... ... ... Қазақстан қоғамындағы білім беру институты қоғам дамуында өте маңызды.
... ... ... білім беру институтының қазіргі қоғамдағы дамуына аса мән беріп,
... ... ... жұмысымды осы бағытқа бағыттадым.
Зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты –
... ... ... ғана білім беру институтын қарастыру емес және іскерлік және
... ... ... жиынтығы емес, негізгі тұлғалық, әлеуметтік және кәсіби құзырлық және
... ... ... тез өзгерілмелі дүниеде ақпаратты өз бетінше тауып, талдап және
... ... ... жұмыс істеп, өмір сүру болып табылады.
Жұмысымның қазіргі таңдағы негізгі
... ... ... - ол бәрімізге белгілі білім алу арқылы кез
... ... ... азамат өзін осы қоғам мүшесіне сай деп есептейді, яғни
... ... ... дамуы үшін білім беру сапасын арттырып, осыған байланысты мамандардың
... ... ... мәселесі мен олардың сапасының төменділігін қарастыру болып есептеледі.
Жұмыс барысындағы
... ... ... міндетім – білім беру институтының жоғары деңгейде дамуын қадағалап,
... ... ... жұмысымда осы мәселеге социологиялық тұрғыдан талдау жасау.
Менің дипломдық жұмысымның
... ... ... «Қазіргі заманғы Қазақстан қоғамындағы білім беру институтының дамуы» деп
... ... ... жұмысымның құрылымына тоқталатын болсам, ол ІІ тараудан, оның ішінде
... ... ... бөлімдер, кіріспе, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімі бар.
I тарауда
... ... ... білім берудің институт ретінде қалыптасуына және осы проблемаға байланысты
... ... ... теориялар жазылғанына тоқталып, анализ жасадым.
II тарауда Кеңес қоғамындағы білім
... ... ... институтының ерекшелігін көрсете отырып, оның қандай прозитивті және негативті
... ... ... бар екенін қарастырдым.
Кеңес Одағындағы білім беру институтының ерекшелігін талқылай
... ... ... Қазақстан Республикасы және посткеңестік елдердегі еркешеліктеріне терең тоқталып, білім
... ... ... қазіргі заманда қандай жетістіктері мен кемшіліктері бар екеніне
... ... ... назар аудардым.
Бұл тақырыпты таңдап алу себебім, яғни бәрімізге белгілі
... ... ... беру институты нарықтық қоғамның дамуының негізгі қозғаушы күші, нақтырақ
... ... ... болсам, егер елімізде қазақстан қоғамының болашағын дамытуға үлес қосатын
... ... ... жоғары квалификациялы мамандар болмаса, еліміз экономикалық, әлеуметтік және саяси
... ... ... т.б. жақтарынан дамудан артта қалар еді. Білім беру институты
... ... ... елде болмасын өте ерекше бағаланады. Осыған байланысты ең алдымен
... ... ... мен жасөспірімдерден бастап, білім беруді өте терең жүргізу керек,
... ... ... қай ел болмасын, оның болашағы дамып келе жатқан жастарымыздың
... ... ... Осыған байланысты білім беруге аса назар аудару және оны
... ... ... кез-келген азаматы алуға құқылы.
Білім беру тек мемлекеттің болашағы үшін
... ... ... емес, жалпы жеке тұлғаның өзінділік идентификациясын қалыптастырып, өз алдына
... ... ... шешімдер қабылдауға немесе белгілі бір әрекет етуде өте тез
... ... ... келуге көмектеседі.
Бұл жағдай қай елде болмасын ең басты орында
... ... ... проблема болып отыр. Кез-келген мемлекетте жоғары квалификациялы мамандар болмаса,
... ... ... елдің болашағы жарқын деп ешқандай кепілдік бере алмаймыз, яғни
... ... ... мемлекеттерде білім беру институтының дамуы өте жоғары көрсеткішке ие
... ... ... белгілі, елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жыл сайын өзінің қазақстан халқына жолдауында
... ... ... бағыттар, жаңа ұсыныстарды алға қойып отырады. Осы ұсыныстардың кейбіреулері
... ... ... таңда біршама деңгейде орындалуда, сондықтан болашақта елімізде білім беру
... ... ... өте жоғарғы деңгейден көрініп, тәуелсіз мемлекетіміздің жарқын болашақта өмір
... ... ... жүз пайызды кепілдік беруге болады деп айтсақ қателеспеспіз деп
... ... ...
I. БІЛІМ БЕРУ ИНСТИТУНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1
... ... ... беру әлеуметтік институт ретінде
Білім беру социологиясы ерекше пән ретінде
... ... ... ғ.ғ. қалыптасты. Э.Дюркгейм және Д.Дьюи және басқа да
... ... ... өз жұмыстарында білім берудің қызметі, рөлі туралы мәселелерге
... ... ... талдау жасауды қажет етті.
Ресей социологиясында халықтың білімділік жағдайына ең
... ... ... талдау жергілікті статистиктердің қызметіне сай жан-жақты және негізінен Ресейдегі
... ... ... жағдайын бейнеледі. Әдетте, социологиялық жұмыстарға сүйенетін болсақ, білім беру
... ... ... Ресейде тек XX ғ. пайда болды. 1920 ж. кеңес
... ... ... зерттеуі жастарды оқыту, жаңа интеллегенцияны дайындауды құрады.
Білім берудің интенсивті
... ... ... 1960 ж. аяғы - 1970 ж. басында болды. Ф.Р.Филиппов
... ... ... алғаш білім берудің спецификалық мәселелеріне талдау жасады. Кейін келе
... ... ... құрамды кеңес социологтары Н.А.Аитов, М.Х.Титма және т.б. толықтырды.
Одан әрі
... ... ... беру социологиясы өз ықпалын кеңейте түсті: Жоғарғы мектеп мәселелерін
... ... ... С.И.Григорьев, В.Т.Харчев орта мектеп және мүғалімдікті кәсіби білім
... ... ... И.В.Бестужев- Лада, В.Е.Шереги және т.б. қарастырды [5;345].
Мектептер және
... ... ... әлемдік білім беру және тәрбиелеу жүйесі ретінде көп дәуірлі
... ... ... бар даму жолынан өтті. Бір жағынан, олар жалпы қоғамда
... ... ... жинақталып, сақталуы және дамуына көп мағына берсе, екінші жағынан,
... ... ... мемлекеттерде және халықтың ғылыми және мәдени социумында болып жатқан
... ... ... өзгерістің түрлілігін сезіну болып табылады.
Білім беруге әлеуметтік институт ретінде
... ... ... алдына жеке жүйе деп сипаттама беруге болады. Білім беру
... ... ... ретінде бірнеше қызметтер атқарады. Айта кететін болсақ, біріншіден, қоғам
... ... ... жүйелі түрде оқыту және тәрбиелеу, екіншіден, белгілі бір білімді
... ... ... бағытталған, үшіншіден, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық және саяси қатынастарға байланысты мінез-құлық
... ... ... және құндылықтар мазмұнын пайдаланды, ал төртіншіден, оның материалды-техникалық даму
... ... ... байланысты болды.
Білім беру институтының эволюциясы дифференциацияға байланысты. Дифференциация дегеніміз
... ... ... бөлінбейтін құбылыстың жеке элементтерге бөлінуін айтамыз. Дифференциация институттардың функционалдық
... ... ... көтереді. Дифференциация айқын пайда әкелсе де, бұл процестің
... ... ... үлкен қиындықтармен байланысты болды. Көп қоғамдарда осы процесс
... ... ... қалды немесе кейіе дамыды. Дифференциацияның қиындығы қоғамның диверсификациясына байланысты.
... ... ... бұрын қалыптасқан құбылыстарының тұрақтылығынан айырылады. Қоғам жаңа тәсіл, жаңа
... ... ... тапса, оның қоғамдағы орнын табу қиын болады. «Болған» мен
... ... ... өмірге лайық өмір сүру керек және оларды ұштастыра білу
... ... ... тарихында «жаңа», әсіресе «күрделі» институттарды қалыптастыру өте қиын болды.
... ... ... олардың легитимизациясы және ұштастыруы қиын болды.
Т.Парсонстың айтуынша, «шаруашылық-экономикалық функциялардың
... ... ... бөлінуі күрделі құбылыс болды, себебі шаруашылық-экономикалық процексстер отбасынан тыс
... ... ... шоғырланғануы өте пайдалы болды. Бірақ ол өте қиын,
... ... ... отбасының экономикалық жағы болды, ол норма болып кеткен, ал
... ... ... процесті бекіту үшін жаңа легитимация жасау керек. Дифференциацияның дамуы
... ... ... байланысты. Легитимация мәселесі тікелей еңбек бөлінісін қабылдамауға байланысты емес,
... ... ... техникалық элеметтері жалпы жақсы қабылданады. Білім мен ғылымның дамуы
... ... ... және осыған сәйкес жеке маман болуы керек. Білім беру
... ... ... алдына жеке институт ретінде даму үшін ол белгілі бір
... ... ... құндылықтар және т.б. қажетті заттарға сүйену керек.
П.Бергер және Т.Лукманның
... ... ... «егер қоғам универсум (біртұтас) болса, онда институт кішігірім универсум
... ... ... керек. Сонымен қоса олар бір-біріне жақын және оларға сай
... ... ... болуы керек. Легитимацияның осы жағдайдағы мәселесі өмір тәсілін дұрыс
... ... ... болып табылады. Дамуы биік және төмен қоғамдардың қөұрылымында кез
... ... ... институттың айырмашылықтары болады. Дамуы төмен қоғамдарда дифференциация олардың өмір
... ... ... тарамаған. Сондықтан оларды өзара бұрынғы белгілі дәстүрлі институттармен ұштастыру
... ... ... мәселеге байланысты туатын қиындықтар мен үлгілерге байланысты жаңа бағыттар
... ... ... құндылықтарды бекіту үшін жаңа үлгілер керек. Бұл үлгілерді қабылдау
... ... ... ол туралы түсінік кеңеюі керек.
Т.Парсонс айтқан, «ол кеңею үшін
... ... ... аскрипциялардан босатылуы керек. Осы үлгілердің кеңеюі мәдени мүмкіндік және
... ... ... байланысты болды. Қоғамдағы күнделікті үлгілердің өзгеруі және мәдениеттің күрделенуіне
... ... ... осылардың салдары болды.
Институттар даму үшін өмір сүру тәсілі
... ... ... болуы керек, олар бөлшектеніп келмейді. Мысалы, университеттерде ғылым-білім дамуы
... ... ... соларға сәйкес мәдени-әлеуметтік ресурстар болуы керек және осыған сай
... ... ... тәсілі пайда болуы керек. Егер осындай өмір тәсілі пайда
... ... ... құрылымдық дому болып, оның нәтижесі өте жақсы болар еді.
... ... ... мен білім дамуы үшін үлгілердің көлемін кеңейткен дұрыс. Бұл
... ... ... қиын процесс, сондықтан формалды, абстракциялы үлгілер пайда боолуы үшін
... ... ... мәдени күрделенуі керек. Білімі төмен адамдар кең ұғымдарды қабылдай
... ... ... Бұндай адамдар мазмұны нақты тар ұғымдарға ғана талпынады. Дамуы
... ... ... қоғамдарда абстракцциялық, формалды сана биік, егер бұлар болмаса, ол
... ... ... дами алмайды. Формалды рационалды қасиеттер қоғамның мәдени күрделілігіне байланысты.
Т.Парсонс,
... ... ... қоғам белгілі бір жалпыланған түрге жете алмаса, онда дифференциация
... ... ... тоқтап қалады. Бірақ онымен қоса қоғам өз идентификациясы және
... ... ... сақтаумен қиналады. Дифференциация арқасында болған өзгерістер әрі қарай ұлғайып,
... ... ... үлгілерге сүйеніп дамуы керек немесе қоғам бірлігін бұзып тұрған
... ... ... романтикалық идеологияны ұсыну керек, яғни бұл өткенді аңсау, одан
... ... ... фундаментін іздеу».
Т.Парсонс бұл мәселенің бір жағын ғана қарады, бірақ
... ... ... екі жағы бар, яғни жалпыланған үлгілерді дамыта алмаса, өткенді
... ... ... емес, басқа да идеологияның пайда болуы, яғни болашақтан іздеу,
... ... ... бұл үлгілерді кеңейту емес, шектеу арқылы ғана жүзеген асады.
... ... ... кеңес жүйесін жатқызуға болады.
Кез келген инститтуттың бөлшектенуі тек
... ... ... арифметикалық мәселе емес, жаңа қажетіліктер, нормалар және құндылықтар легитимді
... ... ... керек және социомәдени жүйе жаңа бірлігін тауып, жаңадан қосылған
... ... ... ұштасып, біртұтастыққа келуі керек.
Мектептердің пайда болуы біздің дәуірімізге қауымдық-рулық
... ... ... әлеуметтік дифференциацияланған қоғамға өту болып табылады. Этнографиялық мәліметтер бойынша
... ... ... дейінгі б.э.д. 3 мыңжылдыққа
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... тоқтады, клиножазу және иероглифтік жазулар ақпарат алмасу тәсілі ретінде
... ... ... болу байқалды.
Жазбашалықтың пайда болуы және дамуы мектеп гензисінің маңызды
... ... ... ретінде болды. Хат қаншалықты техника жағынан ақпарат алмасудың күрделі
... ... ... болса, ол соншалықты арнайы оқуды қажет етеді. Мектептердің пайда
... ... ... екінші факторы, адам қызметінің ақыл-ой және физикалық еңбекке бөлінуі,
... ... ... қатар, соңғысының сипаты қиындап кеткенін аңғаруға болады. Еңбек бөлінісі
... ... ... специализация және мамандықтар қалыптасады және соған байланысты мүғалім, тәрбиешілердің
... ... ... профессиялардың пайда болуына ықпал жасайды[6;115].
Отбасы, церковь және мемлекет ежелгі
... ... ... білім берудің негізгі орталығы болды. Сондықтан, мектептің түрлі типтері
... ... ... болды: үй шаруашылығы, шіркеулік, жеке меншік және мемлекеттік.
Ең алғашқы
... ... ... орындары түрлі атауларға ие болды. Мысалы, ежелгі Месопотамияда мектепті
... ... ... табличек» деп атаса, ал Вавилондық мемлекеттерде «Білім үйі» деп
... ... ... Египетте мектептер отбасы институты ретінде пайда болды, ал кейін
... ... ... олар храм, хан сарайында пайда бола бастады.
Ежелгі Үндістанда ең
... ... ... отбасылық және оромандық мектептер пайда болды (гурудың жанында оның
... ... ... оқушылары жиналды және сабақ таза ауада өтті). Буддалық дәуірде
... ... ... мектептері пайда болды, онда оқу светтік және касталық сипат
... ... ... Қайта өрдеу кезеңінде Үндістанда (2-4 ғ.ғ.) храм алдында екі
... ... ... мектеп ұйымдастырылды, бастауыш (толь) және жоғарғы деңгейдегі оқу орындары
... ... ... ең алғашқы мектептер б.э.д. 3 мыңжылдықта пайда болды және
... ... ... «сян» және «сюй» деп атады.
Ислам әлемінде білім берудің екі
... ... ... құрастырылды. Білім бердің алғашқы деңгейі діни мектептерде, мешіт алдында
... ... ... саудагерлер, ауқатты крестьяниндердің балалары үшін болды (китаб). Білім берудің
... ... ... деңгейі мешіт алдындағы элиталық үйірмелерде білім алды (фикхах және
... ... ... Бұл жерде, шариат (мұсылмандық құқық ) және теология, сонымен
... ... ... араб философиясы, риторика, логика, математика, астрономия, медициналарды оқытты. Бұған
... ... ... бастауыш және жоғарылатылған бастауыш білім беру мектебінің 4 типі
... ... ... Құран, перидтік мектеп, персид тілі мектептері және құран, ересектерге
... ... ... араб мектептері.
Ортағасырларда (13-14 ғ.ғ.) Европада цехтік және гильдейлік мектеп
... ... ... болды. Сонымен қатар, өз тілдерінде оқу жүргізген қолөнершілер және
... ... ... балалары үшін есеп (счеть) мектептері болды. Осы уақытта ер
... ... ... және қыз балалар үшін қалалық мектептер пайда болды, онда
... ... ... туған тілде және де латын тілдерінде жүргізілді және оқу
... ... ... сипатта болды, яғни «латындардан басқасы арифметика, іс жүргізу элементтері,
... ... ... техника, жаратылыстану ғылымдарын оқыды». Қала мектептерінің дифференциациясы процесінде бастауыш
... ... ... жоғарғы білім алудың арасын байланыстыратын звено ретінде және жоғарғы
... ... ... білім беретін латын мектептері бөлініп шықты. Мысалы, Францияда осындай
... ... ... «коллегии» атауын алды. 15 ғ. ортасынан бастап коллегии университет
... ... ... ұйымдастырылды. Уақыт ағымына байланысты олар қазіргі заманғы колледждер немесе
... ... ... білім бертін оқу орындарына көтерілді.
15-17 ғ.ғ. кезеңінде Батыс Европа
... ... ... дамуы феодалдық қоғамнан индустриалды қоғамға өтуімен байланысты болды. Осындай
... ... ... мектептің үш негізгі типінің қалыптасуына ықпал етті, бұл мектеп
... ... ... – элементарлы, жалпы жоғарғы және жоғарғы білім беру болып
... ... ... және протестанттық елдерде билік және діни қауымдастықтармен бекітілген бастауыш
... ... ... қалалық мектептер саны өсті. Мысалы, Францияда кішігірім мектептер, Германияда
... ... ... мектептер. Әдетте, римдік-католиктік церковь элементарлы оқытуды ұйымдастыру процесінде протестанттардан
... ... ... қалып отырды. Сондықтан, барлық католиктерде білім алу үшін және
... ... ... төменгі қабаттарына осы бастауыш білімді беру үшін демалыстық мектептер
... ... ... Сонымен қатар, кедейлер үшін ар-ұждан мектептері ашылды.
15-17 ғ.ғ. аралығында
... ... ... орнын бастауыш мектептерде біртіндеп арнайы білім және дайындық алған
... ... ... педогогтар алды. Осыған байланысты мүғалімдердің әлеуметтік жағдайы өзгере бастады.
... ... ... ғ. соңында мүғалім еңбегі қауыммен төленді. Біруақытта білім беруді
... ... ... процесінің жақсарғаны байқалды: таптарда оқулықтар және мектеп тақталары пайда
... ... ... ғ.ғ. жоғарылатылған жалпы білім беретеін жоғарғы оқу орындарына мыналар
... ... ... қалалық (латын) мектептері және гимназиялар (Германияда, Страсбургте, Гейдельберг және
... ... ... қалалар);
• грамматикалық және танымал мектептер (Англия, Винчестер,Итон, Лондон);
• колледждер
... ... ... және Наварск университеті жанында Францияда, Бордо, Вандом, Меце, Шатийон,
... ... ... Тулузе);
• иерономиттер мектептері (жалпы өмірдегі ағайындылардың діни қауымдастығы);
• дворяндық
... ... ... (Германия және Италия, иезуиттер мектебі (Вена,Рим,Париж);
17-18 ғ.ғ. кезеңінде
... ... ... білім беру ықпалына сай, оқытудың негізгі формасы классикалық типтегі
... ... ... болып табылды. Ең алғашқы орында классикалық мектепте тіл және
... ... ... бағытталды:
• Германияда – қалалық (латын) мектептері және гимназия;
• Англияда
... ... ... грамматикалық және элиталық мектеп;
• Францияда – колледж және лицей;
•
... ... ... – грамматикалық мектеп және академия.
Мектептегі білім берудің даму процесінде
... ... ... тип педогогикалық жағынан жалпыланды, сонымен қатар, ұлттық ерекшеліктерді иемденді.
19
... ... ... Шығыс Европа және АҚШ-та жаңа мектептің заңды негізі қаланды.Сол
... ... ... өндірістік буржуазия табы дамыған қоғамда болашаққа деген жобаға
... ... ... позициясын енгізуге ұмтылды. Дамыған өндірістік елдерде мектептік білім берудің
... ... ... жүйесінің қалыптасуы және мемлекеттің педогогикалық процеске қатысу аумағының кеңеюі
... ... ... (жеке және қоғамдық мектептердің өзара қатынасын басқаруы, мектептің шіркеуден
... ... ... туралы мәселені шешу). Осының нәтижесінде мемлекеттік бюро, кеңестер, департаменттер,
... ... ... білім министрлігі құрылды. Барлық оқу орындары мемлекеттік бақылауға алынды.
... ... ... ғ. ағымында классикалық және қазіргі заманғы мектеп үлгісінде дифференциациялар
... ... ... болды. Сонымен қатар, Германияда неоклассикалық гимназия, шынайы училище және
... ... ... типті мектеп; Францияда муниципалды коледж және лицей; АҚШ-та акдемия
... ... ... қосымша оқу орындары ұйымдастырылды.
Тарихи мектеп реформаларының нәтижесінде 20 ғ.
... ... ... түрдегі тегін бастауыш және ақылы мемлекеттік орташа білім берудің
... ... ... қалыптасты (Франция мен АҚШ –ты алғанда: АҚШ-та 16-18 ғ.ғ.
... ... ... тегін оқыту жүйесі қызмет етті, ал Францияда 1940-ж. басынан
... ... ... орта мектептерде оқу тегін бола бастады); толыққанды және сапалы
... ... ... беру қоғамның ауқатты қабаттарында сақталды; бастауыш білім беру программасы
... ... ... бастады; бастауыш және орта байланыстыратын аралық типті мектептер пайда
... ... ... бастады; жаратылыстану ғылыми орта білім беру программасы кеңейді.
Әрине, бұл
... ... ... білім алуға өте тиімді болды және кез келген азамат
... ... ... қажетті деген білімді ала алды.
АҚШ-та қазіргі кезде мектепті ұйымдастырудың
... ... ... принципі қалыптастырылды: 8 жылдық оқу (бастауыш білім алу) +
... ... ... жылдық ( орташа білім алу) және 6 жыл (бастауыш)
... ... ... жыл (кішігірі лрташа мектеп) + 3 жыл жоғарғы орташа
... ... ... сонымен қоса, жеке меншік мектеп және элиталық академия).
Англияда жалпы
... ... ... беретін мектептердің екі түрі бар – бастауыш (6 жылдан
... ... ... жылға) және орташа (11 жылдан 17 жылға ). 14
... ... ... дейінгі балалар тегі оқытылады.
Орташа оқу орындарына мыналар жатады: университетке
... ... ... үшін грамматикалық және элиталық мектептер, британ қоғамының орта табы
... ... ... және қазіргі заманғы мектептер, кәсіби-техникалық дайындық үшін мектептер жатады.
Францияда
... ... ... білімнің екі құрылымы қалыптасқан: 6-дан 14 жасқа дейін тегін
... ... ... беру, орта мектепте білімін жалғастыратын 6-дан 11 жасқа
... ... ... ақылы оқыту болды. Орта білім беретін орындар, лицей, колледж,жеке
... ... ... мектеп (7 жылдық оқу курсы) университеттер және жоғарғы
... ... ... оқу орындарына жол ашады.
Ресейде мектептің екі жүйесі қалыптасқан, мемлекеттік
... ... ... және жеке меншік мектептер. 20 ғ. аяғына қарай мынадай
... ... ... жүйесі құрылды: 6 немесе 7 жастан басталатын бастауыш білім
... ... ... таңдауына сәйкес оқу 3 немесе 4 жылдық болады), базалық
... ... ... мектеп (5-9 сыныптар), толық орта мектеп (10-11 сыныптар).
Ресейде сапалы
... ... ... білім беру жүйесі қызметін массалық жалпы білім беру,
... ... ... мектеп-зертхана, мектеп-интернаттар (дарынды және дамудан тыс қалған балалар үшін
... ... ... атқарады.
Әлемдегі жоғарғы оқу орындарының дамуы және пайда болуының қайнар
... ... ... қандай?
Ерте Грецияда жоғыарғы оқу орындарының алғашқы үлгілерінің бірі қалыптасқан.
... ... ... 4 ғ. Платон Афинаға жақын жерде Академға арналған философиялық
... ... ... ұйымдастырды, кейін ол Академия атауын иеленді.
Академия көптеген жылдар бойы
... ... ... сүріп, 529 жылы жабылды. Аристотель Афинада Аполлон Ликейский храмы
... ... ... Ликей оқу орнын ашты. Ликейда философия, физика, математика және
... ... ... табиғат туралы ғылымдарды оқытуға ерекше назар аударылды. Тарихи перспективада
... ... ... бұл қазіргі заманғы лицейлердің алдыңғы қатарлысы болды.
Эллиндік дәуірде (б.э.д.
... ... ... Птолемей Мусеумді туғызды. Ол жерде лекциялық сабақ ретінде математика,
... ... ... филология, жаратылыстану, медицина, тарих сияқты негізгі пәндер бойынша оқытылды.
... ... ... Архимед, Евклид, Эратосфендер сабақ берді. Мусеум кітаптар және басқа
... ... ... мәдени құндылықтардың ең маңызды сақтаушысы болып табылды. Біздің заманымызда
... ... ... соңғы жылдарғы оқу-тәрбиелік мағынаға қарамастан екінші тарихи қызметті атқарады.
425
... ... ... Константинополде 9 ғ. «Магнавра» деп аталған Аудиториум жоғарғы мектебі
... ... ... (алтын палата). Мектеп толығымен императорға бағынышты болды және кез
... ... ... мүмкіндікті өзі басқара алды. Негізгі подструктуралар ретінде түрлі ғылыми
... ... ... болды. Ең аклғашқыда оқу латын және грек тіліндерінде
... ... ... ал 7-8 ғ.ғ. бастап тек грек тілінде ғана болды
... ... ... ғ. оқыту программасына латын тілі қайтарылды және жаңа шет
... ... ... енгізілді. Атақты оқытушылық элита жинақталған мектептерде антикалық мұра метафизика,
... ... ... медицина, музыка, тарих, этика, саясат, заңгерлікті оқыды. Сабақ танымал
... ... ... түрінде өткізілді.
Жоғарғы мектептің көптеген түлектері энциклопедиялық білімденген қоғамдық және
... ... ... қызметкерлер болды. Мысалы, Кирилл және Мефодий осы мектепте оқыған
... ... ... жазбаны құрастырды.
Жоғарғы білімнің дамуында шіркеу өте ерекше рөл ойнады.
... ... ... монастырлық жоғарғы мектептер.
Ислам әлемінде Бағдадта Кемеңгерлер Үйі (800 ж.)
... ... ... болып, қайта өрлеу процесінде ерекше жағдай болып табылды.
... ... ... Үйінде ірі оқымыстылар және олардың оқушылары жинақталды. 17-13 ғ.ғ.
... ... ... Низамейн медресесі пайда болды, ол 1067 ж. ашылған. Онда
... ... ... сияқты светтік білімдерде алынды. 16 ғ. басында Таяу Шығыста
... ... ... иерархия құрылды: түлектердің әкімшілік карьерасына жол ашқан орталық; провинциалды
... ... ... чиновниктер болды.
Ислам әлемінің ірі мәдени және білім беру орталығы
... ... ... Испания (912-976 ж.ж.) болды. Жоғарғы мектептер Кордова, Толедо, Саламанка,
... ... ... білімнің барлық салалары бойынша программаны ұсынды. Шығыста пайда болған
... ... ... типтес мектептер Европаның ортағасырлық университеттерінң алдыңғы қатардағысы болды. Ислам
... ... ... білім беру практикасы негізінде Европада жоғарғы білімнің дамуында арабтық
... ... ... етті .
Әр жаңа жоғарғы оқу орындары міндетті түрде өз
... ... ... құрап, басқа оқу орындары арасында статусқа ие болды [9;
... ... ... Білім беруді ресми оқыту- тәрбиелеу жағдайына келтірсе, білім беру
... ... ... – оқу орындарының жиынтығы деп түсіндіреді. Осыған байланысты мынадай
... ... ... тоқталатын болсақ, ол «білім беруді жүйелік сипат беретін
... ... ... беру экономика, әлеуметтік құрылым, билік, мәдениетпен тұрақты қатынасын және
... ... ... қажеттілікті есепке алмайды. Білім беру жүйесінің құрылымын бейнелей келе,
... ... ... берудің мақсаты, әдістері, құралдары және ұйымдастырушы формаларын қалыптастырады, бірақ
... ... ... қоғамдық өмір құрылымынан туындайтын әлеуметтік алғышарттары қарастырылмайды.
Білім беру мәселесі
... ... ... ретінде XIXғ. Соңындағы жұмыстарда, ал шет ел социологиясында XIXғ.
... ... ... көтеріле бастады [10;225].
... ... ... Білім беру жүйе ретінде түрлі білім беру жүйешіктерінің жиынтығы
... ... ... өзара қарым-қатынасы ретінде қарастырылды, оның ішінде: кәсібилікке дейін, кәсіби,
... ... ... тысбілім беру; мектепке дейін, мектептегі, мектептен тыс білім беру;
... ... ... орта, жоғары, жоғары кәсіби оқудан кейінгі білім беру. Білім
... ... ... – «бұл тек өмірге деген дайындық қана емес, нақтылай
... ... ... өзіндік ерекшеліктері бар өмірдің өзі, яғни бұл жеке тұлғаның
... ... ... өзі жасай алатын құралы және ерекше саласы болып табылады».
... ... ... беру өзіндік мақсат және өзіндік құндылыққа бағытталған социумның түрлілігі.
... ... ... берудің осындай түсіндірмелері білім берудің институт ретіндегі әлеуметтік және
... ... ... міндеттерін шешуге нәтижелі түрде мүмкіндік береді [11;114].
Білім беру -
... ... ... қабат, көпсанды кәсіби және мәдени қауымдастық сияқты барлық институттармен
... ... ... байланыста болатын қазіргі қоғамдардың жүйешігі болып табылады [6;112].
Білім беру
... ... ... құрылымын мынадай жүйешіктерге бөліп қарастыруға болады:
• түрлі деңгейлердегі
... ... ... жүйесі және координациясы (мектеп директорлары, білім берудің аймақтық органдары,
... ... ... ректораты, министірлік және т.б.);
• қаржылай және материалды – техникалық
... ... ... ету жүйесі (капиталды құрылыс және жаңа оқу құралдымен қамтамсыз
... ... ... білім берудің ғылыми негіздегі қызметінің жүзеге асуына жауап беретін
... ... ... (кафедра, әдістемелік бірлестік және т.б.);
• кадрлар даярлау және олардың
... ... ... көтеру жүйесі (педогогикалық колледж, факультеттер және ЖОО, педогогикалық қабілеттілікті
... ... ... орталықтары және т.б.);
• оқу-тәрбиелеумен айналысатын жүйе (білім беру процесі
... ... ... оның тікелдей түрдегі жаңаруы – оқу сыныптары, зертхана, кітапхана
... ... ... т.б.);
• әлеуметтік – тұрмыстық қамтамасыз ету жүйесі, рекреация (мекеме
... ... ... реакривті аймақтар,профилакториялар және т.б.);
• әлеуметтік – мәдени даму жүйесі
... ... ... балалық және жасөспірімдік шығармашылық орталығы, студенттік клуб, оқудан тыс
... ... ... бөлім және т.б.);
• қоғамдық (ресми және т.б.) бірлестік, білім
... ... ... жүйесінің дамуына қатысатын(профсоюз) студенттік одақ, ата-аналар комитеті және т.б.);
Егер
... ... ... айтылған жүйешіктердің бәрі интенсивті жұмыс істесе, білім беру саласының
... ... ... біршама биікке көтеруге болады.
Білім беру жүйесіндегі қатынастық құрылым білім
... ... ... мекемелерін көрсетеді. Бірақ, олар өз кезегінде бірнеше негіздермен құрылымдасады:
... ... ... • білім беру дайындығының
... ... ... бойынша (мектепке дейін, бастауыш, орта, жоғарғы , дипломнан кейінгі
... ... ... т.б.);
• білім алу жетістіктерін құжаттандыру және стандартизациялау сипаттамасы бойынша
... ... ... еркімен тыңдайтындар үшін мекеме, сертификат алу жөніндегі білім және
... ... ... жеке меншік формасы бойынша (жеке меншік, мемлекеттік, муниципиалды, қоғамдық
... ... ... );
• мекеменің азаматтық ұйымының сипаттамасы бойынша (ашық, жабық және
... ... ... білім беруге дайындық алғышептегі пәндік бағыты бойынша ( жалпы,
... ... ... кәсіби білім беру және т.б.);
• білім беру процесі ұйымының
... ... ... бойынша (күндізгі,сырттай, дистанциондық және т.б.);
• білім беру дамуының түріне
... ... ... (коррекциалық, жалпы жеткілікті, элиталық, интенсивті);
• «дұрыс» және альтернативті (
... ... ... концепция сипаты бойынша және педогогикалық технология);
Міне сондықтан, мекемелердің әлеуметтік
... ... ... обьективті түрде білім беру жүйесінің құрылымының маңызды элементі болып
... ... ... Осындай парадигма, нормалар арқылы білім беруді кез келген азаматтың
... ... ... игеруіне көмек жасау керек.
Сонымен қатар, білім берудің негізгі функционалдық
... ... ... мыналарды жатқызуға болады:
• өзін өзі білімдендіру;
• массалық, топтық және
... ... ... білім беру;
• интеллектуалды, гуманитарлы (өнегелілік, саяси, эстетикалық), саяси- техникалық
... ... ... кәсіби), жаратылыстану, физикалық білім беру [12;164].
Көптеген адамдар үшін білім
... ... ... - бұл білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі болып
... ... ... мектептерде , колледждерде және басқа оқу орындарында болатын
... ... ... Сонымен қоса, білім беру ерсек оқу оқитындар арасында белгілі
... ... ... қоғамдық қатынастардың түрін өңдеу , құндылықтар мен ойларды тасымалдаумен
... ... ... беру социолгиясын оқитындар жыл сайын өз көзқарастарын өзгертіп отырды:
•
... ... ... - ж. дейін білім беру жүйесі социолизацияның инстументі ретінде,
... ... ... отбасындағы процесті қоғамға жаңа мүшелерді даярлау мақсатында қарастырылды. Білім
... ... ... рөлі қоғамдық тәртіп және бақылаудың көмегімен тығыз байланыстылығында болады.
•
... ... ... аяғында білім беру жетістіктерінің кәсіби іріктелуі және әлеуметтік мобильділікпен
... ... ... байланыста болғандығын көрсететін зерттеулер және статистикалық мәліметтер пайда бола
... ... ... 50-60ж.ж білім алуға қол жеткізу және теңдік туралы бәсекелестік,
... ... ... қоғамдық тапқа байланысты мәселелер алғы орында маңызды болды.
... ... ... жерде дискуссияның негізгі орталық проблемасы жұмысшы таптың балалары орта
... ... ... балаларына қарағанда оқу үлгерімі өте төмен екендігі туралы болды.
Социологиялық
... ... ... зерттеулер көрсеткенімен, яғни білім беру таптық теңсіздіктің сақталуы, білім
... ... ... жүйесінің реформалары, теңсіздіктің нашар көрінетін бөліктері болғызбауы мүмкін деп
... ... ... Мынадай болжам болды, яғни саяси шешім стримингті (қабілеттіліктеріне байланысты
... ... ... қарама-қарсы топтарға бөлу) жоя алады, бірыңғай орта мектептер құру
... ... ... қосымша білім алу біршама тең қоғам туғызуға көмектеседі нашар
... ... ... адамзат потенциалының қысқаруын қамтамасыз етеді.
• 70-ж. теңсіздік бұрынғыша үлкен
... ... ... ие болды, бірақ осы уақыттарда білім беру саласында әлеуметтік
... ... ... және нәсіл өте актуалды юолды, яғни қыз балалар және
... ... ... нәсілді балаларға мектептегі оқыту жүйесінде шек қоюлардың қаншалықты маңызды
... ... ... қарастыруға болады.
• 80-90 ж.ж. білім беру туралы талқылауға билікке
... ... ... үкімет және неоконсерваторлардың қайта келуі әсер етті. Бұл «жаңа
... ... ... ретінде бейнеленді.
Бұдан басқа да білім беру мәселесі түрлі көзқарастар
... ... ... оқытылды:
• 50-ж. дейін дискуссияларда функционалистік социология идеялары, оның ішінде
... ... ... идеялары білім беруден қоғамдық тәртіптің сақталуын көрді. Функционалистер айтуы
... ... ... :
• білім беру жүйесі не істегісі келсе соны істейді,
... ... ... адамдардың қабілеттерін алады және соған сәйкес квалификациялар береді;
• интеллект
... ... ... жетістіктер арасында біріне бірі жақын сәйкестік өмір сүреді;
• білім
... ... ... – бұл өте қабілетті адамдарға жауапкершілікті және жоғары жалақы
... ... ... жұмыс табуға кепілдік береді.
Марксистер білім беруге мынадай сипаттама берді,
... ... ... білім беру таптық жүйе және таптық теңсіздіктің нығаюына мүмкіндік
... ... ... білім беру өмірдегі өз орындарымен келісетін жұмысшы күшін туғызады
... ... ... өздерінің «жойылуы» және «жетістіктері» орташа тапта заң ретінде қабылдайды.
Либералдар
... ... ... беру жүйесін сынға алады. Олардың айтуынша, академиялық үлгерім және
... ... ... жетістікке приоритет ретінде көңіл аударғанша, адамның потенциалы болатын эмоционалды,
... ... ... және әлеуметтік аспектілерге ориентация жасауы керек.
• Социал-демократиялық көзқарас бойынша
... ... ... беру социологиясын мына авторлармен, А.Н.Хэлси және Дж.Дуглас, байланысты болды.
... ... ... қатар, бұл саяси құжаттарда, яғни Плоуденнің алғашқы білім беру
... ... ... баяндамасында да көрініс тапты.Бірыңғай орта білім беруді либералистік өкілдердің
... ... ... кірісу және білім алу депривациясын жағдай ретінде қоғамдық тапта
... ... ... өткізілген әлеуметтік зерттеулер нәтижесінен көруге болады.
• 1979ж. консерваторлардың билікке
... ... ... монетаристік және ерікті нарықтық экономика, неоконсерваторлардың философиялық және саяси
... ... ... пайда болды. Білім беруге деген еноконсерваторлардың көзқарасы білім алуды
... ... ... еркіндігіне ие болу және мектептерді бір-бірімен бәсекелестікке шақыруда жатыр.
... ... ... жағдайдан туындаған бәскелестіктің арқасында білім беру деңгейі жақсарды. «Жаңа
... ... ... басқа маңызды аспектісі экономикалық қажеттілігі және өндіріске аса назар
... ... ... болып табылады. Бұл жеке меншік кәсіпкерлерді мектептің басқару органдарына
... ... ... әкеп соғады [13;176].
Осындай көптеген көзқарастардың позитивті және негативті жақтары
... ... ... болды. Кеңес одағы құлағаннан кейін білім беру саласына қаншалықты
... ... ... енгізсе де, онда кеңестік жүйенің көрінісі байқалып отырды. Себебі,
... ... ... одағы кезінде жазылған оқулықтарды қазіргі таңда ешкім сондай беріліп
... ... ... Қазіргі таңдағы білімнің бұрынғыдан еш айырмашылығы жоқ, өйткені қазір
... ... ... күрделі оқулықтарды оқығысы келмейді, себебі олардың тілі өте күрделі.
... ... ... түсіну үшін жалпы күрделі түсініктерді оқып, оны түсіне білу
... ... ... Қазіргі оқымыстылар Т.Парсонсты оқымайды, себебі оны қарапайым тілмен түсіну
... ... ... қиын. Олар институт теориясы туралы жазғанда Т.Парсонсты, П.Бергер
... ... ... Т.Лукманды және т.б. осы мәселе туралы сөз қозғаған ойшылдарды
... ... ... еңбектерінде пайдаланбайды. Осы проблеманы жойғанда ғана білім беру процесі
... ... ... деңгейде дамиды деп айта аламыз.
Білім беру саласында социология әр
... ... ... әр түрлі қатынаста болады. Кей жағдайларда бұл мәселелерді сыныптар
... ... ... сабақтардан немесе мектепішілік жүйелерден бастайды, ал шындығында оған себепкер
... ... ... мәселені көздей отырып, зерттеу әдістемесі мен әлеуметтік құрылымына осы
... ... ... көрсетуге рұхсат болу керек. Мысалы, соңғы он жылдықта АҚШ-та
... ... ... орта білім беру оның оқу бағдарламасында, оқыту әдістемесіне және
... ... ... формасына сұраныс арта түскені байқалды. Міне осы мәселелерге социологтар
... ... ... назар аудара отырып, жасөспірімдерге әсер етуші кеңес түрлерін, оқытудың
... ... ... әдіс-тәсілдерін, мамандық таңдауға оқып үйренді.
Мектеп психологының алдында тұрған мәселе
... ... ... да мәселесі болып табылады. Олар: табиғи қиындықты жеңе отырып,
... ... ... бағыт-бағдар беріп, кез-келген жағдайды дұрыс бағалап, өзгеріске қорытынды шығарып,
... ... ... өзгеріс жасауға ықпал етуші. Бұлардың көмегінсіз еш қиындық шешілмеген
... ... ... еді, өйткені бұл жаңаша көзқарасқа жетелейді, ал ескі тәжірибелі
... ... ... тәжірибесі жетіспей жатады, сондықтан жаңаша әдіс-тәсілдерді іске асырудың орны
... ... ... беру мекемелеріндегі қорытыдылар мен шешімдер өзінің ғылыми түсінігі бар
... ... ... бекіткен дұрыс болмас еді. Социологтардың бірі білім беру мәселелеріндегі
... ... ... мәселеге көңіл бөлсе, басқалары жоғарғы оқу орындарындағы көңіл аударарлық
... ... ... жағдайларға тереңірек үңілу мақсатында оның пайда болу жағдайларын және
... ... ... жүзеге асырылғанын зерттейді. Осы зерттеудің қорытындысы бойынша, мектеп пен
... ... ... оқушы мен оқытушы, оқыту әдістері мен оқыту формаларының ерекшеліктерін
... ... ... арқылы табиғатпен жағымды қатынас орнатуға тиімді болады [14;115].
Білім берудің
... ... ... функцияларына тоқталатын болсақ, білім беру сипаттамасы және мақсаты функционалистік
... ... ... бойынша, Э.Дюркгейм идеяларына негізделеді және жаңа қоғам мүшелерін қоғамның
... ... ... және құндылықтары, басым мәдениетпен таныстыру тәсілін жүзеге асырады. Э.Дюркгейм
... ... ... «ер қоғамда, әдетте қарам-қарсы келе алмайтын білім беру жүйесі
... ... ... Білім беру жүйесі қоғамда көптеген функцияларды атқаруға қабілеттілігі туралы
... ... ... білім беру социологиясында 50 ж. таралды. Функционалистік социологтардың ойы
... ... ... мәселен Т.Парсонс, білім беру процесін төр түрлі функция атқарады
... ... ... көрсеткен:
• экономикалық;
• әлеуметтік сұрыптау;
• саяси;
• әлеуметтік бақылау.
Білім
... ... ... социологиясы тез дамитын мамандандырылған аймағының бірден бір түрі болып
... ... ... Бұл өте тар ғылыми аймақ – формалды оқу орындары
... ... ... мекемелер – мектептер, колледж, университет және т.б. жағдайларымен қызығатын
... ... ... біріктіреді [15;185].
Осы проблемаға байланысты американдық социологтар арасында 1960ж. американдық
... ... ... ассоциация ішінде білім беру социологиясының секциясы құрылды, қазіргі таңда
... ... ... құрамында 500 мүше бар.
Білім беру мәселесіне қызығушылық социологтар арасында
... ... ... соңғы кезде ғана пайда болған жоқ. Бәрімізге белгілі, социология
... ... ... көптеген ірі тұлғалар, мысалы, Г.Спенсер және Э.Дюркгейм, өз еңбектерінде
... ... ... орындары мен оқу процесіне көп көңіл аударды [16;126].
Білім берудің
... ... ... фуекциялары – адамзат бойында жинақталған білімді, өмірлік тәжірибені ұрпаққа
... ... ... тұлғаның әлеуметтенуі және түлектердің жұмысқа орналасуын қамтамасыз ету болып
... ... ... [8;547].
«Элиталық білім» термині әдебиеттерде әр түрлі мағынада қолданылдады.
... ... ... элиталық деп жоғары сапалы білім беруді айтады (ағылшын әдебиеттерінде
... ... ... high guality education). Сонымен қоса, бұл термин басқа да
... ... ... қолданылады. Бұған қоса, білім беру элитаны дайындау үшін түсіндіріледі.
... ... ... экономикалық, мәдени, «элиталық білім беру» элита үшін білім беру
... ... ... табылады. Сондықтан, элиталық білім – бұл жоғарыдан шыққан (элита
... ... ... және ауқатты отбасынан шыққандардың (элита богатство) білімі болып табылады.
... ... ... білім беру білім берудің жабық жүйесі болып табылады.
Байқағанымыздай, білім
... ... ... мекемелерін дамытуда элиталық білім берудің екі типі кездеседі –
... ... ... ғылымы және гуманитарлық білім. Осыған сәйкес, әлеуметтік –саяси және
... ... ... мәдени элиталық білім беру деп бөлуге болады. Бұлардың айырмашылығы,
... ... ... саяси -әкімшілік элитасын дайындауға бағытталса, екіншісі рухани құндылықты туғызатын
... ... ... элитаны даярлауға бағытталады. Элиталық білімді атақты неміс философы К.Ясперс
... ... ... время» деп атады [15;225].
1.2 Білім берудің әлеуметтік-педогогикалық теориялары
Әлеуметтік-саяси және
... ... ... дамудың ықпалымен ғасыр мен ғасыр арасындағы оқыту теориясының
... ... ... ашылып отыратыны белгілі. Қазіргі заманның да оқытудағы өзіндік бағыты,
... ... ... бар. Ол -оның мейлінше ақпаратты молынан және аз уақыт
... ... ... барлығын пайдаланып қалудағы жеделдікті мақсат етуінен көрінеді. Белинский: «Бір
... ... ... ғылымының өзінде қаншалықты ұшаң-теңіз материалдар бар»,-деп, ондағы мағлұматтардың оқушыға
... ... ... тарихымен таныстырып қана қоймай, оған адамгершілік, саяси өзіндік көзқарас,
... ... ... бойына дарытуына септігін тигізетіндігін айтты. Ал дәл сол сияқты
... ... ... ғылымның басын белгілі бір уақыт пен санаға тоғыстыру үшін
... ... ... қаншама материалдарды пайдаланып қалу әрине мұғалімнің-мұғалімін керек етеді. Бұл
... ... ... пікір оқытудың осыншама шырқау биігіне жеткен маңыздылығын аша
... ... ... көз жеткізеді.
Ушинский мұғалімдерді халық мұғалімі деп атап, сондықтан олардың
... ... ... өмірінің мәселелерініе адал қарап, бұл өмірге белсене араласуын талап
... ... ... Иә, бұл талап қазір де өз күшін,өміршеңдігін жойған емес.
... ... ... берудегі ең басты нәрсе осы емес пе еді?
... ... ... қашан да жаңа ғылыми ашылуларға қол жеткізетіндігі сөзсіз.
Оқу-тәрбие ісінің
... ... ... мен жеке тұлғаның жан-жақты деңгейін зерттеу педагог үшін ұстаздық
... ... ... нәтижесін бақылауға, оларды алға қойған мақсатпен салыстыруға, дер кезінде
... ... ... кемшіл түсіп жатқан тұстарына түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Ол
... ... ... бүгінгі таң мұғаліміне оқытып-тәрбиелеуде түрліше тәсілдер керек, яғни үрдіс
... ... ... оқушылар деңгейін бағалап отыратын өлшемдер керек.
Оқу құралдарына қажетті енетін
... ... ... бағалау өлшемдері мен оқушылардың білім мен тәрбиелік деңгейі туралы
... ... ... еліміздің ең таңдаулы оқу орындарынан мысал ретінде алына отырып,
... ... ... стандартты білім сапасына қарай икемделеді.
Елімізде оқушылардың және студенттердің осы
... ... ... айтылған маңызды мәселеге қаншалықты жақындай түскенін немесе қаншалықты алшақтағанын
... ... ... үшін, білім беру ұйымдарының түрліше әдіс-тәсілдерді шығаруымен қатар, саулнамалар
... ... ... тестілеулер өткізуімен жүретіндігі белгілі. Бұлардың барлығы Қазақстан Республикасының білім
... ... ... заңына негізделіп құрылады және жұмыстарын жүргізеді.
Оқыту-қазіргі заманның талаптарын
... ... ... отырып, оқушылар тұлғасын, білім, іскерлік және дағдыларды меңгере отырып,
... ... ... қалыптастыру мен дамыту процесі. Оқыту қоғамдық құбылыс түріндегі мақсатты
... ... ... жүйелі ұйымдастырылған қоғамдық қатынастар тәжірибесі, қоғамдық сананың даму нәтижесі,
... ... ... өндірісінің мәдениеті, қоршаған ортаны қорғау мен оны белсенді қайа
... ... ... білімдерді аға ұрпақтың өскелең ұрпаққа үйретіп, оны олардың меңгеруі.Оқыту
... ... ... сабақтастығын, қоғамның толық құндылықты қызмет атқаруын және тұлғаның соған
... ... ... қалыптасуын мүмкіндік жасайды. Оның қоғам дамуындағы объективті міндеттерінің мәні
... ... ... процесі қоғам дамуының әлеуметік-экономикалық және саяси мәселелермен, адамдар арасындағы
... ... ... байланыстары және тіршілік қажеттіліктерімен, қазіргі таңдағы ғылыми-техникалық прогрестің жеістіктерімен
... ... ... күн сайын артып отырған оқушы тұлғасына қойылатын талаптармен детерминделеді.Жоспарланған
... ... ... жүзеге асыратын дидактиканы негізгі екі қызметіне қарай бөледі: а)теориялық;
... ... ... ғылымында оқытудың тәрбиелік және адам дамуының негізін ашатын және
... ... ... теориялар жеткілікті. Бірақта солардың ішінде педагогикалық әсердің және олардың
... ... ... қабылдануы мен ұғынуының психологиялық заңдылықтарын бейнелейтіндердің ғана әдіснамалық және
... ... ... маңызы бар.
Осыдан үш жүз жылдан астам бұрын көрнекi педагог
... ... ... оқушылар аз оқып, көп бiлетiн дидактика әдiсiн табуды армандаған
... ... ... Коменскийдiң негiзгi ойы оқушылардың өз бетiнше оқуына күш салу
... ... ... өйткенi ең тәжiрибелi деген оқытушының өзi оны алмастыра алмайды.
... ... ... кезде нақты айқын болып отырған жәйт, бiз орта және
... ... ... оқу орындарында қаншама қажеттi және пайдалы бiлiм бергенiмiзбен, адам
... ... ... үнемi толықтырып отыруға тура келедi; сондықтанда қазiргi педагогикалық және
... ... ... әдебиеттерде “үздiксiз бiлiм алу”, “мамандықты жетiлдiру”, “өз бетiңше бiлiм
... ... ... ұғымдары кездесетiнi тегiн емес.
Бiлiм беруде ең алдымен оқу жоспарларын,
... ... ... оқулықтарды, көрнекi оқу құралдардын әлеуметтiк-экономикалық және ғылыми-техникалық прогресс талаптарына
... ... ... жетiлдiру көзделедi. Жаңа оқу бағдарламаларында оқытылатын пәндердiң сұрақ тiзбелерi
... ... ... материал көлемi айқындалады, шамадан тыс күрделi және қосалқы материалдар
... ... ... тасталынады. Сонымен қатар бiлiм мазмұнының ғылымилылығы мен практикалық мәнi
... ... ... Оқу жоспарына жаңа пәндер енгiзiлдi.
Соңғы кезде
... ... ... білім алушылар сабақта жай
... ... ... ғана тыңдаушы
... ... ... отырғысы келмейді,
... ... ... мұғалімнің айтқандары,
... ... ... рецептерді жазып
... ... ... қызықтырмайды. Олар материалдармен
... ... ... кезінде өздерінің
... ... ... жұмыс істеп, ойлау
... ... ... қабілеттерін де көрсете алатын,
... ... ... ізденісте болғанын жүзеге
... ... ... асыра алатын оқытудың
... ... ... жаңа түрлерін күтеді.
... ... ... тұрғыдан алғанда, бүгінгі
... ... ... білім беру
... ... ... көптеген жетістіктерін игермей,
... ... ... сауатты маман болу
... ... ... мүмкін емес.
Өзінің жалпы социологиялық концепцияларына сәйкес
... ... ... білім беру мен тәрбиелеуді әлеуметтік даму қажеттіліктері, қоғамдық еңбек
... ... ... және қоғамда органикалық ынтымақтастыққа жетумен тығыз байланыстырады. Бірінші жағдайда,
... ... ... беру және тәрбиелеуді әлеуметтік институт ретінде, яғни социология институттардың
... ... ... және қалыптасуы туралы ғылым ретінде қарады [17;405].
Екінші жағдайда білім
... ... ... мен тәрбиелеуді қоғамда белгілі бір функцияларды атқару арқылы қарастырды.
... ... ... бастысы осы институттардың әлеуметтік ынтымақтастыққа жетуі, қоғамда тұтастылық пен
... ... ... ұмтылу болып табылады.
Оның педогогика психологиялық контексінде «индивид қоғамды тани
... ... ... ол өзінде тани алады» деген, мұны қазіргі білім беру
... ... ... мамандарда мойындайды. Білімді әлеуметтік институт ретінде қарастырғандықтан, білім қажеттіліктерінің
... ... ... беріліп, жетіліп дами түсетітін және қай білім жүйесіне сәйкес
... ... ... анықтаған жөн. Осымен, Э.Дюркгеймнің қолданылып жатқан педогогикалық теориялары онда
... ... ... болатын жағдайларға дел шешім жасау болып табылмайды, ондағы мақсат
... ... ... ережелерін көрсету» болып табылады. Олар бізге: болып жатқан жағдайды
... ... ... оның проблемасыен көрсетпейді, олар не істеу керектігін көрсетеді. Сонымен
... ... ... мақсаты болып жатқанды зерттеу емес, идеалды жасап шығару болып
... ... ... [18;19].
К.Манхейм білім бер әлеуметтануы туралы мынадай көзқарастар айтқан. Оның
... ... ... білім беру әлеуметтануы және қоғамдық сана мәселесіне көп көңіл
... ... ... беру саласындағы бірден бір маңғызды өзгеріс laisser faire дәуірін
... ... ... фрагментарлы концепциясынан интегралды білім беру концепциясына біртіндеп өту болып
... ... ... Бірінші концепция білім беруді өмірдің біршама өз алдына жеке
... ... ... ретінде қарастырады. Бұған мүғалімдері программада көрсетілген пәндерді беретн мектептер
... ... ... болып келеді. Бұл жерде оқушылардың жетістіктері және жанама түрдегі
... ... ... қабілеттіліктері баға жүйесінің көмегімен анықталды. Жазбаша түрдегі емтихандар болды,
... ... ... оқушылар осы емтиханды ойдағыдай аяқтаса білім беру мақсатына жеттік
... ... ... есептелінеді. Бұл оқыту түрі бұрынғы болып есептелсе де, ол
... ... ... де кей жерлерде жүзеге асырылады. Мектеп және қоғам екі
... ... ... яғни бірін бірі толықтырушы емес, қарам-қарсы тұрушыға айналғандықтан, білім
... ... ... тәуелсіз аймақ деп есептелінеді. Білім беру адам оқуға қабілетті
... ... ... жетістікке жеткенше жастық барьермен шектеледі. Белгілі бір жасқа дейін
... ... ... беру институттары осы жасқа жетсеңіз сіз бос болып есептелінесіз.
... ... ... беру фрагментарлығына деген бұл тенденциядан үлкендер білім беру концепциясының
... ... ... болуы бұзыла бастайды, яғни бұл дегеніміз университет қабырғасынан тыс
... ... ... квалификациялау курсы, постбілім беру және қайта квалификациялау идеясымен бізді
... ... ... болып табылады. Мектеп қабырғасындағы білім беруде өмірлік тәжірибелер арқылы
... ... ... маңызы зор болып табылады. Осы кезден бастап, мектептегі білім
... ... ... мақсаты оқушылаға дайын білім жинағын ғана беру емес оларды
... ... ... өзіінен эффективті түрде оқыту болып табылады. Мысалы, бұрынға кезде
... ... ... және отбасы арсында бөлініс болды, ал қазір ата-аналар және
... ... ... күшін біріктіруге және мектеп пен үйдің әсерлесулерін координациялауға
... ... ... жасалып жатыр. Мектептердің әлеуметтік ұйымдастырылуы ,оқушылар мен оқытушылардың әлеуметтік
... ... ... бәсекелестік және серіктестік рухын игеру топтық және индивидуалды жұмыс
... ... ... болып табылады. Барлық екі факторда да тұлғалылықтың қалыптасуына мүмкіндік
... ... ... программасындағы интегралды концепция бойынша терең психологиялық ой бойынша, индивид
... ... ... және бөлінбейтін процесс болып табылады. Қазіргі таңда оқыту жетістіктерін
... ... ... қалыптасқан білімдер мен жаңа тәжірибелердің байланысынан көруге болады. Қорытындылай
... ... ... адамды оқытудың идеалды моделі , оның барлық өмір тарихын
... ... ... көптеген әлеуметтік факторлардң әсерін қозғайды. Бұндай оқыту екі түрлі
... ... ... интегралды болып табылады:
• интеграция күшіндегі мектеп қызметінің басқа қоғамдық
... ... ... әрекеті;
• сәйкестік күшіндегі тұлғаның біртұтастығы.
Интеграция тенденциясы бойынша біз практикада
... ... ... теорияда да білім беруді - адамның мінез-құлығына әсер
... ... ... көптеген әлеуметтік факторлардың бірі болып табылғандықтан, ол белгілі бір
... ... ... типінің қалыптасуына әлеуметтік мақсат және саналы түрде бағытталғанда ғана
... ... ... деңгейге жетеді.
Өткен дәуірде, либерализм дәуірінде, білім беру өте әлсіз
... ... ... оның негізгі кемшілігі қоғамдық қажеттіліктерді елемеу, байқамаудан құралды. Білім
... ... ... жүйесі қоғамның өмір сүруін білімнің мақсаты мен едісіне әсер
... ... ... адамзаттық қатынастың маңызды факторы ретінде мойындағысы келмеді.
Социологияның рөлі ең
... ... ... кезекте оқытушыларды қоғамдағы қажетті оқытулар бағытталу және білім берудің
... ... ... концепциясының шектеулі екенін көрсетті. Сонымен қоса, социология мектептен тыс
... ... ... яғни отбасы, церковь, қоғамдық пікір, әлеуметтік қызмет көрсету әсерімен
... ... ... процесін координациялауға мүмкіндік береді. Сондықтан, білім берудің шынайы мағынасы
... ... ... барлық әлеуметтік аспектілері адамзаттың мінез-құлығын оқытуға жиі негізделуіне байланысты
... ... ... аламыз. Сондықтан, білім беруге келесі курстар қажет болып табылады:
•
... ... ... беру социологиясы;
• адамзат мінез-құлқы туралы ғылым;
• мәдениет социологиясы;
• әлеуметтік
... ... ... оқыту.
Көз жеткізгеніміздей, білім беру күрделі әрі тез ауыспалы қоғамда
... ... ... әлеуметтік әлемді білген кезде ғана адекватты болып табылады.
Манхейм білім
... ... ... әлеуметтік гармониялар мен қамтамасыз ету тәсілі және әлеуметтік мәселелерді
... ... ... ретінде анықтады [6;215].
Ендігі кезекте білім беру процесіне деген бірнеше
... ... ... көзқарастарды қарастыра кетейік. Ол мыналардан тұрады:
• білім беру жалпы
... ... ... ғана емес, осы қоғам үшін адамды қалыптастырады;
• ең жақсы
... ... ... беру бірлігі индивид емес топ болып табылады. Топтар өлшем,
... ... ... функциялар бойынша ерекшеленеді. Оқыту кезінде, индивидтің топта жүруі үшін
... ... ... мінез-құлық моделдерін өңдеп шығарады;
• олар нақты жағдайлардан бөлінгендіктен, қоғамда
... ... ... беру мақсаты адекватты түсінікті болуы мүмкін емес.
Білім беру концепциясының
... ... ... түсініктемесіне сәйкес, қоғам адам ойларының пайда болуы ғана емес,
... ... ... да басқарады. Сондықтан, білім беру социологиясы адам ойлауының кез
... ... ... аспектісінің позитивті әдісін оқыту болып табылады. Манхеймнің екі басты
... ... ... идеология феноменімен байланысты. Ол идеологияның партикулярлы, тоталды және жалпы
... ... ... жасады. Ол «реляционизм» түсінігін енгізді[20;8].
Питер Бергер және Томас Лукман
... ... ... «Социальное конструирование реальности» еңбегіндегі негізгі аргументі оның атында тұрғандай,
... ... ... әлеуметтік құрастырылады, ал әлеуметтік білім осында болатын процестерді талдайды.
... ... ... негізгі терминдері – «шындық» және «білім» - бұлар, тек
... ... ... күнделікті қолданыста ғана емес, сонымен қоса, ұзаққа созылған тарихы
... ... ... философиялық дәстүрде де қолданылады. Қазір бізге бұл терминдердің күнделікті
... ... ... философиялық қолданыстағы семантикалық қиындықтарын талқылыу қажеттілігі жоқ. Біздің мақсатымыз
... ... ... «шындықты» өзіміздің тілектерімізден тәуелсіз болмысы бар феноменге тән сапа
... ... ... ал «білімді» феномендері шынайы болып табылатын және спецификалықсипаттамада болатындығына
... ... ... ретінде анықтауға болады[20;9].
Қарапайым адам өзіне «шынайы» болып табылатын әлемде
... ... ... сүреді, оның барлық аспектілері бір деңгейде «шынайы» бола алмайды
... ... ... ол осы әлем белгілі бір сипаттамада болатын түрлі деңгейлер
... ... ... тұрады. Әрине, философ «шынайы» және «білімді» де белгілі бір
... ... ... қатысты сұрақтарды қояды: Не нерсе шынайы болып табылады? Бұл
... ... ... қай жағынан таныс? Бұл сұрақ тек философиялық зерттеу емес,
... ... ... қатар, адамзаттың ойлауы болып табылады. Міне, сондықтан, социологтардың интеллектуалды
... ... ... енуі қарапайым адамға ақылға сиғысыз болса, философ үшін бұл
... ... ... туғызады. Бұл екі термин, «шынайылық» және «білімділік» социологиялық түсініктемеде
... ... ... және философ арасындағытүсініктің ортасы болыеп табылады. Қатардағы адам әдетте
... ... ... не «шынайы» , нені «біледі» , сондай сұрақтарға қиналмайды,
... ... ... осы жағдайлармен қақтығыста болмаса, ол өзінің «шынайылығы» мен «білімін»
... ... ... өзі болатын құбылыс деп есептейді. Социологтар бұл жағдайдың қорытындысын
... ... ... факті арқылы істей алмайды, себебі, қатардағы адам өзінен өзі
... ... ... деп түрлі «шынайылықтарды» есептейді[20;11].
Өз дисциплинамызда осы логиканың көмегімен социолог
... ... ... қоғамның екі «шынайылығының» айырмашылығын түсіндіруге болмай ма деп сұрауға
... ... ... болып табылады. Басқа жағынан қарағанда, философ өз пофессиясы күшімен,
... ... ... адам «шынайы» және «білім» деп есептейтін белгілі бір статусқа
... ... ... максималды анықтылыққа жетуге ұмтылу және сенімге байланысты ештене қабылдамауға
... ... ... Басқаша айтқанда, философ қай жерде «тырнақша» керек және қай
... ... ... керек емес екенін, яғни әлем туралы дәлелденген және дәлелденбеген
... ... ... бөліп қарау. Бұны социологтың жүзеге асыра алмайтындығы бәрімізге белгілі.Мысалы,
... ... ... адамның «бостандықа еркі» болады және сондықтан өз іс-әрекеттеріне «жауап»
... ... ... деп есептейді, соған қарамастан, осы «бостандық» және «жауапкершілікті» балалар
... ... ... лунатиктерге қарау деп мойындамайды. Философ кез келген әдістер мен
... ... ... түсініктертің онтологиялық және эпистемологиялық статусын зерттейді. Адам бостандықта ма?
... ... ... деген не? Жауапкершіліктің қандай шектеулері бар? Осының бәрін қалай
... ... ... болады? және сол сияқтылар [20;12].
Міне, сондықтан «шынайылық» және «білім»
... ... ... деген әлеуметтік қызығушылық олардың әлеуметтік қатынастылық фактілерімен түсіндіріледі. Тибеттік
... ... ... үшін «шынайылық» американдық бизнесмен үшін «шынайы» болмауы мүмкін. Қылмыскер
... ... ... криминалист «білімінен» ерекшеленеді. Осы жерден, яғни ерекше әлеуметтік контекстер
... ... ... «шынайылық» және «білімнің» социологиялық алғышарттары тән, ал олардың өзара
... ... ... оқыту – осыған сәйкес социологиялық талдаудың пәні болып табылады.
... ... ... сондыөқтан, әлеуметтік білімге деген қажеттілік қоғамдар арасындағы «білім» қай
... ... ... өзінен өзі болатындығына байланыстыерекшеліктері байқалған кезде пайда болады. Бұған
... ... ... дисциплина осы немесе басқа қоғамдардағы «шынайылық» танылған деп есептелінетін
... ... ... оқытуы керек. Басқа сөзбен айтқанда, әлеуметтік білім әр түрлі
... ... ... қоғамда өмір сүретін «білімнің» текэмпирикалық әр түрлілігімен ғана емес,
... ... ... қоса, кез келген «білім» жүйесі «шынайылық» сапасы ретінде әлеуметтік
... ... ... болатын процестермен жұмыс жасау керек.
Күнделікті өмірдегі білім негіздері және
... ... ... өмірдегі шынайылыққа тоқталып кететін болсақ. Күнделікті өмірдегі шынайылықты түсіну
... ... ... социологиялық талдауға келу үшін оның негізгі сипаттамасын түсіну керек.
... ... ... өмір адамдар арқылы түсіндіріледі және барлық әлемдік сипат ретінде
... ... ... мағына беретін шынайылықты көрсетеді. Болашақ социологтар бұл шынайылықты өз
... ... ... обьектісі ретінде алады. Эмпирикалық социологияда бұл шынайылықты нақты мәлімет
... ... ... ал оның белгілі бір феномендерін философиялық міндетті көрсететін осы
... ... ... негізгі зерттеуінің фактісі ретінде қабылдауға болады. Әдетте, зерттеудің нақты
... ... ... есепке ала отырып, біз философиялық мақсаттарынатоқталпмай кете алмаймыз. Қоғамның
... ... ... мүшелері өздерінің субьективті ойластырылғанмінез-құлықтары бойынша әлемді күнделікті өмірдің өзінен
... ... ... болатын шынайылығы деп есептейді. Бұл әлем шынайылық ретінде болатын
... ... ... ойлары мен іс-әрекеттерінен туындайды. Сондықтан, біздің негізгі міндетімізге көшпей
... ... ... біз қарапйым өмірдің білім негізін анықтай отырып, оның ішінде
... ... ... интерсубьективті әлем құрастырылатын субьективті процестердің обьективациясын анықтап алу керек.
... ... ... есептеуімізше, күнделікті өмірдегі білімнің негізін анықтауға біршама сәйкес келетін
... ... ... – феноменологиялық анализ, таза бейнелейтін әдіс және сол сияқты
... ... ... емес эмпирикалық әдістер қолданылады[20;39].
Күнделікті өмірдің феноменологиялық талдауы талданып
... ... ... феноменнің онтологиялық статусына қатынасын бекіту себепті және генетикаклық гипотезаларға
... ... ... осыны есте сақтау керек. Күнделікті қарапайым сана өзінен өзі
... ... ... деп есептелінетін күнделікті өмірдің дейін және квази ғылыми интерпретациясын
... ... ... құрайды. Сондықтан, күнделікті шынайылықты сипаттауда алдымен олардың өзінен өзі
... ... ... сипатын еске ала отырып, осы интерпретацияларға көңіл аудау керек.
Сана
... ... ... интенционалды болып келеді. Ол әрқашанда обьектіге бағытталады және
... ... ... орналастырады. Детальді феноменологиялық анализ өмір тәжірибесінің түрлі қызықтары және
... ... ... түрлі құрылымдарды ашып көрсетеді. Түрлі обьектілер шынайылықтың түрлі салаларын
... ... ... элементтері ретінде сананы көрсетеді. Адам санасында болатын обьектінің мүлдем
... ... ... түрлі қысымшылықтарды және менің оларға деген көңілімнің әр түрлілігін
... ... ... Бұл дегеніміз, яғни адам санасы шынайылықтың әр түрлі саласында
... ... ... қабілетті болады.
Көптеген шынайылықтардыңортасында өзін өзі көрсететін шынайылық өмір сүреді.
... ... ... exellence). Бұл - күнделікті өмір шынайылығы. Оның кемелденген жағдайы
... ... ... жоғары шынайылық деп айтуға құқығы болады. Сананың қысымшылығы күнделікті
... ... ... біршама жоғары, яғни соңғысы санада біршама терең, күшті тұрақтанады.
... ... ... биліктік жағдайда болуын аңғармауға және әлсіздендіру мүмкін емес. Осыған
... ... ... ол оның өзіне назарын аударуына мәжбүрлейді. Ол күнделікті өмірді
... ... ... жағдайда қабылдайды. Шынайылықта өмір сүретін осы сергектік жағдай күнделікті
... ... ... және оның ойларын қалыпты жағдайда қолданып, оның табиғи қондырғыларын
... ... ... күнделікті өмір шынайылығын реттелген шынайылық ретінде есептеймін. Оның феномендері
... ... ... түсініктерімнен тәуелсіз болып табылатын үлгілер бойынша жүйеленеді. Күнделікті өмірде
... ... ... ылғи да маған қажетті обьективацияларды көрсетеді және тәртіп орнатады.
... ... ... қатар, тіл қоғамдардағы менің өмірімнің координатын белгілейді және осы
... ... ... маңызды обьектілермен толықтырады[20;41].
Күнделікті өмір шынайылығы менің денемнің жанында «осы
... ... ... және «осы қазір» ұйымдастырылады. Бұл «осы жерде» және «осы
... ... ... - күнделікті өмір шынайылығына деген менің назарымның фокусы. Осы
... ... ... жерде» және «осы қазір» менің күнделікті өміріммен беріледі және
... ... ... санамда болады. (realissimum). Осы әлемде менің санамның еңбегі прогматикалық
... ... ... жетекшілікке алынады, яғни менің бұл әлемге деген көзқарасым ең
... ... ... мен «не істеп жатырмын», «не істедім» немесе «не істейін
... ... ... отырмын» арқылы анықталады.
Күнделікті өмір шынайылығы маған басқалармен бөлісетін интерсубьективті
... ... ... ретінде көрінеді. Дәл осы интерсубьективтілік көмегімен күнделікті өмір басқа
... ... ... ерекшеленеді. Шындығында, мен күнделікті өмірде басқалармен қарым-қатынассыз, басқалармен іс-әрекетсіз
... ... ... сүре алмаймын. Осыған сәйкес басқа адамдарда әлемге деген менікімен
... ... ... келмейтін жеке өзіндік жоба (перспектива) бар. Менікі «осында» -
... ... ... «анда». Менік олардікмен толығымен сәйкес келмейді, сол сиқты менік
... ... ... қарсы шығуыда мүмкін, кей жағдайда сәйкес келуі де мүмкін.
... ... ... білім – менің қарапайым, күнделікті өмірімде басқа адамдармен әдетке
... ... ... және айқын түрдегі бөлісетін білімім болып табылады. Күнделікті өмір
... ... ... кеңістік және уақыттық құрылымды иемденеді. Айта кететін жайт, кеңістіктік
... ... ... менің манипуляциялық аймақтармен қиылысу көмегі мен әлеуметтік өлшемі болады.
... ... ... мақсатымыз үшін уақыттық құрылым біршама маңыздырақ. Темпоральдылық – Бұл
... ... ... тән қабілет болып табылады. Сана ағымы әрқашан уақұыт бойынша
... ... ... Кез келген субьектігі тән болғандықтан темпоральдылық түрлі деңгейлерін айыруға
... ... ... болады. Әр индивид ағзаның психологиялық ритіміне негізделген ішкі уақыт
... ... ... сезінеді.
Ендігі кезекте тіл және күнделікті өмірдегі білімнің арақатынасын талқылайық.
... ... ... барлық әлемнің элементі ретінде адамзаттық эксперссивтік обьективацияланады, оның шығарушылары
... ... ... жеткізетін адамзат қызметінің өнімін өзінен көреді. Бұндай обьективациялар субьективті
... ... ... біршама тұрақты көрсеткіштерге ие болады. Обьективацияның ерекше және өте
... ... ... жағдайы білгіштік (обозначение) процесін туғызады (сигнификация), яғни адамдардың белгілерді
... ... ... түрде қабылдауы. Белгі басқа обьективациялардан өзінің субьективті маңыздылардың көрсеткіші
... ... ... айқын интенция бойынша ерекшелейді. Әрине барлық обьективайиялар белгілер ретінде
... ... ... Мысалы, қару ең алғашқыда аңдарды өлтіру үшін қолданса, кейін
... ... ... және агрессивтіліктің маңыздылығы болып табылады.
Белгілер жүйеде топтасады. Мысалы, қатаң
... ... ... жүйесі, стандартты қозғалыстар, материалды артефактілердің түрлі жүйелері және т.б.
... ... ... табылады.Белгілер және белгілер жүйесі басқа адамға обьективті жеткілікті болувна
... ... ... обьективация деп атайды. Белгілер үшін субьективтіліктің тікелей түрде байқалуы
... ... ... субьектінің қосымша түрде болуынан шет қалу тән. Барлық белгілер
... ... ... белгілер жүйесі «шет қалулармен» сипатталады., бірақ бетпе-бет жағдайдан шет
... ... ... жағдайда кезеңдер бойынша бөлінеді. Мысалы, жарқын мысал, субьективті маңыздылықты
... ... ... би материалды артефактіден аз шет қалушылықта болады.
Сөздік – белгілер
... ... ... анықтайды. Тіл – адамзат қоғамында өте маңызды белгілер жүйесін
... ... ... Әрине, тіл негізінде адам ағзасына тән сөздіктерді пайдалану қабілеттілігі
... ... ... Сондықтан жинақталған маңыздылардың күрделі түрлілігін обьективті қорғаушы бола отырып,
... ... ... сақтап, келесі ұрпаққа қалдыруға ат салысады. Сонымен қатар, тіл
... ... ... өзімнің субьективтілігімді менің партнерыма біршама шынайы қылдырып көрсетеді. Тілдің
... ... ... қабілеттілігі арқылы менің өзімнің жеке меншік субьективтілігімді мен үшін
... ... ... және тұрақты ете алады [20;67].
Тіл күнделікті өмірден туындайды
... ... ... онымен тығыз байланыста болады. Тіл белгілер жүйесі ретінде обьективтілік
... ... ... ие болады. Мен тілмен менің ішкі фактілерім ретінде қақтығысама
... ... ... ол мған өзінің куштеу ықпалын көрсетеді. Тіл мені өзінің
... ... ... қосқысы келеді. Өзінің қабілеттілігінің арқасында тіл «осы жерде» және
... ... ... қазір» күнделікті өмірдегі шынайылықтың түрлі аймақтарын құрастырады және оларды
... ... ... мағыналы тұтастыққа біріктіреді. Ipso pacto көптеген жинақталған маңыздылар және
... ... ... «осы жерде» және «осы қазір» обьективацияланады. Қарапайым тілмен
... ... ... тілдің көмегі арқылы барлық әлем кез келген уақытта белсенділік
... ... ... алады.
Міне, сондықтан, шынайылықтың түрлі салаларын құрастыратын білдіру пәнін символ
... ... ... анықтауға болады. Осындай араластыру болатын лингвистикалық тәсілді символикалық тіл
... ... ... атауға болады. Символикалық деңгейде лингвистикалық білдіру (обозначение) күнделікті өмірде
... ... ... жерде» және «осы қазірде» максималды түрде шет қалады. Сондықтан,
... ... ... және символикалық тіл күнделікті өмір шынайылығының маңызды элементі және
... ... ... шынайылықтың күнделікті түсінігі болып табылады. Әр күні мен әлемде
... ... ... және символдарды көремін. Артық білім және білім рецептері.
Mutatis mutandis
... ... ... әлеуметтік артық білімнің маңызды бөлігі күнделікті мәселелерді шешудің рецептісі
... ... ... артық білім шынайылықтың танысу кезеңі бойынша дифференциацияланады.
Менің күнделікті өмірдегі
... ... ... релеванттылық түсінігінде ұйымдастырылған. Олар кейбіреулері менің тікелей емес түрдегі
... ... ... қызығушылықтарыммен анықталады., ал басқалары менің қоғамдағы барлық жағдайларыммен байланысты
... ... ... күнделікті өмірдегі білімімнің маңызды элементі – басқа адамдардың релеванттылық
... ... ... білімі. Мысалы, мен өзімнің қай жерім ауыратынын менің дәрігерімнен
... ... ... өзім жақсы білемін. Қорытындылай келе, әлеуметтік артық білім тұтастық
... ... ... өзінің жеке релеванттық құрылымы болады.
Сонымен қатар, білімнің әлеуметтік бөлінуін
... ... ... болсақ, күнделікті өмірдегі білім әлеуметтік таралған және оны түрлі
... ... ... және индивид түрлері әр түрлі дееңгейде иемденеді. Мен өзімнің
... ... ... бөліспейтін білімдерім бар.Осылардың арқасында мен басқа адамдардан қандай
... ... ... күтетінімді жақсы білемін [20;70].
Пьер Бурдьенің ғылыми жұмыстарының ішіндегі «Государственная
... ... ... жұмысы ең маңызды және парадоксалдысы болып табылады. Ол өзінің
... ... ... негіздеріне қатаң франкоорталықтанған және аналитика бойынша теоретикалық байлыққа иемденген.
Ол
... ... ... еңбегінде 1968 ж. майда 20 жыл бойы француздық тап,
... ... ... және білім беру жүйесінің ерекшелігіне терең көңіл аударды. Осындай
... ... ... бірі - автаномия және қауымдастық, өзінділік және тәуелділік, материалды
... ... ... символикалық арасындағы қақтығыстар және келісімдер. Вебердің ойынша, әр билік
... ... ... « саяси, әлеуметтік және экономикалық тәртіп көмегі арқылы жеңілдетілген»
... ... ... өзінің билігінің орындалуына көңіл толмауы және өзінің артықшылықтарымен байланыстырды.
... ... ... тез арада «өзінің жағдайын реттелген құқықтардың жиналған жүйесіндегі
... ... ... таза билік қатынасын көруге» ұмтылады. Феодалдық қоғамда шіркеу мырзаның
... ... ... білімділігінің тексерілуін, жер және байлықтың қару арқылы бақыланған институты
... ... ... табылады; рухани билік жаңа әскери топтағы билікті ақтау және
... ... ... үшін пайдаланды. Кейінгі капитализмнен туындаған күрделі қоғамда Бурдье айтуынша,
... ... ... өзіне әлеуметтік кедергілерді жарақтандыру еңбегін алады. Қазір біреу емес,
... ... ... екі турленуі бар: экономикалық және мәдени капитал. Бұлар билік
... ... ... қол жеткізуге мүмкіндік береді, әлеуметтік кеңістік құрылымын анықтау, тап
... ... ... индивидтердің траекториясы және өмір сүру шартымен басқарады.
Жоғарғы оқу орындарының
... ... ... – осы «верительные грамоты» қазіргі қоғамдық қатарды анықтауға көмектеседі,
... ... ... мағынада ордо сөзі түрлендірудің жинағы ретінде - уақытша
... ... ... мәңгілік, әлемдік және аспандық, әйел және еркектің игіліктерін, сәйкес
... ... ... кезеңдерін түрлі позициялар бойынша, араластыру жолымен әлеуметтік құрылым туғызады.
... ... ... жинақтап және негізінен отбасы берсе де, жеке тұлға сапасы
... ... ... тасымалдаушысы ретінде болады.
П.Бурдье талдауының обьектісі әлеуметтік алхимияның эффектісі болады.
... ... ... саяси билік, материалдылық бойынша тарихи кездейсоқ әлеуметтік тәртіп ақылдың
... ... ... ішкі атрибуттарын көрсетеді. Осындай жағдайда элиталық диплом алу үшін
... ... ... ритуалы» болмауы мүмкін, ал Ван Теннеп бойынша институт
... ... ... болып табылады [21;228].
П.Бурдье айтуынша, білім беру титулдарынң жеке меншік
... ... ... және мемлекеттік бюрократиялардың жоғарыға шығуының алғышарты ретінде таралуы билік
... ... ... таптың тез және үздіксіз метаморфозалық тікелей түрде стратегия жүйесінің
... ... ... сәйкес келетін басымдылықтың жаңа тәсілінің консалидациясын білдіреді.
Формалды, рационалды мемлекет
... ... ... және «екніш капиталдың» маңыздылығының өсуі ( екі капиталда П.Бурдье
... ... ... бойынша, өзара байланысты) бойынша биліктің әлеуметтік формалары циркуляцияланады.
П.Бурдье жоғары
... ... ... элиталық мекеме жүйесін қалыптастырады. Осындай жүйенің автаномдылық және ішкі
... ... ... жоғары деңгейі мәдениет пен ақша автаномиясына сәйкес келетін, биліктің
... ... ... поляларын ұйымдастырып отырады.
П.Бурдье айтуынша, қазіргі заманғы басқарушы таптың ұйымы
... ... ... материалдық (экономикалық және символдық (мәдени) капиталдар арасындағы еңбек бөлінісінің
... ... ... жағдайының тәжірибесі және оның элиталық мектептерге салынуы барлық
... ... ... қоғамдар үшін тән.
Мектеп – мемлекеттің мықты шығарып салушысы және
... ... ... көрсетушісі болып табылады.
П.Бурдьенің тұжырымы бойынша, білім беру жүйесінің нәтижесі
... ... ... жағдайларда капиталистік экономикалық жүйенің қажеттіліктерімен анықталады. Мектептер жеке бір
... ... ... ретінде қалыптасады., институт ретінде құрылған орта тап өкілдерінің мектептері
... ... ... тап элитасын шығару мектебі ретінде құрылғанын байқатты. Орта тап
... ... ... өкілдерінен шыққан оқушыларға жетістікке жету мүмкіндігі біршама лада екенін
... ... ... Ал жұмысшы тап өкілдері келген,де белгілі тап өкілдігін
... ... ... үшін белгілі бір жағдайда әлеуметтену керек екндігін, мақсатқа жету
... ... ... арнайы құндылықтарды бойына сіңіру керектігін, жетістікке жету үшін көп
... ... ... төгу керектігін байқатады.
П.Бурдье сонымен қоса, «мәдени капитал» және «мәдени
... ... ... ұғымдарын енгізген.
Орта тап өкілдерінің институт ретінде қөалыптасқан мектептерде, мұғалімдер
... ... ... оқушылар арасындағы емтихандық сабақтар, құндылықтар жүйесі арқылы бағаланады, ал
... ... ... тап өкілдерімен басқаша нәтиже байқатады.
Осыған байланысты орта тап өкілдерінің
... ... ... оқушылары білімділік сапа жағынан «мәдени капиталға» ие болады, ал
... ... ... тап өкілдерінің оқушылары білімділік сапа жағынан «мәдени дефицитті» көреміз.
Сонымен
... ... ... П.Бурдье мектептегі емтихандық жүйе формасынын анықтамасын мектепте «ритуал» ретінде
... ... ... ондағы «мәдени капитал» орта тапа өкілдерінде «жетістік» ретінде көрініп
... ... ... ол заңды түрде болуы шарт екендігін көрсетеді.
Ол емтихан әділ
... ... ... ретінде көрінбейді, бірақ та ол сырт көзге жасырын түрде
... ... ... тап өкілдеріне, жұмысшы тап өкілдеріне де әділ жүретін және
... ... ... болып келетінін көрсетті. Осының нәтижесінде орта тап өкілдері өзінің
... ... ... қанағаттанып, ал жұмысшы тап өкілдері өзінің күткенінен төмен нәтиже
... ... ... байқатады.
П.Бурдье бұл иллюзия формасын «символикалық қасірет» деген ұғыммен көрсетті.
... ... ... орта тап өкілдерінің билігі физикалық күш әсері арқылы емес,
... ... ... қарым-қатынастық күштері арқылы , әсіресе тіл байлығы арқылы болды.
... ... ... байлығын қолдану, оны манипуляциялау және әр түрлі әдеби қырларын
... ... ... тілді таптық күрестің құралды ретінде есептейді [22;211].
М.Фуко өзінің «Дискурс
... ... ... еңбегінде және 1970 жылдың 2 желтоқсанында Колледж де Франста
... ... ... «Инаугурациялық лекциясында», сонымен қатар 1970-1975 жылдардағы дәрістік курстарында философ
... ... ... дискурсивтік практикалар туралы идеяларын дамытып, «білім», «ақиқат» ұғымдарының
... ... ... концептуализациялайды.
1970-1971 жылдары «Білімге қатысты ерік» деген дәрісінде мынадай ой
... ... ... дискурсивті практика деңгейі «археологиялық» талдауды, наонимді және полиморфті сипаты
... ... ... еріктің білімпге қатысты ұсынысы бар танымның тарихи және трансцендентальдық
... ... ... рөлін қарастыруды талап етеді. Әйтпесе, дискурсивті практикаға археологиялық талдау
... ... ... білім (savior) мен танымның (connaissance), бір жағынан, субьектінің білімге
... ... ... ерік пен ақиқатқа қатысты еріктен, не субьекті осы ерікке
... ... ... басқамен бөлінуінен шығады [23;64].
Міндетті түрде білім беру кеңістігінде білім
... ... ... алмасуы және хабарландыру тәсілі білім беру болып табылады. М.Фуконың
... ... ... «Бұл қанша бекітілсе де, бұл білімде бөлінбейтін, қоғамдағы кез
... ... ... индивид үшін ашылатын құрал болып табылады, осыған сәйкес кез
... ... ... типтес дискурсқа қол жеткендігі,- жақсы белгісі, бұл неге мүмкіндігі
... ... ... және де неге жібермейтіні, білім қатынасымен, оппозициясымен және
... ... ... пікірталас курспен жалғасады. Білім берудің кез келген жүйесі барлық
... ... ... және күштерін – дискурстық иемдену нысандарын өзгерту немесе қолдонудың
... ... ... тәсілі болып табылады, ол өз артынан тартады».
Адамзат міндетті түрде
... ... ... дискурстық өндірістегі тәжірибелік бақылауға бағытталған, логофилия мен логофобиялық
... ... ... қарам-қарсылығы туралы куәландырады; соңғысы бейсаналық саласынан туындайды. Логофилия батыс
... ... ... арнайы әлеуметтік мәдениет мәртебесін және еуропа мәдениетінде ұтымды, дискурсты
... ... ... логос феномендерінде аксиологиялық басымдылықты белгілейді.
Дискурстың әлеуметтік берілуінің үздік формасы
... ... ... жүйесі болып табылады. Фуко білім жүйесінің мәлімделген демократизмінің өзінде
... ... ... оның барлық белгісі келетіндеріне кез келген дискурстың жалпыға бірдей
... ... ... қамтамасыз етуге арналғандығын айқындайды. Әлемнің қазіргі кездегі білім аумағында
... ... ... пәндерді тереңдете оқытатын мектептер мен жоғарғы оқу орындары модельдері
... ... ... екендігі белгілі.
М.Фуко өзі логофобиядан аулақ болу мақсатында үш нәрсені
... ... ... ақиқатқа қатысты еріктің өзін күмәндандыру; дискурсқа оның сипатын қайтару;
... ... ... егемендігінен айыру [24;245].
М.Фуко «Білім археологиясы өзінде-ақ» ғылым жолын игеруде
... ... ... дискурсына тән үрдісті көрсетті. 70-жылдардағы еңбектерінде ол даму формасының
... ... ... жолын өтетін батыс қоғамы білімге қатысты еркіне тән
... ... ... қолдана бастайды.
Бірінші білімге қатысты формасы Сократ,Платон және Аристотельден табылады.
... ... ... таным, ақиқат, сүйіспеншілік арасындағы өзара мәнді қарым-қатынас сипаттайды. Бір
... ... ... теориялық байқаудан туған қуаныш, ал екінші жағынан білуге деген
... ... ... Бұл білімге қатысты ерік жаңаша сократтық дәуірге дейін болған
... ... ... пен ақиқат арсындағы қарым-қатынасты анықтайды.
М.Фуко білімге қатысты философиялық ерік
... ... ... пайда болмайды, ойшыл ақиқатқа қатысты еріктің кең әлеуметтік динамикада
... ... ... айқындайды.
Білімге қатысты еріктің екінші тарих формасы шетелде XVI-XVIIғ.ғ. ,
... ... ... бұрын Англияда пайда болды, ол фактіні қарау, бақылау, айқындау
... ... ... ғылымның пайда болуымен байланысты. Бұл білімге қатысты ерік ағылшын
... ... ... – ғалымдарында бір бастау бар және танымның барлық жекелеген
... ... ... басып озды. Бұл ерік институтционалды қолдауға да сүйенеді,
... ... ... мәнділігімен қоғамда қолданылады.
Білімге қатысты ерік бұл формада әсіресе, Ф.Бэкон
... ... ... көрінеді, мұнда абсолютизмге айналған ғылыми және мемлекеттік қызметті айқындайды.
... ... ... бұл ерік жаңа саяси құрылым мен діни пуританизм идеологиясының
... ... ... байланысты.
Білімге қатысты еріктің үшінші формасы XIX ғасырдың басында,
... ... ... ғылым желісінің позитивті идеологиялық индустриялды қоғам білімі пайда болуымен
... ... ... Ол әр түрлі дискурстық тәжірибелерге көп мағына береді. XIX
... ... ... дейін қылмыстық сот өндірістері құқықтық классикалық теориясына сүйенсе,
... ... ... ғасырдан бастап заңық дискурс жиірек психиатрия, медицина, әлеуметтану тағыда
... ... ... дискурстары жеткізетін ақиқатпен қарым – қатынас жасайды. Ақиқатқа қатысты
... ... ... осылайша қазіргі дискурсқа әсер етеді [25;155].
Білім археологиясы дискурсивті
... ... ... істес, сондықтан өзін ғылыммен, дамудың ерте сатысын бастан кешіру
... ... ... ғылыми емес білім нысандарымен теңестірмейді. Білім археологиясы, білімдермен байланысты,
... ... ... ғылымға байланысты емес білімдер бар, бірақ дискурсивтік практикадан айырылған
... ... ... жоқ деп Фуко есептейді. Білім – бұл дискурсивтік практикада
... ... ... болатын нәрсе. Білім – бұл кеңістік, онда субьект позиция
... ... ... алады, ол онымен өзінің дискурсына істес болады. Білім
... ... ... бұл сонымен қатар, пікір айту үйлестігі мен субординация аясы,
... ... ... әр түрлі тұғырнамалар анықталады, қолданылады және қайта жасалады.
Өз еңбегін
... ... ... келе, М.Фуко білімнің аяғы – басының төрт типін айқындайды,
... ... ... өзара линеарды (түсетін, тікелей, төменнен жоғарыға қарай, жәйдан күрделіге
... ... ... тәуелділікке емес, олар дискурсивтік формацияның пайда болу орнымен шығады.
... ... ... тілінде - пікір айту, білгілі бір пропозицияны құру
... ... ... жауап беретін, білімнің эпистемологиялық аясын сызу. Бұл формализация бастамасы,
... ... ... аксиоманы және құрылым тәртібін, пропозицияны, трансформацияны және басқа дискурсты
... ... ... элементін анықтау кезі. Білім аясында төрт бастаманы белгілеу
... ... ... М.Фуко сонымен қатар, білім түрлерін бағалау проблемасын қойды (ғылыми
... ... ... ғылыми емес, гуманитарлық немесе гуманитарлық емес). Берілген проблеманың шешімі
... ... ... деген еркіндік, билік туралы болжамына «білімге-деген-билік» айналады.
Білім мен билік
... ... ... тек қызығушылық ойындармен ғана байланысты емес. Биліктен тек білімді
... ... ... не шектейтін ғана механизмдерді көруге болмайды. Биліктің болуы мен
... ... ... қалыптасуы бірін-бірі қамтамасыз етеді. Мысалы, кез – келген білім
... ... ... жиналу, сақталу, кодтау және таралуының белгілі бір жүйесі болуын
... ... ... ал кез-келген билік білімнің берілуінсіз, бөлінуінсіз және бекуінсіз бола
... ... ... белгілі бір обьектіліерді олардың өзіне тән өтіну және бақылыау
... ... ... бар дискурсивтік формацияларында, оларды классификациялау және пайдаға асыру әдістерімен
... ... ... және қолданылады. Білімнің мазмұнының өзі шынайы әрекет ететін әлеуметтік
... ... ... қамтамсыз етіледі. Басқаша айтқанда, таным субьектісі табиғатты биліктің құрылған
... ... ... тәртібімен көреді және сұрап біледі.
М.Фуко «білімге қатысты ерік» («білімнің
... ... ... «білімді аңсау») туралы концептіні үнемі жетілдіріп отырады.
Білім бүкіл саясат
... ... ... сияқты болды, білім өзінше билік және керісінше биліктің өзі
... ... ... білімнің өзі. Біз бөлінбейтін біртұтас – «билік-білім» констанциясын бақылаймыз.
... ... ... диссертациясында «билік пен білім контаминациясы» идеясындағы осы құбылыстың бірігу
... ... ... бүтіндік мағынасы жақсы ұсынылған: «Билік-білім кешені – бұл билік
... ... ... жөнінде жинақтайтын және өңдейтін ақпараттарды жүзеге асыратын білім. Билік-
... ... ... – бұл билік жүйесін негіздейтін, ерекше білім формасында бар
... ... ... іске асыратын билік. Билік білімді тірек ретінде қажет етеді.
... ... ... тәртіптік режим көмегімен жеткізіледі».
Білімнің генеалогиясы туралы М.Фуконың жалпы
... ... ... («идея тарихы» деген атпен) «Білім археологиясында» сынға ұшыраған дәстүрлі
... ... ... біраз айырмашылығы бар. Фуконың ойынша, билік қатынастары тек сана
... ... ... елес деңгейінде ғана енгізілмейді, яғни білім деп жүргендері емес,
... ... ... білімнің өзіне мүмкіндік беретін деңгей деп есептейді.
М.Фуконың археологиялық кеңістігінде
... ... ... білім мәселесінде анықталады. М.Фуконың біліммен «Сөздер және заттар. Гуманитарлық
... ... ... археологиялары» заттарды тәртіпке келтірудің тарихи жүйесін олардың сөздерімен ара-қатынасы
... ... ... ұғынады. Гуманитарлық танымның шығуының онтологиялық мәселесін қою міндеті, онымен
... ... ... археологиялары» жаңа пәнінің дамуы нақты адамның антропологияларын, еуропалық менталитеттің
... ... ... түрінің сипаттамасын, адам «өлімнің» болжамын құру мақсатымен және шындықтың
... ... ... – сыншыл талдауымен қиылысады. Білім археологиясы ғылымдардан тәуелсіз, білімдер
... ... ... болғандықтан, білімдермен жұмыс жасайды, бірақ дискурсивтік тәжірибеден айырылған білім
... ... ... мен заттар» еңбегіндегі білім концепциясы білім археологиясы сияқты «білім
... ... ... көлемді контекстіне енген. Фуконың талдаушы ойларының эпистема түріндегі әлеуметтік
... ... ... «матрицалық» құрылымынан, ұдайы дискурсивтік және дискурсивсіз тәжірибелерден қоғамдық –
... ... ... құрылымдағы биліктің элементар ошақтарын алуға ауысты. М.Фуконың дамуы дискурс,
... ... ... және ақиқат тақырыптары, дискурсивтік тәжірибелер туралы түсініктер, билік пен
... ... ... негізгі бірлігінде олардың көптеп қосылады. Дискурстарды әлеуметтік иемденудің жетекші
... ... ... шығуы, М.Фуко бойынша, білім жүйелерінде. Барлық қалаушыларды қандай да
... ... ... дискурстардың жалпыға ортақ байланысын онымен қамтамасыз етуге қабілетсіздігі. Дискурсты
... ... ... формаларын қолдаудың немесе өзгертудің саяси әдісінің білім жүйесіндегі М.Фуконың
... ... ... қатысты ерік» туралы болжамдары, әлеуметтік-саяси қатынастарды рационализациялауға беталыстары М.Фуконың
... ... ... жетілдірді. Биліктің тіршілігі және білімнің қалыптасуы бір-бірін байланыстырады. Кез-келген
... ... ... ақпараттарды қорландыру, сақтау, қисындау және таратудың нақты жүйелерінің көлемі
... ... ... билік білімді иемдену, бөлу және ұстау сияқты. Білім жалпысаяси
... ... ... сияқты, білім өздігінше билік, және керісінше, билік әрқашан білім
... ... ... [26;195].
М.Фуко еңбектер жиынтығынан шығатын негізгі қорытынды – биліктің «бірігуі»
... ... ... білімді алу, бөлу, қолдану жүйелерін жасаудың әлеуметтік – саяси
... ... ... деңгейіндегі білімнің әмбебап табиғаты. Билік – білім – бұл
... ... ... билік құрылымдарының тіршілігіне және қайта өнуіне қосылған, субьект туралы
... ... ... білім түріндегі билік.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ БІЛІМ БЕРУ ИНСТИТУТЫНЫҢ
... ... ... 2.1 Кеңес қоғамындағы білім беру институтының ерекшелігі
Кеңес қоғамы 1971ж.
... ... ... болған жоқ, ол белгілі бір дәстүр нәтижесі. Әрине, 1971ж.
... ... ... болған оқиғалар көп жаңалықтар, оның ішінде институтционалдық жаңалықтарды әкелді.
... ... ... «таңқалған Европа кеңес үкіметі орнаса да, одан Ресейдің бұрынғы
... ... ... көрініп тұрады» деген. Институтционалдық жүйе – терең сіңген, ұзақ
... ... ... сақталған тұрақты жүйе қатынастары.
Кеңес Одағында 1971ж. Дейін шешілмеген мынадай
... ... ... болды, яғни дәстүрлі қоғамнан индустриалды қоғамға көшу. Индустриалды қоғамда
... ... ... жүйе болды. Енді бұрынғы Ресей алдыда тұрған мәселерді кеңес
... ... ... тоталитарлық тәсілмен шешкісі келді. Бұның синонимі «фундаментализм» - белгілі
... ... ... тәсіл арқасында аз уақытта индустриалды қоғамды қалыптастыру болды. Бұл
... ... ... орындауда белгілі жетістіктер болды. Мысалы, аз уақыт ішінде кеңес
... ... ... өнеркәсіп көлемі бойынша II орынға шықты. Бірақ кеңес одағы
... ... ... жүзі елдерінің арсынан орын ала алмады. Бұл қайшылық индустриалдық
... ... ... процесі мен дестүрлі институтционалды нормалардың ұштасуына әкелді. Кеңес қоғамында
... ... ... институттар дамыса да, жаңа дәстүрлі саясат, дін, марксистік идея
... ... ... жоқ. Оны біріктіріп тұратын КПСС, яғни саясат пен идеология
... ... ... болып табылды. Сонымен қатар, тек насихат, үстемдік емес, қорқыныш
... ... ... пайда болды. Осы институционалдық құрылым индустриалды дамуға кедергі болды.
... ... ... институттарды бақылап, оларды дамуын бағыттап отырды. Сонымен қоса, оқу
... ... ... да дамыды, біріақ онда көбінесе тәрбие болды және оның
... ... ... саяси идеологияға байланысты болды.
Коммунистік партия және кеңестік биліктің білім
... ... ... саласындағы негізгі саясаты партия программасымен анықталады. Онда ірі әлеуметтік
... ... ... міндеттер қойылады, яғни ұлттық білім берудің жаңа социалистік жүйесін
... ... ... мектептердегі таптық буржуазиялық билікті қоғамның коммунистік білімденуіне көшіру болып
... ... ... «Тек осы іс жүзеге асқанда ғана, яғни жастарды ұйымдастыру
... ... ... тәрбиелеу, ескі қоғамға ұқсамайтын, яғни коммунистік қоғамның құрылуына қол
... ... ... алғашқы міндеттердің бірі халықтың массалық сауатсыздығының ликвидациясы болды.
... ... ... халықтың арасындағы сауатсыздық ликвидациясы туралы» декретке сәйкес (1919 ж.
... ... ... 1920 ж. РСФСР Наркомпросында осы бағыттағы барлық жұмысқа жетекшілік
... ... ... сауатсыздық ликвидациясы бойынша жалпы Ресейлік төтенше комиссия құрылды. Барлық
... ... ... ересектер мектептері және сауатсыздық ликвидация пунктері (ликпункты) ашылды; туған
... ... ... массалық тиражда сөздіктер және оқыту -әдістемелік әдебиеттер басып шығарылды.
... ... ... жұмыстармен мұғалімдер, мәдени-көркейту мекемелері және қоғамдық ұйымдар қызметкерлері, Қызыл
... ... ... командирлері және саяси қызметкерлері, коммунистер және косомолдар айналысты.
1923 ж.
... ... ... декретімен «Сауатсыздыққа жол жоқ» деген қоғам құрылды. Жүйелі түрде
... ... ... мектептен тыс білім беру мәселесі жөнінде съезд және конференциялар
... ... ... 1920-1940 ж.ж. халықтың ересек адамдары ішінен 60 млн. дайы
... ... ... марапатталды. 1939 ж. (берілген санақ бойынша) 9-49 жас аралығындағы
... ... ... халықтың 87,4%-ін құрады. 1959 ж. халық санағы, сауатсыздықтың толығымен
... ... ... көрсетті. 1918-19 ж.ж. қабылданған РСФСР СНК декреті негізінде ұлттық
... ... ... беру ұйымы жаңа, социалистік бастамаларға қайта құрылды: барлық жалпы
... ... ... беретін мектептер жалпыхалықтық болды; жеке меншік мектептерге тиым салынды;
... ... ... балаларға бірдей тегін оқу жүргізілді; мектеп – шіркеуден, ал
... ... ... мемлекеттен бөлінді; оқу орындарында дінге байланысты қандай да болмасын
... ... ... жүргізуге тиым салынды; балаларға физикалық жазалау алынып тасталды; қоғамдық,
... ... ... мектепке дейінгі тәрбилеудің кеңестік жүйесінің құрылуының бастамасы байқалды; ЖОО
... ... ... жаңа іс-әрекеттері жасалып жүргізіле бастады және ол барлық еңбек
... ... ... шаруалар үшін әрқашан есігі ашық болды.
Бұл процестің ең тиімді
... ... ... жалпы халықта сауатсыздықты жойып, елді кішкене болса да білім
... ... ... шақырып, оған өз үлестерін қосты. Социологиялық тұрғыдан қарағанда бұл
... ... ... жою ликвидпциясы халықтың әлеуметтік, мәдени және тіпті экономикалық дамуынада
... ... ... әсерін тигізді.
Ұлттық білім беру жетекшілік және басқару бойынша жалпы
... ... ... орган ретінде ағартушылық Наркомат болды. 1918 ж. маусымда РСФСР
... ... ... «Ресей республикасындағы ұлттық білім беру жұмысын ұйымдастыру туралы» жағдайды
... ... ... Ең маңыздысы «РСФСР-дің бірыңғай еңбек мектебі туралы» жағдай болды
... ... ... ж. 16-қазан) . Осыған сәйкес, жасанды демократиялық принциптерге негізделген
... ... ... жылдық бірыңғай еңбек мектебі құрылды, ол 2 сатыдан тұрды,
... ... ... 8-17 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдерге арналған міндетті түрдегі
... ... ... және жыныстық ерешелікке байланысты балалар бірге оқи алу мүмкіндігі
... ... ... тілдегі мектептердің дамуы үшін 20-30 ж.ж. бірнеше халықтар үшін
... ... ... құрылуы (қырғыз, бащқұрт, Дағыстан халқы және т.б.) Орта
... ... ... және Кавказ халықтарының жеке жазбаларының араб тілінен
... ... ... тіліне, одан кейін орыс графикалық негізге (өзбек, тәжік, түрік,
... ... ... әзірбайжан және т.б.) аударылуы өте маңызды болды.
Түбірлі үлгіде білім
... ... ... және тәрбилеу жұмыстарының әдісі өзгерді, жаңа оқыту жоспары, программасы
... ... ... оқулықтар даярлау жұмысы басталды. Жалпы білім беру мектептері өмірге
... ... ... жақын болып, оқушылар қоғамдық жұмыстарға раласа бастады. «Егер коммунист
... ... ... келсе, алдымен адамзат жасаған барлық біліммен миыңды байытып ласаң
... ... ... деп Ленин айтқандай қоғамға қажетті білімді игеріп, білім беруді
... ... ... практикасымен біріктіру керек. Кеңестік мектептерді Азаматтық соғыс және әскери
... ... ... сияқты қиын жағдайда құруға тура келді.
30 ж. басында кеңестік
... ... ... жүйесінің ұйымдастырылғын және ғылыми-педагогикалық негізін бекітетін қойылым шықты: «Бастауыш
... ... ... орта мектеп туралы» (1931 ж. қыркүйек) , «Бастауыш және
... ... ... мектептердегі оқыту программасы және режимі туралы» (1932 ж. тамыз),
... ... ... және орта мектеп үшін оқулықтар туралы» (1933 ж. ақпан),
... ... ... бастауыш және орта мектеп құрылымы туралы» (1934 ж. мамыр),
... ... ... Бастауыш, толық емес орта және орта мектептердегі реттілік және
... ... ... жұмысының ұйымдастырылуы туралы» (1935 ж. қыркүйек) және т.б.
Кеңес одағындағы
... ... ... беруде адамның жеке мүдделері, өз орындарын сақтап қалуы алға
... ... ... Адам толық ақиқат білімге жете алмады, себебі ол дұрыс
... ... ... еді. Міне, сондықтан, түпкі ақиқатқа жету үшін оның жолдарын
... ... ... жоспарлап алу керек.
Кеңес Одағындағы білім алуға деген азамат құқығы
... ... ... конституциясында бекітілген. Алғаш адамзат тарихында КСРО-да тәрбиелеу және білім
... ... ... шынайы демократиялық жүйесі жүзеге асты, оның қорытындысы кеңес халқының
... ... ... ж.ж. Ұлы Отан соғысында жеңіске жетуіне әкеп соқты. Соғыстан
... ... ... кезеңде ұлттық білім беру кеңестік жүйесі әрі қарай дами
... ... ... Аз мерзім ішінде ел соғыстан қалған қиындықтарды жеңе алды.
... ... ... 1950 ж. 200 мыңнан аса мектеп жұмыс істеді. Мектептің
... ... ... күшті жүргізілді. 1951965 жылдар аралығында 30 мектеп құрылды, одан
... ... ... 36 мың мектеп колхоз құрылысына және инициатива бойынша іске
... ... ... әлеуметтік және ғылыми техникалық прогресс ұлттық ауыл шаруашылыққа
... ... ... ететін жастардың мәдени және жалпы білім беру талаптарын көтеруге
... ... ... Барлық ұлттық ауылшаруашылықтың гиганттық жоспарын қайта құру жалпы және
... ... ... арнайы білім берудің кеңеюін қажет етті, және бұл міндет
... ... ... ұтымды түрде шешілуде.
1973 ж. жоғарғы кеңестік КСРО-да «ССР
... ... ... және одақтас республикалардың ұлттық білім беру туралы негізгі заңдылықтары»
... ... ... Бұл документте кеңес халқының дамыған социалистік қоғам құрылысы және
... ... ... заманғы этаптағы ұлттық білім беру міндетіндегі жетістіктер көрініс тапты.
... ... ... ұлттық білім беру – кеңес адамдарының рухани- интелектуалды қажеттіліктерінің
... ... ... және дамуын қамтамасыз етуге негізделген. «Заңдылық негізі» ұлттық білім
... ... ... ісінің дамыған социалистік қоғамдағы дамуына бағытталған. Онда КСРО-ның ұлттық
... ... ... беруінің жетекшілік принциптері жазылған: барлық азаматтардың білім алудағы, әлеуметтік
... ... ... және дінге қатысты, жыныс, ұлттық және нәсілдік таралуына қарамастан,
... ... ... білім алудың барлық балалар мен жасөспірімдерге міндетті түрде болуы;
... ... ... тілін таңдаудағы бостандық; барлық білім алу түрлерінің тегін
... ... ... студенттерге стипендияның тағайындалуы; ұлттық білім беру жүйесінің бірыңғайлылығы; балалар
... ... ... жастарды тәрбиелеудегі мектеп, отбасы және қауымдастықтардың серіктестігі; өсіп келе
... ... ... ұрпақтың білім мен тәрбиесінің байланысы; білім берудің ғылыми сипаттамасы;
... ... ... беру және тәрбиелеудің гуманистік және жоғары өнегелілік сипаты; екі
... ... ... тұлғалардың бірге оқытылуы; діннің ықпалынан басталмайтын білім беру сипатында
... ... ... КСРО-ның ұлттық білім беру жүйесі өзіне қосады: мектепке дейінгі
... ... ... жалпы орта білім беру; мектептен тыс білім беру; кәсіби
... ... ... білім беру; арнайы орта білім беру; жоғары білім
... ... ... Коммунистік партия және кеңес үкіметі ұлттық білім беруге ылғи
... ... ... қызмет көрсетіп, оның жақсаруы үшін қоғам күшін мобилизациялайды. КСРО-дағы
... ... ... және білім беру жалпы халықтық іс болды, оның жүзеге
... ... ... барлық қоғамдық ұйымдар қатысады; БАҚ, әдебиет және өнер құралдары
... ... ... Жергілікті кеңестерде ұлттық білім беру, ғылым және мәдениет бойынша
... ... ... комиссия жұмыс жасайды [27:15].
Жоспарланған экономика дефицитті табады, соден институтқа
... ... ... Дефицитпен кезек институты тығыз байланысты болды. Кезек – ол
... ... ... тауарлады алу тәсілі, инфляция, қақтығыс туғызушы құбылыс болып табылады.
... ... ... кеңес қоғамының ерекшеліктерін айта кететін болсақ, бірінші жағынан, адамды
... ... ... орындары толық материалды қанағаттандырмағаннан адамдар ылғи да қосымша ақша
... ... ... тырысты. Екінші жағынан, кеңес одағында еңбек орны жеткілікті өмір
... ... ... мүмкіндік бермегендіктен және еңбек сапасы төмендегендіктен «шешен халтура» деген
... ... ... пайда болды. Халтура – ақша табатын әдіс. Халтураға жақын
... ... ... еңбекке деген жауапкершіліктің азаю құбылысы кең тараған, Кеңес адамында
... ... ... деңгейлі кепілдік болған. Көп күш жұмсамай өмір сүруге болады,
... ... ... «халява институты» пайда болды.
Кеңес одағындағы институттардың ерекшелігі жалпы саясат
... ... ... идеологияның үстемділігімен дамыды. Аз уақыт ішінде дамыған елдерден озып
... ... ... үшін, мамандарды даярлауға, білім беруге ерекше көңіл аударылып,
... ... ... тез және көп мамандарды дайындау керек болды.
1920ж. оқи алмайтын
... ... ... алмайтын адам қалған жоқ, сол себепті кадрлар сапасыз болды.
... ... ... интелектуалды орта дамыған жоқ. Олар нақты білімді білсе де,
... ... ... білімді білу міндетті деп есептеген жоқ. Білім саласын дамытуда
... ... ... принцип неізгі болып табылды. «Адам маман болу керек, бірақ
... ... ... өмір сүру тәсілі басқалардан ерекшеленбеуі керек». Интелегенция – халықтық
... ... ... қарапайым болуы керек. Кеңес Одағында білімді болып көрінбеу керек
... ... ... жұмыстар, оқулықтар қарапайым болса да, ол жақсы болған күрделілікті
... ... ... Кеңес Одағында ресми түрде білімді адамның орнына маман, специалист
... ... ... келді. Специалист емес – білімді адам – подкованный адам
... ... ... Білімдері төмен адамдар білімдері жоғары жайлы нақты бейнелей
... ... ... Себебі, білім институтының дамуын шектейтін институтттар көп болды. Терең
... ... ... адамдар аз болды, Білімнің қарапайым болу себебі күрделі дін,
... ... ... кетіп, орнына қарапайым диалектиканың келуі әсер етті. Кеңес
... ... ... жоғары білім бар мамандар деңгейі төмен, себебі, қарапайым нормалар
... ... ... құндылықтар үстемділігі болды. БАҚ-ры да қарапайым адамдарды мақтап, үлгі
... ... ... көрсетіп отырды. Жақсы персонаждар қарапайым, жаман опасыздар тьым күрделі
... ... ... жақсы киінді және жақсы өмір сүрді. Кеңес идеологиясында біз
... ... ... ағартушылық бағытының ұрпағы болып көріндік, ғылым мен білім мекемелері
... ... ... мемлекеттік, партиялық тапсырмаларды орындап отырса да, қосымша мәдени факторларды
... ... ... отырды. Сонымен қатар, кеңес жүйесінде синкретикалық жүйе көрініс тапты.
... ... ... нормалар өмір тәсілінің бөлінуіне қарсы болды.
... ... ... дейінгі тәрбилеу. Ұлттық білім беру жүйесінің алғашқы звеносы –
... ... ... жасқа дейінгі балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелер (балабақша). Осы
... ... ... балалардың жақсы тәрбие алуы мақсатымен 60-жылдардан бастап, бірыңғай мектепке
... ... ... мекемелер, балабақшалар қамтамасыз етілді. Олар отбасымен тығыз байланыса келіп,
... ... ... жан-жақты гармониялы дамуы және тәрбиеленуін орындайды, олардың денсаулықтарын күзетіп,
... ... ... еңбек сүйгіштік, мектепке оқуға дайындайды, үлкенге деген сыйласымдылық рухына
... ... ... дейінгі мекемелерде жұмыс ғылыми негізге құрылады. Тәрбиешілер мен жетекшілер
... ... ... үшін педагогикалық оқу орындары құрылды. Педагогикалық жетекшілік және кадрмен
... ... ... етуді КРСО ағарту министрлігі, одақтас республикалар және оның жергілікті
... ... ... орындайды. Балалармен емдік-профилактикалық жұмысты денсаулық сақтау мекемелері жүргізді. Мектепке
... ... ... тәрбиелеу» және т.б. журналдар шығарылды. Осы мектепке бейінгі тәрбиелеуде
... ... ... еңбексүйгіштікке және т.б. қасиеттерге шақыру керек болды Ол үшін
... ... ... алдымен осы балаларды тәрбиелейтін жетекшілер мен тәрбиешілерді педагогикалық оқу
... ... ... қамтамасыз ету өте маңызды болып табылды.
Жалпы білім беретін мектеп–
... ... ... орта білім алуджың негізгі формасы. Кеңестік биліктің алғашқы
... ... ... бастап, ол бірыңғай еңбек және политехникалық ретінде дамыды. Оның
... ... ... оқыту тәрбиелеу процесі ұйымы принципінің қауымдастығымен қамтамасыз етіледі. Политехникалық
... ... ... еңбектік оқыту ғылым негіздері, сонымен қатар сабақтан тыс, сынып
... ... ... мектептен тыс жұмыстар процесін оқушыларға оқыту процесінде жүргізілді.
Мемлекеттің экономикалық
... ... ... мәдени өсуінен тыс мектеп жүйесі оқу орындарының құрылымы және
... ... ... оқу формасы, жалпы және кәсіби білім берудің байланыс формаларының
... ... ... төзімді болып келді. 1921 жылы орта мектептер қатары мен
... ... ... жылдық мектеп өмір сүрді. 1930 -1940 жылдар аралығында
... ... ... сыныптарда күндізгі оқу бойынша балалар саны 6 млн. ға,
... ... ... сыныптар 8,8 млн. адамға өсті. 1940-1941ж.ж. жалпы білім беретін
... ... ... оқытудың барлық түрі бойынша оқитындар саны 35,6 млн. ға
... ... ... білім беретін мектеп желісі сонымен қатар, өндірістік оқыту орта
... ... ... жеке пәндерді тереңдетіп оқытатын орта мектептер, мектеп-интернат, жастармен жұмыс
... ... ... орта жалпы білім беретін мектептер, физикалық және ақыл-естері жетіспейтін
... ... ... арналған мектеп, арнайы мектептерді қосады.
Өндірістік оқыту және жеке пәндерді
... ... ... және практикалық тереңдете оқытатын мектептер оқушылардың әр түрлі қызығушылықтары
... ... ... даму қабілеттіліктерін қанағаттандыруға, соныменқ қатар олардық кәсіби ориентациясын дамыту
... ... ... құрылады.
Ұзартылған күндізгі жалпы білім бретін мектептердің мақсаты оқышылардың қоғамдық
... ... ... дамуына байланысты болып табылады.
Мектеп-интернаттар баланы тәрбиелеуге жағдайлары жоқ отбасылардың
... ... ... жан-жақты білім беру жағдайын жасауды қамтамасыз етеді. Ата-анасынан айырылған
... ... ... арнаулы балалар үйі болды.
Жастармен жұмыс жасайтын орта жалпы білім
... ... ... мектептер, ержеге сай, белгілі бір жағдаймен білім ала алмай
... ... ... жұмысшылар, қызметкерлер, колхозниктер үшін 8-11 құрамды сыныптар құрылды. Бұндай
... ... ... екі оқыту формасына сай жұмыс жасайды: түнгі және сырттай.
Типтік
... ... ... жоспары бойынша, аптасына келесі максималды міндетті түрдегі оқу сағаттары
... ... ... 1-4 сыныптарда – 24 с, 5-8 сыныптарда 30 с
... ... ... 9-10(11) сыныптарда 32 с.
Оқушылардың білімі оқу пәндерінің санына байланысты
... ... ... балдық жүйемен анықталады, ал жүріс-тұрыстары «үлгілі», қанағаттанарлық» және
... ... ... бағаланады.
Қазіргі заманғы кеңестік мектептердің басты міндеттері – жас ұрпақта
... ... ... көзқарас, жоғары коммунистік рухтағы тәрбиелену, кеңестік патриотизм және
... ... ... интернационализмді қалыптастыру болды.
Кеңестік билік кезінде мұғалімдік кадрларды даярлау және
... ... ... көтеру жүйесі құрылды. 1966 ж. КСРО-ның одақтық-республикалық ағарту
... ... ... құрылды. КСРО ағарту министрлігі жанындағы одақтас республикаларда жан-жақты ұлттық
... ... ... есебі үшін барлық одақтас республикалардың ағарту министрлері кіретін орта
... ... ... мектеп мәселесі бойынша Кеңес бекітілді.
Мектептен тыс балалар мекемелері балалар
... ... ... жасөспірімдердің жан-жақты дамуына қатысады, қоғамдық белсенділікке тәрбиелейді, еңбекке,
... ... ... өнер, спортқа деген қызығушылықтарын нығайтуға және денсаулықты сақтауды ұйымдастыруға
... ... ... Мектептен тыс мекемелер ағарту, мәдениет министрліктері және мектеппен, пионерлік
... ... ... комсомолдық ұйымдармен тығыз байланыста болып, балара мен жөсөспірімдердің міндеттерін
... ... ... ат салысады.
Кәсіби-техникалық білім беру. Кеңестік кәсіби-техникалық білім берудің
... ... ... 1919 ж. РСФСР СНК «Кәсіби-техникалық білім берудің таралуы туралы»
... ... ... болды. 1921 ж. фабрикалы-заводтық оқушылық мектеп туралы жағдай бекітілді(ФЗО).
... ... ... 1929-40 ж.ж. 2,3 млн. нан жоғары квалификациялы қызметкерлер даярланды.
... ... ... ж. КСРО-да мемлекеттік еңбек резерві құрылды. 1959 ж. кәсіби-техникалық
... ... ... беру бойынша ең басты еңбек резерві КСРО-ның кеңес министрлігінің
... ... ... комитеті болды., бұл жүйеге кәсіби-техникалық оқу орындарының келесі негізгі
... ... ... болды: 1-2 жылдық қалалық және селолық кәсіби-техникалық училище (ПТУ),
... ... ... кәсіби-техникалық училище (3-4 жылдық), бұл 8 жылдық білім беру
... ... ... жұмыс істеді, жастар үшін (1-1,5 жылдық) толық орта мектепті
... ... ... кейінгі техникалық училищелер болды.
Кәсіби-техникалық оқу орындары халық шаруашылығы үшін
... ... ... өндіріс және ғылыми техникалық прогрестің талаптарына жауап беретін, кәсіби
... ... ... ие мәдени-техникалық, квалификациялы білімді қызметкерлерді даярлайды. Оқу орындары топ
... ... ... туыстық мамандыққа арналған және базалық мекемелермен тығыз байланысты. Оқу
... ... ... аяқтағаннан кейін квалификациясына сай аттестат беріледі. Аса маңызды орын
... ... ... ол жастарды шаруашылықтарына квалификациялы техникалық кадрлар даярлау болып табылады.
... ... ... Кәсіби-техникалық оқу орындарында оқушылардың техникалық және көркем шығармашылықтары кең
... ... ... дамыды. Өндірістік оқу іскерлері және мұғалімдерді политехникалық институттың
... ... ... инженерлі-педагогикалық факультеті (1975), 69 индустраилды-педагогикалық техникумдар даярлады.
Орта арнайы білім
... ... ... ұлттық шаруашылық және мәдениеттің түрлі салаларында жалпы орта білім
... ... ... және квалификациялы мамандар даярлаудың негізгі жолдарының бірі болып табылады.
... ... ... орта арнайы оқу орындары дайындайды. 1914 ж. Ресейде 54
... ... ... оқушыға 450 орта арнайы оқу орнынан келді. Кеңестік билік
... ... ... 20 млн. орта арнайы білімі бар мамандар даярланды. Орта
... ... ... оқу орындары 8 жылдық білім беру (3-4 жыл) базасы
... ... ... 10 жылдық мектеп (2-3 жыл) базасында құрылды. Ол салалы
... ... ... біріккен. 450 мамандық бойынша жүргізіледі. Әр мамандық үшін
... ... ... бір комплекс және 3 циклді оқу дисциплинасы бекітілді, яғни
... ... ... білім беретін, жалпы техникалық және КСРО орта және
... ... ... арнайы білім беру министрлігімен бекітілген оқу жоспары және оқу
... ... ... сәйкес арнайы циклдерге бөлінді. Орта арнайы білім беру жүйесіндегі
... ... ... орындарының негізгі типтері – техникум және училищелер, онда оқыту
... ... ... формада болады: күндізгі, түнгі және сырттай. Техникум және училищелерді
... ... ... кейін алынған мамандық бойынша диплом және кеудеге тағатын белгі
... ... ... білім беру. Кеңестік жалпы білім беру жүйесі және ұлттық
... ... ... кадрларын даярлауды құру – 1917 ж. Қазан революциясының
... ... ... алуының ең маңыздысы болды.
Коммунистік партия және кеңес үкіметі жоғары
... ... ... демократизациясына көп көңіл аударды. Ұлттық интеллигенцияның қалыптасуында ЖОО-на қабылдау,
... ... ... ж. жұмысшы факультеттерінің құрылуы үлкен рөл ойнады. Ол жұмысшы
... ... ... жалпы орта білім беруді аяқтап, ЖОО-нына даярлады. Білім алуға
... ... ... құштарлықтың артуына байланысты кешкі және сырттайғы жоғары білім беру
... ... ... құпрылды.
КСРО-ның жоғарғы оқу орындарына университеттер, политехникалық, индустраилды және институттардың
... ... ... салалары, академия, консерватория, жоғарғы училище және 4-6 жылдық оқу
... ... ... мектептер жатты. ЖОО мемлекеттік және қоғамдық ұйымдармен ұйыдастырылды.
ЖОО-да білім
... ... ... тегін. Оқыту туған тілде жүргізілді. Студенттерге оқу үлгеріміне байланысты
... ... ... стипендия төленді және қаладан тыс жерлердегілерге жатақханалар берілді.
... ... ... сондықтан КСРО-да жоғарғы білімбі орта білімі бар кез-келген азамат
... ... ... алды.
Түрлі мамандықтағы жоғары квалификациялы кадр даярлау мамандықтардағы ауыл шаруашылық
... ... ... мәдениеттің жеке салаларының қажеттіліктері және мемлекеттің ұлттық шаруашылығының даму
... ... ... сәйкес жүргізілді.
КСРО-ның жоғары және орта арнайы оқу орындарында 134
... ... ... өкілдері оқиды, ең бастысы социалистік және дамушы елдер. Мәскеуде
... ... ... Лукумда атындағы халықтар достастығы университеттері жұмыс істеді. КСРО-дан жыл
... ... ... 17 мыңнан астам профессор, оқытушы, аспирант, студенттер шығарылады
... ... ... осы көлемде мемлекеттерге азаматтар қабылданады.
Университеттер және басқа да
... ... ... оқу орындарында ғылыми және ғылыми педагогикалық мамандар даярлау үшін
... ... ... жұмыс істейді.
ЖОО-ның ғылыми еңбегі және жұмыс тәжірибесі ғылыми салалық
... ... ... шығарылады: «Жоғарғы мектеп жаршысы», «Жоғарғы мектептің ғылыми баяндамасы», «Жоғарғы
... ... ... оқу орындарының жаңалықтарыә, «Еңбек» және жеке жоғары оқу орындары.
Жоғарғы
... ... ... беруге КСРО-ның жоғарғы және орта арнайы білім беру министрлігі
... ... ... етті және әр жоғарғы оқу орнының өз уставы болды.
1949
... ... ... КСРО-да жалпы міндетті 7 жылдық оқу жүргізіле бастады.
... ... ... оқу жылдарында 202 жалпы білім беретін мектеп қызмет
... ... ... онда 35 млн. адам оқыды. Бұл оқушылар үшін өте
... ... ... болса да, оның өз адына сай кемшіліктері де болды.
... ... ... тарапынан жағдай жасалып тұрғанмен, әлеуметтік жағдайлары төмен отбасыларының балалары
... ... ... өте қиын болды.
1958 ж. 24-желтоқсандағы «Мектептің өмірмен ара қатынасын
... ... ... және КСРО-ның ұлттық білім беру жүйесінің дамуы туралы» заңға
... ... ... мемлекетте жалпыға міндетті 8 жылдық білім беру жүргізілді [28:11].
... ... ... білім беру көмегімен көптеген балаларда бірнеше мүмкіндіктер болды. Бірақ
... ... ... беру мекемелері жоқ деп айтуға болмайды, олар оқушылар үшін
... ... ... етті.
1960-ж. бастап, кеңес жүйесі біртіндеп өзгере бастады, өзгеру арқысында
... ... ... бастады. Біріншіден, қатаң бақылау адамдарда қорқыныш туғызды. Екіншіден, идеологиялық
... ... ... болды. Бірақ бұл ұзаққа созылған жоқ, себебі, 50-ж. II
... ... ... 60-ж. аяғында, 10-12 жыл «жылымық» болды. «Жылымық» кезінде біріншіден,
... ... ... репрессия тоқитатылды, ал екіншіден, қорқыныш азая бастады. Бұл бір
... ... ... жақсы болса, екінші жағынан кеңес жүйесіне қиын болды. Үшіншіден
... ... ... идеологиясында көп бәсекелестік болды. Батысқа еліктеушілік пайда болды, оның
... ... ... «стигма» - жақсы киінетіндер. Осының әсерінен қай салада болмасын
... ... ... үлгісі болды, соның арқасында күнделікті өмірде батыстың тұтыну құндылықтары
... ... ... кетті. Кеңестік көсемдер, кеңестік жүйелер туралы сықақ көзқарасар
... ... ... бола бастады.
85-ж. кеңес қоғамының кемшіліктерін жою үшін «қайта құру»
... ... ... Осы өзгерту аз уақыт ішінде кеңес жүйесінің құлауын жариялады.
... ... ... жағдай кеңес институционалдық жүйесінің мазмұнына қарсы институттарды енгізу арқылы
... ... ... Кеңс жүйесі, біріншіден экономикалық бостандыққа (демократияға) сәйкес болмады. «Қайта
... ... ... бұрын кеңес адамдары көріп, мойындап жүрген кемшілікті жеке кемшілік
... ... ... жүйе көрсеткішінің кемшілігі ретінде қалыртастырды. Себебі, батыс либералдарының идеаларының
... ... ... болуы жақсы жағынан болды. Түсінік өте қарапайым болды. Екіншіден,
... ... ... ұмытылған тарихтан жойылған аттар мен ілімдердің келуі үлгі
... ... ... Соның арқасында кеңес адамдары үлгіні демократиядан, нарық дамуынан немесе
... ... ... өмірден көрді.
Қорытындылай келе мыналарды айта кетуге болады. Кеңес одағындағы
... ... ... үлгілердің дамуы мынадай бағдарлама туғызды. Біріншіден, бұлай өмір сүруге
... ... ... себебі кеңес кемшіліктері кеңес жүйесіне қарсы көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік
... ... ... Екіншіден, осы қиындықтар ұлттық қозғалыстьарды әрі қарай шиеленістіріп
... ... ... Бұрын жасырын болған сөз бостандығы өсіп, демократиялық қайшылықтар пайда
... ... ... бастады.
Ұлттар арасында қайшылықтардың пайда болуы, біріншіден өз статустарымен келіспеу,
... ... ... ол келіспеушілік көбінесе психологиялық жағынан болды. Кеңес одағында 91-ж.институттары
... ... ... жойылған жоқ, өйткені негізгі нормалар , әлеуметтік білімдер, қасиеттер
... ... ... уақытқа сақталды. 90-ж. реформалар белгілі бір өзгерістер әкеліп, еріксіз
... ... ... институтының оларды қайта мойындап, қайтаруға мәжбүр қылды.
Білім саласында
... ... ... проблемалар енгізіліп, оқу стандарттары өзгерсе де негізгі мазмұнында кеңестік
... ... ... стандарттары сақталып қалды. Кеңестік институционалдық жүйе құлағаннан кейін, сақталу
... ... ... жүйенің осы кеңестік дәстүрге сәйкестігін көрсетті. Кеңес жүйесінің экономикалық
... ... ... төмен болса да, саяси және мәдени кеңістіктегі дәстүрге сәйкестігі
... ... ... , осының арқасында әлі күнге дейін сақталып отыр. Біліс
... ... ... да кеңес жүйесінің ресми норма, құндылықтары өмірден кеткен жоқ.
... ... ... осы кеңестік дәстүрге сәйкес тығыз байланысты:
• эссенциалистік қарапайым логика
... ... ... мысалы, дамыған елдердегі көріністердің бізге келуі;
• реалистік логика –
... ... ... әлі күнге дейін сақталып отыр, мысалы, суретшілер. Қай салада
... ... ... өте терең сіңген иерархиялық нормаларды әлі күнге дейін бұзу
... ... ... емес.
Кеңес жүйесі 1917 ж. пайда болған жоқ және 1991
... ... ... құрып кеткен жоқ. Кейбір кеңестік ерекшеліктер пайда болып құрып
... ... ... немесе азайды, бірақ жалпы жойылған жоқ. Кеңестік институционалдық жүйе
... ... ... кеңістіктегі институтционалдық дәстүрдің заңды кезеңі болып табылады және
... ... ... кездейсоқ емес. Міне, сондықтан бұл жүйенің де өзіндік ерекше
... ... ... бар десе болады.
2.2 ҚР және посткеңестік елдердегі
... ... ... беру институтының дамуы
Кеңес жүйесін жақсарту, оны қайта құру күтпеген
... ... ... аяқталды. Қысқаша тоқталып өтетін болсақ, біріншіден, ең алғашқыда осы
... ... ... саясаты мен идеологиясының терең дағдарысын көрсетті, екіншіден экономикалық
... ... ... да қиыншылық туындады. Осыдан келе, посткеңестік қоғамдарда білім беру
... ... ... өзгерістер пайда болды, яғни экономист, заңгер салалары жақсы дамыды
... ... ... олардың саны өсті. Кез келген оқу орындарын алсақта барлығы
... ... ... болып кетті.
Жоғарғы білім берудің қазіргі жағдайын екі түрде қарастыруға
... ... ... білім берудің массовизациясы;
• еңбек нарығындағы массалық мамандықтардың кризисі.
Қазіргі заманда
... ... ... мәселеге үш процесс сәйкес келеді. Бірінші жағынан, 1990 ж.
... ... ... қоғамдағы моралды құндылықтардың трансформациясы деп аталады («моралды деградация»). Екінші
... ... ... жоғарғы білім беру бүкіләлемдік массовизация және профанизация процесі. Үшінші
... ... ... білім беру жүйесі және еңбек нарығындағы шынайы қажеттіліктер арасындағы
... ... ... жергілікті жағдай. Жоғарғы оқу орны - екінші балабақша,
... ... ... «камера хранения» болып табылады [30;64]. Бұл дегеніміз кеңестік білім
... ... ... кездескен позитивті жақтар жойылып, оның негативті жақтары даму үстінде
... ... ... білім беру жүйесінің ұлттық моделі мазмұнындағы моно-еуро-центристік дүниетанымды
... ... ... жөнінде орасан зор жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің тарихи
... ... ... моделі аумағында дамыды. Осы орайда білім жүйесінің бір саласы
... ... ... білім берудегі оң жақтарды айта кетсек:
• тұрғындардың барлығының қол
... ... ... алатындығы (кәсіптік-техникалық училищелер әр ауданда болды, кәсіби-техникумдар әр
... ... ... болды);
• жұмысшылар мен орта техникалық звенолардағы мамандарды тәжірибе деңгейіндегі
... ... ... дайындық ( негізгі кәсіпорындардағы институттар бекітілген болатын);
• барлық кәсіби
... ... ... беру бағдарламасының жоғары әдеби және әджістемелік нұсқаулармен қамтамсыз етілуі.
Бұл
... ... ... өз жетістіктеріне жетті десе де болады, себебі әр азамат
... ... ... қажетті білімді игере алды.
Білім салаларында батыс нормаларына ауысу сыртқы
... ... ... байланысты болды. Ғылыми дәреже бірінші орында болып, зерттеу сандары
... ... ... Біріншіден, мысалы біз қазір шет елге шығу, интернет арқылы
... ... ... жаңа концепцияларды қабылдау қарапайым, яғни эклектикалық (шатысқан) түрде кездесті.
... ... ... осының арқасында жаңа концепцияларды қабылдауда қиындықтар болды. Ол ең
... ... ... эклектика және концепцияларды жамандап, бұрынғы қайтып келу өте кең
... ... ... елдерінің білім беру реформаларына тоқтала кетсек, мысалы 1950ж. дейін
... ... ... беру жүйесі әлеуметтенудің құралы ретінде, яғни жаңа қоғам мүшелерін
... ... ... болып табылды. Ал функционализм позициясынан қарайтын болсақ, білім беру
... ... ... ең қабілетті адамдардың ең жауапкершілігі және жоғары деңгейде төленетін
... ... ... табуға кепілдік береді. Осындай білім беру жүйесі интеллект және
... ... ... арасында жақындасушылықты құруға көмектеседі.
Сондықтан, білім беру жүйесі қоғамға қажетті
... ... ... негізгі типті тұлғаны өндіріп шығарады: массалық адам, яғни өзін-өзі
... ... ... деңгейі төмен, бірақ манипуляциялауға өте ыңғайлы және элиталы азшылықтың
... ... ... өкілін шығарды [35;6]. Осының арқасында білімді адамдардың саны
... ... ... ал сапа жағынан мүлдем артта болды.
Білім және ғылым салаларының
... ... ... кеңес одағына қарағанда азайып кетті. Себебі, мұғалімдер сыртқы жұмыстармен
... ... ... кетті, яғни пара алумен (коррупция) айналысты. Қоғамда осындай мәселелер
... ... ... алса, елде білімді мамандар қайдан болсын.
Білім беруді реформаландыру оның
... ... ... міндеттерімен өте тығыз байланысты. Бүгінгі таңда оқымыстылар арасында осы
... ... ... бойынша қатаң талқылау тоқталады. «Білім берудің демократизациясы» әр түрлі
... ... ... береді.
Қазақстандағы білім беру деңгейінің уақытша төмендеу тенденциясы 1990ж.басы мен
... ... ... республика әлеуметтік-экономикалық проблемаларының қорытындысы болып табылады. Осындай картина барлық
... ... ... кеңістіктерде байқалды.
Қазақстанда жоғарғы білім беру реформаларының стратегиялық мақсаттарының бірі
... ... ... білім саласындағы шығарылатын түрлі мамандардың қарым-қатынасын бекіту болып табылады
... ... ... таңдағы білім берудің саясаты өндіріс қажет ететін мамандықтарға жастардың
... ... ... стимулирования тәсілі интенсивті түрде ізделінеді. АҚШ-ты талдай келе, ресейлік
... ... ... мынадай қорытындыға келді, яғни квалификациялы каадрларды даярлаудың массалық
... ... ... функционерлердің көзқарасы бойынша жоспарлы экономикада техникалық мамандықтардың көрсеткішінің төмендеуін
... ... ... Себебі, мамандар дұрыс, өз мамандықтарына сай білім алу үшін
... ... ... қарапайым емес, күрделі түрде түсіну керек. Өкінішке орай, мұндай
... ... ... біздің қоғамда төмен, себебі, жоғары квалификациялы мамандар әлеуметтік-мәдени және
... ... ... жағынан өте кедей. Олар қазіргі қоғамның дамуына сай жазылған
... ... ... еңбектерін оқымайды, өйткені ол еңбектер олар үшін өте түсініксіз
... ... ... табылады. Ал оны түсіну үшін адам тілін және санасын
... ... ... керек.
Білім беру дискурсын екі деңгейде қарау қабылданған, яғни микродеңгей
... ... ... студенттік аудитория, конференция, семинар, оқушы мен педагогтың әңгімелесуі және
... ... ... және макродеңгей (халықтың үлкен әлеуметтік топтарының қатысуын талап етеді,
... ... ... маңызды жағдайлар, яғни білім беру реформасын жүргізу, бірыңғай мемлекеттік
... ... ... енгізу, тегін оқытудан ақылы білім беруге көшу). Білім беру
... ... ... макродеңгейдегі түрлілігі отандық білім беру сапасы туралы дискурсқа қызмет
... ... ... Микродеңгейде оның элементтері, ұғалімдер қолданатын нормативті емес лексикалар да
... ... ... беру дискурсының құрамдас элементтері болып табылады [29;160].
Білім беру жүйесінің
... ... ... ғаламдық тенденцияларын талдау XXI ғ. басында ерекше маңызға ие
... ... ... Білім беруді дамыту тұжырымдамасы мемлекеттік тәуелсіздікті қалыптастыру мен нығайтудың,
... ... ... прогресшіл дамуының негізін құрайтын ҚР білім беру жүйесін дамытудың
... ... ... мен міндеттерін, құрылым мен мазмұнын және негізгі стратегиялық бағыттарын
... ... ... ғылыми теориялық, әдіснамалық құжат болып табылады.
Білімді ұрпақ тәрбиелеу тек
... ... ... шектелмейді, оны іске асыратын жағдайлар керек. Мектеп қабырғасынан білімді,
... ... ... жастарды оқытып шығару үшін оған оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізген ұстаздардың
... ... ... білімді, мәдениетті, тәрбиелі болуы қажет [31;19].
Егер осы зерттеу жұмысымда
... ... ... жатқан мәселелердің бәрі өз шешімін тапса, қазіргі Қазақстан қоғамындағы
... ... ... беру саласы өте биік болар еді.
Қазіргі уақыт талабына сай,
... ... ... тұрғыдан қарағанда білім жүйесін білікті мамандармен қамтамасыз ету үшін,
... ... ... қалыптасқан парадигмаларға сүйеніп, осының көмегімен осы тұрғыда қысқаша социологиялық
... ... ... жүргізуге болады. Білім жүйесін құрудың маңызды жағдайларының бірі –
... ... ... берудің барлық салаларын жолғары білікті мамандармен қамтамасыз ету. Мамандармен
... ... ... етілу бойынша жүргізілген зерттеулерге байланысты, 2003-2004 оқу жылында жалпы
... ... ... беретін мектептерде 274 мыңдай мұғалім жұмыс істейді, олардың 195,8
... ... ... (71,47%) жоғары білімді, 14,8 мыңында (5,4%) аяқталмаған жоғарға білім,
... ... ... мыңы (21,9%) орта кәсіби білімді. Әсіресе ауыл мектептеріне тән
... ... ... – 3405 мұғалімнің тек жалпы орта білімді болуы қам
... ... ... білім беру жүйесін, білім берудің дәл осы деңгейінде әр
... ... ... салаға мамандар даярлау жүзеге асатындықтан білікті мамандармен қамтамсыз
... ... ... керектігі ерекше маңыз бөлуді қажет етеді. 2003 ж. бастауыш
... ... ... орта кәсіби білім беру (БОКББ) мекмелеріндегі педагогикалық кадрлар саны
... ... ... адамды қамтыды, 73% педагогтар мемлекеттік, 14% мемлекеттік емес оқу
... ... ... жұмыс істейді.
Қазақстандағы білім жүйесінің әрі қарай дамуы бүгінгі әлемдік
... ... ... қатарлы елдерін қамтыған әлеуметтік технологиялық жағдайға, халықтың экономикалық қызмет
... ... ... бойынша қайта бөлінуін күшейтуде. Болжамдық зерттеулер көрсеткендей, таяу уақытта
... ... ... тұрғындардың тек 5% ауыл шаруашылығымен, ал 10% өнеркәсіпте жұмыс
... ... ... болады. Халықтың негізгі бөлігі білім мен ғылым, басқару, сауда,
... ... ... және қызмет көрсету салаларында еңбек ететін болады. Сондықтан мектептердегі
... ... ... оқыту негізінен осы бағыттарда жүргізілуі тиіс.
Қазіргі таңда жоғарыэффективті
... ... ... беру жүйесі қазақстан қоғамы және мемлекет экономикасының тұрақты өсуін
... ... ... ететін ең негізгі факторлардың бірі болып табылады. Қазақстандық білім
... ... ... жүйесіндегі модернизацияға бағытталуының негізгі мақсаты – нарықтық экономика жағдайында
... ... ... сапалы түрде білімденуін қамтамасыз ету [36;43].
Бұл айтылғандардың бәрі білім
... ... ... және ең бастысы жаппай білім алуды талап етеді. Жаппай
... ... ... қамтамасыз ету, мектептегі білім беру ісін қайта құрумен, оның
... ... ... жалпы орта білім мерзімінің ұзартылуы арқылы қол жеткізуге болады
... ... ... елдерде жалпы білім беретін мектептердің оқу мерзімі 12-13 жылға
... ... ... бұл елдердегі жастардың 80-90 % орта білімді).
Білім жүйесін
... ... ... жаңа түрлері ақпараттық қоғамға сәйкес жүргізілуі керек. Дәстүрлі білім
... ... ... жеке адамды тек құрал ретінде пайдаланады. Оқушы жастардың орта
... ... ... дамытудың тиімді әдісі – оқытуды дифференциациялау (тереңдету). Дифференциация оқушы
... ... ... белгілі бір оқу пәндеріне деген бейімділіктерін ескеруге көмектеседі. Қазақстанның
... ... ... білім беретін мектептерінде бұл бағытта айтарлықтай жұмыстар жүргізілуде.
Бірақ, қазіргі
... ... ... бұның барлығы білім берудің сапасын жақсартуды қамтамасыз етпейді, себебі,
... ... ... білім беру жүйесі халықаралық білім беру стандартына сәйкестелмеген, әлемдік
... ... ... беру тәжірибелері жеткіліксіз ескерілген, бұлардың барлығы да осыған сәйкес
... ... ... беру жүйесін жаңартуды талап етеді. Кеңестік білім берудің элементтерінен
... ... ... бас тартуға болмайды, оның мақтанышпен айта алатын үлкен жетістіктері
... ... ... Басқа елдердің тәжірибелерін тікелей, ойланбастан пайдалану қажет деп отырғанымыз
... ... ... Бағдарламалық құжатында көрсетілгендей, «барлық аймақтарда шет елдік Тұжырымдамаларды және
... ... ... пайдалану және жергілікті және ұлттық мәдениетті және философияны елемеу
... ... ... беру саласында жағымсыз жағдайларға соқтырады». Соымен бірге білім беру
... ... ... алдыңғы қатарлы әлемдік тәжірибелерді негізге алу қажеттілігі күмән туғызбайды.
2003
... ... ... қабылданған Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді
... ... ... Тұжырымдамасы дәл осыған бағытталған.
Тұжырымдама: мектепке дейінгі тәрбие және
... ... ... (бастауыш білім беру), орта білім беру, орта білімнен кейін
... ... ... білім беру (орта білімнен кейінгі жоғары емес білім беру),
... ... ... білім беру, жоғары оқудан кейін білім беру деңгейлерін қамтып,
... ... ... білім беру идеясын іске асыруды қарастырады. Осы құжатқа сәйкес
... ... ... сатыдан тұратын: бастауыш білім беру (4-жылдық), негізгі білім беру
... ... ... орта білім беру (2-жылдық) 12 – жылдық орта білім
... ... ... көшу қарастырылған. Сонымен бірге соңғы сатының: бейімдеп оқыту, техникалық
... ... ... кәсіби білім беру атты екі түрі болуы мүмкін.
Орта білімнен
... ... ... кәсіби білім беру орта бөліктің мамандандырылған кардларды даярлауға арналған.
... ... ... білім беруге инновациялық технология, кіріктірілген интенсивті ғылыми-зерттеушілік әрекетін ендіру
... ... ... Жоғарғы білім беруге бакалавриат, жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім
... ... ... – магистратура және доктарантура кіреді.
Жоғарыда айтылған мәселелер Қазақстан Республикасындағы
... ... ... білім беру жүйесінің даму тенденцияларының бағыттарын айқындайды:
• білім беру
... ... ... жаңарту;
• оқытудың жаңа технологиясын енгізу мен білім беру ісін
... ... ... мемлекеттік білім беру стандарттарын жетілдіру;
• білімнің ғылыммен тығыз интеграциялық
... ... ... болуы;
• оқу орнын бітірішілерге жоғары талап қою;
• білімді қаржыландыруға
... ... ... және басқа да табыс көздерін жұмылдыруға көмектеседі;
• білім беру
... ... ... құрылымын өзгерту және әлемдік білім беру кеңістігіне біртендеп ену
... ... ... т.б. атап көрсетуге болады.
Осылайша мектеп туралы жүргізіліп жатқан нормативтік
... ... ... білім беру жүйесінің негізгі қызметтерін көрсетеді. Нормативтік құжаттарда бұл
... ... ... негізгі мақсаттары мен міндеттері айқындалып, даму жолдары көрсетілген. Әлемдік
... ... ... беру жүйесіндегі ауқымды өзгерістер, елдің әлеуметтік–экономикалық даму қажеттіліктері,
... ... ... қауымдастықтың мүшесі ретінде Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесін жетілдіру
... ... ... көрсетеді [37;59].
Жоғарғы білім берудің алдына қойған бірнеше мақсат-міндеттері бар.
... ... ... білім берудің мақсаты – қоғамның, мемлекеттің және жеке тұлғаның
... ... ... жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру. әрбір адамға оқытудың
... ... ... нысанын және мерзімдерін таңдауға кеңінен мүмкіндік беру міндеттері:
• іргелі
... ... ... кеңінен меңгерген, бастамашыл, еңбек нарығы мен технологиялардың ауысып тұратын
... ... ... бейімделген, командада жұмыс істей білетін жаңа тұрпатты маман даярлау;
•
... ... ... беру процесін демократияландыру арқылы жоғарғы білім берудің барлық жүйесінің
... ... ... білім беру қызметін ұстануға деген уәжімдемелерін күшейту;
• жоғарғы оқу
... ... ... халықаралық акредиттеуден өтуге дайындау. Бетке ұстар оқу орындарын дамытуға
... ... ... жағдайлар жасау;
• жоғарғы оқу орындарын басқарудың жаңа принциптері мен
... ... ... қалыптастыру, стратегиялық жоспарлау жүйесін енгізу;
• студенттердің сапалы білім алуға
... ... ... құқықтарын нығайту, жоғарғы оқу орны басшыларының сапалы білім беру
... ... ... ұсыну жауапкершілігін анықтайтын тетіктерді әзірлеу және енгізу.
Жоғарғы және оқу
... ... ... кейінгі білім берудің құрылымы бір-бірімен өзара келісілген бакалавриат, магистратура
... ... ... докторантура арқылшы кадрлар даярлау жүйесіне берілетін болады.
Бакалавриатта жоғарғы білімнің
... ... ... беру бағдарламалары іске асырылады, онда алғашқы екі курс сәйкестендірілуі
... ... ... және жалпы міндетті пәндер (әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану-ғылыми) цикліне
... ... ... тиіс. Содан кейінгі екі курста бакалавриатта дайындау базалық пәндер
... ... ... жүргізіледі, ал жоғарғы оқу орны компоненті шеңберінде бейімдік дайындау
... ... ... мүмкін.
Бакалавриатты бітірушілердің одан әрі 1-2 жылдық магистратурада оқуын жалғастыруға
... ... ... бар. Жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім үздіксіз білім беру
... ... ... жоғары деңгейі болып табылады және оған магистратура мен доктарантура
... ... ... Бұл деңгейдің мақсаты білім беру мен ғылымды ықпалдастырудың негізінде
... ... ... экономиканы, өндірісті, ғылымды жетілдірудің проблемаларын шешуге, батыл технологияларды әзірлеуге
... ... ... жаңа тұрпатты ғылыми, ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлаудың тиімді жүйесін жасау
... ... ... табылады.
Сонымен, Қазақстан білім беру жүйесінің қазіргі жағдайы білім беру
... ... ... мемлекеттік саясатының негізі, білім беруді басқару жүйесінің құрылымы, басқару
... ... ... мен басқару деңгейлерінің арасындағы қызметі, білім беруді басқарудағы азаматтық
... ... ... мен меншік секторының іс-әрекет бағытына байланысты мәселелер шешілмей қалып
... ... ... мемлекеттік білім беру саясатын жетілдіру мен жүзеге асыруда шаралар
... ... ... қажеттілігін көрсетеді.
Білім берудің сапасын көтеруге байланысты жоғарғы оқу
... ... ... сапа менеджменті жүйесін енгізу жұмысы жүргізілуде [34;56].
Барлық өмір сүретін
... ... ... беру модельдерін 2 топқа бөлуге болады. Бірінші топқа адам
... ... ... мен бейнесін анық функционалды тіршілік ретінде қарастыратын модельдерді жатқызуға
... ... ... Бұндай модельдер адамбейнесін құрамайды, ол тек адамды функциолналды бірлік
... ... ... сипаттайды. Екінші топтағы білім беру моделін функционалды-рөлдік байланыс бойынша
... ... ... рөлш ойнайтындар жатады. Бұл білім берудің модельдері іс-әрекет жүйесін
... ... ... алмайды. Осы концептуалды модельдердегі ең басты жағдай адамға шығармашылық
... ... ... ретінде бағытталу болып табылады.
Білім беру модельдеріне бағытталу XX ғ.
... ... ... адамды «табиғат патшайымы» ретінде көру, XX ғ. II-жартысында техногенді
... ... ... жағымсыз жақтарына әкеп соқты. Білім беру саласындағы осы жағдайды
... ... ... келе, мынадай қорытында жасауға болады, яғни өсіп келе жатқан
... ... ... контексінде білім беру мақсаты және білім беру процесін қарастыру
... ... ... болды. Бұл дегеніміз, барлығы ұқсас болу керек деген емес,
... ... ... білім мен ғылым даму үшін бірінші кезекте дифференциация жоғары
... ... ... керек.
Қазіргі заманғы білім брудің негізгі мақсаты - өзінше жаттау
... ... ... оқу. Керісінше жағдайда білім беру социумның «вызовына» сәйкес
... ... ... алмайды. Себебі, қазіргі кезде мамандар теория жүзін қатты қадалағанымен,
... ... ... жүзінде артта қалды. Бұл дегеніміз алған білімді тек оқып,
... ... ... қана қоймай, қазіргі заман талабына сай қай тұрғыда болса
... ... ... практика жүзінде іске асыра алу керек.
Социологиялық тұрғыдан алғанда, бұл
... ... ... өте маңызды болып табылады. Себебі, социолог болғаннан кейін барлық
... ... ... болжам түрінде қарап, оның болашақта қандай деңгейде болатынын аңғара
... ... ... жылдан бастап он екі жылдық мектептің моделі енгізілмекші. Сапалы
... ... ... материалдық-техникалық, оқу-әдістемелік, ақпараттық қамтамсыз ету болмай мүмкін емес. Жалпы
... ... ... сапалы білім беруді қамтамсыз ету үшін еңбек нарығының қажеттіліктерін
... ... ... мамандықтар мен кәсіптің тізімін оңтайландыру, университеттік, академиялық, салалық білімді
... ... ... болжау қажет. Негізгі сипаттамалар мен білім берудің әрбір деңгейінің
... ... ... анықтап, білім берудің барлық сатыларына тиесілі жүйенің басты өлшеуіштері
... ... ... талдау жасалды [32;21].
Жұршылықтың талқылауына ұсынылып отырған «ҚР 2015 ж.
... ... ... білім беруді дамыту концепциясының» негізгі мақсаты – білім беру
... ... ... барлық деңгейде қоғамның жаңа талаптарына сәйкес келетін білімбі, кәсіби
... ... ... жоғары жастарды тәрбиелеуге қол жеткізетін сапалы, бәсекеге қабілетті білім
... ... ... қалыптастыру. Қазіргі кезде әлемнің 80 пайыздан астам мемлекеттерінде орта
... ... ... берудің мерзімі кейінде 12 жыл. ҚР осындай мәселелерді шешудің
... ... ... жолы ретінде дүниежүзілік қауымдастық үрдісіне сай 12 жылдық білім
... ... ... жүйесіне көшуде. Еуропалық білім беру кеңістігінде оқу мекемелері және
... ... ... органдарымен жасалған қарқынды прцестер жүгізілуде. Сорбонадағы (25 мамыр 1998
... ... ... Болоньедегі (19 маусым 1999 ж.), Саламанкадағы (29-30 наурыз 2001
... ... ... Прагадағы (18-19 мамыр 2001 ж.) конференциялар азаматтардың қызметке орналасу
... ... ... кеңейту мен еуропалық білім жүйесінің бәсекеге тұрақтылығын күшейту мақсатында
... ... ... туралы құжаттың эквиваленттілігі мен өзара мойындау мәселелері шешімін айтарлықтай
... ... ... келтірді. Осы мақсаттарға жету үшін еуропалық білім жүйесінің органдары
... ... ... жеңіл түсінікті және сәйкестендірілетін жүйені қабылдау туралы келісті; екі
... ... ... жиіліктерге негізделген жүйе – дәрежеге дейінгі және дәрежеден кейінгі,
... ... ... бакалавриат және магистратура. Бірінші цикл сәйкес біліктілігі бар еуропалық
... ... ... нарығында сұранысқа ие болуы тиісті. Сонымен қатар еңбек сыйымдылығы
... ... ... бірліктерін қайтадан сынаудың еуропалық жүйесін енгізу шешілді, яғни ірі
... ... ... сатудент жастардың жұмысшылуына сәйкес сенім жүйесін (ECTS) құрал ретінде;
... ... ... сапасын қамтамсыз ету үшін әр түрлі әдістемелер мен белгілер
... ... ... оқу жоспарларының, халықаралық қызметтес болудың, жоғары білімге еуропалық амалды
... ... ... ортақ бағдарламалардың дамуына ықпал ету [33;56].
Жиырма тоғыз еуропалық білім
... ... ... қол қойылған және төрт елмен қолдау тапқан Боллондық декларация
... ... ... конвенциясының жағдайын тәжірибе жүзінде қолдануға әкелді және оны жүзеге
... ... ... механизмін анықтады.
Жалпы білім беру саласы өте сезімтал, ол адам
... ... ... үлкен әсер ететінін білеміз. Бұл салада реформа жасау да
... ... ... шаруа емес, өйткені міндеттеген өзгерістерді толыққанды іске асыру үшін
... ... ... қатар жаңа буын оқулықтар дайындау қажет, көптеген білім беру
... ... ... материалдық техникалық базаларын жетілдіру керек және т.б. Сондықтан осы
... ... ... үлкен реформа жасау үшін ел экономикасы қосымша қаражат бөлуге
... ... ... болып, қоғамда түбегейлі өзгерістерге деген нақты сұраныс қалыптасуы қажет.
Жоғарғы
... ... ... дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу
... ... ... ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғарғы оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік
... ... ... мен экономикалық қажеттіліктермен тығыз байланысты білім беру және ақпараттық
... ... ... жетілдіру болып табылады. Қазіргі заман жағдайында жоғарғы білім беру
... ... ... бірінші кезектегі міндетті жоғарғы білікті мамандарды оздыра даярлау болып
... ... ... оны айрықша сала ретінде түсінуді көздейтін жаңа сапа мен
... ... ... мәртебе, икемділік пен бейімділік қажет.
Егер, Қазақстан мемлекетінде білім беру
... ... ... жоғары деңгейде дамып, болашақ жастарға сапалы білім беру
... ... ... жоғарғы квалификациялы мамандарды заман талабына сай ерекше бір күрделі
... ... ... даярлайық.
Білім беру модернизациясы қазіргі заманғы әлеуметтік саясаттың маңызды
... ... ... бөлігі болып табылады. Білім беруді реформалау жоспары ұлттық және
... ... ... конференциялар және симпозиумдарда талқыланады.
Реформалар білім беру жүйесінің құрылымды қайта
... ... ... оқу және тәрбие жұмыстарының әдісінің және мазмұнының модернизациясы, білім
... ... ... және еңбек саласы арасындағы жаңа формаларын бекітуге
... ... ... салысады.
Түрлі елдерде білім беру модернизациясы спецификалы халықтық сипат
... ... ... Оның бағыттылығы, тереңділігі мен приоритеттері, сонымен қатар, өткізілу тәсілі
... ... ... немесе басқа да мемлекетте нақты әлеуметтік және экономикалық, саяси
... ... ... анықталады. Сонымен қатар, реформалардың кейбір аспектілері қазіргі замандағы дамыған
... ... ... барлық білім беру саясатының алдында тұрған далпы міндеттерге ие
... ... ... [38;85].
Қазақстанда соңғы жылдардағы қорытындыларға сәйкес, жоғары мектептерде кадрларды даярлау
... ... ... БАҚ-да ылғи да кадрлар даярлаудың төменгі деңгейлері көрсетіледі.
... ... ... ең керемет деген ЖОО- ры да кадрлар даярлау жұмыстарын
... ... ... сай даярлай алып жатқан жоқ. Сонымен қатар, дипломнан
... ... ... білім беру жоғары мектептердің реформалануы және оның әрекет етуінің
... ... ... маңызды обьектісі болып табылады. Бұл, тіпті орта білім алудан
... ... ... де кәсіби рационалды мерзімдерді құрастыру үшінде өте маңызды болып
... ... ... [40;95].
Республикада нарықтық экономика және құқықтық демократиялық мемлекеттерде жаңка
... ... ... қалыптастырады.Инновациялық білім беру саясаты білім берудің тыс қалған жағдайдағы
... ... ... ашық түрдегі қызметімен айналысу керек. Ол үшін білім беру
... ... ... өндіріс арасында стимулдарды көтеріп, кооперациялар құру керек болып табылады.
Елбасының
... ... ... жылғы халыққа жолдауында, 30 бағыттың ішіндегі 17-ші бағытында бастауыш
... ... ... орта білім беру, сондай-ақ кадрларды қайта даярлау жүйесін әлемдік
... ... ... эжақындату қозғалды, Біріншіден, 3 аусымдық оқытуды жою керек. Таяудағы
... ... ... жылдың өзінде мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде Қазақстанның өңірлерінде 100 жаңа
... ... ... салу қажет. Екіншіден, оқытудың, әр оқушының білімі мен қабілет
... ... ... тиімділігін бағалаудың біртұтас жүйесін жасау керек. Үшіншіден, он-лайн тісілінде
... ... ... тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру қажет. Төртіншіден, оқу
... ... ... жаратылыстану ғылымдары бойынша, бірінші кезекте, математика мен ақпараттанудан қосымша
... ... ... немесе пәндер енгізу керек. Сонымен қатар, ғылыми жаратылыстану бейнесіндегі
... ... ... сыныптар жүйесін құруды қарастырған жөн. Үкімет осы бағытқа қажетті
... ... ... тартудың тетіктерін әзірлейтін болсын. Бесіншіден, мектептерде ағылшын тілінің шетелдік
... ... ... тарту қажет. Алтыншыдан, жұмыстың жоғары нәтижелеріне қол жеткізген мектептерге
... ... ... тағайындау жөнінде мемлекеттік конкурсттар жүйесін енгізу туралы ойластырған жөн
... ... ... Н.Ә.Назарбаевтың, қазақстан халқына жолдауында білім беру саласында алдыға қойған
... ... ... көрсете кеткен, осыған тоқталып өтсек жөн болар еді:
• Білім
... ... ... ғылым министрлігі үш жылдың ішінде заманға сай білім алуға
... ... ... озық технологияларды игеруге мүмкіндік беретін білім берудің тиімді инфрақұрылымын
... ... ... аяқтайтын болсын;
Үстіміздегі жылы біз 68 мың оқушы орнына арналған
... ... ... мектеп құрылысын, ал 2009-2010 жылдары 69 мың оқушы орынға
... ... ... тағы да 102 мектептің құрылысын бастай аламыз [42;16].
• Үкіметке,
... ... ... холдингтерге, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесе отырып
... ... ... білім беруді одан әрі дамыту бағдарламасын әзірлеп, іске асыруды
... ... ... «Тілдердің үш тұғырлылығы» мәдени жобасын іске асыруды жеделдетуі тиіс.
... ... ... қөоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту
... ... ... арттыру қажеттілігіне ерекше назар аударғым келеді. Мемлекеттік тілді тиімді
... ... ... ең үздік, инновациялық-әдістемелік, тәжірибелік оқу құралдарын, аудио-бейне материалдарды әзірлеу
... ... ... тіліндегі оқулықтар шығаруға арналған тендерді үнемі жеңіп алатын бір-екі
... ... ... бар. Сонда оқулықтардың сапасын жақсарту үшін қандай бәсекелестік болмақ.
... ... ... тіліндегі оқулықтардың сапасын сын көтермейді. Олар адамдарды қазақ тілін
... ... ... емес, одан қашуға итермелейді. Осы салаға жауапты тиісті органдар
... ... ... нақты шешім қабылдауы тиіс;
• Әзірге халықты мектепке дейінгі балалар
... ... ... қамтамсыз етуде «бетбұрыс» жасала қойған жоқ. Үкімет пен әкімдер
... ... ... жерде бұл проблеманы терең зерделеп, осы негізде бұл мәселенің
... ... ... әзірлеуі тиіс. Кішкентай бүлдіршіндердің дамуына ықпал ететін үздіксіз білім
... ... ... баса назар аударған жөн. Әрі балалардың білім алуға, еңбекке
... ... ... қоршаған ортаға бейімі, қарым-қатынасы нақ осы кезеңде қаланатынын естен
... ... ... керек [43;13].
Сонымен қатар оқу орындарындағы лицензиялар және аттестациялау талаптары
... ... ... аралық мемлекеттік бақылау енгізілді, жоғарғңы оқу орындарында қабылдау тәртіптері
... ... ... ЖОО филиалдарының қызметтеріне шектеу қойылды.
Қорыта келгенде, біріншіден айтарым Респуликада
... ... ... беру жүйесін әлемдік деңгейге келуге, елдің индустриалды-инновациялық стратегиясын қамтамасыз
... ... ... нәтижесінде мықты экономикалық тұрақты дамуға жеткізетін күші бар деп
... ... ... болады.
Екіншіден, дамыған елдер қатарына жету үшін, жоғарыда көрсеткеніміздей,
... ... ... мамандар пайда болу үшін, адам тілі және әлеуметтік-мәдени және
... ... ... бай болуы керек.
Үшіншіден, бұл мәселені шешу үшін, осы қоғамға
... ... ... күрделіліктердің бәрін сіңіріп, игеріп, бұрынғы қалыптасқан қарапайымдылықтан арылуымыз керек.
Төртіншіден,
... ... ... жүйесімен посткеңестік жүйені салыстыра отырып, кеңес жүйесінің жақсы жақтарын
... ... ... талабына сай икемдеп, жаңа әлемде жаңа күрделі түсініктер мен
... ... ... жүзеге асыру керек.
... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
Зерттеу жұмысымды қорытындылай келе, көптеген алуан түрлі шешімдер қабылдауға
... ... ... Жалпы қазіргі таңда білім беру жүйесінің жағдайы соншалықты нашар
... ... ... тек онда ешқандай өзгешелік жоқ. Оның белгілі деңгейде жақсы
... ... ... ие болуы үшін құрылымын өзгерту керек деп ойлаймын. Осыған
... ... ... зерттеудегі ең басты деген мәселелерге тұжырым жасай кетейін.
Зерттеу барысы
... ... ... біріншіден білім беру әлеуметтік-педогогикалық институт ретінде қоғамда өз орнын
... ... ... деп айтуға болады және ол қоғамның басқа институттармен өте
... ... ... байланыс орнатуда. Осыған қарамастан, оның белгілі бір кемшіліктері болады.
... ... ... кемшіліксіз болмайды, барлық нәрсені 100% деп айтуға болмайды. Бірақ,
... ... ... кемшіліктерді біртін біртін жоюға болады деп ойлаймын.
Екіншіден, социология тарихында
... ... ... беру институтты туралы жазған социологтарымызжың еңбектері өте тамаша жазылған.
... ... ... олардың тілі сондай күрделі оны бірден оқып , түсіну
... ... ... емес. Сондықтан, олардың барлығының көзқарастарын оқып, бір-бірімен ұштастырып, заман
... ... ... сай пайдаланып қарапайымдылықтан босауымыз керек. Бұл дегеніміз қатып қалған
... ... ... босап, қоғамға сай қажетті жаңа үлгілер мен жалпы түсініктерді
... ... ... керек деп ойлаймын.
Үшіншіден, кеңес қоғамындағы білім беру институтының ерекше
... ... ... көріністерін пайдалана отырып, оның сол кездегі қоғам дамуында тьиімді
... ... ... тиімсіз жақтары болғанына көзім жетті. Кеңес қоғамындағы білім беру
... ... ... ең алдымен ағартушылық және тоталитаризмге негізделген болды. Бұл жерде
... ... ... алу көп жағдайда тегін және білім беру сапасы жағынан
... ... ... да тиімді болды. Сонымен қатар, тиімсіз жақтары да болды,
... ... ... білім мен ғылымның дамуында дифференциация төмен болды және адамдардың
... ... ... әлеуметтік қабаттарында тұратындары үшін өте қиын болды.
Төртіншіден, кеңес жүйесі
... ... ... кейінгі, білім беру саласында бірнеше қиыншылықтар туындады. Болашақ жастарды
... ... ... үшін маман кадрлардың білім сапасының жетіспеушілігі қиын жағдай туғызды.
... ... ... тағы да бір тиімділігі барлық азаматтар үшін Конститутцияға сай
... ... ... түрде тегін білім алу күшіне енді.
Бесіншіден, кеңес қоғамы мен
... ... ... қоғамдарға әлеуметтік-педогогикалық талдау жасайтын болсам, ол туралы қаншама пікірлер,
... ... ... айтылып жатса да, ешқайсысы практика жүзінде іске асып жатқан
... ... ... Себебі, біздің қоғам әлі оған дайын емес.
Ал
... ... ... кездегі білім беру жүйесі қоғамдағы нарықтық қатынастарға байланысты, нақты
... ... ... дамуын таба алып жатқан жоқ. Себебі, білім беру жүйесінің
... ... ... айтарлықтай өзгерістер болмай жатыр, осыған байланысты білім беру жүйесін
... ... ... өзгертулер енгізу керек.
Елбасының Қазақстан халқына жолдауын қарастыратын болсақ, онда
... ... ... жазылған. Білім беру стандарттарының шегінде қызмет көрсету міндеттемелерін орындаушы
... ... ... айналым субьектілері мен заңды тұлғаларының әрекет еріктілігімен және мүліктік
... ... ... қамтылуы тиіс. Білім беру қызметін жүзеге асыратын мекемелердің іс-әрекеті
... ... ... лицензиялауға, аттетациялауға және аккредитациялауға жатады. Оған себеп мемлекет тарапынан
... ... ... қызмет сапасы мен қауіпсіздігін қамту болып табылады.
Қазіргі таңда тәуелсіздігімізді
... ... ... та, тіліміздің жағдайы онша емес, себебі тіліміздің құрылымы өзгермеген,
... ... ... өзгерту жәнене күрделендіру керек. Жоғарғы жлпы білім беруді дамыту
... ... ... ең негізгі қажетті деген оқулықтарды, құралдарды жәнене т.б. басып
... ... ... тек оны шығарып қана қоймай оның сапасы мен нақтылығына
... ... ... көңіл аудару керек.
Ел басының жылдағы шығып жатқан жолдауы бойынша
... ... ... мәселелер шешіліп жатыр деп ойлаймын. Себебі, қазіргі таңда өзіміздің
... ... ... тілде біршама оқулықтар шығарылуда, бірақ олардың сапа жағына келетін
... ... ... өте төмен. Неге? Өйткені, жалпы емес, нақты социолгиялық оқулықтарды
... ... ... болсақ, олар өте қарапайым тілде жазылған, сондықтан олардың сапасы
... ... ... төмен. Бұл еңбектердің сапасын жақсарту үшін, оқулық жазатын тұлғалар
... ... ... социологтар, мысалы, Т.Парсонс, П.Бергер және Т.Лукмен, П.Бурдье және т.б.
... ... ... өте күрделі түрде жазылған оқулықтарды пайдаланып жазса, олардың сапасы
... ... ... жоғары деңгейде болып, Қазақстан қоғамының білім беру институтының
... ... ... біршама үлесін қосар еді.