жік
... ... ... біреу туралы өсек айтпаңыз, өсекке қосылуға болмайды. Басқа бәле
... ... ... деп ойлап, сол адамның орнына өзіңді қойып ойыңызды саралаңыз.
Өзіне
... ... ... қарау, қолымнан келмейді деп керекті істен бойын аулақ салу. Қолыңыздан
... ... ... нәрсемен ғана айналыспай, басқа қиын нәрседен де бас тартпау. Сіздің
... ... ... бәрі келеді, өзіңізге деген сеніміңіз артады, қорқынышты жеңе
... ... ... жақсы қасиетке ие боласыз.
Лауазымына қарап сәлемдесу түрін өзгерту. Амандасу сәтінде
... ... ... лауазымына қарап ерекше бөлмеңіз, керісінше, қарапайым адамға ерекше назар
... ... ... Сәлемдесу арқылы адам өзінің әдебін, көркем мінезін, басқа адамға
... ... ... ілтипатын көрсетеді.
Басқалардың алдында тәкәппарлану. Тәкәппарлықтан сақ болу, қарапайымдылыққа ұмтылу. Көп адам
... ... ... көзге түспейсіз, әңгімеге қалайсыз.
Қарым-қатынас әрекеттері адамның сөйлеген сөзінен, сәлемдесуінен,
... ... ... сақтаудан, аманатқа қиянат жасамау т.б. көрінеді. Қарым
... ... ... қынас мәдениетін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыруда мынандай принциптер басшылыққа
... ... ... тиіс:
1. тұлғалық бағыт принципі;
2. жеке тұлғалық және қоғамдық бағыттардың
... ... ... принципі;
3. өмірмен, еңбекпен байланыс принципі;
4. өнеге- үлгіні сүйеніш ету принципі;
5. тәрбиелік ықпалдар
... ... ... принципі.
Мамандар осы принциптерді басшылыққа ала отырып, тәжірибелік- эксперименттік жұмыстарында
... ... ... әдіс- тәсілдерді сараптады. Көрсетілген принциптерге сүйене отырып,
... ... ... қатынас мәдениетін қалыптастыруда мынандай әдістер ұсынуға болады. Мұндай
... ... ... мына шарттарды ескеру керек:
- қарым- қатынас мәдениетін қалыптастыру мәдениеті
... ... ... міндеттері;
- адамдардың қызығушылығы мен қажеттері;
- қоршаған әлеуметтік жағдайлар; қарым- қатынас жасау
... ... ... нәтижелер; оқытушының өз басының мүмкіндіктері.
Бірінші әдіс-сананы қалыптастыру әдістері.
... ... ... педагогика идеяларына негізделген қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру оның қажеттілігін саналы
... ... ... мойындауынан басталады. Осы сипатта дұрыс ұйымдастырылған оқу-тәрбие процесі
... ... ... қарым– қатынас мәдениетінің дамуына ықпал етеді.
... ... ... шәкірттің белгілі бір қасиеттің мәнін түсінбейінше, оның бойында сол
... ... ... қасиетті қалыптастыру, тәрбиелеу мүмкін емес. Жеке тұлғаның санасын
... ... ... әдістері білімгерлердің халықтық педаогикадан алған білімдерін күнделікті
... ... ... белсенді қолдануға, яғни қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруда маңызды. Оқытушы өз
... ... ... түрлі ақын жыраулардың тағлымдарын, әңгімелер, сұхбаттар, түсіндірмелілер,
... ... ... ақыл-кеңестер, мысалдар қолдану арқылы балалардың қарым-қатынасына үлкен жол ашады.
... ... ... бұл тек білімді, шебер ұстаздың қолынан ғана келе алады.
Біздің
... ... ... әдісіміз ол іс-әрекетті ұйымдастыру және қарым- қатынасты қалыптастыру
... ... ... Жеке тұлғаның халықтық түсініктері мен сенімдерін, білімін
... ... ... іс-әрекетте, қарым-қатынаста пайдалану арқылы көрінеді. Ұжыммен белгілі бір іс-
... ... ... қарым- қатынас барысында пайда болатын жағдайлар белгілі бір әдетке,
... ... ... белгілі бір бағытын таңдауға әкеліп, қарым- қатынас мәдениетінің қалыптасуына
... ... ... болады.
Қарым- қатынас мәдениетін ұйымдастырудың үшінші әдісі - ынталандыру әдісі.
... ... ... мадақтау, жарыстыру әдістерінен тұрады. Мадақтау деп отырғанымыз балаларды
... ... ... бір ұйымдарға не болмаса жарыстарға қатысып өзінің беделін көрсеткен
... ... ... бала өзінің жасаған іс- әрекеті үшін мақтау алып,
... ... ... бір сый құрметке ие болып сол топтың немесе ортаның
... ... ... түсер мүшесі болады.
Қарым - қатынас бұл бірлескен әрекет негізінде
... ... ... адамдар арасындағы байланыстың ерекше формасы ретінде қарастырған психологтар
... ... ... педагогтар өте кеңінен тараған.
... ... ... қатынасты бір жағынан адамдар арасындағы ақпарат алмасу, яғни комуникативті
... ... ... жағынан қарастыруға болады. Ал, екінші жағынан қарым-
... ... ... түсушілердің өзара әрекеттестігі жағынан, ал үшінші жағынан
... ... ... адамдардың бірін-бірі қабылдауына жағдай жасалды. Осыған байланысты
... ... ... психолог ғалымдар: А.В. Запорожец,
... ... ... Б. Эльконин, Л.И. Божович, Х. Т Шерьяздановалар «әдетте
... ... ... қатынас процесін үш жағынан қарастырады: комуникативті қарым- қатынас
... ... ... алмасу), интерактивті қарым- қатынас (өзара әрекеттесу) және перциптивті
... ... ... қатынас (өзара қабылдау)». [3,24,25]
Қарым – қатынасты ақпарат алмасу
... ... ... қарастырғанда әдетте қарым- қатынастың комуникативті жағын қарастырамыз.
... ... ... Комуникация ең алдымен бірлескен іс- әрекет барысында адамдар өздерінің
... ... ... идеялары мен, қызығушылықтарымен, көңіл- күйімен және т.б. бір- бірімен
... ... ... Осының барлығын ақпарат ретінде қарастыруға болады. Бірақ та жалпы
... ... ... қатынасты ақпаратты жіберу және оны қабылдау негізінде қарастыруға болмайды,
... ... ... мұнда біз ақпараттың қарапайым қозғалысынан бөлек
... ... ... белсенді субьект болып келетінін екі индивиттің бірлескен
... ... ... негізінде өзара ақпарат алмасуы негіз болады. Қарым-
... ... ... жасаушы адамдар үшін ең маңыздысы ақпараттың мәнділігі,
... ... ... оны тек қабылдап қана қоймай оны түсіну.
Екіншіден адамдар арасындағы
... ... ... ақпарат алмасу сипаттамасы белгілер жүйесі арқылы анықталады. Бір адам
... ... ... адамдардың көмегімен қарым- қатынасқа түседі. Үшіншіден ақпарат алмасу
... ... ... ретінде комуникативті әсер тек екі қарым-қатынасқа
... ... ... бірдей йодтау жүйесі болғанда ғана мүмкін, дейді.
Ал, А.С.
... ... ... өзі «Ой ешқашан да сөздің тікелей мағынасына тең
... ... ... деген.
Комуникативті қарым- қатынастың үш формасы
... ... ... (әңгіме, баяндау);
2. Диалогты (екі адамның белсенді сұрақ арқылы қарым- қатынасы);
3. Полилогокалық
... ... ... жақты қарым- қатынас (өпшілік арасындағы инициалативаны меңгеру).
Қарым – қатынастың
... ... ... жағы - ол адамдардың бірлескен іс- әрекеті ұйымдастыруда өзара
... ... ... етумен байланысты. Қарым- қатынас компоненті, қарым-қатынас мақсаты адамдардың бірлескен
... ... ... қажеттілігінен туындайды. Бұл қарым-қатынаста ақпарат алу,
... ... ... жеткіліксіз. Мұнда іс-әрекетті жоспарлап әрекеттесу, яғни адамдардың бірлескен
... ... ... іс-әрекет барысында қалыптасатын адамдардың өзара әсер мен байланыс жиынтығы.
... ... ... Өзара әрекет негізінде қарым-қатынас әлеуметтік нормалар арқылы әлеуметтік
... ... ... жағдайында жүргізіледі. Олардың бұзылысы нормадан ауытқыған
... ... ... құлыққа коррекцияны қамтамасыз етуші әлеуметтік механизм іске қосады.
... ... ... нәтижелі қарым- қатынас жасау шарты өзара әрекет етуші
... ... ... бір- бірінен күтетін мінез-құлық сәйкестілігі.
Жеке адамның өзара әрекеттесу
... ... ... бір адамның әлеуметтік мотивтерді түсінуінен көрінеді.
1. Ортақ жетістікті барынша
... ... ... (коорпарация мотиві);
2. Өзінің жетістігін барынша жоғарлату, жетілдіру (индивидуализация);
3. Салыстырмалы жетістікті барынша
... ... ... мотиві (конкуренция);
4. Басқаның жетістігін барынша жоғарлату (альтуризм);
5. Басқаның жетістігін барынша төмендету.
Әрекеттесудің
... ... ... категориясын Б.Р. Белыз ұсынды:
1. позитивті (оң)
2. негативті (теріс)
3. мәселені шешу.
4. мәселені қою.
Негізінен
... ... ... әрекеттесу процесі келіспеушіліксіз мүмкін емес. Сонымен қатар ең маңыздысы
... ... ... екінші бір адамды қабылдауы. Бұл процесс қарым- қатынастың
... ... ... негізгі бөлігі және перциптивті қарым- қатынас деп
... ... ... Мұнда тұлғааралық перцепция ерекшеліктері қарастырылады, яғни адамдардың басқа бір
... ... ... мінез-құлық ерекшеліктеріне қарап қабылдауы. Перцептивті қарым- қатынастың 4
... ... ... бар:
1. Өзін тану;
2. Қарым- қатынастағы поциенттану;
3. Өзара түсіністікте іс-әрекетке келу;
4. Эмоционалдық қатынасты іске
... ... ... тұлға ретінде адам қаншалықты қарым-қатынас жасаса соншалықты
... ... ... басқа адам тарапынан жеке тұлға ретінде қабылданады. Рубинштейін
... ... ... көзқарасы бойынша «Адамдардың сыртқы қылықтары бойынша біз басқа адамдарды
... ... ... сыртқы белгілерін ашамыз»-дейді психолог ғалымы.
... ... ... қатыастың педагогика жағын алып қарастыратын болсақ, қазіргі уақытта қоғамда
... ... ... жатқан өзгерістер, жеке ғылымдарға, педагогика мен психологияға ортақ мәселелер
... ... ... Л.С.Выготский, В.А.Сухомлинский белгілі тезистерін есепке алсақ, баланың өсіп
... ... ... үлкендермен қарым- қатынасының арқасында дамиды. Мұндай кезеңдердің бірі
... ... ... мұғалім мен оқушының оқыту процесіндегі іс-әрекеттерімен мұғалім арасындағы қарым-
... ... ... сферасының қалыптасуы.
Қарым- қатынас белгілі бір
... ... ... ортада, топтарда, ұжымда жүзеге асатын, бүтіндей алғанда мағынасы бойынша
... ... ... адамдар арасындағы ғана емес, әлеуметтік процестер. Олар қоғамдық талап
... ... ... қоғамдық қажеттіліктен туындайды.
Қарым-қатынас деген не?-
... ... ... көбірек таралған анықтамасы мынандай, түсініктемелерді қамтиды, «байланыс» немесе «
... ... ... «бір адамның екінші бір адамға хабар беру, мәлімет беру,
... ... ... сезімін айту немесе хабарлау, бір затты беру», ой сезімімен
... ... ... алысу т.с.с.
Бастапқы «нүкте» болып есептелетін екі адам-
... ... ... және тыңдаушы, бұл екі адам арасында жүргізілген қарым-қатынас процес
... ... ... ұйымдастырылады. Бұл жерде қарым-қатынас әрекеттің бір түрі ретінде қарастырылады.
... ... ... Кейінгі екі үш онжылдықтарда қарым - қатынас шебері
... ... ... психолог зерттеушілердің назарын өзіне аударып келеді. Қарым- қатынас табиғаты,
... ... ... тікелей және жас ерекшелігі өту механизмі философтар мен социологтар
... ... ... бөлетін тақырыптарына айналды ( б.Д. Парыгин, И,С.Кон).
Қарым- қатынас ерекшеліктерін
... ... ... сияқты психологтар А.АЛеонтьев әлеуметтік психология бойынша мамандар, Б.Ф.Поршнев, Г.М.
... ... ... балар мен үлкендер психологиясында М.И. Лисина, В. С. Мухина,
... ... ... мәселесінің аңдылықтарын анықтаған (6,7,8). Бірақ осы зерттеушілердің барлығы қарым-
... ... ... түсінігіне бірдей мән бермейді. Мысалы, Н.М. Щелованов және
... ... ... Н.М. Аксарин (балаларды
... ... ... жас кезіне бастап тәрбиелеу, 1955) «Қарым- қатынас үлкендердің
... ... ... еркелететін сөзі» - дейді, М.С. Кагон (1974)
... ... ... «Адамның табиғатпен ерімен өзіне деген қарым-қатынасы туралы
... ... ... заңы»- деп есептейді. Кейбір зерттеушілер (Г.А. Балл, В.Н.
... ... ... А.М. Довгялло «Ойлану және қарым- қатынас», (1973) «Адамның машинамен
... ... ... қарым- қатынасын шындық» деп мойындайды. Бұл уақытта енді
... ... ... «Жансыз заттармен сөйлесу тек қана методикалық астарлы, ауыспалы
... ... ... деп санайды. Шет елдерде көптеген қарым- қатынас жиынтығы ұсынылғаны
... ... ... Д.Дейстің мәлімдеген шамаларын сілтей отырып, А.А Леонтьев (1975) тек
... ... ... ағылшынша әдебиеттерді тіпті 1969 жылдарында- ақ қарым- қатынас түсінігіне
... ... ... көрсеткен.
Қазіргі уақытта көптеген ғалымдардың өкілдері,
... ... ... философияға дейін, генетикалық кибернетикаға дейін, қарым- қатынас проблемасының «қажетті
... ... ... деп қарап жоғарғы қарқынмен зерттеуде. Қарым- қатынас тек кейінгі
... ... ... ғана педагогиалық зерттеудің обьектісі болып есептелінеді. А.В Мудрик, Т.Е.Конникованың
... ... ... қарағанда, оқыту процесінде оқушылардың мұғалімдермен қарым- қатынасы кезінде, олар
... ... ... әлеуметтік талаптардың бірін қанағаттандырады, сонымен бірге қарым- қатынасқа талапты
... ... ... қажеттілігі жасына байланысты өсіп қалыптасып отырады.
... ... ... қатынас - бұл екі немесе одан да көп адамдардың
... ... ... әсері олардың қарым - қатынасты жақсарту және жалпы нәтижеге
... ... ... жеткізу мақсатындағы өзара келісу арқылы өз күштерін біріктіруге бағытталған
... ... ... Кімде-кім қарым- қатынас тек жәй
... ... ... қатынас емес, ол өзара әсер ету деп қарағандармен келісеміз
... ... ... Кан-Калик, А.В.Мудрик).
Қарым- қатынасты педагогикалық
... ... ... деп қарастыра отырып, біз оны әрекет ретінде түсінеміз, сондықтан
... ... ... біз үшін қарым- қатынас синонимы болып, қатынас қызметі термині
... ... ... Қорытынды жасай отырып қарым-қатынас
... ... ... бұл адамдардың өзара тілдесіп, өмір сүруге бейімделуі немесе алмасуда
... ... ... өзара қарым- қатынасты, адамдардың еңбек туралы, оқу немесе ойын
... ... ... қолданатын тәжірибелік мәні бар құрал ретінде белгіледік. Біз қалыптасқан
... ... ... көзқарастарды қорытындылай отырып, қарым- қатынасты адамдардың бір- бірімен пікір
... ... ... Адамдар арасындағы қарым- қатынас өзара әсері
... ... ... бір-бірімен түсінісудің көмегімен пайда болатын өзінің спецификалық ортасына ие.
1.2
... ... ... мен жасөспірімдер психологиялық дамуында олардың
... ... ... ересек адамдармен қарым-қатынасының маңызы
... ... ... ғылымындағы негізгі ұғымдардың бірі - қарым-қатынас мәселесі. Қарым-қатынас -
... ... ... маңызды, әрі күрделі де ұзақ мерзімді қажет ететін көкейтесті
... ... ... бірі. Қарым-қатынасқа түспей тұрып жеке адамды толық түсіну, оның
... ... ... қасиеттерін дамып жетілуін талдау мүмкін емес. Сондықтан тұлғаның дамуында
... ... ... қатынастың орны ерекше.
Жеке адамның дамуы
... ... ... қоғамда, тілмен қарым-қатынаста жетіледі. Қоғам дамуындағы әлеуметтік жүйеде
... ... ... тұлғаның қарқынды дамуы жасөспірімдік шақта қарым-қатынас мәселесімен байланысады. Тұлғааралық
... ... ... – бұл әр адамның тұлға болып қалыптасуының шешуші жағдайы.
... ... ... жасөспірімдік шақ жеке тұлғаның қалыптасуының маңызды кезеңі. Педагог психолог
... ... ... А.В. Мудрик өз еңбектерінде: «Оқушылар қарым-қатынасын - бұл рухани
... ... ... алмасуының қоршаған адамдармен және әр түрлі серіктерімен ойша диалогты
... ... ... біріккен әрекет процесі»,- деп тұжырымдайды [34].
... ... ... Адам өмір сүруі мен қимыл-қозғалысы арқылы өзінің әрекетін бағалауға
... ... ... адамгершілік сезімін, нормаларын меңгереді. Қазақтың көрнекті ғалымы, профессор С.М.
... ... ... «Оқыту процесіндегі субьектілердің қарым- қатынасындағы мағыналардың өзгеруі біріккен іс-
... ... ... мотивтері мен мақсатының заңды құрылуына мүмкіндік береді және оларды
... ... ... процесінде ескеру, біріккен танымдық іс- әрекетті қалыптастыруы үшін қажетті
... ... ... жасайды», - деген. Сондықтан қарым - қатынастың нақтылы, бірізділігі
... ... ... тұлғаның дамуына орасан зор ықпал етеді [15].
... ... ... Жасөспірімдік шақ - даму кезеңіндегі ең күрделі және қиын
... ... ... кезең. Осы кезеңде адамгершілік қасиеттер, мінез-құлық нормалары ерекшеленеді, адамдардың
... ... ... қатынастары анықталып, жетекші іс-әрекет түрі қарым- қатынас болады. Қарым-қатынас
... ... ... барлық түрінде тұлғалық психологиялық жаңа сапаларының қалыптасушы
... ... ... Жасөспірімде өзін адам етіп сезіндіретін, оны кемсітуге,
... ... ... , басуға дербестік құқығынан айыруға болмайтын өршіген сезім
... ... ... болады. Алайда, оларда ересектер ататуылысының элементерімен қатар
... ... ... жағдайын баланың жағдайына жақындататын тәуекелділік белгілері әлі сақталады. Материалдық
... ... ... олар ата- аналар қарауында. Мектепте, үйде бір жағынан «сен
... ... ... үлкейдің»- десе, екінші жағынан тіл алуды талап етеді.
... ... ... Жыныстық толысуға байланысты өз организмі мен сырт келбетіндегі
... ... ... өзгерістер, жағдайдың біршама тиянақсыздығы (бала болғанымен, ересек те емес),
... ... ... әрекеттің күрделенуі, өз мінез-құлқын үйлестіруге ұмтылу- осының барлығы жасөспірімдік
... ... ... өз қасиеттерін танып, жаңа білімді меңгеруге, оларды бағалауға итермелейді.
... ... ... өзін көрсетуге ұмтылады, өзінің «менімен» өз қасиеттеріне зор
... ... ... қояды, келбеті және дене тұлғасын жаңаша қабылдайды. Киінген киіміне,
... ... ... үйлесімділігіне, дене салмағына да сын көзбен қарайды. Әсіресе,
... ... ... балалар жыныстық белгілерінің кешігуіне байланысты құрдастарының байланысты алдында қымсынып,
... ... ... қатарынан кем сезініп ішей уайымдайды.
Жасөспірімнің
... ... ... мен тұлғалық дамуында, оның жақын достары мен құрбыларының қатынасы
... ... ... мәнге ие. Жыл өткен сайын құрбыларымен қарым-қатынас байланысы ерекше
... ... ... Ол сыныптас құрбыларымен өзара достық қатынас жасауға тырысады, мүмкіндігінше
... ... ... сақтауға талпынады. Сол арқылы құрбылары арасында беделі көтеріледі, бірін-
... ... ... сыйлау қасиеті артады. Жасөспірімнің жеке тұлға болып қалыпты дамуы
... ... ... қарым-қатынасынсыз мүмкін емес. Ол үшін достары, құрбылары- тіршілік әрекетіне
... ... ... қоршаған орта. Жолдастарының арсында беделін көтеруге тырысады, жағымды қасиеттерін
... ... ... өзіне сыншы болады [20,29,35].
Жасөспірімдік шақ
... ... ... келеді. Жасөспірімге өзін көрсетуге ұмтылу, өзін жан – жақты
... ... ... құштарлық тән. Бірақ, ол өзін қоршаған орта: үлкендер, ата-аналар
... ... ... түсінсе дейді. Өзінің ішкі жан дүниесін толық аша алмайтынына
... ... ... кейде қарым-қатынас кезінде өзіне сенімсіздік пайда болады. Міне, сондықтан,
... ... ... құрбыларымен қарым- қатынасы оның жеке бас дамуында өте
... ... ... Соның нәтижесінде, олар дене және рухани теңдікті ұғынады, өзін
... ... ... басқалардың бағалауын сезінеді. Қарым- қатынас танымдық қызығушылықтың өсуіне, өзіндік
... ... ... алуға, белсенділікке итермелейді.
Жасөспірімдердің құрбылары аасындағы
... ... ... қатынас қажеттілігін ата- аналары да алмастыра алмайды. Құрбыларымен қарым-
... ... ... жоқтығы тұлғаның және өзіндік сананың дамуына үлкен кедергі болады.
... ... ... қарым- қатынас дамып келе жатқан жеке тұлғаның өзін көрсетуі,
... ... ... байланыстар құруының бірден-бір құралы. Сондықтан, үлкендер жағынан түсіністік табудың
... ... ... қысым жасалғанда жасөспірімдерде ерегісу, қарсы тұру, дөрекелік қасиеттер пайда
... ... ... Жасөспірімдік кезеңде құрдастарының ғана бағалауын қабылдайтын құндылықтар қалыптасады. Олар
... ... ... жоспарларын, құпияларын, іс- әрекеттерін ата-аналармен емес, тек достарымен бөлісетін
... ... ... Осы кезеңде жасөспірім үшін қорқыныш-жалғыздық, өз құрбыларынан
... ... ... қалу. Мұндай жағдайда бала шамадан тыс мазасызданады, абыржиды және
... ... ... тұйықтық қасиет пайда болады. Керісінше, егер құрбыларымен қарым- қатынасы
... ... ... болса, олар өздерін бақытты сезінеді.
Сонымен,
... ... ... қатынас жасөспірімдік кезеңде ең негізгі тенденция. Жас өскен
... ... ... құрдастарымен қарым- қатынас беріктігі, қажеттілігі ұлғаяды. Оның себебі: біріншіден,
... ... ... арасындағы қарым- қатынас өте маңызды өзіндік ақпарат каналы.
... ... ... арқылы жасөспірім ересектер айта бермейтін өздеріне қажетті нәрселерді біледі.
... ... ... Екіншіден, тұлғааралық өзара қатынстың өзіндік ерекше түрі- біріккен
... ... ... әрекет арқылы әлеуметтік ықпалға қажетті дағдыларды меңгереді, ұжымдық тәртіпке
... ... ... және өз құқығын қорғауға үйренеді.
... ... ... эмоционалдық байланыстың өзіндік түрі. Топтық құрамда болу, ынтымақтастық жасөспірімге
... ... ... пен сәттілік сезімін ұғындырады.
Жасөспірімдердің түрі
... ... ... қарым-қатынасы жаңа психологиялық және тұлғалық сапалардың қалыптасуына негіз болады.
... ... ... қарым-қатынас адамзат үшін әр түрлі деңгейде, әр түрлі кезеңде
... ... ... қажет ететін құбылыс.
Жеткіншектің жаңа құқыққа ие
... ... ... тілегі ең алдымен ересектермен қарым- қатынастың бүкіл
... ... ... қамтиды.
Жеткіншек бұрын ынталана орындайтын талаптарға қарсыласа бастайды: өзінің
... ... ... және жалпы адамға «кішкентай бала секілді» қамқорлық жасап бағып-
... ... ... бақылағанға, тіл алуды талап етіп жазалағанға, оның мүдделерімен көзқарасына,
... ... ... санаспағанын т.б. ренжіп қарсылық көрсетеді.
... ... ... Жеткіншекке өзінің қадір қасиетін анық сезіну шығады, ол өзін
... ... ... дербестікке деген құқығынан айыруға болмайтындығын адаммен деп ұғынады.
... ... ... қарым-қатынастың балалық кезде болған типі жеткіншек үшін енді қолайсыз,
... ... ... өзінің ересектік дәрежесі туралы түсінігіне сәйкес келмейді.
Ол
... ... ... еркін шектейді де, өз құқығын кеңейтеді, өзінің жеке басының
... ... ... қадір-қасиетін құрметтейді, сенім білдіріп, дербестік берілуін, ересектермен айқын тең
... ... ... талап етіп, оларға мұны мойындатуға тырысады. Жеткіншектің қарсылығымен
... ... ... әр түрлі формалары-ересектермен қарым-қатынастардың бұрынғы типін жаңа ересектердің қарым-қатынастарына
... ... ... типіне өзгерту амалы. Жеткіншектің ересектігі сезімнің және төңірегіндегілердің оны
... ... ... қажетсінуінің пайда болуы, ересек пен жеткіншектің бір-бірімен қарым-қатынастарындағы құқығының
... ... ... мәселесін туғызады [2,11,14].
Жеткіншек кезеңнің маңыздылығы
... ... ... ерекше, айқын орын алатындай нақ осы уақытта ересек адаммен
... ... ... қарым- қатынасының балалық шаққа тән типінен ересек адамдардың қарым-қатынасына
... ... ... саналық тұрғыдан типіне өту жүзеге асады. Бұл өту
... ... ... ересекпен әлеуметтік өзара іс- әрекетінің жаңа тәсілдерін қалыптасу процесі
... ... ... болады. Ескі тәсілдері біртіндеп ығыстырады, кейде олар қатарласып
... ... ... жүреді. Мұның өзі ересектерге де жеткіншекке де көп
... ... ... келтіреді. Ересекмен қарым-қатынастың жаңа нормалары-жеткіншектің қалыптасып келе
... ... ... этикалық дүниетанымының маңызды мазмұны.
Егер
... ... ... өзі инициативаға берілсе немесе жеткіншектің талаптарын ескеріп, олардың қатым-
... ... ... қайта құрса қарым- қатынастардың жаңа типіне өтудің сәтті
... ... ... болуы мүмкін. Мұның шарты ересекпен жетіншекке әлі бала деп
... ... ... болмақ. Алайда бірқатар мәнді жағдайлар бұрынғы қарым- қатынастардың сақталуына
... ... ... қолайлы болатынын атап айтқанда бұл жағдайлар мыналар:
... ... ... 1) Жеткіншектң қоғамдағы жағдайының
... ... ... мектеп оқушысы болған әліде сол қалпында қала бермек.
... ... ... 2) Оның материалдық жағынан
... ... ... толық тәуелділігі, ата-анасы мұғалімдермен қатар тәрбиешілер рөлін атқарады.
... ... ... 3) Ересек адамның баланы
... ... ... және тексеріп отыру, бақылау әдеті.
... ... ... 4)Бастапқыда жеткіншектің бет әлпетінде мінез-құлқында балалық белгілердің
... ... ... сақталып, оның өздігінен іс- әрекет жасай алмайтындығы. Осының бәрі
... ... ... адамға жеткіншекті бағынуға, тіл алуға тиісті баладай қарауға мүмкіндік
... ... ... және жеткіншек құқығымен дербестігін ұлғайту қажет емес әрі жөнсіз
... ... ... айтады.
Алайда ересек адамның мұндай көзқарасы жеткіншектің талаптарына
... ... ... келіп қана қоймайды, балалықтықтан ересектікке өтетін шақта балаларды
... ... ... міндетіне қарсы тұрады.
Жеткіншектің әлеуметтік есеюін дамыту
... ... ... өмірге даярлау үшін қоғамдық тұрғыдан қажет. Мұның өзі
... ... ... процес, уақытты талап етеді және жеткіншек ересектерге
... ... ... нормалармен талаптар жүйесінде өмір сүре бастаса
... ... ... болады: ал бұл дербестік, қажетті әрі міндетті түрде
... ... ... міндеттер мен құқықты ұлғайтумен байланысты.Тек осындай жағдайда ғана жеткіншек
... ... ... іс- әрекет жасауды, ойлануға, алуан түрлі міндеттерді орындауға, адамдармен
... ... ... қатынас жасауға үйрене алады. Нақ осы себептен де жеткіншекті
... ... ... міндеті ересектермен қарым- қатынастардың бұрынғы типін жаңамен ауыстыруға
... ... ... етеді.
Жеткіншек кезеңнің басында егер ересек
... ... ... жеткіншекке әлі бала деп қарайтын көзқарас сақталатын болса, қарама-
... ... ... туу мүмкін болатын жағдай қалыптасады. Әлгіндей көзқарас бір
... ... ... тәрбиелеу міндеттеріне қайшы келіп, жеткіншектің әлеуметтік есеюіне дамуына кедергі
... ... ... ал екінші жағынан, тәрбиелеу міндеттеріне қайшы келіп жеткіншектің
... ... ... ересекпін деп есептеп санайтын түсінігімен жаңа құқықты талап етуіне
... ... ... келер.
Егер ересек адам жеткіншекке деген
... ... ... көзқарасын өзгертпесе онда жеткіншектің өзі қарым- қатыстардың жаңа
... ... ... өтудің инициаторы бола бастайды. Ересектің қарсылығын жеткіншектің тіл
... ... ... алмау мен қарсыласудың алуан формалары түріндегі жауап қарсылыққа кезігеді.
... ... ... қарама-қарсы тенденциялардың болуы мен бір-біріне қарсылық қақтығыстар туғызады: ересек
... ... ... өз көзқарасын өзгертпесе олар жиіліп, жеткіншектің қарсыласуы барған сайын
... ... ... бола түседі. Жалпы бұл талас- тартыс ересек адам жеткіншекке
... ... ... көзқарасын өзгерткенше жалғасуы мүмкін. Талас- тартысты қатынастар жеткіншектің мінез-
... ... ... бейімділілігі мен эмансипациясы формаларының дамуына қолайлы жағдай-жасанды жатсыну, ересек
... ... ... әділетсіздгі туралы сенім пайда болып, оған өзін ересек адам
... ... ... түсіне де алмайды деген түсінік негіз болады. Осындай негізде
... ... ... адамның талаптарымен бағаларын өз көзқарастарын енді әдейі қабылдамау келіп
... ... ... мүмкін, сөйтіп жеке адамның моральдық және әлеуметтік бағаларға
... ... ... осындай жауапты кезеңде жеткіншекке ықпал жасау мүмкіндігінен мүлдем айрылып
... ... ... мүмкін. Жеткіншек ересектердің қарым- қатынасына неғұрлым көбірек
... ... ... болса, оған жолдастары соғұрлым керек, олардың бұған ықпалы
... ... ... күштірек болады.
Талас- тартыс- ересек адамның жеткіншек кезеңде жеке адамның
... ... ... мен санасуға, жеткіншекке өз жанынан жаңа орын тауып беруге
... ... ... жетпегендігінің немесе оған ынтасы болмағандығының салдары.
... ... ... Жеткіншектердің ересектермен қарым- қатынасының дербестігімен тең құқық
... ... ... қарым-қатынасындағы және жалпы алғанда жеткіншекті тәрбиелеудегі ең күрделі әрі
... ... ... мәселе. Жеткіншектердің мүмкіндіктеріне, оған қойылатын қоғамдық талаптарға сай келетіндей
... ... ... ересек адамға сай келетіндей) және бағыттауға, оған ықпал
... ... ... мүмкіндік беретіндей дербестік дәрежесін табу қажет.
Егер ересекпен жеткіншектің арасындағы
... ... ... қатынасының белгілі бір типі бойынша мазмұнды достық, ынтымақ, бұған
... ... ... сыйластық, сенім, көмек нормаларына сәйкес құрылса, онда ересек пен
... ... ... қарым- қатынасында оған тән қиыншылықтар болмауы мүмкін. Жеткіншекке ересектер
... ... ... түсінушілік қажет [6,9,19].
Ересек пен жеткіншек адамның жеке қатынастарындағы
... ... ... олардың арасындағы байланыспен түсініктің қажет болатын тағы бір
... ... ... мынау: жеткіншектік кезеңнің басталуында баланың ересектермен және
... ... ... мен құрдастарымен қарым-қатынастарының екі жүйесі
... ... ... күрделі қарым- қатынастар үшін жағдайлар жасалады. Мұның бірінші
... ... ... осы екі жүйеде принципті тұрғыдан жағдайының әр
... ... ... болуы. Жолдастарымен, құрдастарымен қатынаста ол теңдік жағдайы принципінде ересек
... ... ... ересектер дүниесіндегі болашақ жағдайында тең,
- ал екінші жағынан
... ... ... ол балалардың іс- әрекетінің алуан түрлеріндегі ынтымағы элементтерінің
... ... ... болып табылады.
Сонымен қатар жеткіншектік жастың басталуына қарай пародоксты бақылау
... ... ... қалыптасады: баланың өз құрбы- құрдастарымен және әсіресе достарымен
... ... ... ересектердің моралының кейбір маңызды нормаларын негізделіп құрылады. Ал, баланың
... ... ... қарым- қатынасының негізі - баланың ерекше тіл алу моралы
... ... ... қала береді.
Жеткіншектің жеке басының дамуы үшін тиімді қарым- қатынас
... ... ... ынтымақтық жолдастарымен қарым- қатынаста неғұрлым жедел дамуы
... ... ... балалардың принципі теңдікте болатын нәтижесі жағдайында қарым- қатынастардың бұл
... ... ... жеткіншек үшін ерекше тартымды болады. Бұл жағдайдың жеткіншекте
... ... ... бастауы өзін ересекпін деп сезінудің этикалық мазмұнына сай
... ... ... Жеткіншектік шақтың бастапқы кездегі болатын дамудағы
... ... ... ілгері басушылықтар нәтижесінде жеткіншектерде жаңа қажетсінулер, ұмтылыстар, күйініш-сүйініштер, ересектер
... ... ... және жолдстарымен қарым-қатынастарда қойылатын талаптар барынша ұқсас болады. Мұның
... ... ... құрдастармен қарым-қатынастарының тереңдей дамуына себеп болады. Жеткіншекте ересектерге қарағанда
... ... ... неғұрлым түсінікті әрі жақын құндылықтар қалыптасады.
Жеткіншектің жолдастары мен, құрдастарымен,
... ... ... қарым- қатынастары төменгі сынып балаларына қарағанда яғни қарым- қатынасынан
... ... ... ерекшелік және күрделілік көрініс беріп отырады.
Жеткіншектік кезеңде
... ... ... жақындық дәрежесі жөнінен әр түрлі қарым- қатынастар
... ... ... оларды жеткіншектер әншейін жолдастар, жақын жолдастар, жеке дос
... ... ... нақпа- нақ саралайды. Олармен қарым-қатынас оқу әрекеті
... ... ... мектеп шеңберінен барған сайын шыға береді, жаңа
... ... ... кәсіптерді қарым-қатынастарды қамтып, жеткіншек өмірдің дербес өте маңызды
... ... ... болып бөлінеді. Бұл қарым - қатынастарда әр
... ... ... оқиғалар мен істер, күрес пен қақтығысулар, жеңістер мен
... ... ... жаңалықтар мен өкініштер, күйініштер мен қуаныштар молынан кездесіп,
... ... ... бәрі жинақталғанда жеткіншектің нағыз өмірін құрайды, ол осында іс-
... ... ... жасап, ойланып толғанады, көп уақытты мен рухани күш жігерін
... ... ... Жолдастармен қарым- қатынас жеткіншек үшін ерекше құндылыққа ие
... ... ... үшін құрбы-құрдастары мен қарым-қатынасы оның жеке басының қарым-қатынастар сферасы
... ... ... сараланып дербес іс- әрекет жасайды. Жеткіншекте бір жағынан,
... ... ... қарым- қатынас бірлесіп іс- әрекет жасауға ұмтылу, ұжымда өмір
... ... ... сүргісі келіп, жақын жолдас, дос тауып алуға ұмтылуға, екінші
... ... ... жолдастарының арасында қабылданып танылуға, олардың мұны силауына
... ... ... одан келе түспейді. Жалпы сыныптастарымен қарым-қатынасындағы қолайсыздықтар жақын жолдасының
... ... ... болмауы немесе достарының одан ажырасып кетуі барынша күйзелтіп, баланың
... ... ... басының қиыншылығы туындайды. Жеткіншек үшін ең қолайсыз жағдай –
... ... ... жолдастарының оны шындап кінәлауы, онымен қарым-қатынас жасауға келмейтіндігі, ал
... ... ... ауыр жаза өзінен ашықтан-ашық немесе жасырын қалғы болуы мүмкін
... ... ... жолдастарының назарын өзіне аударуға, олардың ынтасын туғызып жақсы көрінуге
... ... ... түрліше болып көрінуі мүмкін: бұлардың өз қасиеттерін тікелей көрсетуде
... ... ... қоятын талаптарды орындамау болып та: сондай-ақ қиқаңдап, сайқымазақтану, күлдіруге
... ... ... іс-әрекеттер өтірік-шыны аралас әр-түрлі жағдайларды айту болуы мүмкін. Жеткіншектің
... ... ... өзара және топтасқан қарым-қатынастары көбінесе ересектермен қарым-қатынастарға тәуелсіз тіпті
... ... ... дегендері мен ықпалдарында қарсы болып та қалыптасады. Бұл қарым-қарынастардың
... ... ... мазмұнымен даму логикасы болады.
Жеткіншектің құрдастарымның алдында танымал да
... ... ... болсам деген мүдделігі себепті бұлардың пікірімен бағаларына
... ... ... қарайды. Жолдастарының ескертулері, наразылықтары мен өкпелері оны
... ... ... себептері жайлы ойлатады, өзіне назарын аудартады, өз
... ... ... көріп, білуіне көбінесе өзін- өзі осындай асыра қолдаушылар
... ... ... көмек береді.
Жалпы қарым-қатынастың жақсы болуына өзін-өзі бағалауды
... ... ... болатыны жиі кездеседі.
Оқшау жүретіндер деп аталатын жеткіншектерге
... ... ... түрлі жағымсыз ерекшеліктер болуы мүмкін, бірақ олардың бәріне
... ... ... кемшілік- жақсы жолдас болу қасиеттерінің жоқтығы. Жеткіншектер риза
... ... ... болып сыйлатын басшы құрдастары іскерлік қарым-қатынастары
... ... ... қарым-қатынаста ұқсас қасиеттері бар екенін көрсетеді: Олар басқа
... ... ... басшы құрдасына командиріне бағына біледі, жолдастарымен
... ... ... тұра біледі, сонымен қатар өз міндеттерін үлгілі атқарады, ортақ
... ... ... жетуге жанын салады, балалар үшін иын жағдайға, жағымсыз жұмысқа
... ... ... болып кіріседі, жолдастарына құрметпен, айғай-шусыз мазасыз ақыл үйрете бермей,
... ... ... қарайды, қажет бола қалса көмекке келеді. Жолдасын сыйлай білу-жеткіншектермен
... ... ... қарым- қатынас үшін қажетті қасиет.
Жалпы жеткіншектерді іскерлік қатынаста мінез-құлықтарының
... ... ... дұрыс формаларына баулу мұғалім жұмысының маңызды міндеті болуға тиіс.
Жеткіншектер
... ... ... беделді қайсыбір салада озық сыныптастарымен қарым- қатынас
... ... ... жасауға ұмтылады. Мұндайда жолдастық қасиеттер, білімді, қолынан бәрі
... ... ... батылдық, спорттық жетістіктер, сырт пішінінің ересек болып көрінетіндігі, өзін-өзі
... ... ... мәнері, романтикалық сипаттағы қарым-қатынастардығы тәжірибе, ересектермен қатынастардағы дербестік секілді
... ... ... түрлі жайлар тартымды болуы мүмкін. Жеткіншекке мүдделері
... ... ... өте әрқилы балалар тартымды болатыны жиі кездеседі. Жеткіншектің қарым-
... ... ... жасайтын ортасы өте кең, бірақ тұрақсыз болуы мүмкін.Сонымен
... ... ... жақын жолдастарының қарым- қатынасында әңгімелесу үлкен орын алады.
... ... ... түрлі істе де, серуен кезде де әңгіме үзілмейді,
... ... ... сабақ дайындауға бөгет жасайды - өйткені
... ... ... пікірінше «Ең қызықтысы - әңгімелескен!» Кейбір жағдайларда жеткіншектер бірге
... ... ... уақыттың бәрі әңгімелесумен өтеді, шындап келгенде оларды осы
... ... ... ғана байланыстырады. Мұндай достық тұңғыш рет жеткіншектік шақта болады.
Жалпы
... ... ... жан – дүниесі, бар сырын жайып, қарым- қатынас екеуін
... ... ... байытады, өз жандүниесінде досымен бөлісіп қарым- қатынасын байытады.
... ... ... дос жолдасымен ортақ өмірге ұмтылады.
1.3 Қарым-
... ... ... дағыларын қалыптастырудағы отбасының рөлі
... ... ... Отбасы бұл баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына
... ... ... әсер етуші алғашқы әлеуметтк топ. Отбасы мүшелерінің өзара
... ... ... ерекшеліктері отбасында ерекше моральды-психологиялық атмосфераны туғызады. Ата- ана
... ... ... балалардың өзара қатынасымен жанұядағы осы өзара қатынастар баланың
... ... ... тұлға ретінде қалыптасуына үлкен әсер етеді.
... ... ... Ата-ана мен баланың өзара жоғары дәрежедегі
... ... ... жанұядағы қарым- қатынастың орташа ағымын қамтамасыз ететін, бір-
... ... ... индивидуалды ерекшеліктерін нақты түсінуі, мүмкіндік жасайтын бірден-
... ... ... маңызды алғышарт болып табылады. Оқушылар
... ... ... қатынас тәсілдерін, мінез-құлықтарды өз бақылауларына, эмперикалық тұжырымдарға сүйене
... ... ... үлкендерге еліктей отырып отбасындағы барлық қасиеттерді саналарына сіңіре береді.
... ... ... Бұл жастағы балалар өз бетінше
... ... ... қарым-қатынастың жағымды және жағымсыз жақтарын ажырата алмайды. Қателіктер мен
... ... ... арқылы бала адамзат қоғамындағы өмір сүрудің қарапайым нормаларын меңгереді.
... ... ... Сонымен қатар отбасы ұл балалар мен қыз
... ... ... арасындағы қарым- қатынас мәдениетінің дағдыларын қалыптастыруда, олардың саналарында
... ... ... ер адам мен әйел адам арасындағы қарым- қатынастары
... ... ... түсініктерді қалыптастыруда үлкен рөл атқарады.
Отбасылық тәрбие, отбасының тұрмысы қазіргі
... ... ... тек қана ата- аналар емес, жалпы мемлекеттік іс екені
... ... ... Әлеуметтану ғылымында «отбасы» ұғымы үш аспектіде қарастырылады:
... ... ... адамның әлеуметтік өмірі басталатын және оны әлеуметтендірудің негізгі факторларының
... ... ... болып табылатын алғашқы әлеуметтік топ;
- қоғамдық
... ... ... ұстанымдар, нормалар, ережелер негізінде өмірдің түрлі жақтарын бақылайтын және
... ... ... әлеуметтік институт;
- барлық мүшелерінің нақты статустары
... ... ... рөлдері анықталған әлеуметтік жүйе.
Ең көп мағынада отбасы некеге,
... ... ... қатынастарға негізделген және мүшеларі жалпы тұрмыс ерекшеліктерімен, өзара моральдық
... ... ... материалдық жауапкершіліктермен байланысқан ең кіші әлеуметтік топ.
Педагогика ғылымының даму
... ... ... үрдісінде отбасының тәрбие мәселелері нақты теориялық мазмұндармен толықтырылып
... ... ... К.Д.Ушинский, Л.Н. Толстой, П.Ф. Лесгафт, Ы. Алтынсарин, М. Жұмабаев,
... ... ... Құлжанова тағы басқалары балалардың отбасылық тәрбиесін ұйымдастыруда олардың жас
... ... ... дербес ерекшеліктерін, анатомиялық-фииологиялық нышандарын, психикалық даму деңгейлерін ескере
... ... ... тәрбиелеу қажеттіліктерін зерттеген.
Н.К. Крупская, А.С. Макаренко, В.А. Сухомлинский отбасындағы
... ... ... іс- әрекеттерінін ұйымдастыруды, ондағы қарым- қатынастарды қалыптастыру мәселелерін, мектеп
... ... ... отбасының өзара әрекеттестігіне жағымды әсер жасайтын жалпы жағдайларды
... ... ... Отбасы мынандай міндеттер атқаратыны
... ... ... белгілі:
-балаларға тәрбиелік ықпал әдістерін, салт-
... ... ... анықтайтын конструктивтік міндет;
-балалардың сабақтарын, еңбек
... ... ... әрекеттерін және демалыс тәртіптерін ұйымдастыратын ұйымдастырушылық міндеті;
... ... ... -ата- аналар арасындағы, ата аналар мен балалар, балалар
... ... ... жақын туысқандар арасындағы тағы сондай ара-қатынастар арасындағы тағы
... ... ... сондай ара- қатынастар нормаларын құрдастарын коммуникативтік міндеті.
Қарым- қатынас мәдениеті
... ... ... қалыптастыру үрдісі адамгершілік және гуманизм қағидаларына негізделген. Отбасының педагогикалық
... ... ... үрдісінде дұрыс ұйымдастырылған арақатынастар балалардың көзқарастарына, мінез- құлықтарына, балалардың
... ... ... адамдармен араласуына әсері зор, себебі кіші жастағы балалар сенгіш,
... ... ... ықыласты болып келеді.
Көптеген ата- аналар бала тәрбиесіне уақыттарының
... ... ... қазіргі әлеуметтік – экономикалық, нарықтық жағдайларға байланыстырып, өз
... ... ... балаларының адамгершілік мінез- құлықтары үшін жауапкершілікті мектепке ғана
... ... ... жүктегенді қалайды. Осыған орай А.С Макаренконың ата-
... ... ... қатысты айтылған нұсқа сөздерін келтіру орынды: «Балалармен
... ... ... кезінде, оларды бір нәрсеге үйрету немесе оған бір нәрсені
... ... ... кезінде ғана тәрбиелейміз деп ойламаңыздар. Сіздер балаларыңызды өз
... ... ... әрбір сәтінде, тіпті үйде болмасаңыздар да тәрбиелеп тұрасыздар. Сіздер
... ... ... киінесіздер, басқа адамдармен қалай сөйлесесіздер, басқа адамдар
... ... ... не айтасыздар, қалайша қуанасыздар, қалайша қайғырасыздар, достарыңыз бен дұшпандарыңызбен
... ... ... араласыздар, қалай күлесіздер, қалай газет оқисыздар- осының барлығы балаға
... ... ... үлкен әсер береді». Кейбір ата- аналар
... ... ... бала тәрбиесіне уақыт жеткіліксіз деп жұмыстың қиындап
... ... ... шаршағандарын себеп етіп тұрса да, адамзат тарихында олардан
... ... ... өз балаларының тәрбиесіне аса көп көңіл бөле алған
... ... ... қайраткерлер мысалдары қаншама.
Отбасындағы үлкендердің өз іс- әрекеттеріндегі
... ... ... моральдық тұрақтылық, адамгершілік нормалары мен талаптарына сай болулары-
... ... ... мінез – құлқының дұрыс бағытта болуының және оны
... ... ... әсерлерден сақтаудың ең нақты кепілі.
Отбасында
... ... ... қарым- қатынастар шын ниетпен, кең пейілмен құрылған болса,
... ... ... балалар басқа адамдармен араласу барысында осындай жақсы
... ... ... сақтауға тырысады. Отбасында өзара көмек көрсету, кішілерге үлгі
... ... ... болу, бір- бірін қолдау, үлкендерге сый құрмет көрсету,
... ... ... істеген еңбек нәтижесінде ортақ жетістіктер қуанышына бөлену,
... ... ... өткізген демалыс уақыттары- барлығы балалар үшін ерекше із қалдырады.
... ... ... Ата-аналар балаларды белсенділікке ынталандырулары, оларды тек бағынышты
... ... ... айналдырмай, оның тұлғалық қасиеттерін ескеріп, еркін дамуына, ішкі
... ... ... ашуға жағдай жасаулары қажет. Педагогикада ата- аналардан
... ... ... тек бала деп қарамай, оны өздерімен тең құқылы қарым-
... ... ... қатысушы деп бағалап, оның идеаларымен, көзқарастарымен, қызығушықтарымен санасулары талап
... ... ... Ата- аналармен балалар арасындағы қарым- қатынастар
... ... ... мынандай ерекшеліктер айқындалады.:
- ата-
... ... ... комуникативтік мүмкіншіліктері;
- ата- ана
... ... ... бала арасындағы қалыптасқан қарым- қатынас сипаттары;
... ... ... - ата- аналардың қарым- қатынасты шығармашылықпен ұйымдастыра білу
... ... ... - балалардың дербес ерекшеліктері.
... ... ... - ата- аналар үшін қарым- қатынас өнерін
... ... ... балаларды ашық әңгімеге шақыруларына, олардың сырларын, құпияларын сақтай
... ... ... байланысты болады. Осындай сенімді қарым- қатынастар ата- аналардың өз
... ... ... ерекшеліктерін дұрыс білуге, оған артқан сеніміне негізделеді. Егерде ата-
... ... ... өз сөздерінде тұрмаса, берген уәделерін орындамаса бала жүрегінде сенімсіздік
... ... ... болады, бала сырын көп ашып айта беретін болмайды,
... ... ... ата- аналар өз абыройларын төмендетеді.
Қазіргі педагогикалық психологияда С.В.Ковалевтің
... ... ... кеңінен танымал. Ол жанұялық қарым – қатынастар мәселесіне және
... ... ... жеткіншектерге ықпалына көбірек көңіл аударған. Ол жағдайы жайсыз жанұядағы
... ... ... балалармен жұмыста педагог ролін жоғары бағалайды. Жеткіншектермен араласа
... ... ... мұғалім жанұядағы кейбір қарым – қатынастың кері, жағымсыз әсеріне
... ... ... өндіріп отыруы керек. Бірақ, түзету жұмысы олардың қарым –
... ... ... стилін білмейінше мүмкін емес.
... ... ... Қазіргі психологияда жанұялық қарым – қатынастар 3-ке бөлінеді: босаң,
... ... ... (либералды), авторитарлы, демократиялық.
... ... ... жанұяда барлық қарым – қатынастардың жоқтығын көрсетеді. Өзара салқындылық,
... ... ... бір – біріне деген парықсыз көзқарас. Ол көзқарас ата
... ... ... ананың тәрбиеден бас тартқандығын білдіреді.
... ... ... Қалған екеуі – авторитарлы мен демократиялық - өздерінше
... ... ... шкаланың екі басы , бірінде қатыгез авторитарлы әдіс бір
... ... ... біріне деген суық қатыгездік, агрессия, диктатты көрсетеді, екінші жағында
... ... ... теңдікті, біріне – бірі деген сыйластық, сезімдер мен эмоциялар
... ... ... көрсетеді.
Алайда тағы
... ... ... бір жанұялық қарым – қатынас бар. Ол мағыналы өзара
... ... ... – қатынас бағыттығымен ерекшелінеді. Ол бағыттылық 3 типте болуы
... ... ... Бірінші – еңбекке, іс - әрекетке. Екіншісі – басқа
... ... ... қарым – қатынасқа, үшіншісі - өзіне, өзін - өзі
... ... ... бағытталған. Басым мағыналық бағытын жігіттер мен қыздар өздерінің семьяларында
... ... ... жандандырады. Олардың жанұяларында бәрі жақсы болу үшін жоғарыда
... ... ... үш типі теңдей араласып жату керек, баланс болу қажет.
... ... ... іскерлік жағы басым болса, ол бағыт ешқандай эмоциясыз, жүрексіз
... ... ... қалыптастырады, ал қарым – қатынастарға бағытталған болса, онда ол
... ... ... тек керекті адамдарды, керекті туыстарды шоғырландырумен шектеледі (бір есік,
... ... ... тесік) демекші, ал өзіне - өзі бағытталса, онда эгоист,
... ... ... ғана жақсы көретін адам өзі де, өзгені де бақытты
... ... ... алмайды.
Осы тақырыпты
... ... ... алдында дамыта отырып, оларға бедел-абыройдың үш түрлі болатынын
... ... ... кеткен жөн. Ресми бедел - адамның қоғамдағы ролімен байланысты.
... ... ... ондай рольдері әлеуметтік-рольдік қарым-қатынастың мазмұнымен анықталады. Ересек бала, ата-ана
... ... ... бала, мұғалім-шәкірт, жаттықтырушы - секция мүшесі және т.б. Кішілердің
... ... ... көбейген сайын, олар есейе, білім-тәжірибесі көбейе келе мұндай қарым-қатынаста
... ... ... түрі кішірейіп, кішінің қоғам сатысына көтерілуіне қарай азая береді.
... ... ... бедел- абыройдың екінші түріне жалғасады. Ол бедел тереңірек әрі
... ... ... яғни күнделікті іс жүзінде байқалып отырады және адамның
... ... ... білім тәжірибесіне, қызметінің жемістілігіне байланысты. Бұл бедел ата-ана мен
... ... ... өте қажет, себебі кейбір бозбалалар мен қыздардың айтуынша, біріншілер,
... ... ... ата-аналар, өмірден көп артта қалған, ал екіншілерге өз
... ... ... басқа ештеңені көрмейді.Үлкендерге және жастарға да оңдысы үшінші
... ... ... түріне, яғни жеке беделге ие болу [4,12,27].
... ... ... Ондай мүмкіндік үлкендерде бар ма? Әрине,
... ... ... Жастық әрқашан да үлгіні, идеалды іздеп керек етеді, ал
... ... ... жақын жерден - ата-ана, мұғалім, ұстаз, жаттықтырушысын да
... ... ... бөтен жақтан іздеп не қылады ?! Бірақ бұл
... ... ... қажетті екі жағдайсыз мүмкін емес. Біріншіден біздің референт
... ... ... алу қабілетіміз, ол өзіміздің жеке мүмкіндіктерімізбен өсіп келе жатқан
... ... ... өзімізге сендіре, әрі өзімізді сыйлата білуіміз. Ал екіншісі-олармен дұрыс
... ... ... қарым-қатынас стилі және келесі маңызды жағдай- мұғалім ата-аналардың көңілін
... ... ... осыған аударуы қажет. Біздің билік пен бедел абыройға осыншама
... ... ... аударуымыз кездейсоқ емес.
Мамандардың айтуынша, әрбір билік
... ... ... түрі соған орай белгілі
... ... ... беделі абыройға және
... ... ... – қатынасқа
... ... ... Психологтардың қарым-қатынас стилдерін
... ... ... үш негізгі түрге
... ... ... бөлетіні (демократиялық, авторитарлық, либералдық ) белгілі.
Бірінші
... ... ... түрінде ересектер баламен жолдастық
... ... ... болады, яғни тиісті
... ... ... жерінде мақтап, кеңес – ұсыныстарын
... ... ... айтып, оны да тыңдап, ойымен санасып сыйластықты жоғары қояды.
Екінші
... ... ... – тиым салу, қорқыту, билеп – төстеу, ештеңені талқыламай
... ... ... беру және өз көңіл – күйіне байланысты мақтау, ұрсып
... ... ... сөгу.
Үшінші түрі «өз білгенінді істе» принципімен бетімен жіберу. Осы
... ... ... нәтижелігіне қарай ең жақсысы демократиялық болып табылады. Ол стиль
... ... ... түрде адамның барлық қабілеттерінің дамуына, әрі өмірде әрқашанда белсеңді
... ... ... көмектеседі. Мұндай стильде тәрбие процессі нық және бір ізділікпен
... ... ... асып, билік тек қана өте зәру жағдайда пайдаланылады және
... ... ... үлкендердің пікірі бұл жағдайда ең соңғы инстанциядағы ақиқат болып
... ... ... Өзара қарым – қатынас стилі олардың эмоциялық жағын
... ... ... анықтайтындығын айта кеткен жөн. Ата – ананың махаббаты есейе
... ... ... балаға аса қажет екендігі көп зерттеулерде дәлелденген.
Себебі, ол бала
... ... ... - өзі сыйлап үйрену үшін, адамдармен жақсы қарым –
... ... ... түсе білуі қажет. Ата – ана сүйіспеншілігіне бөленбеген бала
... ... ... жүйке жүйесі тозған, қатыгез болып келеді. Қарым – қатынас
... ... ... тәрбиенің құралдары арқылы да жүзеге асады. Қазақта мақал бар:
... ... ... не көрсең, ұшқанда соны ілесін...» «Әке көрген- оқ жонар,
... ... ... көрген – тон пішер». Қарым – қатынас стилі тәрбиенің
... ... ... амалдарынан көрінеді – мақтауда, жазалауда, қатаңдықта. Мақтау мен көп
... ... ... аудару жан –жақты жеке тұлғаның қалыптасуына ықпалын тигізетін болса,
... ... ... қана жазалау мен қатаңдық тәрбиеге кесірін тигізуі мүмкін. Соған
... ... ... қарау керек.
Үлкендер
... ... ... балалар арасындағы қарым-қатынас тек қана жай араласу
... ... ... ол қарым-қатынас арқылы тәрбиелеу деп аталады. Өйткені, балалар
... ... ... қарым-қатынас кезеңінде өздерінің болашақ қарым-қатынастарының модельдерін жасаумен,
... ... ... болады және өздерінің жеке тұлғаларының қалыптасуын қамтамасыз етеді.
... ... ... Сонымен отбасында қарым- қатынас мәдениеті дағдыларын қалыптастыру кезінде ата-
... ... ... осы айтылған мәселелерді еске ала отырып тәрбиелесе, сонда
... ... ... отбасында білімді, қабілетті, ерік жігері мықты, өз Отанына
... ... ... ете алатын, тәрбиелі азаматтар көп болар еді.
ІІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
... ... ... ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Оқушылардың қарым-қатынас ерекшеліктерін
... ... ... және олардың нәтижелері
Әр адамның қарым-қатынас мәдениеті оның жекелік қасиеттерімен
... ... ... байланысты. Сондықтан оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін зерттеуге әлеуметтік психологияда қалыптасқан
... ... ... басым көпшілігін қолданумен қатар әр баланың жекелік ерекшеліктерін анықтау
... ... ... Ол әдістемелерді мектеп жасындағы балаларды зерттеуге қолданғанда, зерттеуді сынып
... ... ... жүргізудің көптеген ұтымды жерлері бар. Балалар оқу барысында, сыныптан
... ... ... іс-шаралар жүргізгенде, көптеген оқу-тәрбие мәселелерін шешу барысында бір-бірімен себептес
... ... ... болып, қарым-қатынас жасайды. Осы қарым-қатынас барысында әр баланың жеке
... ... ... және каузалдық атрибуциясының көрініс беруі т.б. қасиеттері үлкен роль
... ... ... Қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу әдістерінің көптеген түрлері жас жеткіншектерді зерттеуге
... ... ... етіп жасалған. Бұл жас кезеңі адам өмірінде ерекше орын
... ... ... сыныптардың оқу процесін ұйымдастыру ерекшеліктері балалардың қарым-қатынасының тығыз болуына,
... ... ... жете танып, біраз уақыт көрмегенде, сағынып жүретіні айқын байқалды.
... ... ... жалпы білім беретін сынып оқушыларының ара қатынасында кішкене айырмашылық
... ... ... екені анық. Зерттеу барысында социометриялық талдау, трансактілік талдау, КОС
... ... ... әдістемелер көмегімен балалардың жекелік ерекшеліктерін жете талдаудық және татулығын,
... ... ... т.б. әлеуметтік қасиеттерін бағаладық.
Зерттенушілердің қарым-қатынас мәдениетін бағалау үшін
... ... ... – қатынасқа даярлық деңгейін анықтау», «Досыңа жол бересің бе?»,
... ... ... «Досыңа көмектесе аласың ба?» [51], «Коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілетті
... ... ... әдістемелерін пайдаландық.
«Қарым – қатынасқа даярлық деңгейін анықтау» тесті
Мақсаты: оқушылардың
... ... ... жасау қабілетін анықтау.
Орындау ережесі. Оқушылардың қарым-қатынас жасауға қабілетін анықтау
... ... ... оларға бірнеше сұрақтар оқылады. Сұрақтың үш жауабы бар: “иә”;
... ... ... “кей кезде”; “жоқ”. Осы жауаптардың біреуін таңдап алып,
... ... ... жауап параққа белгілейді.
Тапсырмалар.
1. Сізді өте күрделі іс күтіп
... ... ... Бұл сізді мазасыздандырады ма?
2. Жиналыста баяндама жасауды ұнатпайсыз
... ... ... жеріңіз ауырғанда дәрігерге баруды ең соңғы күнге дейін қалдырасыз
... ... ... өзіңіз танымайтын қалаға жұмысқа жіберді, бармауға тырысасыз ба?
3. Өзгелермен сырласуыңыз
... ... ... ма?
4. Көшеде біреу сағат немесе мекен-жай сұраса, оған ашуланасыз ба?
5. “Балалар
... ... ... әкелер” мәселесі бар деп ойлайсыз ба немесе ұрпақтар арасындағы
... ... ... түсінісу қиын деп ойлайсыз ба?
6. Жолдасыңыз сізден алған қарыз ақшасын
... ... ... жүрсе, оған ақшаңызды қайтарып беру қажеттігін айтуға ұяласыз
... ... ... сізге дәмсіз ас әкелді, сіз ыдысты итеріп қоясыз
... ... ... кісімен оңаша қалғанда, әңгімені ол бастағанын қалайсыз ба?
9. Қай жерде
... ... ... ұзақ уақыт кезек күту сізді қажытады ма?
10. Қиын жағдайларға байланысты
... ... ... қатысудан қорқасыз ба?
11. Сізде өнер, мәдениет жөнінде өз пікіріңіз бар
... ... ... өзгенікін қабылдамайсыз ба?
12. Бір жерде сіздің ойыңызға тура келмейтін қате
... ... ... айтылып жатыр, сіз үндемей отыра бересіз бе?
13. Біреу сізден көмек
... ... ... бұл сізді қажытады ма?
Бағалау шкаласы.
1. “иә” - 2 ұпай
2. “кей” –
... ... ... - 1 ұпай
3. “жоқ” – ұпай
Нәтижесі келесі көрсеткіштер
... ... ... қорытындыланады.
19-24 ұпай – төмен. Сіз бейтаныс ортада өзіңізге сенімсіздік
... ... ... Жаңа мәселелер сізді қорқытпайды, бірақ өзгелермен жалтақтап танысасыз, пікірталасқа
... ... ... келмейді, өз ойыңызды білдіргенде, негізсіз өтірікті көп айтасыз. Бұл
... ... ... жоюға болады. Өзіңізге сенімділігіңізді арттыру қажет екенін түсінуіңіз керек.
14-48
... ... ... - орта. Сіз айналадағылармен қарым-қатынасқа жеңіл түсетін адамсыз.
... ... ... басқа адамдар туралы мәлімет алуға қызығушылығыңыз жоғары. Өзгені тыңдай
... ... ... сабырлысыз, өз пікіріңізді қорғау керек болса, аса қызбалық көрсетпестен
... ... ... Бірақ аса дабыр-шулы топтарды ұнатпайсыз.
9-13 ұпай - жоғары. Қарым-қатынаста
... ... ... белсенділік білдіресіз. Әңгімешілсіз, кейде өзгелерге өз пікіріңізді зорлап міндеттейсіз,
... ... ... олар реніш білдіруі мүмкін. Өзгелермен қуана танысасыз, көпшіліктің назарында
... ... ... ұнатасыз, қолыңыздан келмесе де ешкімнің өтінішін жерге тастамайсыз
... ... ... тез қызығып, тез сөнесіз. Сізге қиын мәселелерді шешуде сабырлылық
... ... ... батырлық жетіспейді, бірақ қажет жағдайда өз-өзіңізді қолға ала аласыз.
... ... ... жерлерде өзіңіздің ұстамдылығыңызды көрсете білу керек екенін ұмытпағаныңыз орынды
... ... ... 1 - Қарым-қатынас деңгейі
Зерттелінген балалардың басым көпшілігінің қарым-қатынас
... ... ... даярлық деңгейі төмен деп бағаланды.
... ... ... «Сен досыңа жол
... ... ... аласың ба?» тесті
Мақсаты: қарым-қатынас барысында өзгелерге сыйластықпен қарап, оның
... ... ... жағдайымен санаса алатындықты бағалау.
Орындау тәртібі: әр сұрақты мұқият тыңдап,
... ... ... ақиқатқа сай жауап беру керек. Нәтижесі төменде берілген бағалау
... ... ... сай талданады.
Сұрақтар
1.Сен досыңмен кездескенде, досың ашуланып тұрды. Сенің барлық
... ... ... агрессивті түрде қарайды. Сенің әрекетің:
а) оның сәтсіздігіне ешқандай
... ... ... жоқтығын түсіндіресің;
ә) қатты сөздер айтасың;
б) оның барлық әрекеттеріне шыдап,
... ... ... тұрасың.
2.Сенің досыңмен әңгімең саған қызық емес болса:
а) мұңаясың;
ә) тақырыпты
... ... ... өзгертесің;
б) кейбір кезде әңгімедегі нақты кемшіліктерді айтасың.
3.Сенің өміріңнің сәтсіз
... ... ... бірінде сен:
а) жұмыстан қолың босамай, ешнәрсе ойлағың келмейді;
ә) біреуге
... ... ... жағдайың туралы айтқың келеді;
б) алғыз қалғың келеді.
4.Досыңмен ренжісіп қалған
... ... ... бірінші сен қадам жасайсың;
ә) осыңның өзіңмен татуласқанын күтесің;
б) кек
... ... ... келеді.
5. Талас кезіндегі сенің әрекетің ?
а) тыныштық сақтау үшін
... ... ... келген мүмкіндікті жасайсың;
ә) өзіңнің айтқаныңнан қайтпайсың;
б) қарым-қатынасты қиындатпайсың.
6.Жауыннан кейінгі
... ... ... мәселе көбейіп кеткенде, сен достарыңның көмегіне сүйенесің:
а) көпшілігіне;
ә) біреуіне;
б)
... ... ... өзіңнің күшіңе сенесің.
7.Сенің көзқарасың қай мақалмен сәйкес келеді:
а) екі
... ... ... адам жанжалдасқанда үшіншісісі араласпауы керек;
ә) сен - маған, мен
... ... ... саған;
б) ақымақпен тапқанша, ақылдымен жоғалтқан дұрыс.
8.Сен ренжіскенде:
а) өзіңді ұстай
... ... ... қатты сөйлеп, жест қолданасың;
б) дауыс көтеріп, есікті қатты жабасың.
9.Сенің
... ... ... жанжалдасу - бұл:
а) қарым – қатынасты анықтау;
ә) әлсіздік
... ... ... қарым – қатынастың бұзылуының алғашқы қадамы.
10.Көңіл күйдің өзгеруі
... ... ... күйден бірден көңілсіз күйге түсу:
а) маған таныс емес;
ә) кейде
... ... ... маған тән.
Барлық жауаптарға берген жауабының бағаларының қосындысы бойынша жалпы
... ... ... есептеледі.
Зерттеу нәтижесі келесі көрсеткіштер бойынша сипатталады.
20–44 ұпай – төмен.
... ... ... сен шыдамдысың және қандай жағдай болса да, келісімге келуді
... ... ... Бұл үшін сен өз ойыңды өзгертуге де барсың. Бәсекелескеңді
... ... ... бірақ жол бере салған дұрыс деп ойлайсың. Сен екі
... ... ... арасындағы жағдайды түсіндіріп жатқанда, сөйлемей тұрған адам мейірімді екеніне
... ... ... Достықта, махаббатта сен өзіңді басқаша ұстаймын деп ойлайсың. Бақытты
... ... ... үшін өзіңнің пікіріңді, қызығушылықтарыңды қорғай алуың және сенімен басқалардың
... ... ... көңіл бөлуің керек. Сонда ғана қарым-қатынастан ләзаттанып, басқалармен қатынаста
... ... ... оң әсер алып жүресің.
46–74 ұпай – орта. Дауласқанда, пікірталасқан
... ... ... өз ойын дәлелдегенде, оның пікірі сенікімен тең болған жағдайда,
... ... ... оның пікірінің ешқандай пайда-зияны болмаған жағдайда ғана оппонентке кейде
... ... ... жол бересің. Егер сенің жеке қызығушылығыңа араласатын болса, сен
... ... ... ойыңды қорғай аласың. Сен мәселелерді тез шеше аласың. Сен
... ... ... қай кезде өз пайдаңа шешілетінін уақыт өткен сайын шыдамдылықпен
... ... ... білесің. Сен әрқашан түсіністікке келу үшін үстелге отырып, сөйлесуге
... ... ... Егер шындық сенің жағыңда болмаса, сен оны мойындайсың. Бұл
... ... ... үшін дау-дамайда жеңіліп қалғанмен тең емес, сондықтан өмірде көп
... ... ... қол жеткізе алуға мүмкіндігің бар. Айналаңдағылар сені жақсы адам
... ... ... бағалайды.
76–100 ұпай – жоғары. Сенің ұраның “Бүкіл өмір –
... ... ... Ренжісу – сен үшін мәселенің шешімін шығарып алуға қолданылатын
... ... ... Шындық сен жақта емес екенін жақсы білсең де, сен
... ... ... өз оппонентіңе жол бере алмайсың. Егер сенімен біреу келіспесе,
... ... ... оны жаман адам деп бағалап, оны өмір бойы жек
... ... ... жүруге дейін барасың. Сен басқаларды өзіңе үлкен көшпен көндіріп,
... ... ... ала аласың. Сен күш-қуатыңмен өмірдегі жетістіктеріңді қолдан шығармай ұстап
... ... ... аласың. Жеңістерге жету үшін онша көп күш жұмсамасаң да
... ... ... Өйткені көп жерде көрсететін тік мінезің өзгелерді шошытады, саған
... ... ... ешкім тәуелді болғысы келместен, бірге жүруден, серіктесуден бас тартады.
... ... ... өзіңді өзгелермен есептесуге үйрету керек екенін еш уақытта естен
... ... ... жөн. Сонда барлық уақытта сыйлы боласың.
Балардың басым көпшілігінің икемдігі
... ... ... бүкіл өмірі күреспен өтетіндерге жақын болып шықты.
Диаграмма 2
... ... ... Қарым-қатынас икемділігі
«Досыңа көмектесе аласың ба?» тесті
1. Емтиханда сенің досың билеттен
... ... ... ол билеттегі сұрақтардың жауаптарын білмейді. Сенің іс- әрекетің:
а)
... ... ... шпаргалка бересің;
б) ойыңа (есіңе) түскенін жазып, оған ұсынасың;
в) оған
... ... ... билет алуға немесе емтиханнан шығып кетуге кеңес бересің.
2. Сенің досың
... ... ... қонақ болуды ұсынып, үйіне шақырды. Баспалдақпен көтеріліп, өз қабатына
... ... ... ол кенеттен пәтердің кілтін жоғалтқанын білді. Сенің әрекетің:
а) оған
... ... ... балконнан немесе терезеден кіруге ұсыныс айтасың;
б) өз үйіңе ертіп
... ... ... алаңда онымен бірге ата-анасы жұмыстан келгенше күтесің.
3. Сенің ата-анаң ескі
... ... ... көргісі келеді, ал сен өз мүмкіндігіңді жіберместен жаңа
... ... ... көргің келеді.Сондағы сенің әрекетің:
а) теледидар көрсетпейтініне ата-анаңның көзін жеткізу
... ... ... антеннаны ажыратасың, сонан соң олар бөлмеден шығып кеткен
... ... ... қалаған фильміңді көресің;
б) фильмді көру үшін дос қызыңа барасың;
в)
... ... ... немесе осы уақытта басқа нәрсемен айналысасың.
4. Сен кездесуге кешігіп жатырсың.
... ... ... аялдамасына барған кезде, ақшаны үйде ұмытып кеткеніңді білдің, сенің
... ... ... автобусқа отырып жолақыны төлеу үшін кез келген жолаушыдан ақша
... ... ... жасырынып барасың;
в) әмиян үшін үйге асығасың.
5. Сенің досың күтпеген жерден
... ... ... анасының туған күні екенін есіне түсіреді, ал ертең дүкендер
... ... ... болмақ. Ол өз мәселесімен сенімен бөліседі, сен:
а) гүл сыйлауға
... ... ... бересің;
б) жаңа спектакльге алған өз билетіңді сый ретінде ұсынасың;
в)
... ... ... өтініп, сен оған ешқандай көмек бере алмайтыныңды айтасың.
6. Сен дос
... ... ... бірге жазда теңізге барамыз деп шештіңдер, бірақ онда бару
... ... ... ақша қажет. Оны сендер қайдан аласыңдар:
а) қандай да
... ... ... затты сатуға тура келеді деп шешім қабылдайсыңдар;
б) кез келген
... ... ... жасау мүмкіндігін іздейсіңдер;
в) ақшаны ата-аналарыңыздан аласыңдар.
Бағалау шкаласы.
әрбір
... ... ... жауабына – 3
... ... ... “б” жауабына – 2
... ... ... “в” жауабына
... ... ... 1
Нәтижесін талдау көрсеткіштері.
6-8 ұпай. Өмірді мектеп бағдарламасындай деп түсінуге
... ... ... Қаншама жағдайлардың дұрыс шешімін іздестіресің. Досың қайғылы жағдайға ұшырағанда,
... ... ... сенің көмегіңді күтеді. Зейінділігіңді және белсенділігіңді білдір. Мүмкін сен
... ... ... қалай болатынын айта аларсың. Достық бағасы қиын минуттарда сен
... ... ... жалғыз емес екеніңді білгенің.
9-16 ұпай. Сенің досың кез келген
... ... ... шешімін шеше алмайды, ал сен одан шығар жолды табуға
... ... ... Сен үрейленбей, жағдайды ұстамдылықпен бағалайсың, ал бұл – жетістікке
... ... ... жол, және досыңның шешімін өзің қабылдауыңа тура келеді, кеңестерің
... ... ... пайдалы.
17-18 ұпай. Сен шеше алмайтын мәселе жоқ. Сенің бойыңда
... ... ... пен тапқырлық жеткілікті екенін досың жақсы біледі. Өз мақсатыңның
... ... ... болуы үшін сен қолданатын әдістерді өте қатаң деп атауға
... ... ... Сен дөрекі емессің бе?
3-кесте. Қарым-қатынастағы
... ... ... зерттеу нәтижесі
№ Баланың аты Қарым-қатынастағы ынтымақтастығы
1 Зарина Ынтымақтастықтастығы төмен
2 Айсұлу Ынтымақтастықтастығы
... ... ... 3 Аружан Ынтымақтастықтастығы төмен
4 Әлімжан Ынтымақтастықтастығы төмен
5 Айғаным Ынтымақтастықпен
6
... ... ... 7 Назира Ынтымақтастықтастығы төмен
8 Раушан Ынтымақтастықтастығы төмен
9 Болат Ынтымақтастықтастығы төмен
10
... ... ... төмен
11 Лаура Ынтымақтастықпен
12 Оңғар Ынтымақтастықпен
13 Мәулен Ынтымақтастықтастығы төмен
14 Нұрсұлу Ынтымақтастықтастығы төмен
15 Назгүл Ынтымақтастықтастығы төмен
16
... ... ... төмен
17 Марина Ынтымақтастықтастығы төмен
18 Олжас Ынтымақтастықтастығы төмен
19 Азамат Ынтымақтастықтастығы төмен
20 Асел Ынтымақтастықпен
21 Рустем Ынтымақтастықпен
22
... ... ... және ұйымдастырушылық қабілетті зерттеу әдістемесі (КОС)
Төменде берілген сұрақтарға «Иә»
... ... ... «Жоқ» деп жауап беріңіз.
1. Сіздің араласып тұратын достарыңыз көп бе?
2. Жолдастарыңыздың
... ... ... сіздің пікіріңізді қабылдауға міндеттейсіз бе?
3. Жолдастарыңыздың Сізге жасаған ренішін есіңізде
... ... ... дейін сақтайсыз ба?
4. Қиын жағдайда дұрыс шешім қабылауға Сіз қиналасыз
... ... ... бейтаныс адамдармен танысуға тырысасыз ба?
6. Қоғамдық жұмыстармен айналысу Сізге оңай
... ... ... адамдармен араласқаннан көрі кітап оқып, уақыт өткізу ұнай ма?
8. Өз
... ... ... тез айнисыз ба?
9. Өзіңізден жасы үлкен адамдармен тіл табысуыңыз оңай
... ... ... Достарыңызбен ойын ойнап, оларға ойын үйретуді ұнатасыз ба?
11. Сізге
... ... ... жаңа ортаға кіріп кету қиын ба?
12. Бүгінгі орындайтын жұмысыңызды
... ... ... жиі қалдырасыз ба?
13. Жора-жолдастарыңыздың Сіздің пікіріңізбен келісуі оңай ма?
14.
... ... ... Сіздің пікіріңізбен келісімге келтіру үшін күш саласыз ба?
15. Жаңа
... ... ... үйрену сізге қосымша қиындық туғызады ма?
16. Өз уәдеңізді, міндетіңізді
... ... ... үшін жолдастарыңызбен ренжіспейтініңіз рас па?
17. Қолайлы сәт кездескенде, жаңа
... ... ... танысуға ұмтыласыз ба?
18. Маңызды іс-әрекетте шешім қабылдаған кезде
... ... ... өзіңізге жүктей аласыз ба?
19. Сізді қоршаған адамдар мазалай ма
... ... ... жеке болғыңыз келеді ме?
20. Өзіңізге бейтаныс ортада қиналатыныңыз рас
... ... ... Үнемі көпшіліктің ортасында жүру Сізге ұнайды ма?
22. Бастаған ісіңіз
... ... ... ашуланасыз ба?
23. Бір істің бастамасын қолға алсаңыз қиыншылықты сезесіз
... ... ... Жолдастарыңызбен жиі араласқаннан шаршайтыныңыз рас па?
25. Ұжымдық ойындарға қатысуды
... ... ... ба?
26. Сіз жолдастарыңызға қатысты мәселені шешуде белсенділікті жиі
... ... ... аласыз ба?
27. Толық қатынаста емес адамдардың арасында өзіңізді сенімсіз
... ... ... рас па?
28. Істеген ісіңіздің шындығын дәлелдеу үшін сирек күш
... ... ... рас па?
29. Толық таныс емес ортаға сергітуді, көңіл көтеруді
... ... ... аламын деп сенесіз бе?
30. Қоғамдық жұмыстарға қатысасыз ба?
31. Таныстарыңыздың
... ... ... болмауын, оларды шектеуге тырысасыз ба?
32. Сіздің ойыңыз, шешіміңіз өз
... ... ... арасында қолдау таппаса, оны дәлелдеуге ұмтылмайтыныңыз шындық қой?
33. Бейтаныс
... ... ... түскенде өзіңізді жеңіл сезінесіз бе?
34. Өз достарыңыз үшін әр
... ... ... іс-шаралар ұйымдастыруға шын ниетіңізбен кірісесіз бе?
35. Көпшіліктің ортасында сөйлегенде,
... ... ... сенімді, бірқалыпты сезінетіндігіңіз рас па?
36. Кезесуге жиі кешігіп келесіз
... ... ... Достарыңыздың көп екені рас па?
38. Өз достарыңыздың ортасында жиі
... ... ... түсесіз бе?
39. Толық таныс емес ортада өзіңізді ыңғайсыз сезінесіз
... ... ... Таныстардың, көпшіліктің ортасында өзіңізді сенімсіз сезінетініңіз рас па?
Коммуникациялық қабілетті
... ... ... үшін сұрақтарға жауап келесі кілтпен сәйкес келсе 1
... ... ... деп есептелінеді:
ИЯ ¬– 1,5,9,13,17,21,25,29,33,37;
ЖОҚ – 3,7,11,15,19,23,27,31,35,39;
Ұйымдастырушылық қабілетті анықтау үшін
... ... ... жауап келесі кілтпен сәйкес келсе 1 балл деп есептелінеді:
ИЯ
... ... ... 2,6,10,14,18,22,26,30,34,38;
ЖОҚ – 4,8,12,16,20,24,28,32,36,40;
Зерттелінген сынып оқушыларының көрсеткіштерін есептеп шыққанда балалардың
... ... ... және коммуникативтік қабілеттері келесі шкала бойынша бағаланды.
4-кесте. Коммуникативтік және
... ... ... қабілетті зертеу нәтижесі
Коэффициенті Бағалануы Коммуникативтік Ұйымдастырушылық
қабілеті қабілеті
0.10 - 0.50 төмен 6 4
0.51 - 0.65 орта 12 8
0.66 - 0.75 жоғары 6 4
0.76
... ... ... 1.00 өте жоғары 2 2
Диаграмма 4- Коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілетті зерттеу нәтижелері
Зерттеу
... ... ... олардың коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілетінің төмен екенін көрсетті. Балалардың
... ... ... іс-шараларға қызығушылығы жоғары болғаныменен, көпшіліктің алдында өздерінің қолынан келетін
... ... ... жасауға ұялатыны, жасқаншақтық көрсететіні анық байқалды. Осы жағдайдан оларды
... ... ... ең тиімді жолдарын іздеу қажет екені анық байқалды.
Келесі кезеңде
... ... ... қарым-қатынас ерекшеліктерін анықтау үшін социометриялық талдау әдістемесін пайдаландық.
Социометрия әдістемесі
Социометриялық
... ... ... негізінде оқушылардың сынып ұжымындағы орны, олардың достары мен жолдастарының
... ... ... ұжымішілік кіші топтардың барлығы және олардың құрылымы анықталады. Бұл
... ... ... барысында бірнеше сыныптарда социлметриялық зерттеулер жүргіздік. Бұл жерде сыныпты
... ... ... нәтижесін көрсетеміз.
Мақсаты: ұжым мүшелерінің бір-бірімен эмоционалдық байланысын анықтау
... ... ... татулығын өлшеу.
Әр оқушының ұжымдағы мәртебесін және жағдайын тереңірек зерттеу
... ... ... социометриялық өлшеу әдістемесімен талдау жүргізілді. Бұл әдістемені қолдану Морено
... ... ... вариантпен жүргізілді /52/. Тесті орындау алдында оларға жауап парақпен
... ... ... істеу тәртібі түсіндіріледі. Жауап бланкісі алдын ала даярланады.
Орындау ережесі:
... ... ... сіздерге сұрақтары бар парақ таратып беремін. Әр сұраққа терең
... ... ... дұрыс жауап беруге тырысыңыздар».
Жауап беру бланкісі.
Аты жөні
Оқитын сыныбы
Төмендегі сұрақтардың
... ... ... сыныпта бірге оқитын оқушылардың үшеуінің атын жазыңыз.
1.Мектепті бітіргеннен
... ... ... кіммен достық қарым-қатынаста боғыңыз келеді?
2.Туған күніңе кімді шақырғыңыз
... ... ... материалдарды
... ... ... матрица және социограмма жасап талдадық.
Топтың ұжымшылдығын,
... ... ... формула бойынша анықтағанда, оның коэффициенті өте жоғары (0,75) болды.
... ... ... таңдау
... ... ... 38
Р = ------------------- =
... ... ... ------------ = 0,75
... ... ... таңдау саны
... ... ... 57
Барлық
... ... ... талдау бірнеше матрицалар мен социограммалар жасауды талап етті. Олардың
... ... ... көрсеткіштері бір-біріне сәйкес келгендіктен, бұл жерде мысал ретінде тек
... ... ... ғана көрсеттік. Жоғарыда талдағанымыз гимназиялық 9 сынып, ал енді
... ... ... – 5 сынып.
Әртүрлі сыныптардағы оқушылардың ұжымшылдығын, татулығын салыстырып көру
... ... ... социометриялық талдауды бесінші сыныпта жүргіздік. Бұл сыныпта мектептегі
... ... ... нашар оқитын, ең бұзық, ешқандай мектептен тыс іс-шараларға қатыспайтын
... ... ... теріс мінездемеге шомылып жүрген балалар оқиды. Социометриялық талдау жүргізу
... ... ... оқушыларға: «Туған күніңе кімді шақырар едің, өз сыныбыңнан үш
... ... ... таңдап алып, солардың атын жазып бер» деген тапсырма ұсынылды.
... ... ... нәтижесін социоматрица және социограмма жасап талдадық.
Социоматрица бойынша талдау нәтижесінде
... ... ... сыныптағы балалардың біреуі «жұлдыз», алтауы «қалаулылар», он бала «қалаусыздар»,
... ... ... екеуі «шектеулілер» қатарына жатқызылды. Осы көрсеткіштердің өзі сынып ұжымында
... ... ... татулық әлі қалыптаспағандығының белгісі болып отыр.
Зерттеу нәтижелерін социограммаға түсіру
... ... ... сыныптағы балалардың қалаулары мен бірін-бірі қалауының жалпы көрінісін байқадық.
... ... ... көрсеткіші бойынша ұлдар мен қыз балалар арасында байланыс нашар
... ... ... байқалды. Социоматрица мен социограмма қосымшаларда берілген.
Топтың ұжымшылдығын анықтау үшін
... ... ... таңдаулар санын өзара таңдау санына бөлу керек. Бұл сыныпта
... ... ... татулық өте төмен болып шықты.
өзара таңдау
... ... ... 8
Р
... ... ... ------------------- = ------------ = 0,15
таңдау саны
... ... ... 57
Социометриялық талдау
... ... ... оқушылардың ұжымшылдығы да өте төмен болып шықты. Себебін талдағанда
... ... ... оқушыларының басым көпшілігі бесіншіге дейін басқа балалармен, басқа сыныптарда,
... ... ... мектептерде оқыған, ал осы топта оқып жүрген кезде өздерімен
... ... ... келген балаларды таба алмағаны анықталды. Сондықтан балаларға психологиялық көмек
... ... ... қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру тренингін өткізу керек болды.
2.2 Қарым-қатынас
... ... ... қалыптастыру және дамыту әдістемелерін экспериментте қолдану
Баланың отбасы мүшелерімен
... ... ... – қатынасын диагностикалау жұмысы.
№ 8 орта мектебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысушылар: 8 «Е» сынып оқушылары.
Жалпы саны:
... ... ... 20
Ұл бала 11
Қыз бала
... ... ... 9
Жүргізуші: Байсеитова Ш.
Тақырыбы: Баланың отбасы мүшелерімен қарым-
... ... ... Баланың қандай да бір әрекет түріне байланысты аса жиі
... ... ... отбасы мүшесін « +» таңбасын белгілеңіз. Әр қатарда бір
... ... ... таңба белгіленуі тиіс. Қалғанын толтырудың қажеті жоқ.
Үлгі арқылы
... ... ... оқушыларының отбасы мүшелерінің қарым- қатынас деңгейін анықтау үшін
... ... ... парақтары тарқатылып берілді (кесте-5). Оқушыларға байыппен, асықпай, өз қалаулары
... ... ... белгілеу керектігін тестті жүргізу барысында ескертіліп отырылды. Жүргізу уақыты
... ... ... минут. Оқушылардың жауап парағын жинап алып, нәтижесін шығаруға
... ... ... уақыт кетті. Нәтижеде төмендегідей қарым- қатынас деңгейі анықталды (Кесте-6).
Отбасы
... ... ... қарым- қатынас деңгейін анықтау әдістемесінен кейін оқушылардың көрсеткен нәтижесінен
... ... ... оларға психологиялық түзету жұмыстары жүргізілді.
В.Ф. Ряховский, В.А. Кан-Калик
... ... ... қарым- қатынас деңгейін анықтау әдістемесі
№8 орта мектебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысушылар: 8 «Е» сынып
... ... ... саны: 20
Ұл бала - 11
Қыз
... ... ... - 9
Жүргізуші: Байсеитова Ш.
Тақырыбы: Ряховскийдің қарым-қатынас деңгейін
... ... ... әдістемесі.
Мақсаты: Оқушылардың қоршаған ортадағы тұлғалармен қарым-қатынас қабілетін
... ... ... оқушылардың қарым-қатынас қабылетін анықтау үшін оларға бірнеше сұрақтар оқылады.
... ... ... үш жауабы бар:
1. иә
2. кей кезде
3. жоқ
Құрал –жабдықтар: ақ парақ немесе жауап
... ... ... және қалам сап.
1. Сізді өте күрделі іс күтіп тұр. Бұл
... ... ... ашуландыра ма?
2. Жиналыста баяндама оқуды ұнатпайсыз ба?
3. Дәрігерге баруды ең соңғы
... ... ... дейін қалдырасыз ба?
4. Сізді белгісіз қалаға жұмысқа жіберді, бармауға
... ... ... ба?
5. Өзгелермен сырласасыз ба?
6. Көшеде біреу сағат немесе адрес сұраса ашуланасыз
... ... ... мен әкелер» мәселесі бар деп ойлайсыз ба яғни әртүрлі
... ... ... мүшелері бір- бірін түсінуі қиын ба?
8. Жолдасыныздың сізден алған қарыды
... ... ... қажеттігін айтуға ұяласыз ба?
9. Мейрамханада сізге дәмсіз ас әкелді, сіз
... ... ... итеріп қоясыз ба?
10. Басқа таныс кісімен қалғанда әңгімені ол бастағаннын
... ... ... ба?
11. Ұзақ кезек күту сізді қажытады ма?
12. Қиын жағдайларға байланысты комиссияларға
... ... ... қорқасыз ба?
13. Сізде өнер мәдениет жөнінде өз пікірініз бар және
... ... ... қабылдамайсыз ба?
14. Бір жерде қате пікір айтылып жатыр сіз үндемей
... ... ... ба?
15. Біреу сізден көмек сұраса бұл сізді қажытады ма?
Нәтижені өңдеу
1. иә-2
... ... ... ұпай
3. жоқ-0 ұпай
Алынған ұпайларды есептейміз.
Қорытынды:
19-24 ұпай Сіз таныс емес ортада
... ... ... Жаңа мәселелер сізді қорқытпайды, бірақ өзгелермен жалтақтап танысасыз, пікір-таласқа
... ... ... келмейді, өз ойынызды білдіргенге негізсіз өтірік көп айтасыз. Бұл
... ... ... жоюға болады.
14-48 ұпай Сіз айналадағылармен тамаша қарым-
... ... ... адамсыз.
Қызығушылығыңыз жоғары. Өзгені тындай аласыз, сабырлысыз, өз пікіріңізді аса
... ... ... қорғайсыз. Бірақ аса шулы топтарды ұнатпайсыз.
9-13 ұпай Қарым- қатынаста
... ... ... Әңгімешілсіз, кейде өзгелердің ашуын туғызатындай өз пікірлерінізді білдіресіз. Өзгелермен
... ... ... танысасыз, орта назарында болғанды ұнатасыз, қолыныздан келмесе де ешкімнің
... ... ... жерге тастамайсыз тез, тез сөнесіз. Сізге қиын мәселелерді шешуге
... ... ... және батырлық жетіспейді, бірақ қажет жағдайда өз- өзіңізді
... ... ... ала аласыз.
Қарым-қатынаста белсендісіз. Әңгіме шілсіз,кейде өзгелер
... ... ... ашуын туғызатын дай өз пікірлеріңізді білдіресіз. Өзгелер мен қуана
... ... ... орта назарында болғанды ұнатасыз, қолыңыздан келмесе де ешкімнің көңілін
... ... ... Сіздер айналадағылар мен тамаша қарым-қатынастағы адамсыз дар.
... ... ... ңыз жоғары, өзгені тыңдай білесіз, сабыр лысыз, өз пікіріңізді
... ... ... қызбалықсыз қорғайсыз, бірақ аса шулы топтарды ұнатпайсыз.
Мақсаты: жүргізілген
... ... ... түзету, дамыту жұмыстарынан соңғы қалыптасқан қарым- қатынас деңгейін анықтау.
Құрал
... ... ... таза парақ немесе жауап парағы және қалам сап.
Бұл сұраққа
... ... ... бергенде терең әрі тиянақты жауап беріңіз.
Жауап беру үлгісі:
Жоғары дәреже-2
... ... ... дәреже-1 ұпай
Төменгі дәреже-0 ұпай.
Бұл тест балдық жүйеде есептелініп, ұпай
... ... ... көрсетіледі.
1. Қаншалықты сен көпшілсің?
2. Досыңның әңгімешілдігіне деген көзқарасың қандай дәрежеде?
3. Сенің сыныптағы
... ... ... қарым-қатынасың қаншалықты№
4. Пікір таласта сенің көзқарасың қандай?
5. Саған өзге ұлт балаларымен
... ... ... ұнайды ма?
6. Сенің істегің келмеген жұмысқа ыңтаң қай дәрежеде?
7. Егер сенің
... ... ... ыңғайсыз жағдай туса көмектесуге ұмтылысың?
8. Сенің тобыңа қызықты жұмыс
... ... ... оны орындаудағы белсенділігің
9. Мектепте сен төбелестің куәсі болдың, ондағы сенің
... ... ... әрекетің?
10. Сенің қоғамдық пайдалы жұмыс істеудегі белсендлігің қандай?
11. Анаң немесе мұғалімің
... ... ... қиын, бірақ маңызды жұмыс тапсырды, сенің оған деген қабілеттілігің
... ... ... мұғалім және ата- анаң тапсырған жұмысты қаншалықты орындайсың№
13. Сенің алынған
... ... ... беделді деректерге салыстыра білу қабілеттілігің?
14. Сіз қаншалықты әдеби кітартарды оқуға
... ... ... Өз қолыңнан келетін еңбек түрімен шұғылдану дәрежең?
Тесті қорытындылау.
24-30
... ... ... саны. Өз- өзіңізге сенімді адамсыз, топтық қарым- қатынастың барлығында
... ... ... басшылық жасай аласыз. Өзгелердің пікірімен санасып, өз ойыңызды жеткізесіз,
... ... ... кеңес беруді жақсы көресіз. Жұмыста табысқа жететін белсенді, беделді
... ... ... ұпайлар саны. Қарым- қатынастың барлығында басшылық жасауға бейімсіз. Дос
... ... ... ортасында өз ойыңызды толық жеткізе аласыз. Өзгелерден өзіңізді сыйлауды
... ... ... етесіз, кеңес беруді, ақыл айтқанды жақсы көресіз. Өзіңіз мықтылардан
... ... ... табуды тырысасыз. Өз міндетіңізді адал орындайсыз.
0-18 ұпайлар саны. Өз
... ... ... тез әрі адал орындайтын жансыз. Жұмсақ мінезді, өзгелердің
... ... ... кеңесін үнемі күтіп жүретін, сенгіш, айналасындағыларды мақтан тұтуға бейім,
... ... ... кеңпейіл, адамгершілік қасиетіңіз жоғары, адамдармен достық және
... ... ... арым- қатынаста болатын басқалардың талаптарын қатағаттандыруға, ешбір жағдайға қарамай,
... ... ... болуға тырысатын тұлға.
Кесте-8.
24-30ұпайлар саны.
Өз- өзіңізге сенімді
... ... ... топтық қарым- қатынастың барлығында басшылық жасай аласыз. Өзгелердің
... ... ... санасып, өз ойыңызды жеткізесіз, кеңес беруді жақсы көресіз.
... ... ... табысқа жететін белсенді, беделді көшбасшысыз.
18-24 ұпайлар саны.
... ... ... қатынастың барлығында басшылық жасауға бейімсіз. Дос жараңдардың ортасында өз
... ... ... толық жеткізе аласыз. Өзгелерден өзіңізді сыйлауды талап етесіз, кеңес
... ... ... ақыл айтқанды жақсы көресіз. Өзіңіз мықтылардан тірек табуды тырысасыз.
... ... ... міндетіңізді адал орындайсыз.
0-18 ұпайлар саны.
Өз тапсырмаңызды тез
... ... ... адал орындайтын жансыз. Жұмсақ мінезді, өзгелердің көмегімен кеңесін
... ... ... күтіп жүретін, сенгіш, айналасындағыларды мақтан тұтуға бейім, сыпайы, кеңпейіл,
... ... ... қасиетіңіз жоғары, адамдармен достық және сыпайы арым-
... ... ... болатын басқалардың талаптарын қатағаттандыруға, ешбір жағдайға қарамай, жақсы болуға
... ... ... тұлға.
2.3 Психологиялық түзету сабақтарын жүргізу арқылы балалардың ересектермен қарым -
... ... ... дамыту
1-сабақ.
№ 8 орта мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... қаласы
Қатысушылар: 8 «Е» сынып оқушылары мен олардың ата-аналары және
... ... ... жетекшілер, психолог.
Жүргізуші: Байсеитова Ш.
Тақырыбы: Туыстан жақын жоқ, ұмытуға
... ... ... хақың жоқ.
Мақсаты: Оқушыларға туыстық туралы ұғымды ғылыми негізде
... ... ... мұнда әрбір адам туыс туғансыз, ағайынсыз болмайтындығын, соның ішінде
... ... ... қазақта ата-бабадан келе жатқан туыстық қатынастың беріктігінің
... ... ... қазіргі кезеңдегі Егеменді ел болып қалыптасуымыз үшін маңызды
... ... ... оқушылырдың ұлттық сана сезімінде қалыптастыру.
Құрал жабдықтар. Тірек сөз ретінде
... ... ... сөздер және үнтаспа.
Жоспар.
«Танысу» тренингі
(Әрбір ата-ана өзін таныстырады, мұнда өздерінің
... ... ... бас әріпіне сай жақсы теңеу сөзі айтылады. Мыс: Дарынды
... ... ... Дәрігүл, жайдарлы Жанат, рахымды Раушан, сүйкімді Сауле т.б)
Пікір талас
... ... ... ата-ана өз ойларын айтады)
«Біздің әулетіміз» деген қысқа эссе жазу.
... ... ... өз әулетінің құрамы, олардың бір бірімен шынайы қарым-қатынасы
... ... ... қысқа мәтін жазады)
Қорытындылау.
Мазмұны: баяндама жазу, тірек сөздер, мақалдар, ұлағатты
... ... ... де туысқан-туғансыз, ағайынсыз емес. Кім болса да, адамнан шығып,
... ... ... тараған, сонысымен ол көп жапырақ- бұтақты, көп тамырлы ағашқа
... ... ... Туыстар дегеніміз- сол біртүбірден өскен бір ағаштың бұтақтары тәрізді.
... ... ... туыстарына мейірбан боламаған, оның құқықтарын қормаған адам басқаға мейірбан
... ... ... алмайды, өзгенің мүддесін елемейді. Туысқанның арын өз арындай ардақтау,
... ... ... мен қуанышын өз қайғы қуанышындай қабылдау, бала-шағасын
... ... ... басу, әулеттің ортақ қызығын бірге мерекелеу, баладан-балаға
... ... ... арасындағы бұлжыпай сақталатын әдеп –инабат, имандылық талаптары болып табылады.
Жақыныңды
... ... ... сыйла,
Жат жанынан түңілсін, - деген халық мақалдары да
... ... ... меңзеп, соған міндеттейді.
А.И. Герцен айтқандай «Өз
... ... ... ағалай алмаған кісі өзгенің ағасын жағалай алмайды» дегендей бала
... ... ... әпкесіне, інісіне, қарындасына мейірбан болса, сонда ғана отбасындағы барлық
... ... ... тату- тәтті өмір сүре алады. (Қосымша 2)
Кесте-9.
Ең жақын әрі
... ... ... үлкен туыс-ағалар, әпкелер десек, әке-шеше жоқта, солардың орнына жүретін
... ... ... ретінде, оларға құрмет көрсету, айтқандарына құлақ асып, пікілерімен
... ... ... үлкендіктерін ұмытпай-апа-сіңлі, аға-іні араларындағы әдептіліктің негізін құрайды. Мұның
... ... ... екінші жағынан, отбасындағы татулық, береке- бірлік, жарастықтың, ауызбірліктің кепілі
... ... ... бардың-жағасы бар,
Інісі бардың- тынысы бар,- деген мақалда, бір жағынан
... ... ... шындығы бейнеленген болса, екінші жағынан, халықтың солай болуға тиіс
... ... ... талабы көрініс тапқан.
2 сабақ.
№ 8 орта мектебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысқандар: 5 оқушы
Мақсаты: Бес оқушымен түзету,
... ... ... жұмыстарын жүргізу барысында олардың қоршаған орта қарым- қатынасын және
... ... ... оқушыларының қатарына қосу.
Жүргізген: Байсеитова Ш.
Тақырыбы: Адамдар арасындағы қарым- қатынасқа
... ... ... жолдары.
Мақсаты: Тындау, есте сақтау қабілеттерін дамыта отырып, берілген сөздерді
... ... ... арқылы шығармашылық жұмыс орындау.
Міндеті: Адам бойындағы жақсы қасиеттерін көру,
... ... ... құндылықтарын бақылау.
Қажетті құралдар: Ақ парақтар, қарындаш, өшіргіш.
Берілген сөздер: қоғам,
... ... ... қала, көрініс, көпір, аспан, өзен, күн, ағаш, тас, әрлі-берлі
... ... ... адамдар.
Суретті шығарма көрінісі.
«Осындай қазақ інің, қазақ
... ... ... баста аңсағаны таза қоғам.
Адамдар арасында ғұмыр кешіп,
Адаммен араласпау азап
... ... ... Қорытынды: Олай болса, «Жақсылықты да, жамандықты
... ... ... жасайтын-адам», «Адамнан асқан құндылык жоқ».
3 сабақ
№8 орта мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысқандар: 5 оқушы
Тақырыбы:
... ... ... жан дүниеңе қара
Мақсаты: Өзімшіл, қырсық- қыңыр, мінезі қиян, жан-
... ... ... зияны тиіп жүретін жандарға көмек көрсету.
Міндеті: Басқа адамдарға өз
... ... ... уақытымызды, күш қуатымызды, көңілімізді бөлу, жағдайын жасап көру.
Тапсырма: а)
... ... ... дегенде... (Әңгіме түрінде)
Адам сөйлескенде ең көп «Мен» сөзін қолданады
... ... ... Өйткені бұл оған ұнайды. «Мен сүйттім», «Мен бүйттім» дегеннен
... ... ... жалығар емес. Бұл өзіне сенгендік емес, керісінше өзін ғана
... ... ... Өмірде өзін ғана ойлайтындар опық жейді. Жетістікке жету жолындағы
... ... ... болатын қасиет осы- адамның өзімшілдігі.
Атақты психолог А.Адлер былай деген
... ... ... «Айналадағы жора- жолдастарының, бауыларының жан дүниесіне үңіліп қарамаған
... ... ... өмірде ең үлкен қиыншылыққа кезігеді және айналасындағыларға үлкен зиянын
... ... ... Міне, өмірде жолы болмайтын қырсық адамдарға осындай адамдардың арасынан
... ... ... Өзге деген....
Адамның ішінде оны түрткілеп тұраты бір сайтани ой
... ... ... Бұл ой оған былай деп сыбырлайды: «Неге бұл істі
... ... ... сен ғана істеуің керек? Таста,, басқалар істесін», «Сен
... ... ... міндетіңді атқардың, қалғаны сенің ісің емес, осы істегеніңді
... ... ... жетер!», «Сен оның айтқанын орындама, басынып алады!» және тағы
... ... ... Бұл сыбырға ергендер әрдайым елмен тайталасып,
... ... ... ұрысып- керісіп жатады. Ал ұрыс бар жерде ешқандай
... ... ... жоқ. «Күл болмаса бүл болсын» дейтін мұңсыз адамдар осындайдан
... ... ... мұндай адамдар осындайдан шығады. Өйткені мұндай адамдар «Мені бұл
... ... ... қызықтырмайды, маған бәрібір»,- дейді. Әрине, мұның бірде-бірі еш абырой
... ... ... сабақ
№8 орта мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... қаласы
Қатысқандар: 5 оқушы
Тақырыбы: Әркімдікі өзінше дұрыс
Мақсаты: Объективті түсінік қалыптастыру
Міндеті:
... ... ... тапсырманы «көрініс» арқылы жеткізе білу.
Өмірде адамды
... ... ... қиын нәрсе болмаса керек. Әркім өзінікін дұрыс деуден бір
... ... ... Біреуге «Сенікі дұрыс емес, қателесесін» десен онымен арадағы жігін
... ... ... түседі. Дәл солай басқалардын тда саған «дұрыс емес, қателесесің»
... ... ... ұнатпайсың.
Бір тақырып төнірегінде таласып қалған
... ... ... шәкіртін ұстазы жеке-жеке тыңдаған екен. Біріншісі өз пікірін айтып
... ... ... «сенікі дұрыс»,-депті. Екінші шәкірт бұған келіспеген кейіппен өз пікірінен
... ... ... оған да: «сенікі дұрыс»,- дейді. Ұстаздың бұл жауабына аң-таң
... ... ... басқа бір шәкірт: «Ұстазым, қалай ғана екеунікі бірдей дұрыс
... ... ... алады?». Сонда ұстаз былай депті: «Сенікі де дұрыс». Сондықтан
... ... ... объективті түрде түсінген дұрыс. Сонда басқалар да сені түсінетін
... ... ... Нәтижесінде «Адамдармен түсінісуден артық қандай жетістік
... ... ... сабақ
№8 орта мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана
... ... ... 5 оқушы
Тақырыбы: Не қаласаң, сол болады .
Мақсаты: Адамдармен жақсы
... ... ... құруды қалау.
Міндеті: Ренжімеу, өкпелемеу, ұрсыспау, ашуланбау
Тапсырма: Адам өмірі оның
... ... ... байланысты. Сен адамдармен жақсы қарым-қатынас құруды қалаған болсан, оны
... ... ... аласың. Егер қаламасан, мың жерден олар саған жақындаса да
... ... ... орнамайды. Сен егер біреумен ұрсыссан онымен жақсы қатынасты доғаруды
... ... ... болып табылады. Сондықтан сенің қалауың: ренжімеу, ұрсыспау, өкпелеспеу, ашуланбау
... ... ... тиіс.
Ойын: «Егер
... ... ... қалауынды түзе!»
... ... ... Екі жаққа сөз ілінеді, әркім өз қалауы бойынша ілінген
... ... ... жанына топтасады.
Ілінген
... ... ... «Ол өзі сондай тамаша жан, бір ренжігенін көрген емеспін».
... ... ... өзі сондай қарсықжан, бір күлгенін көрген емеспін».
... ... ... Мұндай сөздің сіз туралы айтылғанын қаламас па едініз?
... ... ... «Егер қаласан, қалауыңды түзе!»
6 сабақ
№8
... ... ... мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысқандар: 5
... ... ... Жасқаншақтық
Мақсаты: Ашылу, алға ұмтылу, жылжу.
Міндеті: Жасқаншақты жою, ел алдына
... ... ... барын көрсету.
Тапсырма: Сіз сахнадасыз: өз өнерінізді көрсету
... ... ... жаратылысы әрқалай. Біреу ашық, біреу жасқаншақ келеді. Жасқаншақ бір
... ... ... жақсы болып көрінуі мүмкін. Өйткені ондай адамдар сырттай инабатты
... ... ... көзге ұрады. Бірақ әдептілік жасқаншақтықта жатқан жоқ.
... ... ... үйдей пәле шығады» деп халқымыз бекерге айтпаған. Жасқаншақтық
... ... ... жетістікке жетер жолда тигізетін кері әсері бар. Сондықан
... ... ... өз бойындағы мұндай мінезінен құтылу керек. Ал мінезді
... ... ... жаңа мінезді қабылдауға болтынын бүгінгі психолог мамандар айтуда. Неғұрлым
... ... ... соғұрлым алға жылжисың.
Сондықтан мейлі, сенің даусың бар ма, жоқ
... ... ... өнер көрсете алсаң жасқаншақтығыңды жеңгенің. Негізгісі сен ел алдында
... ... ... барыңды көсет, ұнап- ұнамауы міндетті емес.
7 сабақ
№8 орта мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысқандар: 5 оқушы
Тақырыбы:
... ... ... түскен қиындық қатып қалмайды.
Мақсаты: Сенімді сөндірме, үмітті жағу.
Міндеті:
... ... ... мойымау, қадірін кетірмеу, өмірден өз орнын табу.
Кіріспе.
«Адам өзінің үміт
... ... ... қалмағанына, өшкеніне сенсе, депрессия деген сонда болады»
... ... ... өмірінің үміттен тұратынын ұмытпайық. Әркім келешегіне үміттене қарайды. Ғұмыр
... ... ... ғана бұл үміт сөнбек, әлі талай өмір сүресің емес
... ... ... Өмірден күрдер үзгендер бастарына нендей пайда әкеледі дейсің. Ел
... ... ... әңіме болып, өз қадірін кетіргеннен басқа.
Алла алдында еш
... ... ... жоқ шайтан ған жаннатқа барудан күдер үзсе керек. Сондықтан
... ... ... сайтан»-дейді халқымыз. Олай болса үміт оты жанады, жана берсін.
Тапсырма:
1) «Басқа
... ... ... қиындық қатып қалмайды.»-деген сөздің авторы кім
2) Досыңның басына қиын
... ... ... қарай осы қиындықтан шығаруға үміт жолдарын көрсетіп әрекет
... ... ... суреттер арқылы қорытындылаңыз.
Қара бұлт, нөсер жауын 3күн
8 сабақ
№8 орта
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысқындар: 5 оқушы
Тақырыбы:
... ... ... досы адам
Мақсаты. Адамнан асқан құндылық жоқ екендігін түсіндіру. Адамдар
... ... ... құрметтеп сыйлап, қолдау көрсетіп, демеу жасап, көңілдерін аулап
... ... ... керек.
Міндеті: адамдар арасындағы қрым- қатынастың мәнін түсіну. Жақсы қарым-
... ... ... орнатуда жетістіктерге жету.
Кіріспе.
Бұл жалғанда адамға адамнан басқа дос, жолдас
... ... ... Дүниеде, байлықта та, атақта даңқ та адамға жолдас бола
... ... ... Адамдар бірін- бірі құрметтеп, сыйлап, қолдау көрсетіп, демеп жіберіп,
... ... ... аулау керек. Сонда адамдар арасы дәнекерленеді, алшақтық болса жақындайды.
Тапсырма:
... ... ... сабақта өткен материалдарды әр топ өз аттарына байланысты
... ... ... және қорытындылау.
Топ аттары: Құрметтеу, түсіну, Сыйлау, Қолдау, Демеу, Дәнекер.
Қорытынды:
... ... ... қазақ бірің дос, көрмесең істің бәрі бос».
Психокоррекциялық тренинг
№8
... ... ... орта мектеп
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Астана қаласы
Қатысушылар:
... ... ... «Е» сынып оқушылары.
Тақырыбы: «Қарым-қатынастың дамуына сезімнің ықпалы»
Мақсаты:
1. Оқушыларға
... ... ... қатынас және сезім деген ұғымдар туралы жалпы мағлұматтар беру,
... ... ... қатынастың дамуына сезімдердің ықпалын анықтау;
2. Тренингтің қарым- қатынастың
... ... ... бойынша оқушылардың ой пкірлерін еркін айтуын, тіл байлығын, шығармашықлық
... ... ... дамыту;
3. Оқушылардың бір- біріне досшыл қарым- қатынасқа тәрбиелеу, тренингке
... ... ... артыру.
Қолданылған құралдар:
1.Топтардың аты жазылған карточкалар.
2.Мәтіндердің үш түрі.
3.Таза парақтар.
4.Түрлі
... ... ... қаламдар
Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды топтарға бөлу. Кабинетке кіріп келе жатқан оқушылардың
... ... ... топтарға бөлінуге арналған карточкалар беріледі Сол карточкалар арқылы келесі
... ... ... бөлінеді
1) «Сезім»
2) «Қарым- қатынас»
3) «Сезімнің түрлері»
4) « Ұнамды –ұнамсыз»
5) «Ассоциациялар»
6) «Сурет»
7) «Ұйқас»
Негізгі бөлім
1. «Топтарға тапсырмаларды бөлу»
Нұсқау:
... ... ... жеті топқа әр- түрлі тапсырмалар ұсынылады және дайындыққа 5
... ... ... уақыт беріледі.
Тапсырмалар:
«Сезім», «Қарым- қатынас» «Сезімнің түрлері» деген топтарға берілген
... ... ... ашатын, шағын мәтіндер беріледі. Оқушылардың мәтіндерді түсініп оқып, дайындық
... ... ... уақыты біткен соң, басқа топтардағы оқушылардың алдына берілген ұғымдардың
... ... ... ашады.
«Ассоциациялар» тобына таза плакаттың бетіне «Сезім» және «Қарым- қатынас»
... ... ... сөздерді естігеде, көз алдарына елестететін ассоциацияларды және ойларын өз
... ... ... түсіну тапсырмасын орындайды.
Жауап беру кезінде плакатты тақтаға іліп, бір
... ... ... топтың ойын жинақтап айтады.«Ұнамды-ұнамсыз» деген топтағы оқушылар, таза парақты
... ... ... бөліп, сезімді жерді «Ұнамды» және «Ұнамсыз» бөліп жазады.
Дайындық
... ... ... аяқталған соң әр оқушы, тапсырма бойынша өз ойларын бөліседі.«Сурет»
... ... ... топтық оқушыларына таза парақ пен түрлі- түсті қаламдар, маркерлер
... ... ... әр қатысушысына бір- бір сезімнің түрі, каарточкада жазылып беріледі.
... ... ... сезімді сурет арқылы түсіндіріп беру керек. Дайындық уақыты біткен
... ... ... әр оқушы өзінің суретін түсіндіру.
Сезімнің түрлері: Қуаныш, ашу, махаббат,
... ... ... - бұл топтың оқушыларына төрт түрл сөйлем
... ... ... олар ұйқастырып, жалғастыру керек. Осы сөйлемді жалғастыра отырып,
... ... ... шумақ өлең құрастыруы керек.
Дайындық уақыт біткен соң,
... ... ... оқушы өзінің өлеңін басқа топтарға оқып береді. Жалпы тапсырманың
... ... ... әр топтың жұмысына талдау жасалуы керек.
2 «Сезімдерді қарым- қатынас
... ... ... дұрыс пайдалану».
Нұсқау: Бала тапсырмада оқушылар қарым- қатынас үрдісінң дамуына
... ... ... сезімдердің оған деген ықпалын төрт түрлі аспект құрастырды.
Аспектілер:
... ... ... «Жанұя», «Достар» «Өзім»
Әр топта берілген аспект
... ... ... қарым- қатынастың дұрыс даму жолдарын табады, яғни дұрыс қарым-
... ... ... реңебін құрастырып, барлық топтар ойларымен бөліседі.
Сабақты аяқтау жұмысы.
Сұрақ жауап
... ... ... қолдану. Сабақтың тақырыбы бойынша жалпы қорытынды жасау. Оқушыларға алғыс
... ... ... айтып, тренингті аяқтау, қорытынды жасау.
2.4 Қарым-қатынас мәдениетін зерттеу
... ... ... жасау
Жеткіншек жасындағы балаларды тәрбиелеуде, оларға психологиялық қызмет көрсетуде қарым-қатынас
... ... ... қалыптастыру үшін әр баланың жеке тұлғалық қасиеттерінің ерекшеліктерін жете
... ... ... ролі үлкен. Сол үшін психолог сынып жетекшісімен бірлесіп оқушылардың
... ... ... мәдениетін зерттеу бағдарламасын жасап алуы қажет екенін көптеген ғалымдар
... ... ... қарым-қатынас мәдениетін зерттеуге әлеуметтік психологияда қалыптасқан әдіс-тәсілдердің басым көпшілігін
... ... ... болады. Ол әдістемелерді мектеп жасындағы балаларды зерттеуге қолданғанда, зерттеуді
... ... ... ұжымымен жүргізудің көптеген ұтымды жерлері бар. Балалар оқу барысында,
... ... ... тыс іс-шаралар жүргізгенде, көптеген оқу-тәрбие мәселелерін шешу барысында бір-бірімен
... ... ... байланыста болып, қарым-қатынас жасайды. Сондықтан мектеп жасындағы балалардың қарым-қатынас
... ... ... бағалап, қажетті болған кезде коррекциялау, тәрбиелік мәні бар қосымша
... ... ... ұйымдастыру үшін сынып ұжымы ыңғайлы. Баланың өзі оқитын сыныпта
... ... ... достары, бірге ойнайтын, бос уақытты бірге өткізетін құрбылары бар.
... ... ... ортада қалыптасқан сыныптағы ұжымішілік қатынас ерекшеліктерін зерттеу арқылы балардың
... ... ... мәдениетінің қалыптасу деңгейін анықтауға мүмкіндік болады.
Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін зерттеу
... ... ... тәрбиелеу негізін құратын бағдарламаның үлгі мазмұнын Я.Л. Коломинский /36/,
... ... ... /37/, Ю.З. Гильбух /38/, М.Р. Битянова /39/ еңбектеріне сүйене
... ... ... анықтауға болады. Олардың ұсыныстарын ескере отырып, мектеп тәжірибесінде пайдалануға
... ... ... бағдарламаны қысқартып келесі мәтінде көрсетуге болады.
Сынып ұжымын зерттеу бағдарламасы
1. Сынып
... ... ... топ туралы жалпы мағлұмат жинау (оқушылардың
... ... ... оның ішінде қыз және ұл балалар саны, олардың жеке
... ... ... және жас ерекшеліктері, сынып жетекшілерінің өзгеріп тұруы, мектептерін ауыстырғандары
... ... ... оның себебі т.с.с).
2. Сыныптағы балалардың ұйымшылдығы: өзін-өзі басқару деңгейі, сынып
... ... ... қоғамдық тапсырмаларды орындайтындығы.
3. Сынып ұжымының үлгеріміне мінездеме (кейбір оқушылар үлгеріміне
... ... ... олардың үлгеріміне байланысты жеке бақылауға алынуы, үлгерімі төмендерге оқу
... ... ... оқушылардың өзара көмек көрсетуі, оны ұйымдастыру түрлері).
4. Оқушылар ұжымының қоғамдық
... ... ... еңбекке, өзіне-өзі қызмет етуге қатысуы, оқушылардың сыныптан тыс жұмыстарға
... ... ... ондағы орны, орындайтын жұмыстардың түрлері, жалпы еңбекке деген көзқарасы,
... ... ... тапсырмаларды бөлудің түрлері (белсенділер ғана орындайды ма немесе кезектесіп
... ... ... оқушылар тартылады ма).
5.Сыныптағы оқушылардың белсенділік деңгейі, майталмандардың тұрақты немесе
... ... ... болуы, орындау тәртіптері.
6. Сыныптағы оқушылардың өзара қарым-қатынас ерекшеліктері: балалардың ұйымшылдығы,
... ... ... жетістіктері мен кемшіліктері, оқушылардың бірлесіп жұмыс жасағанды жақсы көруі,
... ... ... балалар мен қыз балалардың бір-біріне өзара көмегі және олардың
... ... ... негізі, сыныптың ортақ іске деген қызығушылығы, жеке оқушылардың сынып
... ... ... эмоционалдық жағдайы.
7. Оқушылар мен мұғалімдердің өзара қарым-қатынас ерекшеліктері.
8. Ұжымдағы дәстүрлердің қалыптасқандығы,
... ... ... бос уақытты бірге ұйымдастырған іс-шараларды өткізуі, балалардың ой-өрісі, рухани,
... ... ... өмірі, көркемөнер, шығармашылық кештер, компьютерлік сауаттылығы т.с.с. көрсеткіштер бойынша
... ... ... - 1. Сынып ұжымын зерттеу бағдарламасы
Осы бағдарлама бойынша жиналған
... ... ... ретке келтіріп бағалауға негіз болатын көрсеткіштер ретінде келесілерді пайдалануға
... ... ... қасиеттерін бағалау көрсеткіштері: жағымды мінез-құлық белгілерінің көрініс беруі: белсенділігі,
... ... ... тәртіптілігі, жинақтылығы, ұйымшылдығы, мейрімділігі, жауапкершілікті сезінуі, қайырымдылығы, іскерлігі, кішіпейілділігі,
... ... ... қабылдағыштығы, қарапайымдылығы, ұстамдылығы, адамдарға ықылас қоюы, ашықтығы, шыншылдығы, әдептілігі,
... ... ... мінез-құлық белгілерінің көрініс беруі: эгоистігі, тұйықтығы, дөрекілігі, өтірікшілігі,
... ... ... менменшілдігі, темекі тартуы, алкоголизмге, наркотикке және басқа да улы
... ... ... құмарлығы.
3.Жалпы мәдени дағдыларын бағалау көрсеткіштері: үлкендермен және жолдастарымен
... ... ... қалыптасуы, кішіпейілділігі, ұқыптылығы, сүйкімділігі,
... ... ... жылы жүзділігі, өнер, әдебиет салаларына деген көзқарасы, үйіндегі кітапхана
... ... ... жүйесінің қалыптасқанын бағалау көрсеткіштері:
... ... ... ортадағы адамдармен қарым-қатынасы, ашықтығы, жарқын жүзділігі, толеранттығы (басқалардың пікіріне
... ... ... мейірімділігі, парасаттылығы, адалдығы, сезімталдығы, сыйластығы, қайырымдылығы т.б.
... ... ... қарым-қатынас барысында көрініс беруі.
5.Сыныптастарымен қарым-қатынасын бағалау көрсеткіштері: сыныптастарының мүддесімен
... ... ... кикілжіңдерден өзін аулақ ұстауы.
6.Ата-аналарымен қарым-қатынасын бағалау көрсеткіштері: ата-аналарын жақсы
... ... ... жөне өте сыйлауы, оларды тыңдауы, сенімсіздік білдіруі және көбіне
... ... ... орындамайтындығы, өзінше өмір сүруі, өзінің ата-анасын сыйламауын түсіндіруі, ата-ана
... ... ... мойындауы, өз дегенімен жүретіндігі.
7.Білім алуға, оқуға деген көзқарасын бағалау
... ... ... үлгерімі, алып жүрген бағалары, оқушының оқығысы келетіндігі, жақсы немесе
... ... ... оқу себептері, сабаққа қатысуы, кешігіп келуі, үй тапсырмаларын орындауы,
... ... ... бетінше білім іздеуі, оның жүйелілігі, жақсы көретін пәндері, оларды
... ... ... көруінің себебі, болашақ мамандық таңдау ниеттерінің барлығы, жеңіл меңгеретін
... ... ... меңгеруге қиналатын пәндері, оның себебі, білімді меңгерудегі жеке кемшіліктері,
... ... ... себептері, оқуға деген қызығушылығы, оның ұзақтығы, тереңдігі, тұрақтылығы, өз
... ... ... білім алу дағдысының қалыптасқандығы, өз бетінше білім алумен айналысуы,
... ... ... процесіндегі жетістіктері мен кемшіліктеріне көзқарасы.
8.Өз-өзіне деген көзқарасын бағалау көрсеткіштері:
... ... ... жеке түлғасына беретін бағасы (өте жоғары, өте төмен, дәлме-дәл),
... ... ... адамгершілік қасиеттерін бағалауы, өзінің жеке жетістіктері мен кемшіліктеріне деген
... ... ... сынып ұжымындағы ролі мен орнын бағалау көрсеткіштері: Оқушының сынып
... ... ... статусы (майталман, атақты, жағымды, танымал емес, оңаша, шеттелген), ұжымның,
... ... ... топтың оқушыға деген көзқарасы, оқушының ұжымға деген көзқарасы, оның
... ... ... орындауы, ұжым пікірін бағалауы, сыныптағы достары, жолдастары, олардың ортақ
... ... ... сыныптастарымен кикілжіңге келуі, оның себептері.
10-кесте. Жеткіншектердің ұжымдағы өзара
... ... ... бойынша жиналған мәліметтерді бағалауға негіз болатын көрсеткіштер
№ Көрсеткіштер Сипаттамалары
1 Мінез-құлық қасиеттерін бағалау
... ... ... мінез-қүлық белгілерінің көрініс беруі: белсенділігі, тәртіптілігі, жинақтылығы, ұйымшылдығы, мейрімділігі,
... ... ... сезінуі, қайырымдылығы, іскерлігі, кішіпейілділігі, шешім қабылдағыштығы, қарапайымдылығы, ұстамдылығы, адамдарға
... ... ... қоюы, ашықтығы, шыншылдығы, әдептілігі, адамгершілігі
2 Жағымсыз мінез-құлық белгілерінің көрініс беруі эгоистігі,
... ... ... дөрекілігі, өтірікшілігі, ұстамсыздығы, менменшілдігі, темекі тартуы, алкоголизмге, наркотикке және
... ... ... да улы заттарға құмарлығы
3 Жалпы мәдени дағдыларын бағалау көрсеткіштері үлкендермен
... ... ... жолдастарымен қарым-қатынасының қалыптасуы, кішіпейілділігі, ұқыптылығы,
... ... ... жылы жүзділігі, өнер, әдебиет салаларына деген көзқарасы,
... ... ... кітапхана қоры
4 Қарым-қатынас жүйесінің қалыптасқанын бағалау көрсеткіштері
... ... ... қоршаған ортадағы адамдармен қарым-қатынасы, ашықтығы, жарқын жүзділігі, толеранттығы
... ... ... пікіріне шыдамдылығы), мейірімділігі, парасаттылығы, адалдығы, сезімталдығы, сыйластығы,
... ... ... т.б. қасиеттерінің қарым-қатынас барысында көрініс беруі
5 Сыныптастарымен қарым-қатынасын бағалау көрсеткіштері сыныптастарының
... ... ... санасуы, кикілжіңдерден өзін аулақ ұстауы.
6 Ата-аналарымен қарым-қатынасын бағалау көрсеткіштері ата-аналарын жақсы
... ... ... жөне өте сыйлауы, оларды тыңдауы, сенімсіздік білдіруі және көбіне
... ... ... орындамайтындығы, өзінше өмір сүруі, өзінің ата-анасын сыйламауын түсіндіруі, ата-ана
... ... ... мойындауы, өз дегенімен жүретіндігі
7 Білім алуға, оқуға деген көзқарасын бағалау
... ... ... алып жүрген бағалары, оқушының оқығысы келетіндігі, жақсы немесе жаман
... ... ... себептері, сабаққа қатысуы, кешігіп келуі, үй тапсырмаларын орындауы, өз
... ... ... білім іздеуі, оның жүйелілігі, жақсы көретін пәндері, оларды жақсы
... ... ... себебі, болашақ мамандық таңдау ниеттерінің барлығы, жеңіл меңгеретін сабақтары,
... ... ... қиналатын пәндері, оның себебі, білімді меңгерудегі жеке кемшіліктері, олардың
... ... ... оқуға деген қызығушылығы, оның ұзақтығы, тереңдігі, тұрақтылығы, өз бетінше
... ... ... алу дағдысының қалыптасқандығы, өз бетінше білім алумен айналысуы, оқу
... ... ... жетістіктері мен кемшіліктеріне көзқарасы
8 Өз-өзіне деген көзқарасын бағалау көрсеткіштері өзінің жеке
... ... ... беретін бағасы (өте жоғары, өте төмен, дәлме-дәл), өзінің адамгершілік
... ... ... бағалауы, өзінің жеке жетістіктері мен кемшіліктеріне деген қатынасы
9 Оқушының сынып
... ... ... ролі мен орнын бағалау көрсеткіштері Оқушының сынып ұжымындағы статусы (майталман,
... ... ... жағымды, танымал емес, оңаша, шеттелген), ұжымның, сыныптың, топтың оқушыға
... ... ... көзқарасы, оқушының ұжымға деген көзқарасы, оның талаптарын орындауы, ұжым
... ... ... бағалауы, сыныптағы достары, жолдастары, олардың ортақ қызығушылықтары, сыныптастарымен кикілжіңге
... ... ... оның себептері
Қолданылған психодиагностикалық әдістемелер көмегімен жиналған материалдарды осы көрсеткіштер
... ... ... өңдеп шығу нәтижесінде сынып оқушыларының жеке тұлғалық ерекшеліктерін, қарым-қатынас
... ... ... өлшеп шығуға және кемшіліктерін түзету-дамыту жұмыстарының мазмұнын анықтауға мүмкіндік
... ... ... Әрбір оқушының жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту үшін оларға өзіндік
... ... ... бағдарлама жасаған артық болмайды деп шештік.
ҚОРЫТЫНДЫ
Адамдар күнделікті өзара
... ... ... – қатынас нәтижесінде бірін – бірі бақылап, бір –
... ... ... мінез – құлқын, істеген ісін, қылығын, еңбек әрекетін біледі,
... ... ... сырларын аңғарады. Олардың сыртқы құбылыстарға бейімделуін түрлі әсерлерге тітіркеніп
... ... ... беруін байқайды. Жалпы мінез – құлықтың ерекшеліктерінің өзіндік сипаттарын
... ... ... Қарым – қатынас стилі туралы мәселе басқару стилімен түйіседі.
... ... ... әлеуметтік психологияда (Д.Б.Парыгин, И.С.Кан), педагогикалық психологияда (А.Б.Мудрик, Ш.А.Амонашвили), педагогикада
... ... ... В.А.Сухомлинский) қарастырылған.
К.В.Левин ұсынған қарым – қатынастың жалпыға бірдей дәстүрлі
... ... ... талдай, И.М.Юсуповтың осы заманға лайықты елестетуін қарастыра отырып біз
... ... ... – қатынас стилінің құрылымын бір жүйеге келтірдік және дәлелдедік.
... ... ... психикасының сан қырлы салаларының ғылыми тұрғыдан зерттеп, олардың арасындағы
... ... ... сипаттарды, бір – біріне тигізер ықпалын, қасиет сапаларын, жан
... ... ... өмір тәжірибесіне сүйене отырып ажыратады. Мұндай ерешеліктер ұрпақтан-ұрпаққа тіл,
... ... ... өнер туындылары жасаған заттық бұйымдары арқылы қарым – қатынас
... ... ... айқындығы.
Адамның өмірден көріп білгені, естігені, өз тәжірибесінен жинақтағаны ғылымға
... ... ... психологиялық түсінігіне жатады. Бұл түсініктер адамдардың табиғатпен қатынасында айналасындағы
... ... ... танып, бағдарлай білуіне ерекше маңызды. Жеткіншектердің ересектермен арасындағы қарым
... ... ... қатынасты ұйымдастыру мәселелері ғылыми жұмыстың негізгі міндеттерінің бірі болып
... ... ... қарым – қатынасының сыр сипаты қоғамдық өмірде өндірістік істердегі
... ... ... айқын байқалады. Ересектер мен жеткіншектер арасындағы тікелей қарым –
... ... ... қолдау негізінде өрістесе, ал жанама қарым – қатынас олардың
... ... ... пікір алмасуы. Жұмыста ересектер мен жеткіншектердің қарым – қатынас
... ... ... пайда болған сенім және әсерлер қарастырылады.
Диагностикалау нәтижелерін талдау барысында
... ... ... жиналған материалдарды бір-бірімен ұштастырып талдаған орынды. Өйткені бір әдістеменің
... ... ... көмегімен қалыптасқан тәжірибенің ерекшеліктерін анықтап алу мүмкін емес. Сондықтан
... ... ... ұжым ішілік қарым-қатынасын талдауға социометриялық талдауды, рекогностика (тәуелсіз берілген пікірлерді
... ... ... элементтерін қолданумен қатар балалардың мектептегі өмірін бақылау, таным процестері
... ... ... жекелік қаеиеттерін зерттеу жұмыстары жүргізілді.
Зерттелінген ұжымдағы қарым-қатынас мәдениетін
... ... ... үшін трениг жүргізілді. Балалардың жас және жеке даралық ерекшеліктерін
... ... ... отырып, ойын тренингтерін жүргізу тиімді болатынын анықтадық.
Қарым-қатынас туралы
... ... ... талдау жасай келе, әрі өзіміз жүргізген
... ... ... нәтижесін салыстыра отыра, мынандай қортынды
... ... ... жасауға мүмкіндік туды:
1. Топтың уақытша әрі
... ... ... әрі түрлі жас шамасындағы балалардан топтастырылғанына және
... ... ... жағдайының әлеуметтік құрлымының әртүрлілігіне, олардың
... ... ... ұйымдастырылуына қарамастан шынайы, өзара түсініскен
... ... ... қалыптасу мүмкіндігі дәлеледенді.
2. Л.И.Уманский мен оның қызметтестерінің топты
... ... ... ретінде сипаттай отырып, оларды түрлі
... ... ... топқа жіктеуімен біздің зерттеуіміздің нәтижесі сәйкестендірілді.
3. Жарасымды
... ... ... ахуалды қалыптастыру мақсатын көздеп жүргізілген іс-шаралардың
... ... ... әлеуметтік орта өзгеруіне, бейтаныс адамдармен қарым-қатынасқа түсуіне, тұрақты
... ... ... өмір сүру ортасынан ажырауына қарамастан, әр түрлі
... ... ... балалардың ортаға біртіндеп бейімделе алатындығы
... ... ... айқындалды.
4. Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру үшін мектепте арнайы жасалған
... ... ... бойынша психологиялық қызмет көрсетудің мәні өте үлкен. Осы мәселені
... ... ... барысында жағымды қарым-қатынас жасау стереотиптерін қалыптастыру қажет. Қарым-қатынас мәдениетін
... ... ... және қажет кезінде түзету-дамыту жұмыстарын жүргізуге арналған әдіс-тәсілдер бар.
... ... ... әдістемелерді мектеп жасындағы балаларды зерттеуге қолданғанда зерттеуді сынып ұжымымен
... ... ... көптеген ұтымды жерлері бар. Мектеп жасындағы балалардың қарым-қатынас мәдениетін
... ... ... қажет болған кезде коррекциялау, тәрбиелік мәні бар қосымша іс-шаралар
... ... ... үшін сынып ұжымы өте ыңғайлы әлеуметтік топқа жатады.
5. Сыныптағы
... ... ... қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеуге негіз болатын бағдарлама жасау - психологтің
... ... ... бірі. Бағдарлама бойынша жүргізілген зерттеу алдын ала анықталған ретпен
... ... ... Оқушылардың қарым-қатынасын зерттеуге арналған көптеген әдістемелер қалыптасқан. Оның ішінде
... ... ... қасиеттерді бағалау тестері, социометриялық талдау жүргізу балалардың сыныптағы статусын
... ... ... мүмкіндік береді. Қазіргі кезде өте сирек пайдаланылатын әдістемелердің бірі
... ... ... трансактілік талдау.
Трансактілік талдау нәтижесінде балалардың қатынас барысында өзін және
... ... ... оң және теріс қабылдауы, оларға жасаған ескертулерді өзінің тұлға
... ... ... қабылдауы немен байланысты екенін анықтауға мүмкіндік туады. Балалардың қарым-қатынасқа
... ... ... коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілетті зерттеу тесті, басқаларға әсерлілікті, тіл
... ... ... білуді зерттеу тестері пайдаланылды. Нәтижесінде жеткіншек жасындағы оқушылардың басым
... ... ... қарым-қатынас мәдениетінің көрсеткіштері орта және төмен болып шықты.
6. Зерттеу барысында
... ... ... жасындағы оқушылардың қарым-қатынас мәдениеті, қатынас барысындағы ынтымақтастығы және барлық
... ... ... қарым-қатынас мәдениетінің көрсеткіштері төмен болған балалармен ойын коррекцияларын жүргіздік.
... ... ... топ жұмысына қатынасуға сынып оқушылары түгел үлкен қызығушылық білдірді.
... ... ... барысында және одан кейін балалардың бір-біріне деген көзқарасы өзгеріп,
... ... ... мәдениетті деңгейде жүретін болды.
Психокоррекциялық ойындар жеке тұлғалық, интеллектуалдық
... ... ... проблемаларымен байланысты жүргізілетін коррекцияның негізгі әдісі болып табылады. Жеке
... ... ... қасиеттерді өңдеу және жетілдіру мақсатында ұйымдастырылған психокоррекциялық ойындар барысында
... ... ... адамның өз тәжірибесінде қалыптасқан, дағды болып қалған әлеуметтік ролдерді
... ... ... стереотиптері қайта құрылады.
Қарым-қатынас мәдениетін үйрету коррекциялық тобының жұмысын
... ... ... өзіне тән ерекшеліктермен сипатталады. Коррекциялық топты ұйымдастыру мақсаты балаларға
... ... ... ортада болсын өзін емін-еркін ұстауға, басқаларға жылы шырайлы болуға
... ... ... тәжірибесінде ең қажетті және кеңінен пайдаланылатын тренингтер - өз-өзін
... ... ... тренингтері болғандықтан, оларды оқушыларға психологиялық қызмет көрсету барысында кеңінен
... ... ... қажет екендігін анықтадық. Өйткені педагогтар барлық уақытта балалармен белсенді
... ... ... үстінде болып, осы қатынас барысында олардың іс-әрекеттерін және өзінің
... ... ... арқылы олардың жетістігін бағалау қатынасында болу олардан өз-өзін барлық
... ... ... өте жоғары қадағалауды талап етеді. Бұл шаралар педагогтардың психологиялық
... ... ... жоғарылатуымен қатар педагогтардың кәсіби қызметінде өте қажетті эмоционалдық жағынан
... ... ... болу қасиеттерін қалыптастырады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Білім туралы мемлекеттік саяси
... ... ... Алматы, 2005
2. Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигиения общения
... ... ... для учителей и родителей. М., «Просвещение» 1987г
3. Запорожец А.В., Лисина
... ... ... Развитие общения у дошкольников М., «Педагогика» 1974г
4. Коломинский Я.Л. Психология
... ... ... М., «Знание» 1974г
5. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы (жаңа редакциясы)
... ... ... /Қазақстан мұғалімі: Алматы, 2007 ж
6. Лисина М.И. Общение ребенка со
... ... ... как деятельность М., 1974г
7. Лисина М.И. Проблемы онтогенеза общения М.,
... ... ... 1986г
8. Лисина М.И., Шерьязданова Х.Т. Специфика восприятия и общения у
... ... ... «Мектеп» 1989г
9. Общение и речь: развитие речи у детей в
... ... ... со взрослыми. Под ред. М.И.Лисиной Москва «Педагогика» 1985г
10. Р.С.Немов Психология
... ... ... трех книгах Кн.3 М., «Владос» 1998г
11. Развитие общения детей со
... ... ... /под ред. Рузской А.Г. М., 1989г
12. Репина Т.А. Деятельность и
... ... ... детей М., «Педагогика» 1987г
13. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога
... ... ... «Владос» 2003г
14. Рояк А.А. Психологический конфликт и особенности индивидуального развития
... ... ... ребенка. М., «Педагогика» 1988г
15. С.М.Жақыпов, Ф.Бизақова Білім беру жүйесінде қолданылатын
... ... ... тесттер (Оқу әдістемелік құрал) Тараз – 2006ж
16. Столяренко Л.О. Основы
... ... ... Уч. пособия Ростов –на-Дону, «Феникс» 2001г
17. Ушакова Т.Н. Речь человека
... ... ... общении – М.; «Наука» 1989г
18. Форманская Н.И. Речевой этикет и
... ... ... общения М.Высш.школа 1989г
19. Фрейд З. Психология обыденной жизни. Современные
... ... ... – М., 1980г
20. Хан Н.И. Педагогические требования к организации коллективной
... ... ... деятельности учащихся Алматы «Мектеп» 1986г
21. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в
... ... ... школе. Алматы; КазПИ 1990г
22. Цветкова Т.К. Исследования учебного сотрудничества
... ... ... педагогической психологии в США. / Вопросы психологии 2000г №2
23. Цукерман
... ... ... Зачем детям учиться вместе М., «Знание» 1985г
24. Шерьязданова Х.Т. Әңгімелесудің
... ... ... сипаты /Бастауыш мектеп 1986ж№2/
25. Шерьязданова Х.Т., Суркова Т.И. Воспитателю об
... ... ... общения с детьми – Алматы КазЖЕНПИ 1994г
26. Шмид Р. Искусство
... ... ... – М., Интерэксперт, 2001г
27. Юсупов И.М. Психология взаимопонимания – Казань
... ... ... тесты / под ред. А.А.Карелина том ІІ М., «Владос»2003г
29.
... ... ... Гиппенрейтер Л.С.Особенности становления личности в подростковом
... ... ... возросте.-М.: Просвещение,1986.
30.Грехнев В.С. Культура
... ... ... общения.-М.:Просвещение,1990.
31.Григорьева Т.Г., Линская Л.З., Усольцева Т.П. Основы конструктивного
... ... ... общения. Практикум.-
... ... ... Совершенство, 1997
32.Бодалев А.А. Личность и общение. Избранные труды.-М.:1983.
... ... ... Г.В. Взаимосвязь общественно-полезной деятельности и общения
... ... ... подростков. Вопросы психологии. 1999г,
... ... ... 34.Мудрик А.В. Общение как фактор воспитания школьников.- М.:
... ... ... Педагогика,1984.
... ... ... и родителям о психологии подростка. Под ред. Араканова
... ... ... М.:
... ... ... школа, 1990.
36.Мұқанов М.М. Жас ерекшелік және педагогикалық психология.-А.:1981.
37. Бодалев
... ... ... Личность и общение – М., 1995.
38. Петровская Л.А. Компетентность
... ... ... общении: Социально-психологический тренинг. М., 1989.
39.Семья в психологической консультации. Под
... ... ... А.А.Бодалева, В.В.Столина.- М.: 1999.
40. Шеврандин Н.И. Социальная психология
... ... ... образовании. М., 1995.
41. Столяренко Л.Д. Основы психологии. Ростов-на-Дону, 2002.
42. Айдарбеков Қ.А.
... ... ... диалогическии сруктуры самосознания у подростков в системе внутрисемейных взаимодействии.
... ... ... 2003.
43. Шалгинбаев Т.М Особенности личностных свойств и межличностных отношений
... ... ... с дезадаптивным поведением и их учет в реабилитационной работе.
... ... ... 2004.
44. Фромм Э. Мінез типтері: Өнімсіз бағдарланулар. Психология. «Адамзат ақыл-ойының
... ... ... 10 томдық. 8 т. Алматы, 2006.
45. Морено Я. Психодрама. В
... ... ... А.А.Осипова. Введение в практическую психокоррекцию. - М.: 2000.
Карнеги Д.
46. Мелибруда
... ... ... Я – Ты – Мы. Психологические возможности улучшения общения.
... ... ... 1986.