... ... ... халық педагогикасы арқылы оқушыларға отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздері
1.1
... ... ... педагогикалық теорияда оқушылардың отансүйгіштік тәрбиесі мәселесі
Еліміздің презіденті Н.
... ... ... Назарбаев « Қазақстанның болашағы – қоғам-ның идеялық бірлігінде» атты
... ... ... «Әрбір адам біздің мемлекетімізге, соның бай да даңқты тарихын,
... ... ... болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін
... ... ... жасауы қажет. Елдың проблемалары да, келешегіде, барлық адамға жақын
... ... ... түсінікті болуы тиіс.... Әрбір адам бала кезінен Қазақстан-менің Отаным,
... ... ... мен үшін жауапты екені сияқты мен де ол үшін
... ... ... деген қарапайым ойда бойына сіңіріп өсетіндей істеген жөн»-деген болатын
... ... ... Қазақстанның тәуелсіздік алып, егеменді ел ретінде жаңа даму жолына
... ... ... қоғамның жалпыадамзаттық құндылыққа бағдарлаған жаңа идеологиясын қалыптастыруды қажет етеді.
... ... ... патриотизмді де жатқызуға болады.
Патриотизм-жаңа түсінік емес, ол-қоғамдық сана
... ... ... бірі, бұл тарихи және таптық санат қоғам дамуымен бірге
... ... ... жаңа мазмұнмен толығып отырады.
Ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау «патриотизм»
... ... ... көптеген анықтамалар берілгендігін айғақтайды. Келтірілген анықтамалар адамгершілік қасиет ретінде
... ... ... мәнін неғұрлым дәл ой елегінен өткізуге мүмкіндік береді. Мәселен,
... ... ... түсіндірмеде «патриотизм мазмұны-Отанға сүйіспеншілік, оған шынайы берілгендік, оның өткені
... ... ... бүгінгісі үшін мақтаныш, Отан мүдделерін қорғауға ұмтылу болып табылатын
... ... ... және саяси принцип, әлеуметтік сезім» делінсе, лексикалық мағынада патриотизм
... ... ... сүйіспеншілікті, өз Отанына, өз халқына берілгендікті» білдіреді [5,417]. Ұлттық
... ... ... сөздікте патриотизм-адамның Отанына, туған еліне, оның тіліне, салт-дәстүрі мен
... ... ... деген сүйіспеншілік сезім деп қарастырылады [6, 130].
Патриотизм ұғымы
... ... ... қоғамдық өмірдің саяси құрылымына және басқа да компоненттеріне деген
... ... ... қарым-қатынасын білдіреді. Әрбір адам осы бір жоғары да ізгілікті
... ... ... әр түрлі түсінетіні белгілі: бірі бұл ұғымды өз отбасы,
... ... ... жүрген жұмысы, туып-өскен және мекен ететін жерімен астастыраса, ал
... ... ... үшін бұл мемлекет, ел, қоғам, қоршаған ортаны тұтасымен қамтитын
... ... ... кең мағыналы ұғым.
Патриотизм, жалпы алғанда ұлттық мәдениеттің, ал
... ... ... алып қарағанда саяси мәдениеттің элементі болып табылады. Патриотизмнің мазмұнына
... ... ... жатқызған жөн: адамның өзі туып-өскен жеріне сүйіспеншілік сезімі; ана
... ... ... құрметпен қарау; Отан мүдделеріне қамқорлық жасау; азаматтық сезімдердің көрініс
... ... ... және Отанға адалдықты сақтау, оның бостандығы мен тәуелсіздігін қорғау;
... ... ... және мәдени жетістіктерге деген мақтаныш; Отанның тарихи өткеніне және
... ... ... қалған мұраларға, дәстүрлерге құрметпен қарау; өз еңбегін, күш-жігері мен
... ... ... Отанның гүлденуіне арнауға ұмтылу [7;8;9;10;11].
Патриотизмнің мәні туралы сөз
... ... ... патриотизм идеялары бағзы замандардан-ақ қалыптасқанын және бұл прогресшіл идеяларды
... ... ... патриоттық тәрбиеде маңызды мәні бар екенін атап өткен жөн.
... ... ... идеясының дамуы, ең алдымен, Аристотель, Платон, Цицерон, Әл-Фараби, Ж.
... ... ... секілді ежелгі ойшылардың есімімен байланысты. Олар патриоттық сана-сезімдегі басты
... ... ... Отанға деген көзқарас, өйткені Отан ең алдымен саяси ортаны,
... ... ... қатынастарымен байланысты адамдардың бірігуін және мемлекетті қамтиды, деп есептеді
... ... ... Біздің зерттеуіміздің контекстінде тәрбиенің психологиялық нысаны тұлғаның ой сферасы
... ... ... табылатынын атап өткен жөн, бір жағынан ол оқу мен
... ... ... процессі арасындағы интеграцияны айқын аңдауға, екінші жағынан-тұлғамен тиімді тәрбие
... ... ... ықпал ететін әдістемелік ұстанымдар, формалар тәсіл-амалдардың негізгі белгілерін сипаттауға
... ... ... береді.
Қазіргі заманғы педагогикалық ғылымда, адамзаттың дамуы туралы педагогикалық
... ... ... көптеген ғасырлық іргетасымен қаланған «тәрбие» категориясы туралы өте белгілі
... ... ... қалыптасты.
ХХ ғасырдың 20-30 жылдары ғалымдар, В.А. Сухомлинский, А.С.
... ... ... А.В. Луначарский, т.б. ғалымдар «жаңа адам», «үйлесімді дамыған тұлға»
... ... ... мен тәжірибесін оқып зерттеді. А.С. Макаренко тұлғаның ұжымдағы тәрбиесі
... ... ... жасап, іс жүзіне асырды. Осы айтылған жөнінде ол «Ұжымды
... ... ... эгоизмі мен жанасатын барлық нүктелерінде қорғай отырып, ұжым мұнымен
... ... ... тұлғаны да қорғайды және оның дамуына ең қолайлы жағдайларды
... ... ... етеді... Ұжымның талаптары тәрбиелеуші болып табылады... талапқа қатысушыларға қатысты...
... ... ... тәрбиелік әсер нысаны емес, оның иеленуші-субъекті, бірақ ол бүкіл
... ... ... мүддесін білдіре отырып, субъект болады»,-дейді. Тәрбиелік процесстің мәні туралы
... ... ... «... тәрбие мәселесін, тәрбие әдістерін сабақ берумен шектеуге болмайды,-дейді.
... ... ... Макаренко-«... тәрбие процессі тек сыныпта ғана өтпейді, ол жер
... ... ... әрбір шаршы метрінде жасалады» [14, 131-132].
В.А. Сухомлинскийдің тәрбие
... ... ... тұлғамен жеке жұмысты тереңдету қажеттілігін үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыратын
... ... ... «Тәрбие»-деп көрсетеді В.А. Сухомлинский-«бұл тәрбиеленушілердің де, тәрбиелеушілердің де тұрақты
... ... ... баюы мен жаңаруының, көп қырлы процессі» [15, 71].
1.2 Қазіргі
... ... ... –жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеудің
ерекшеліктері
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері
... ... ... жасөспірімдердің оқу-тәрбие ісіне ұдайы көңіл бөлініп келеді. Оқу-тәрбие ісінде
... ... ... аударып отырған, тәрбие салаларының бірі-отансүйгіштік тәрбие. Қазақстан Республикасы-көп ұлтты
... ... ... ел.
Жаңа қоғамның дамуындағы ең маңызды нәтиже-оның барысында қалыптасқан
... ... ... адам бостандықты жеңіп алып, оны ауыр күрестерде қорғай білген,
... ... ... сын-сынақтардан өтіп, өзі адам танымастай болып өзгерген. Өзінің бұрынғы
... ... ... саяси мұраттылықты қосып, өмір сүрудің тәжірибелерінен қуат алып, өзінің
... ... ... басының мәдениетін, білімін кәдеге жаратып, мәреден көріне білетін адам.
... ... ... дәстүрге берік, елін, жерін сүйетін азамат тәрбиелеу, оқушылардың бойына
... ... ... отансүйгіштік қасиетті қалыптастыру өскелең өмір талабынан туындап отыр.
Қазіргі
... ... ... «қазақстандық отансүйгіштік» ұғымына зор мән берілуде. Көп ұлтты Қазақстан
... ... ... отансүйгіштік сезімін қалыптастыратын-азаматтық келісім, ұлттық бірлік. Егемен еліміздің тәуелсіздігін
... ... ... ұлтты келісім, ішкі үндесім барша халқымыздың ынтымағы мен өзара
... ... ... [99; 100; 101; 102].
Туған жер, табиғат, оның байлықтары,
... ... ... дәстүр, тарихи ескерткіштер. Туған өлкедегі тамаша киелі орындар-жалпы ұлттық
... ... ... ешкімді де бейтарап қалдыра алмайды. Олар сөзсіз адам көкірегінде
... ... ... жақындық, туыстық сезімдерді ұялатып жатады. Бір сөзбен айтқанда, отансүйгіштік
... ... ... ұғым.
Қазақстандық отансүйгіштікке келсек, ол тек қазақтардың ғана өз
... ... ... сүйіспеншілігі емес, онда мекендейтін бүкіл ұлт пен ұлыс өкілдерінің
... ... ... қатысты дүние. Бұл сезімнің мағынасы терең, аумағы кең, құдіреті
... ... ... Ол өз мазмұны, өз аясы бар, құдіретті күшке кездей-соқтықтан
... ... ... бұл сезімнің оянып, бірте-бірте күш алып, саналы өзіндік мәні,
... ... ... мағынасы бар біртұтас сезімге ұласуы объективті шарттылықтарды қажет етеді.
... ... ... адамның өзі тануы тиіс. Оны жете біліп, қадір-қасиетін ұққанда,
... ... ... өткен жолын, қиындық мехнаттарын, рухын, тар жол, тайғақ кешулерін
... ... ... алдынан өткізіп, жанымен сезе білгенде, елдің басын біріктірген, жат
... ... ... жерін, суын, даласын, тауын, қанын төгіп қайсарлықпен қорғап алған
... ... ... сезіп білгенде ғана, соған деген мақтаныш сезімі оянады.
Отаншылдық
... ... ... рухының деңгейінің айнасы, өлшемі. Елбасы өзінің халыққа Жолдауында азаматтардың
... ... ... сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуды ұлттық қауіпсіздікті
... ... ... негізгі элементтерінің бірі ретінде таниды.
Халықтың отаншылдық сезімін қалыптастыру
... ... ... алғы шарттар пісіп жетілуі керек. Сол алғы шарттардың пісіп
... ... ... сабақтаса адамдардың сана-сезімі артып, жаңа құндылықтарды, оның ішінде отаншылдық
... ... ... бойына молырақ сезінетін болады.
Отансүйгіштік сана-сезім болса, ол-отан құндылығы
... ... ... нәтижесі, өткендегі өмір сүрген ата-баба санасының қажеттілігі мен ұитылысына,
... ... ... туған елдік салт-дәстүрлерді адамдардың санасындағы қажеттілігі мен қызығушылығы арқылы
... ... ... Адам қауымдасып өмір сүргеннен бастап, қандай ғылым болмасын адамзаттың
... ... ... өмірден, іс-тәжірибеден туындайтыны аян. Адам өмірімен тікелей байланысты тәлім-тәрбиелік
... ... ... халық тәрбиесі мен ғылыми ойдың ажырамас туындысы. Ал, халықтық
... ... ... әр ұлттың ғасырдан-ғасырға жалғасқан мұрасы. Сондықтан да этнопедагогика педагогиканың
... ... ... нәр беретін тамыры болмақ.
Зерттеу барысында біз «жастар» ұғымының
... ... ... «оқушы жастар» ұғымымен талдаймыз. Өйткені бұл екі ұғым адамның
... ... ... жас кезеңін ашады. Жастар-қоғамның, халықтың болашағы. «Жанды болашақ» бүгін,
... ... ... айналамызда, елдің дамуымен бірге, қоғамдық өмірдің бар сферасында қалыптасады.
... ... ... оқып зерттеу мәселесінің методалогиялық қағидасы төмендегідей бекітіледі.
- жастар әлеуметтік-демографиялық ерекше
... ... ... түсінігі;
- жастардың әлеуметтік-саяси бір тұтастылығы, сол ортадағы тамырлас топ өзгешеліктері,
... ... ... жалпы белсенділігі, қызығушылық әрекеттері арқылы анықталып, бағдарлама жасалуы;
- жастар мәселесінің
... ... ... етер қоғаммен қатынасы, қоғамдағы өзгермелі әлуметтік саяси, экономикалық базасында
... ... ... олардың шешілу мүмкіндігі;
- жастар қозғалысына нақты тарихи тұрғыда жағдай жасалуы.
... ... ... әрдайым үлкендерді, өткен тарихты өздеріне көшіре салмайды. Олардың
әлеуметтік мәселені
... ... ... өз тәсілдері, нысандары бар екенін есепке алу қажеттілігі [104,
... ... ... Арнайы әдебиеттер талдауынан жас шекарасына байланысты кеңірек түсініктерге ие
... ... ... Оның негізінде психологиялық, биологиялық, демографиялық әртүрлі критерийлер алынған. Біздің
... ... ... бойынша, жас шекарасын анықтауда әлеуметтік уақыт есебі, бөзбала, бойжеткен
... ... ... арналған кеңістік, еңбек өтімі, біліктілік, әскери міндеттен өту, төл
... ... ... алу, азамат құқығын қолдану құқығына ие болу т.б. бірден-бір
... ... ... болып есептеледі.
«Жастар» ұғымының зерттеудің айрықша белгісі жас және
... ... ... шекараны анықтау болмақ С.Н.Иконникова: «16-дан 30 жасқа дейінгі жас
... ... ... тұратын қоғамның ерекше тап тобы: олардың қоғамдағы орны мен
... ... ... құнды бағдары, дүниетанымы, әлеуметтік-психологиялық сипаты әлеуметтік-саяси қатарымен, қоғамдық қатынаспен,
... ... ... жағдайымен негізделген»,-деп жастар тұралы анықтама берді [104, 193].
Жастар
... ... ... қоғамның әлеуметтік құрылымындағы өндіріс жүйесімен, әлеуметтік-кәсіпқой бағдар орнымен байланысты
... ... ... В.В., Сыргабекова Ш.Т., Шевченко В.П., Крещенко И.Н., Загайтова Л.Я.,
... ... ... О.Л., Богар И.В., Бескровная О.В. т.б.)
1.3. Оқыту үрдісінде
... ... ... отансүйгіштікке тәрбиелеудің
теориялық моделі
Мектептің оқушыларін патриотизмге тәрбиелеудің өткені мен
... ... ... бүгінгі таңдағы жай-күйін зерттеу барысында оның әдісі, тәсілі мен
... ... ... сан алуан болғанына және оларды бүгінгі күн жағдайына бейімдеп
... ... ... мүмкіндігі мол екендігіне көзіміз жетті. Бірақ, оның мазмұны кеңес
... ... ... сол кездегі идеологияға қызмет еткендіктен, сыңар жақты болғаны да
... ... ... түседі, өйткені онда ұлттық патриотизм ескерілмей қалған. Сол себепті
... ... ... ұлттық патриотизм », « ұлттық сана » деген секілді
... ... ... маңызды ұғымдар көп жағдайда терең зерделенбеген [99, 19-20].
Қазақстан
... ... ... осындай бір топ мәселенің басын ашып алмай тұрып отансүйгіштік
... ... ... дұрыс жолға қою мүмкін емес екені анықталды. Республикамыз бір
... ... ... құрылымнан екіншісіне ауысып, басқару жүйесі жаңа сападағы қарым-қатынасқа бет
... ... ... өтпелі кезеңде мектептегі тәрбие жұмыстары дағдарысқа ұшырағаны белгілі. Бұндай
... ... ... замана ағымына қарата пайда болган тың ұғымдарды айқындап, оларға
... ... ... беру қажеттігі туындайды. Өйткені, ұғымдар арқылы оқушылар санасында білім
... ... ... ол өз кезеңде оның іс-әрекетіне бағыт береді. Біздің пайымдауымызша,
... ... ... тәрбиелеуде сүйенетін негізгі ұғымдар: «ұлттық патриотизм » және «қазақстандық
... ... ... ». Ұғым дегеніміз заттар мен құбылыстардың жалпы айырмашылықтарының белгілі
... ... ... жиынтығы негізінде ой жүргізу. Ол ғылыми және тәжірибелік білімдерді
... ... ... қолданады.
Ұғымдар негізінде пікір, ой тұжырымдар қалыптасып, ой қорытындылар
... ... ... пайымдаулар жасалады. Бұл жерде «ұлттық патриотизм» және «қазақстандақ патриотизм»
... ... ... арқылы Отан, туған жер, ел, атамекен, мемлекет, туған өлке,
... ... ... халқы туралы нақты түсініктер берудің тиімділігі арта түспек. Ал
... ... ... дегеніміз-бір нәрсенің мағынасы мен мәнін ұғыну.
Сөйтіп, «ұлттық патриотизм»
... ... ... «қазақстандық патриотизм» ұғымдарына анықтама беру, олардың мазмұнын құрайтын: отансүйгіштік
... ... ... дамыту, ұлттық салт-дәстүрді ұстану мен мемлекет рәміздеріне құрмет қалыптастыру,
... ... ... тәлім-тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейте түседі. Осыларды көздеп жүргізген зерттеу еңбегімізде
... ... ... психолог, философ ғалымдар мен ақын-жазушылардың ой-пікірлеріне сүйене отырып «ұлттық
... ... ... және «қазақстандық патриотизм» ұғымдарына анықтама беруге ұмтылдық. Сондай-ақ бұл
... ... ... маңызын ашып көрсету жас буындарды тәрбиелеуде бүгінгі күннің кезек
... ... ... қажеттігінен туындап отыр [99; 100; 101; 116; 117].
Қазақстандық
... ... ... арқауы қазақ мемлекетіне деген отансүйгіштілік, ұлтына сенімі, нанымы, саяси
... ... ... т.б.қарамастан әрбір қазақстандық өзі өмір сүріп, күн көріп отырған
... ... ... деп таныу, оның негізін салып отырған қазақ ұлтына сыйластық
... ... ... заңдарына бас ию, рәміздеріне құрмет, жетістігіне сүйсініп, мақтану, кемшіліктерін
... ... ... жолын қарастыру қазақстандық патриотизмнің белгілері болуы керек деген ой
... ... ... туады. Қазақстан егемендік алғаннан кейін мерзімді басылымдарда «қазақстандық патриотизм»
... ... ... « ұлттық патриотизм » жайлы сұрақтар жарияланып, оған көптеген
... ... ... ғалымдар, ақын-жазушылар өз пікірлерін білдірген болатын. Сол пікірлерді және
... ... ... да педагог ғалымдар мен философ-психологтердің пікірлерін зерттей келе біз
... ... ... кездегі «Советтік патриотизм» ұғымы «қазақстандық патриотизм» болуы керек деп
... ... ... Оның туындап, қалыптасып, тәлім-тәрбие айланыма енуі өз қолымызда. Берілген
... ... ... бізге патриот адамдардың мінез-құлық, іс-әрекеті, ой-сана сезімдерінің белгілеріне қарап
... ... ... сипаттама беруге көмектеседі. Бұл өз ретінде жас буындардың көз
... ... ... нақты мысалдарды көлденең тарту арқылы өнеге көрсетуге шарт түзеді.
... ... ... адамның қасиеттерімен тығыз байланысты. Субъект қажеттігі және сол қажеттікті
... ... ... бағытталған ерекше қызметіне орай сезімдер екі ірі топқа бөлінеді.
... ... ... заттардың объектив мазмұнына жаңа, айрықша мән қосып, оларды қанағаттандыру
... ... ... сеп-түрткісіне айналдырушы сезімдер. Мұндай талғаныстардың пайда болуы аса қажетсіну
... ... ... Көңіл-күй серпінісі қажеттілікпен үйлесе келе, іс-әрекеттің бастауын береді, оған
... ... ... және бағыт-бағдарлы жетекшісіне айналады. Осылайша, мұндай сезімдер іс-әрекетпен сәйкестікке
... ... ... [99, 13].
Екінші эмоциялық құбылыстар тобына-жетекші ниет, яғни басталған
... ... ... не сыртқы іс-әрекет туындайтын сезімдер кіреді. Бұлар сол әрекеттердің
... ... ... тиімді болған жағдайларға, жетіскен нәтижелерге немесе қалыптасқан не мүмкін
... ... ... ситуацияларға субъектінің қатынасын сипаттайды.
Күшті сезімдер тарихи-әлеуметтік негізге ие.
... ... ... әртүрлі халықтарда әр түрлі кезеңдерде мән-мағынасы мен көріну формасын
... ... ... отырған. Түрлі дәуірде өмір сүрген адамдардың ұқсас, тіпті оқиғаның
... ... ... жасаған қатынасы бірін-бірі қайталамайды. Сезім қозғалыста болып, тұрақты және
... ... ... элементтердің түбірлігінен құралады. Бұл сезім желісінде, бір жағынан, бір
... ... ... қысқа мерзімді толғаныстар құрылымын: пайда болу-өрбу шыңына жету, екінші
... ... ... әр түрлі толғаныстар түйдегінен түзілген ұзақ мерзімді сезімдер құрылымын
... ... ... болады. Олардың қатарында адам сезімінің жоғары деңгейдегі саналы әрекетін
... ... ... моральдық сезімдер.
Адамгершілік сезімдерінің адам өміріндегі орны туралы К.Д.Ушинский
... ... ... өзімізді, біздің дүниеге қалыптасуымызды біздің сөзіміз де, ойымыз да,
... ... ... қылығымыз да сезімдей анық және дұрыс білдіре алмайды, біздің
... ... ... де жеке ой ғана, шешімдер ғана емес, адам жанының
... ... ... оның жүйесі түгелдей көрініп тұрады»,- деп дәл сипаттама берген
... ... ... 30].
Адамгершілік сезімнің принципі мен жалпы негізі-белгілі бір қоғамдық-экономикалық
... ... ... қалыптасып отыратын мінез-құлық нормалары. Адамның жоғары деңгейдегі сезімдерінің қалыптасып,
... ... ... отыруы ең алдымен өзінің жеке басына, елдік қасиеттеріне, Отан
... ... ... жауапкершілікті сезінуінде жатыр.
Елдік қасиеттер аспатдан түспейді, жоқтан жаралмайды.
... ... ... туған топрақпен, ана сүтімен ұйыған елжандылық арнасында өскен ортасы
... ... ... азаматы ретінде қалыптастырған қоғамы дарытар терең де, текті дүністаным
... ... ... ғана бітеді. Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның болашағы-қоғамның идеялық бірлігінде»
... ... ... еңбегінде: «Біздің тағы бір аса маңызды идеологиялық міндетіміз-қазақстандық отансүйгіштікке
... ... ... маңызды міндеттердің бірі ретінде алға тартуының сырын содан іздеген
... ... ... [4, 18].
Қазақ халқы «Отан» деген ұғымды бала бойына
... ... ... бастан сіңіруге тырысқан. Мұны ең алдымен туған жер, атамекен,
... ... ... жұрт деген ұғымдармен барынша кеңінен байланыстырған. Сондақтан да болар,
... ... ... кең далада өмір сүрсе де, ата-бабаларымыз үшін атамекен ұғымы-
... ... ... қастерлі де қасиетті ұғым.
Патриоттық сезімнің объектісі мен қайнар
... ... ... десек, оның мазмұны: табиғат, оның байлықтары, тіл, дәстүр, тарихи
... ... ... туған өлкедегі тамаша киелі орындар. Олардың адам көкрегіне жылылық,
... ... ... туысқандық сезімдерді ұялатып, ізгі де ерлік істердің қайнар көзіне
... ... ... патриотизмге тәрбиелеудің арқауы.
2. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫ ОТАНСҮЙГІШТІККЕ
... ... ... ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ МЕН ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1 Оқыту процесінде оқушылардың отансүйгіштік сезімдерін
қалыптастырудың
... ... ... шарттары
Кешенді патриоттық тәрбиенің ұйымдастыру принциптері-тәрбиені басқаруды ұйымдастыруға қойылатын талаптар.
... ... ... өз ге де әлеуметтік жүйе секілді, патриоттық тәрбие жүйесі
... ... ... басқаруды қажет етеді.
Басқару ұйымдарының құрылымы, олардың қызметі, құқықтары мен
... ... ... патриоттық тәрбие жүйесі басқару бөлімінің құрылымы мен атқаратын қызметтерімен
... ... ... оның негізгі бағыттарымен айқындалады.
Патриоттық тәрбиенің жүйелілігі, оның құрылымдығы мен
... ... ... барлық деңгейде және барлық буындарда тиімді басқару мүмкіндігін қамтамасыз
... ... ... бүкіл тәрбиелеуші факторларды ескеруге мүмкіндік береді. Басқарудың қажеттілігі объект
... ... ... субъектінің, макро және микроортаның оңтайлы өзара қатынастарын сақтау қажеттігімен
... ... ... [112, 70].
Патриоттық тәрбие жүйесін басқару ұйымдары қызметтің мынадай түрлерін
... ... ... қамтиды:
- жоспарлау;
- тәрбиешілер қызметі мен кіші жүйелердің өз міндеттерін атқаруын үйлестіру;
- қабылданған
... ... ... орындалуын бақылау мен тексеру;
- тәрбиеде дербес негіздерді дамыту және пайдалану;
- идеологиялық
... ... ... іріктеу мен даярлау;
- басшылық ұйымдарды ақпаратпен қамтамасыз ету;
- патриоттық тәрбие нәтижелерін
... ... ... және түзету [101, 38].
Басқару объектілеріне-тәрбиешілер, тәрбиеленушілер, патриоттық тәрбиенің негізгі
... ... ... қызметі, мазмұны, бағыты, құралдары, түрлері мен әдістері жатады. Сондықтан
... ... ... көзқарас тұрғысынан басқаруды жетілдіру, сонымен бірге патриоттық тәрбиені дамытудың
... ... ... оның тиімділігін арттырудың аса маңызды факторы болып табылады.
Патриоттық тәрбиені
... ... ... нысаналы көзқарас принципі Президент Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан 2030 стратегиясының ережелеріне
... ... ... әрі ағымдық және болашақтық жоспарлауды жетілдіру, тиімді патриоттық тәрбиені
... ... ... құралы болып табылады.
Болашақтық жоспарлау патриоттық тәрбиеде кешенді көзқарасты жүзеге
... ... ... маңызды болып табылады және оның кешендік сипаты болуы тиіс.
... ... ... жоспарлау, ең алдымен тәрбие ықпалын дұрыс бағдарлауға, патриоттық тәрбиенің
... ... ... күштері мен құралдарын, бағыттарын, нысандары мен әдістерін ұтымды пайдалануға
... ... ... Енді кешен деген
ұғымның мәнін ашатын болсақ, оған ұлттық энциклопедиялық
... ... ... мынадай анықтама берілген: латын тілінен енген, байланыс, үйлесім яғни,
... ... ... құрайтын заттардың, белгілердің, т.б. жиынтығы дегенді білдіреді. Жүйелікті, жиынтықты
... ... ... бұл ұғым саясатта, әлеуметтік және рухани салаларда, философия мен
... ... ... жиі қолданылады.
Ал, жоспарлау, ұғымына тоқталатын болсақ, осы аталмыш энциклопедияда:
... ... ... мазмұны, көлемі, әдістері мен құралдары, орындалу мерзімі көрсетіліп, нақты
... ... ... межеленген шараларды жүзеге асырудың белгіленген тәртібі мен реті деп
... ... ... Жоспарлаудың бірнеше түрі бар: болашақтық (ұзақ мерзімге арналғаны 10-15
... ... ... орташа мерзімге арналғаны 3-5 жылға лайықталған), ағымдағы (жылдық), нысаналы
... ... ... аталатын бірнеше түрі бар.
Сонымен, жоспарлау деп, патриоттық тәрбие жүйесін
... ... ... ұйымдастырушы бастамасы мен негізін айтамыз.
Жоспарлауға нысаналы көзқарас тәрбиенің барлық
... ... ... бағыттарында патриоттық тәрбие бірлігін, болашақтық және ағымдық жоспарлау бірлігін
... ... ... етеді, барлық тәрбиелеуші бөлімшелердің күш-жігерін үйлестіруді жеңілдетеді. Нысаналы жоспарлаудың
... ... ... мынада: жоспарларда патриоттық тәрбиенің жалпы мазмұны, бағыты және барлық
... ... ... өзара байланысы ғана емес, сонымен қатар олардың нақты өткірлігі,
... ... ... міндеттерді шешуге бел шешуі көрінуге тиіс.
Біздің еліміздің мектептің болашақтық
... ... ... тәжірибесі сексенінші жылдары жоғары және арнаулы орта білім Министрлігінің
... ... ... «Оқудың бүкіл кезеңіне арналған мектептің оқушыларін тәрбиелеудің кешенді үлгі
... ... ... мақұлданып, қорытындыланды. Осы болашақтық жоспарлаудың нысаналы сипатын қазіргі мектептердің
... ... ... қабылдағаны, идеялық-тәрбие жұмысының кешенді бағдарламаларын талдау кезінде айқын көрінеді.
Болашақтық
... ... ... жоспарлаудың күрделілігі жоғары білікті қазіргі заманғы мамандарға қойылатын үкіметтің
... ... ... мектептердің әлеуметтік қызметі мен бағыт-бағдары, барлық тәрбие міндеттерін іске
... ... ... бір мезгілділігі, факультеттер мен оқыту сыныптарының өзіндік ерекшіліктері және
... ... ... сияқты көптеген факторларды ескеру қажеттігінде жатыр. Сонымен бірге, нысаналы
... ... ... жоспардың тиімді ұйымдастырылуы, негізгі ағымдық жоспарлаудың қызметін атқаруға, тәрбиенің
... ... ... нәтижелерін болжауға, оның жеткілікті түрде жинақы және көрнекі болуына
... ... ... етеді.
Мектептердің болашақ жоспарларының жалпы бөлімінде, әдетте, тәрбие жұмысының мақсаттары
... ... ... міндеттері, еліміздің «Білім туралы» Заңындағы [93] нұсқауларын ескере отырып,
... ... ... оқу орнындағы тәрбие жұмысының негізгі принциптері айқындалады. Осы арада
... ... ... объектісінің-оқушытік аудиторияның, оқушытік жеке басының сипаттамасы берілуі мүмкін. Жоспардың
... ... ... негізгі бөлімі-тәрбие жұмысының мазмұны мен оның факультеттер және оқыту
... ... ... бойынша ерекшіліктері деп аталады.
Оқыту кезеңдері әрбір сынып бойынша олардың
... ... ... ескеріле отырып айқындалады. Тәрбие жұмысының негізгі бағыттарын бөлу де
... ... ... жүргізіледі. Ақыл-ой, атеистік, гигиеналық, демографиялық, педагогикалық, идеялық-саяси, кәсіптік еңбек,
... ... ... және дене тәрбие т.б. патриоттық тәрбие жүйелілігінің ықпалдасу сипатын
... ... ... ала отырып жоспарлау, теориялық жағынан алғанда тәрбиенің негізгі бағыттарын,
... ... ... кіші жүйелерін бөліп шығару арқылы жүзеге асырған дұрыс болар
... ... ... [122; 123; 124].
Алайда патриоттық және интернационалдық тәрбие түрлерінің, нысандарының,
... ... ... әдістері мен тиімділік өлшемдерінің маңыздылығын ескере отырып, бірқатар жалпы
... ... ... мектептерде бұл бағыт ерекше бөлек жүргізіледі. Егер тек бұл
... ... ... патриотизм мен интернационализмді қалыптастыру жөніндегі негізгі шаралар тәрбиенің басқа
... ... ... бөлігі алынып, олардың бәрі жүйеге біріктірілсе, мұндай көзқарас орынды
... ... ... есептеледі.
Патриоттық тәрбиенің басты бағыттарын анықтаумен қатар жоспарда негізгі шаралар
... ... ... көрсетіліп, олар да бөлімдер бойынша топтастырылады. Мысалы, идеялық-саяси тәрбиенің
... ... ... жүйесіндегі негізгі шаралар мынадай тарауларды қамтиды:
1) оқушылардың жинаған материалдарын
... ... ... (дүниетанымдық даярлығын, патриоттық тәрбиелілігін, кәсіби бағытын анықтау);
2) қоғамдық-гуманитарлық ғылымдардағы
... ... ... тәрбиенің қыр-сыры (халықтың Отан қорғау туралы ілімімен танысу, патриотизм
... ... ... жөніндегі ғылыми зерттеу талдамасына қатысу);
3) әскери, жалпы ғылыми және
... ... ... даярлықтық дүниетанымдық-тәрбиелік бағыты (ғылымдардың дүниетанымдық қырларын және т.б. бөліп
... ... ... патриоттық тақырыптар бойынша саяси ағарту (лекциялар, саяси ақпарат, әскери
... ... ... жазылу көрнекі үгіт және т.б.);
5) кітапхана жұмысы (кітаптарды талқылау,
... ... ... және т.б. кездесу);
6) қоғамдық-саяси қызмет (қоғамдық-саяси аттестаттаулар, жиналыстар, мұражайлар
... ... ... жауынгерлік даңқ бөлмелерін жасау, әскери-басшылық жұмыс және т.б.);
7) патриоттық
... ... ... тиімділігін (Отанды дамыту және қорғау саласындағы үкімет саясатын түсіну
... ... ... жоғары оқу орнында, практикада, жаратылыстану факультетінде және оңды жағдайлар
... ... ... кезде тәжірибеден өтуде танымдық, қыметтік және қоғамдық-саяси белсенділік дәрежелерін
... ... ... [101, 20-21].
Мысал ретінде оқушыларды патриоттық тәрбиелеу жөніндегі кеңестік болашақтық
... ... ... қарап көрелік. Жоспар мынадай бөлімдерден тұрады:
1. Ауызша патриоттық насихат («Отан
... ... ... басынан басталады», «Отанды
қорғау ел салты», «Тәрбиенің түп тамыры ерлік»,
... ... ... ұрпақтар ұраны» т.б. тақырыптық кештер, пікірталастар, конференциялар, лекциялар, баяндамалар,
... ... ... тақырыптарға әңгімелесулер өткізу);
2. Көрнекі насихат;
3. Бұқаралық ақпарат құралдарын, баспаларды,
... ... ... оқырмандар, конференцияларын пайдалану;
4. Соғыс ардагерлерімен кездесулер өткізу;
5. Спорттық-олимпиадалық ойындар
... ... ... Ерлік патриоттық тақырыпқа оқушыларге ғылыми жұмыс, оқу ізденіс жұмысын
... ... ... Мысалы: «Бауыржан Момышұлы шығармаларындағы патриоттық тәрбие», «Ә.Нұршайықов шығармаларының оқушыларға
... ... ... тәрбие берудегі мәні» және т.б.
Болашақтық жоспардың үшінші бөліміне патриоттық
... ... ... жүйелік сипаты негізге алына отырып, осы жүйені жетілдірудің жолдары
... ... ... тиіс. Дәлірек айтқанда, дүниенің түрлі элементтерінің атқаратын қызметіне бақылауды
... ... ... жоғары оқу орнының бөлімшелері мен қоғамдық ұйымдарының қызметін үйлестіру,
... ... ... көрсеткіштерді талдап жасау және тиімділікті, тәрбие мақсаттарына жету дәрежесін
... ... ... қажет.
Жоспарлау барысында барлық нақты мүмкіндіктерді: тәрбие объектісінің жай-күйін, тәрбиешілердің
... ... ... сондай-ақ университет, факультеттің мүмкіндігін, материалдық базасының жай-күйін ескеру маңызды.
Тек
... ... ... негізде ғана патриоттық тәрбие мақсатының нақтылығын дұрыс анықтауға, дұрыс
... ... ... тәрбие ықпалының құралдары мен әдістерін оңтайлы жоспарлауға болады. Осы
... ... ... барлығы болашақтық жоспардың соңғы төртінші бөліміне енгізіледі.
Кешенді көзқарас жылына,
... ... ... айына бір рет жүзеге асырылатын болашақтық (оқытудың бүкіл кезеңіне)
... ... ... ағымдық (күнпарақтық) жоспарлауды табиғи үйлестіруді талап етеді. Ағымдық жоспарлау
... ... ... тәрбиенің жалпы стратегиясы негізде жүзеге асырылады, ал патриоттық тәрбиенің
... ... ... стратегиясы тәрбие жұмысының іскерлік ырғағына ауысады.
Сонымен патриоттық тәрбиені нысаналы
... ... ... принципін іске асыру;
1. ортақ мақсатқа жету үшін патриоттық тәрбиенің
... ... ... кіші жүйелерінің қызметін үйлестіруге;
2. барлық бөлімшелердің, ұйымдар мен идеологиялық
... ... ... күш-жігерін патриоттық тәрбиенің негізгі түрлерін барынша жұмылдыруға;
3. патриоттық тәрбиенің
... ... ... субъектілерінің қызметін үйлестіруге;
4. патриоттық тәрбие құралдарын, нысандары мен әдістерін
... ... ... бірлігінде мақсатты түрде қолдануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Демек, патриоттық
... ... ... нысаналы жоспарлау тәрбиенің барлық бағыттарында оларды іске асыру үшін
... ... ... міндеттер мен негізгі тарауларды айқындауды, тәрбиенің болжанып отырған нәтижелері
... ... ... оларды бағалау өлшемдерін айқындай отырып тәрбиеленушілердің өмірі мен қызметінің
... ... ... салаларында барлық тәрбиешілермен тәрбиелік ықпалдың тиімді құралдары мен әдістерін
... ... ... көздейді.
2.2 Оқыту үрдісінде оқушылардың отансүйгіштік сезімдерін
қалыптастыру технологиясы
ХХ ғасыр табалдырығын
... ... ... мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен
... ... ... басты нышаны болып табылады. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр
... ... ... дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім
... ... ... бүгінгі күннің басты талабы [87, 96].
Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін
... ... ... түсінетін, өзінің білімі мен іскерлігін жан-жақты қолдана білетін маман
... ... ... қажет. Осы айтылған міндеттер-мамандар дайындайтын жоғарғы оқу орындарының алдында
... ... ... негізгі мәселелер. Өйткені халыққа білім беру реформасы «ғылыми негізге
... ... ... пәнді оқытудың жоғары деңгейімен қамтамасыз етуді» міндеттеп отыр.
Ұзақ жылдар
... ... ... оқушылармен жұмыс жүргізу нәтижесі барысында мектеп оқушыларының көпшілігі
... ... ... лекция конспектілерімен жұмыс істеу, өз еңбегін дұрыс ұйымдастыру, пәндердің
... ... ... есепке ала отырып сыныптан тыс орындалатын жұмыстарға берілетін уақытты
... ... ... пайдалана алмайтындығы анықталды. Осыған орай мұғалімдердің басты мақсаты-мектеп
... ... ... жаңа жағдай шарттарына бағдарлануға тәрбиелеу, оларды оқу және оқудан
... ... ... уақыттарын тиімді пайдалануға үйрету, болашақ ісінің кәсіби шеберлігіне деген
... ... ... сенімін ояту. Сонымен қатар ұйымдастырушының әдеттері мен іскерлігін дамытудың
... ... ... кәсіби білімді меңгеру мен түрлі оқу тапсырмаларын өз бетінше
... ... ... ықпал ету [123, 100-102 ].
2.3. Оқыту процесінде оқушылардың отансүйгіштік
... ... ... бағытталған педагогикалық-тәжірибелік жұмыстың
мазмұны мен нәтижелері
Жалпы орта мектептерде оқыту процесінде
... ... ... отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыруға бағытталған тәжірибелік-эксперименттік жұмыс 2012-2013 оқу жылдарында
... ... ... колледжінің білімгерлерімен және №48 орта мектеп оқушыларымен өткізілді. Тәжірибелік-экесперименттік
... ... ... ұйымдастыру, даярлау және өткізудің мынандай міндеттері қойылды:
1. Оқушылардың патриоттық
... ... ... қалыптасқандығының бастапқы деңгейлері және олардың экспериментальдық әсер нәтижесіндегі өзгерістерін
... ... ... диагностикалық әдістемесін жасау (өлшемдерін, көрсеткіштерін анықтау);
2. Айқындау эспериментін өткізу, эксперименттік
... ... ... бақылау топтары оқушыларінің патриоттық сезімдерін қалыптасқандығының бастапқы деңгейін анықтау;
3. Қалыптастырушы
... ... ... ұйымдастыру және өткізу (және оқыту үрдісінде оқушылардың отансүйгіштік сезімдерін
... ... ... зерттеу барысында анықталған педагогикалық шарттары негізінде құрастырылған педагогикалық технологияның
... ... ... экспериментальдық тұрғыдан тексеру және дәлелдеу).
Мектептердің оқыту үрдісінде оқушылардың отансүйгіштік
... ... ... қалыптастырудың бастапқы деңгейі мен нәтижелілігін диагностикалау үшін болашақ мамандардың
... ... ... бұл сапаның тәрбиеленгендігінің критерийлерін, өлшемдерін және көрсеткіштерін айқындау қажет.
... ... ... үрдісінде оқушыларда қазақстандық патриотизмді тәрбиелеудің және оның негізгі сапаларының
... ... ... өзіндік тану және сапалылық) мәнін анықтау, оқушы-жастардың жас ерекшеліктерін
... ... ... оқыту процесінде болашақ мамандардың патриоттық сезімдерін қалыптастырудың теориялық моделін
... ... ... жасау негізінде оның критерийлері, өлшемдері және көрсеткіштерін анықтадық.
... ... ...
