... ... ... технологияларды дамыту тұрғысында және қоғам мен экономикаға деген ақпараттық-үрдiстердiң ... ... ... күшейту, берiлген оқиғаны қамтитын теориялық тұжырымдаманы қайта қарауға және ... ... ... мағынасын ұсынуға әкелiп соғады. Постиндустриялды қоғамның (Д.Рисмен, Д.Бэлл) және ... ... ... индустриалды қоғамның пiкiрi (Дж.Гэлбрейт) бiрте-бiрте жйүелiк қоғам мен ақпараттық ... ... ... тұжырымдамасына қарай жаңарып отырды. Қазiргi қоғамды талдайтын теориялық амалды сипаттай ... ... ... алдымен "ақпарат" және "бiлiм" ұғымдары арасындағы ерекшелiктерге көңiл аудару ... ... ... Бұл ерекшелiк Дж.Ходжсон арқылы мынадай мағынада түсiндiрiледi: Ақпарат-белгiлi бiр ... ... ... бар мәлiметтер жиынтығы. Ал бiлiм - ақпаратты қолдану өнiмi. Калифорния ... ... ... (АҚШ) университетiнiң профессоры, көрнектi әлеуметтанушы М.Кастельс "бiлiм" ұғымының тұрғысында ... ... ... берген анықтамаға сүйенедi: "Бiлiм - жүйеленген түрiне қарай әлдебiр ... ... ... құралы арқылы басқаларға жеткiзiлген дәлелдi пайымадулар немесе тәжiрибе қорытындыларының ... ... ... мен пiкiрi жөнiнде айтылғандардың бiрiккен жиынтығы". Ол "ақпарат" ұғымына ... ... ... М.Пордың сөзiн келтiредi: "Ақпарат дегенiмiз ұйымдастырылған және берiлген мәлiметтер". М.Кастельс ... ... ... ақпаратты тәсiлiмен өндiру мен орналастыру барысындағы энергияны қолдануды ... ... ... мүмкiндiгi және өнiмдiлiктiң басты қозғалтқышы - жаңа энергия ... ... ... болып есептелетiн дамудың индустриалды тәсiлiн алмастыру туралы айтады, ол ... ... ... белгiлерi мен ақпараттарды өңдеудi, бiлiмдi тарату технологиясын өнiмдiлiктiң басты ... ... ... деп санайды. Мұнымен бiрге М.Кастельс "ақпараттық қоғам" және "Ақпараттанған ... ... ... "ақпараттық экономика", "ақпараттанған экономика" ұғымдарының арасындағы ерекшеiлктердi ... ... ... "Ақпараттық қоғам" терминi қоғамдағы ақпараттың ролiне көңiл аудартады, бiрақ ... ... ... көзқарасы бойынша, ақпарат әр уақытта мағынаға ие болған бiлiмнiң ... ... ... секiлдi кең көлемдегi сөз. "Ақпараттанған қоғам" өнiмдiлiктiң негiзi болатын ... ... ... беру, тарату, өңдеу секiлдi қазiргi қоғамға тән термин. Ақпараттанғандық - ... ... ... экономикадағы өнiмдiлiк және бәсекелестiк мүмкiндiк тудыратын себептер не қозғаушы ... ... ... бiрiншi кезекте, бiлiмге негiзделген ақпаратты өңдеу, тиiмдi қолдану және ... ... ... тарату мүмкiндiгiне тәуелiд. Жаһандандыру-экономикалық қызметтiң негiзгi түрлерi өндiрiс, тұтыну ... ... ... тауар мен табыс айналымы, сондай-ақ оларды құрайтын (кпаитал, еңбек, ... ... ... басқару, ақпарат, технология, нарық) экономикалық себептермен байланысты тармақталған жүйенi ... ... ... үздiксiз қолдану жаһандандыру көлемiнде ұйымдастырылуда. Америка әлеуметтанушысы Р.Кроуфорд "бiлiм" және ... ... ... ұғымын ажырата отырып, былай деп жазды: "Бiлiм-қызметтiң нақты түрiне ... ... ... қолдану мүмкiндiгi". Француз экономисi Ж.Сапир ақпаратты былай деп есептейдi "хабарландырудан ... ... ... ретiнде алып пайдаланылған, нақты бiлiмге қосылған кез-келген мәлiмет". Және ... ... ... қарай:"Ақпарат ұйымның тапсырмасын орындаушының қолына тимегендiктен, оны атуып алу ... ... ... өңдеудiң маңыздылығына жол бередi. Бiлiмдi ақпаратқа қатысты түсiндiргенде орта ... ... ... туралы ұсыныс жиынтығы деуге болады. Олай болса, "ақпарат экономикасынан" ... ... ... экономикасына" көшу керек". Ресей экономисi В.Иноземцев қазiргi шаруашылық жүйесi қатысында ... ... ... экономикасы" терминiн қолданып, "қоғамның маңызды өндiрiстiк ресурсын дұрыс мәнiнде ... ... ... ақпараттан немесе өндiрiс және технологиялық процестердiң мәлiметтер жиынына, адамзаттың ... ... ... тыс ақпаратты меңгеруiнен тұрады" деп көрсетедi. Дәл осындай дәрежеде жапон ... ... ... Т.Сакаий өз пiкiрiн бiлдiрдi: "Қазiргi ақпараттық технологияға және оның ... ... ... әсерiн қарастыра отырып, бұл әсердiң алдындағы көрсетiлген техникалық жаңалықтардан ... ... ... негiзiн белгiледi. Бүрынғы уақытат ойлап табылған жаңалықтар (электр, жаңа ... ... ... материалдық игiлiк өнiмдiлiгiнiң сандық көрсеткiшiнiң артуына мүмкiндiк туғызды; керiсiнше, ... ... ... ақпарат технологиясы ақпараттық қызмет аясының материалдық игiлiкке тәуелдi болуын ... ... ... бағытталған; алынған бiлiм құндылығының мәнiн ұлғайту жолындағы жетiстiктердi бекiтетiн ... ... ... осындай сипатта болды". Көрiп отырғандай, бұл жерде қоршаған ортада болып ... ... ... өзгерiстердi талдау кезiндегi бiлiмнiң ролi анықталады. Мысалы, Д.Т.Куа қазiргi өзгерiстердiң ... ... ... бiлiмге белгiлi бiр тiлдiң жүйесiнде көңiл аудара отырып, "бiлiмге ... ... ... экономика" терминiн қолданды. Кейбiр батыс ғалымдары қазiргi қоғамды ақпараттық ... ... ... ғылым қоғамы деп атауды жөн көрдi, мысалы, немiс ғалымы ... ... ... "Ғылым қоғамы: Галилейден жоғары технологиялық төңкерiске дейiн" деп аталатын ... ... ... көрiнiс тапты. Қалыптасқан жаңа қоғамды әр түрлi атайды: мегақоғам ... ... ... ақпарат және байланыс қоғамы (И.Ниинилуто), техноқоғам (Б.Гейтс), электрондық-сандық қоғам ... ... ... және т.б. Барлық осы баяндамаларда ақпараттық технологиялардың анықталған мағынасы ... ... ... өтiп жатқан процестердiң жаһандануы көрсетiлген. Америка әлеуметтанушысы Д.Рисмен "постиндустриалды қоғам" ... ... ... пайда болғаннан кейiн, өзiнiң белгiлi мақалаларына қосып жазды. Басқа ... ... ... оны өзге американдық әлеуметтанушысы Д.Белл 1959 ж. Зальцбургтегi халықаралық ... ... ... семинарындағы сөйлеген сөзiнде алғаш рет бұл ұғымды қазiр де ... ... ... жүрген мағынада пайдаланды. Технологиялық компонент мәнiнiң өскендiгiнен, ал негiзгi ... ... ... функция ғылым мен бiлiмге ығысқандығынан, индустриалды бөлiм өзiнiң басымдылық ... ... ... жоғалтқан кезде, қоғамды осы термин мен белгiлеуге болады. Постиндустриалды теория ... ... ... авторлар қатары жаңа технологиялық өркендеуден туындаған белгi сипатына көңiл ... ... ... әрi постриндустриалды теорияны жақтаушылар ақпараттық технологияны мысалға алып, болып ... ... ... технологиялық өзгерiстердiң мәнiн көрсетедi. В.Иноземцев қазiргi постиндустриалды қоғамның негiзгi үш ... ... ... бөлiп көрсетедi. 1)ақпараттық игiлiктi тұтыну құрылымында игеру бойынша экономикалық өсудiң ... ... ... қорын жойды; 2)тұрғындардың көп бөлiгiн жоғары технологиялық тауар өндiрiсi мен ... ... ... және өнеркәсiп өнiмiн өндiретiн елдерге деген тәуелдiлiктi төмендету салдарына ... ... ... өсудiң жаңа сапасының ең тиiмдi жинақ түрi, адамдардың өз ... ... ... дамыту, ал ең табысты инвестиция-адамдардың инвестициясы. Ғылыми бiлiм және технологиялық ... ... ... айқынырақ көрiнетiн ақпараттық қоғам теориясы бiртiндеп қалыптасын келедi. 1969 ... ... ... бас көзiнде АҚШ-та Ф.Махлуп және Жапонияда Т.Умесао "ақпараттық қоғам" ... ... ... ғылымға енгiздi. Бұл кездерi ақпараттық технология даумын жалғастыруда және қоғам ... ... ... барлық жағына әсерiн қалдыруды. Ақпараттық қоғамды қалыптастыру процесiн үш ... ... ... бөлуге болады: 1945 жылғы алғаш пайда болған ЭЕМ құру, ... ... ... жұмыс iстейтiн компьютерлердi құру және мобильдiк байланыстың дамуы. 1970 ... ... ... Жапонияда жапон экономисi И.Мосуданың юасшылығымен 2000 жылға дейiнгi ұлттық ... ... ... қоғам Жобасы талданды. Бiлiм, ақпарат және өңдеу қоғам дамуын ... ... ... қозғаушы күш болып саналды. Әсiресе, И.Мосуда ақпараттық қоғамды материалдық құндылықтарға ... ... ... ақпараттық құндылықтарды тiрек ететiн қоғам ретiнде және материалдық түрдегi ... ... ... қарағанда, бiлiмге жiберiлген капиталды бағалайтын экономика түрiнде қарастырады. Американдық ... ... ... В.Мартин ақпараттық қоғамды : "…өмiр сапасы, әлеуметтiк өзгерiс мүмкiндiгi ... ... ... экономикалық дамуды көп дәрежеде ақпаратқа, оны қолдануға тәуелдi қоғам" ... ... ... қарастырады. л әрi қарай аппараттық қоғамның бес критерийлерiн келтiредi: 1)экономикалық, ... ... ... бөлiмiн В.Мартиннiң қарастыруы бойынша, бiрiншiден, ақпараттық қоғамға қарай қозғалыс ... ... ... ал екiншiден, қазiргi экономикалық өмiрдiң құрамды бөлiгi ретiнде; 2)технологиялық: берiлген ... ... ... жеке адамның барлық iс-әрекетiне қаншалықты технология енгiзiлетiнiн көрсетедi; 3)әлеуметтiк: жеке ... ... ... әлеуметтiк iс-әрекетi ақпараттық технология әсерiнен өзгередi; 4)саяси: қатардағы азаматтар басқаруға ... ... ... қатыса алатын жаһандық жиын өткiзудiң өзiндiк түрiн қалыптастыруда; 5)мәдени: ғаламдық ... ... ... мәдениеттiң өзара әрекетi мен өзара араласуы болады. Осылайша, ақпараттық қоғамның ... ... ... қалыптастыру кезiнде, қоғамдағы ақпараттық өнiмдердi өндiру материалдық құндылықтарды игеруге ... ... ... жоғарырақ болуы заңды болып саналды. Ақпараттық қоғамның негiзгi теориясы ... ... ... Д.Белл, О.Тоффлер еңбектерiнде айтылған. 1970-1980 жылдары И.Масуда, американ экономисi ... ... ... британ экономисi Т.Стондьер және басқалар ақпараттық қоғам теориясының дамуына ... ... ... үлес қосты. В.Иноземцев, Т.Умесао, И.Масуда және Т.Сакайяның кейiнгi еңбектерiндегi ақпараттық ... ... ... зерттеудегi жапон ғалымдарының ерекше әсерiн көрсеттi: бұдан былай ақпараттық ... ... ... теориясы постиндустриалды тұжырымдаманың құрамды бөлiгi ретiнде қарастырылады. Кейбiр авторлар ... ... ... қоғам" және "ақпараттық қоғам" терминдерiн синоним түрiнде қолданады. Әрi қарай ... ... ... "ақпараттық қоғам" ұғымын қолданамыз. Ақпараттық қоғамдық теорияны жақтаушылар оның ... ... ... болуын экономиканың төртiншi бөлiгiнiң ауыл шаруашылығына, өнеркәсiпке, қызмет саласына ... ... ... танытуымен байланыстырды, ал индустриалды қоғамның негiзi болып табылатын капитал ... ... ... еңбек, ақпараттық қоғамның негiзi болып саналатын ақпаратқа жол бередi. Теориямен ... ... ... отырып, ақпараттық қоғам мен индустриалды қоғам арасындағы ерекшелiктердi байқауға ... ... ... Ақпараттық қоғамда ең алдымен, өндiрiстi ұйымдастыру түрi өзгертiледi. Ендi ... ... ... қоғамдағыдай өндiрiстiң шоғырлануының керегi жоқ. Ақпараттық технологиялар көмегiмен алшақ ... ... ... өндiрiстiк процестердi iрi экономикалық орталықтан басқара алады. О.Тоффлер қазiргi ... ... ... негiзделген (қолөнер кәсiбiнiң) жаңа түрiне жақындауымыз мүмкiн деген пiкiр ... ... ... қоғамда кеңселiк басқарудың мәнi төмендейдi және жұмысшылар өз функциясын ... ... ... атқарады, ал әрбiр ұйымдасқан бiрлiк белгiлi бiр мiндеттi шешуге ... ... ... Құндылық жүйесi алмасады, мұнда қоғам компаниялардан тек экономикалық емес, ... ... ... мәселенi шешудi талап етедi. Тұтынушылар құқығын қорғайтын қоғамның белсендiлiгi артып, ... ... ... қызметi әр түрлi тұтынушылардың талабын ескеретiндей болады. Ақпараттық қоғам теориясы ... ... ... ғ. аяғында қалыптасқан С.Берковиц, С.Вассерман, Б.Веллман, Д.Ноук, П.Марсден, К.Фауст, ... ... ... және басқалардың еңбектерiндегi әлеуметтiк жүйе тұжырымдамасымен үздiксiз байланыста. В.Веллман ... ... ... С.Берковиц "…әлеуметтiк құрылымды тораптардың жиынтығы (немесе әлеуметтiк жүйеге қатысушылардың) ... ... ... олардың өзара әрекетiн қамтамасыз ететiн бөлiмдер жиынтығы" деп белгiлеп ... ... ... зерттеулердiң әдiстемелiк қарқындылығы өте жоғары, бұл белгiлi бiр түрде ... ... ... мен үй шаруашылығы арасындағы өзара қатынасты құру мүмкiндiгiн бередi, ... ... ... макродеңгейдегi секiлдi микродеңгейлiк мәлiметтерге сүйенедi, сондықтан әлеуметтанудағы желiлiк зерттеу ... ... ... дамуы үшiн негiз болады. Желiлiк тәсiл жан-жақты мағынаға ие, оның ... ... ... пәнаралық сипатта талдау жүргiзуге болады. Техникалық жетiстiктердi негiзге ала ... ... ... қарастырғанда, болып жатқан ғаламдық өзгертулер талдауын былай ерекшелеуге болады: ... ... ... төңкерiс адамзат қызметiнiң барлық аймағын қамтыған сәтiнде, мәдениеттi, қоғам ... ... ... жаңа экономиканың бой түзеуiндегi қиындықтарды талдау-менiң пайымдауым болып табылады. М.Кастельс ... ... ... ғаламдық қоғамды желiлiк құрылымды қоғам деп көрсетедi, бiрiншiден, олардың ... ... ... қамтитын, екiншiден, анықтайтын сипатта, "құрылым билiгi билiк құрылымынан күштiрек ... ... ... , сол не басқа жүйеге арналған дәйек қоғамдағы өзгерiс ... ... ... маңызды билiк көз болады. Ақпараттың ақпараттық технология әсерiн анықтайтын және ... ... ... желiлiк құрылым арқылы iске асуына тән сипаты үшiн жаңа ... ... ... экономика түрiндегi ғаламдануды мәселе ретiнде қарастыруға болады. Өзара қарым-қатынастың ... ... ... түрiн ығыстыратын қоғамдағы алдыңғы қатарлы орынды ғаламдық желiлiк құрылымда ... ... ... қаншалықты басымдық танытса, оны қолдану соншалықты жаңаратынын қазiргi қоғам ... ... ... ретiнде анықтаймыз. Желi децентрализацияланған басқару жүйесi ретiнде маңызды мәнге ие. ... ... ... принцип бойынша фирмалар өзiнiң iшкi және сыртқы байланыстарын құрады, ... ... ... тәрiздi процестер әр түрлi мәдени және ұлттық контекстерде өтедi. ... ... ... экономикалық талдау желiсi аймағында олардың функционалды мiндеттерi арқылы анықталады. ... ... ... В.Мартин былай деп жазды: "…телекоммуникация желiсi осы кездегi қазiргi ... ... ... жүйенiң инфрақұрылымының негiзгi түрi болып табылады, сондай-ақ ақпараттық экономикадағы ... ... ... жүйенi қайта құру үшiн керектi алғы шарт болып табылады". Американдық ... ... ... А.С.Норман былай деп белгiледi: "Компьютер және компьютер саласындағы жетiстiктер ... ... ... жүйке жүйесiн құрады, мұнда ақпараттық объектiлердiң барлық типi арасындағы ... ... ... және сақтау бiрыңғайланған негiзде қамтамасыз етiлген". Осыған орай әлеуметтiк ... ... ... жүйесi тұрғысында А.С.Норман атап айтқанда желiнi, контексiне тиiстi американдық ... ... ... Г.Малган айтқандай: "Желi ақпараттық немесе постиндустриалды қоғамның негiзгi ұйымдастыру ... ... ... айналды" түсiнедi. Осылайша, жүйе салалардың дамуына ықпал ететiн, белгiлi ... ... ... қоғамдық ережелердi қамтитын, құқық-нормалар жиынтығы ретiнде қарастырылады, осыған орай ... ... ... әлемдiк шаруашылықты жаһандандыратын негiз болып саналатын бiрыңғай байланыс желiлерiнiң ... ... ... ретiнде баяндалады. Желi қарым-қатынастың барлық түрiн: отбасы желiсi, кәсiпорын желiсi, ... ... ... желiлер қамтығандықтан, жаңадан пайда болған сөздердiң жiктелуi желiдегi негiзгi ... ... ... болады. М.Кастальстiң пiкiрiс бойынша желi дегенiмiз ғаламдық бәсекелестiк және ... ... ... технологиялық құралдары (телекоммуникация желiсi, компьютер бағдарламамен қамтамасыз ету және ... ... ... қатарындаңы iске асатын ең маңызды бөлiгi. Ол орташа тiршiлiк ... ... ... ұзақтығы мен ерекше шектен тыс ұдайы өндiрудi бақылау мүмкiндiгiнiң ... ... ... негiзделген желiлiк қоғам жағдайында, тiршiлiк айналымы төңiрегiндегi биологиялық, әлеуметтiк, ... ... ... көзқарастардыжоюды ұсынады. Бұл ақпараттық экономика, соның iшiнде экономикалық айналым ... ... ... айналымды төмендететiн немесе жоятын пiкiрге деген жалпы ықпал болып ... ... ... басқаларына қарағанда кез-келген бөгет шекарасынан өте алатын қор болып ... ... ... сондықтан да, әлемдiк жаһандану процесiн таратушы бола алады. Ақпараттық ... ... ... iске асыру оны желiлiк құрылымда орындау арқылы жүзеге ... ... ... Ақпарат дамудың барлық басқа да қорларына қарағанда бiрден-бiр орын ... ... ... ерекше, арнайы қор болып табылады. Ақпараттық игiлiк қасиетi желiлiк секiлдi ... ... ... экономикалық теория ұсынысын жоққа шығарады, мұндағы құндылық игiлiктiң сиреуiне ... ... ... және игiлiк мөлшерiнiң ұлғаюынан оның құндылығы төмендейдi. Керiсiнше, өндiрiлген ... ... ... өсуi ұлғайған көлемде оны қолдану құндылығының өсуiне әкеледi. Әдетте, желiлiк ... ... ... әсер және желi құндылығының сызықтық емес өсуi бiрден туындамайды, ... ... ... желiге белгiлi бiр қатысушылар мөлшерiнiң қосылып, толғаннан кейiн пайда ... ... ... Бұл интернетке қатысты болғанда нақты бақыланады: электрондық алғашқы хабарлама ... ... ... жылы жөнелтiлдi, бiрақ интернеттiң белсендi таралуы 1990 жылдары басталды. ... ... ... жерде ең қиыны-желiге ие интернетке қосылушылар санының қаншалықты дәрежеде ... ... ... керектiгiн анықтау. Мемлекеттiк басқаруды ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында ақпараттың желiлiк ... ... ... қасиетiмен қатам қоғамдық игiлiк қасиетiн иемденетiнiн ескерген жөн, осыған ... ... ... қоғамдық игiлiктiң тұтынудағы бәсекелестiк және жойылып кетуiн болдырмау секiлдi ... ... ... сипаты тән. Мысалы, В.Мартин ақпаратты қарастыра отырып, әсiресе ақпараттың ... ... ... игiлiкпен үйлесiтiгiне көңiл аударып, тiкелей көрсетедi: "Ақпарат-бұл қоғамдық игiлiк, ... ... ... көбiсi сол, не басқа ақпаратқа бiр мезетте ие болады, ... ... ... орай жеке адамдағы ақпараттық деректiң болуы басқа адамдардың ақпаратты ... ... ... дәрежесiн төмендетпейдi". Сондай-ақ, американ экономистерi М.Хэллгрен, А.Макадаме ақпаратты қоғамдық игiлiк ... ... ... атайды. Ақпарат қоғамның игiлiгi саналғандықтан, қалай болғанда да қоғамдық ... ... ... иемденедi, демек ақпаратқа қатысты қоғамдық игiлiкке тән мынадай мәселелер ... ... ... игiлiктi бағалау мәселесi, бағаның құрылу мәселесi, игiлiктi тарату мәселесi ... ... ... жоқтарды" айқындау мәселесi. Интернеттiң әрi қарай да коммерциялануына байланысты ... ... ... қатар, оны шешумен қандай институттар айналысады деген мәселе де ... ... ... орынды болып табылады. Желiлiк және қоғамдық игiлiктер қасиетiмен қатар ақпаратқа ... ... ... бiрден-бiр сипаттар бар. Көбiнесе, ақпарат кеңiстiктен тыс, яғни оның ... ... ... бiр бөiлктерiнде өмiр сүредi, бұл уақытта оны қолдану мүмкiндiгi ... ... ... түседi. Ақпаратты сату бiржақты жүргiзiледi. Егер заңға қайшы келмесе бiр ... ... ... бiрнеше рет сатуға болады. Сондай-ақ, сатылған ақпарат сатушының меншiгiнде ... ... ... бередi, яғни, игiлiк үйренiскен иелiгiнен шығарылмағандықтан қарапайым сатып алу-сату ... ... ... бола алмайды. Осылайша, ақпарат та басқа игiлiк секiлдi оңай жекешеленбейдi. Дегенмен, ... ... ... жекешелендiру мүмкiн еместiгi туралы көзқарастардың күдiгiн сейiлтетiн басқа пiкiрлер ... ... ... бар. Ж.Сапир ақпарат пен "белгi" ұғымдарын араластыруға болмайды, деп ... ... ... бар екенiн мойындамауға болмайды. Онсыз ақпараттың берiлуi мүмкiн емес". ... ... ... бар және алынған бiлiмдi қосып тiркеуде ақпарат және белгiнi ... ... ... ақпаратты иемдену мен белгiнi алуды теңдестiру (жiберу/қабылдау сызба нұсқасы ... ... ... белгi) тәсiлiнiң өзi қате. Белгiнi талдау белгiлi бiр уақытты ... ... ... етедi, белгi мүлде нақты бола алмайды, ол әрбiр субъектiге ... ... ... түрлi әсер етуi мүмкiн, сондықтан белгiнi дұрыс талдау мен ... ... ... ақпаратты иемдену дәрежесi тәуелдi болады, демек ақпаратты жекешелендiру белгiнi ... ... ... арналарға байланысты емес екендiгiн, бiрақ алынған ақпарат көзi мәлiметiнiң ... ... ... тексеруге құқығы бар екенiн көрсетедi. Өткен уақытқа байланысты ақпарат бiр ... ... ... құнсыздып, ақпараттық өнiм материалдық өнiмге қарағанда жарамсыз болып қалады, ... ... ... моральдiк тозуға ұшырауы мүмкiн. Әдетте, ақпаратты iс-тәжiрибеде қолданбайынша, оның құндылығын ... ... ... анықтау қиын. Мемлекеттi басқару мақсаты үшiн ақпараттық қор секiлдi өзгеше, ... ... ... қордың түрiн талдағанда осылардың барлығын ескеру қажет, осылайша мәлiмет ... ... ... баға құрылуына емес, сонымен бiрге ақпараттық қордың салық жинағына ... ... ... бұған қатысты меншiк құқығын заң жүзiнде қорғауды iске асыру, ... ... ... ақпарат нарығында сауда келiсiмiнiң жағдайына ықпалын тигiзуiн анықтаған жөн. Материалдық-заттық ... ... ... технологиялық және ой-өрiс сипатындағы қормен араласуынан шыққан белгiлi бiр ... ... ... көңiл аударуын, назар салуын ақпараттық қоғамға арналған зерттеулерде айту ... ... ... Әлемдiк экономиканың жаһандану дәуiрiнде ақпараттық технология негiзгi елеулi роль ... ... ... оны еңбек, капитал, табиғи қор, кәсiпорын қатарына бесiншi фактор ... ... ... қосу жайында тенденция пайда болады. Алайда, өндiрiс процесiнде технологиялық және ... ... ... элемент мәнiнiң өсуi тәрiздi көпфакторлы қиын модельдер де кездеседi. ... ... ... экономистер М.Боскин мен Л.Лау осындай зерттеу негiзiнде мынадай қорытындыға ... ... ... дамыған индустриалды елдердегi экономиканың өсуiндегi техникалық жетiлуi орташа 40% ... ... ... ал қалған 60% еңбек пен капиталға шағылады, бұл жерде ... ... ... жетiстiк деп бiрiншi кезеңде жаңа ақпараттық технологияны енгiзудi айтады. Ақпараттық ... ... ... дамудың жоғары жылдамдығымен сипатталатынына ерекше көңiл аударған жөн. Алғашқы ... ... ... электрондық компьютер 1946 жылы құрылды, ал микропроцессор-1971 жылы ашылды. ... ... ... технологияның таралуы мен даму негiзi белгiлi Мур заңында жатыр. Г.Мур ... ... ... технологиясының инженерi 1965 ж. өзiнде әрбiр 18 ай сайын, ... ... ... бiр жарым жыл сайын кремний чипiнiң процессинг қуаты өсетiнiн ... ... ... айтқан болатын. Бұл ұзақ уақытқа созылып келдi және жалғасуда. Параллель ... ... ... компьютер бағасының төмендеуi, байланыс шығындарының құлдырауы, бiрыңғай желiге ... ... ... тұтынушылар санының өсуi пайда болды. Ақпараттың жеке, белгiлi бiр түрiн ... ... ... еткенде, ақпараттық қордың екi жақтылығы бiр жағынан жоғарыда көрсетiлгендей ... ... ... ал екiншi жағынан ақпараттың белгiлi бiр түрлерiмен шектелген түрде ... ... ... болады. Француз экономисi Ш.Гольдфингер былай деп жазған: "Ақпарат әрқашан ... ... ... көп. Экономикалық қызметтiң әрбiр түрi оны тұтыну жағдайына қарағанда ... ... ... өндiредi". Берiлген жағдайда орасан зор көлемдегi ақпарат жөнiнде және ... ... ... көшiру, үлкен көлемде ұлғайту мүмкiндiгi туралы тезистер бар. Бiрақ микроэкономика ... ... ... стандартты курста оның дәстүрлi баяндалуында ақпарат шектелген қор болып ... ... ... Сондықтан, жаңа технологияларды таратуға және ақпараттық кеңiстiктi пайдаланудың жаңа ... ... ... байланысты ой-өрiс мүмкiндiгiнiң құқықтық қорғау мәселесiне орын беруi қиынға ... ... ... Ақпараттық технология әлемдiк экономикалық қуатты, қарқынды дамып келе жатқан ... ... ... болып табылады. Бiлiмдi қолдану және өндiрiспен үздiксiз байланысты саланың үлесi ... ... ... бiлiк өнiмi бойынша АҚШ-та 1990 ж. соңына қарай 60% ... ... ... дамыған ел әлемдiк ақпараттық кеңiстiктiң бiр бөлiгi боудан бас ... ... ... Эксперттер техникалық жағынан Интернет қашан болмасын 600 млн.компьютер желiсiне ... ... ... деп есептейдi. Қазiргi уақытта мемлекеттi басқару мақсатында елеулi мәнге ие ... ... ... ең жан жақты ақпарат: саяси экономикалық, қаржылық, ғылыми-техникалық. Әлемдiк ... ... ... аясы мен экономикалық қызметтiң көлемi ұлғаюда, ақша мен iске ... ... ... бөлiм мәнi өсуде және осы кезде ұзақ мерзiмдi, сондай-ақ, ... ... ... мерзiмдi жоспардағы шешiмдi қабылдау үшiн, көлемi өсiп келе жатқан ... ... ... алуан ақпаратты қабылдауға үнемi рұқсат керек болады. Тез дамып ... ... ... жатқан әлемдiк ақпарат технологиясының нарығымен бiрге халықаралық ақпарат нарығы ... ... ... өсуде, ал ақпарат үнемi жаңартуды қажет ететiн, қымбат тұратын ... ... ... тауар болмақ. 1.2.Мемлекеттi басқарудағы ақпарат жүйесiн дамыту мәселелерi ҚР реформасы ... ... ... қазiргi кезеңiнде экономиканы мемлекеттiк басқарудағы ақпараттанған жүйесi маңызды ... ... ... табылады. Экономикадағы басқару процесiн ақпараттандыру мәселесi бүгiнде баспасөз беттерiнде ... ... ... айтылуда. Мысалы, В.Решетников былай деп жазады: "Ғылым мен техниканың ... ... ... дамуын бағалай отырып, қоғамның алға басу шапшаңдығының төмендемейтiнiн түсiнуге ... ... ... Жаңа бiлiм мен технологияға дайын емес мемлекеттер, экономикалық және ... ... ... деңгейi жағынан әлемде алдыңғы қатарлы орынға ие бола алмайды". Өткен ... ... ... басты жетiстiгi-алынған қорытындыларды күрделi ой-өрiстiк талдаудан өткiзетiн және үлкен ... ... ... есептеу эксперименттерiн жүргiзетiн есептеуiш техниканың ойлап табылуы. Басқару шешiмдерiн ... ... ... мен қабылдау кезiнде дұрыс қабылдабаған шешiм, дамудың экономикалық жолын ... ... ... миллиондаған адамдар өмiрiне керi әсерiн тигiзуi мүмкiн. Есептеу экспериментi ... ... ... модельдеудi техникалық құптау секiлдi, басқару және экономикаға жаңа технологияларды ... ... ... көзқарасы мұндай байланыста маңызды болып табылады. Ғаламдық жүйенi басқаруды, ... ... ... iшiнде экономика мен бақаруда есептеу эксперименттерiн жүргiзудi жүзеге ... ... ... есептеудiң үлкен қуатын талап етедi. Мұндай есептердi шешуде ақпаратты ... ... ... тiкелей өңдеу, жинақтау супер ЭВМ класына жататын компьютерлердi қолдану ... ... ... орындалады. Басқару шешiмдерiн дайындауды жасырын түрде сақтауды ұйғарады, бiрақ ... ... ... өндiрiстегi супер ЭЕМ жасауды қамтамасыз ету қиын. Ақпараттық қоғам ерекшелiктерi ... ... ... келесi белгiлердi атап айтуға болады: -тұрғындардың мамандық деңгейiмен жоғары бiлiмдi ... ... ... мүмкiндiк беретiн, қоғамның ой-өрiсi мен ғылыми күш-жiгерiн арттыруды ұдайы ... ... ... бiлiм жүйесiнiң өсiңкi дамуының болуы; -жаңа технология төңiрегiнде құрастырып өндiру ... ... ... зерттеу жүргiзуге мүмкiндiк беретiн орнықты ғылым бөлiмiнiң бар болуы; -дәстүрлi ... ... ... (кiтапхана, мұрағат) бiрге көптеген есептеуiш бекеттерi, мамандандырылған бекеттер, жергiлiктi ... ... ... мен жеке компьютер, сондай-ақ, ақпараттық арна мен қатынас жүйесiн ... ... ... ақпараттарды беру, сақтау, өңдеу, жинақтау бойынша ерекше экономика бөлiмiнiң ... ... ... әрекет ететiн, сыртқы құрылғылармен жабдықталған, бағдарламалармен қамтамасыз етiлген, еске ... ... ... тез үдегiш параметрлерi бар сенiмдi де, қымбат емес компьютерлердiң ... ... ... өндiрiлуi; -қызметтiң барлық саласына адамдардың тұрмысы мен қоғамдық қызметiне, өндiрiстi ... ... ... қатысатын машиналардың, құрылғылардың, аспаптардың және басқа элементтер тиiмдiлiгiн шапшаң ... ... ... процессорлардың ендiрiлуi мен жаппай өндiрiлуi; -байланыстың әр алуан түрлерiнiң тармақталған ... ... ... қалыптастырылуы және ақпараттық құралдар жиынтығының болуы. Ақпаратты өңдеу, тарату жылдамдығы ... ... ... сенiмдiлiгi, жүйе және ақпарат құралдарымен қамтамасыз етiлу деңгейi ақпараттық ... ... ... дамуы дәрежесiнiң басты көрсеткiшi саналады. Мысалы, дамыған елдерде желiлiк, ... ... ... және спутниктiк байланыспен қамтамасыз етiлу жоғары дәрежеге жеткен. Осылайша, ... ... ... тұрғындардың 82 млн.адамына 45 млн.жуық абоненттiк номер тiркелген, Ұлыбританияда ... ... ... көрсеткiш 60 млн.сәйкес 30,2 млн., Канадада-29 млн. және 18 ... ... ... Гонконгте 5,8 млн. және 3 млн. адам. Тiптi, Чили, Колумбия, ... ... ... Таиланд және баса дамыған елдердiң өзiнде автоматты телефон жүйесi ... ... ... қарқынмен дамуда. Сонымен 90-шы дылдары АҚШ-та тұрғындардың 1000 адамына ... ... ... компьютерден, Германияда-152, Италияда-87, Ресейде-11. Қазiргi әлемдегi кез-келген елдiң алатын орны ... ... ... қоғамның ақпараттық процеске қосылу дәрежесiмен анықталады. Осылайша, АҚШ, Канада, ЕО-қа ... ... ... елдер, Оңтүстiк-Шығыс Азияның кейбiр елдерi ақпараттық қоғам құруға қадам ... ... ... ал Жапония болса, 2002 дж. дейiн жаппай ақпараттық қоғам ... ... ... және елдiң жаппай ақпараттануы жөнiнде 5 жылдық бағдарламасын ұсынды. ... ... ... елдердегi мемлекеттiк ұйымдар мен мемлекеттiк емес ұйымдағы бiлiм мен ... ... ... қаржыландырудың тұрақты өсуiн белгiлеуге болады. Мұны әлемдiк бизнестiң таңдаулы ... ... ... және әр түрлi саладағы корпорацияны жүргiзетiн басшылықтың ақпараттық, қоғамдағы ... ... ... экономикалық тәртiптiң" маңыздылығын айқын түсiнуiмен жеткiзуге болады. Бұл бұдан ... ... ... бәсекелестiк мүмкiндiгiнiң ұйым мен басқарма нәтижесiне, байланыстың дамыған құралдарының ... ... ... болуына, тапсырыс берушi мен серiктес арасындағы бiрлестiктiң болуына кәсiптiк ... ... ... бiлiм көлемi мен оларды қарқынды пайдалануға қаншалықты тәуелдi болса, ... ... ... қорға да соншалықты тәуелдi бола бастайтынын бiлдiредi. Осылайша, қоғамның ақпараттану ... ... ... бейнелейтiн басқа да көрсеткiштердiң бар екенiн бiлдiруге болады. Бұл ... ... ... тұрғындардың бiлiм деңгейi, еңбек қорындағы мамандар деңгейi және мамандар ... ... ... мен бiлiктiлiгiн көтеру жүйесiнiң болуы, ғылымның даму деңгейi, ақпараттық ... ... ... дамуына мемлекеттiң ақша қаражатын жұмсау деңгейi. Сонымен, ақпараттау дәрежесi қандай-да ... ... ... шексiз көрсеткiшке ие бола алмайды. Жалпы әлемдiк даму тұжырымдамасы ... ... ... ұлттық экономиканы жаңарту жағдайын құру жөнiнде әр түрлi елдердiң ... ... ... салуының ұлттық табыс шамасын көрсететiн жиынтық көптеген жеке өлшеу ... ... ... арқылы кескiнделедi. Ақпараттандыру ғаламдық сипатта бола тұрып, өзi ғаламдық көлемдегi, ... ... ... әлемдiк экономиканы жаһандандырудағы шаруашылық қызметте ұлттар арасындағы деректердi тасымаладу ... ... ... байланыс түрi болып табылады. Мұндайда ақпараттық қоғамның экономикалық бiрлiгi ретiнде ... ... ... басатын жаңа типтегi ұйымдар мен мекемелер және қайта инженерлiк ... ... ... құру туралы аса қажеттiлiк туындайды. Белгiлi американ менеджерi Ли Якокка ... ... ... қабыладуда ақпаратты 95% сәйкес аймаққа орналастыру керек екенiн мақұлдайды. ... ... ... 5 пайызы (этропия) шешiм қабылдау кезiндегi қауiп-қатерге әкеледi. ... ... ... сондай-ақ кейбiр авторлардың толық аппараттанушылықты белгiсiздiктi тануға ұмтылушылықты асықтыратын ... ... ... әуесқойлықты шектейдi деп есептейтiнiн атап көрсетедi. Дамып келе жатқан мекемелердiң ... ... ... өзiнiң жұмыс уақытының орташа есеппен алғанда 30% ақпарат iздестiруге ... ... ... мәжбүр. Э.Дудинск пен М.Мизлдiң есептеуiнше, қазiргi кезде, бұдан он ... ... ... бұрынғыға қарағанда олардың қарамағында арнайы ақпараттың 60% жинақталған. Бiрақ, ... ... ... қабылдауға кеткен уақыт 3 есеге қысқарды. Олар көбiнесе, ақпарат пен ... ... ... арасындағы байланысты шартты пирамида түрiнде анықтайды (сурет 2), мұнда ... ... ... нақтылық және басқару жүйесiндегi әр түрлi деңгейдегi тұтынушылардың қажеттiлiгiн ... ... ... дәрежесi бейнеленедi. Бүгiнде болып жатқан өзгерiстер басқару жүйесiн жетiлдiру үшiн, ... ... ... бағытталған тiкелей жүзеге асыратын басқаруды стратегиялық басқаруға ауыстырып қою ... ... ... туғызып, негiзгi әсер ақпараттық пирамиданың шыңына орналасуына сәйкес келедi. Ақпарат ... ... ... мен оның элементiнiң байланыс саны арасында тiкелей тәуелдiлiк бар. ... ... ... үшiн қажеттi ақпарат көлемi арифметикалық прогрессия жағынан өскен шағында, ... ... ... элементтерiнiң мүмкiн болатын үйлестiк саны геометриялық прогрессия жағдайында ұлғаяды. ... ... ... қолда бар ақпараттық элементтердiң әр бiрi басқасымен байланысып, байланыстың ... ... ... саны 45-ке тең болса, 1 мың элемент кезiнде бұл ... ... ... 500 мыңға жетедi. Осыдан, ақпаратты өңдеуге кеткен шығынды ауыстыру, ... ... ... сондай-ақ шешiм қабылдауды қоса есептеп қайта бағалау қажет. Көбiнесе басқару ... ... ... мөлшерiн қысқарту арқылы ұйымдастыру құрылым өзгерту жолымен бұл мәселенi ... ... ... болады. Э.Дудинска және М.Мизла пiкiрiне толығымен қосылып, осыған байланысты ... ... ... бөлiмiнiң санымен қоса, жоғалтқан және дұрыс талқыланбаған ақпарат көлемi, ... ... ... iстеушiлер мен қате жiберетiн орындаушылар саны, мәлiметтер арасындағы байланыста ... ... ... азаяды. Мұның нәтижесiнде басқару тиiмдiлiгi толығымен ұлғаяды. Ақпарат көлемiнiң ... ... ... басқару деңгейлер мөлшерiнiң артуы мiндеттi емес. Мысалы, 80-шi жылдары ... ... ... компаниясы 17 деңгейден құралған кезде, ал "Toyota"-5 деңгейден ... ... ... деген көптеген жоғары талаптар шешiм қабылдау кезiнде көрсетiледi. Сонымен ... ... ... күнделiктi iс-тәжiрибеде мәлiмет, ақпарат, бiлiм тәрiздi ұғымдар синоним ретiнде ... ... ... Шын мәнiнде бұлар, шешiм қабылдау процесiндегi бiлiм мен мәлiметтер ... ... ... кескiнi ретiнде бекiтiледi. Басқару қызметiндегi ақпаратпен қамтамасыз етудiң тиiмдiлiгi ... ... ... қабыладу процесiнiң ерекшелiктерiмен анықталады. Қазақстан ғалымы Т.Садықовтың айтуынша, ақпарат жетекшi ... ... ... қорға айналуда, ендiгi жерде рухани, заттық емес өндiрiске ден ... ... ... оны тұтыну инновациялық сипатқа ие делiнген. Дамыған елдерде ақпараттық ... ... ... қатысты жинақтар туындап тез арада дамуда, осыдан келiп, экономикалық ... ... ... пен заңдылықты ерекшелеп көрсетуге тура келедi. Ақпараттық қоғамның дамуының және ... ... ... негiзi бола отырып, ақпараттық экономика өзiнiң қасиетi жағынан ғаламдық ... ... ... ие. Ғылыми экономикалық ақпаратты кодпен хабарлау немесе алғашқы күйiне қайта ... ... ... процестерi ақпараттық қоғам жағдайында бiлiм көлемiн жыл сайын екi ... ... ... дәрежесiне жеткiзедi. Сондықтан, ақпараттық ұлғайған көлемiн меңгеруге қазiргi ғылыми-технологиялық ... ... ... экономикалық өмiрдiң қарқынымен артта қалмас үшiн кез келген жеке ... ... ... мамандарға, қызметкерлерге өзiнiң бiлiмiн үздiксiз жетiлдiру қажет. Бұл ақпараттың негiзгi ... ... ... өмiрге енген жағдайда, жоғары ақпараттық мәдениет пен дамыған тармақталған ... ... ... қызмет нарығы жеткiлiктi болғанда орындалады. Мұндай дамудың бағыты арқасында, ақпараттық ... ... ... ұлттық мемлекеттiң шегiнен шығып, ғаламдық жалпы планеталық нарық қауымдастығымен ... ... ... Професоор В.П.Колесов және профессор М.Н.Осьмова "Ақпараттандыру ғаламдық сипатқа ие ... ... ... отырып, өзi ғаламдық көлемде ұлттар арасындағы шаруашылық қызметтi тасымалдау, ... ... ... әлемдiк экономиканы жаһандандырудың қозғалтқышына айналады" деп, көрсеткен. Қазiргi ақпараттық-нарықтық ... ... ... жүзеге асырылған ақпараттық өнiмдi тұтыну және өндiру ақпараттық қоғамды ... ... ... қозғаушы күшi болып табылады. Ақпараттық өнiм феноменiн Ю.Шрейдер, Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко ... ... ... т.б. ғалымдар зерттеуде. Ақпараттық өнiм ретiнде "өндiрiстiк-шаруашылық қызмет туралы берiлген ... ... ... бiлiмнiң әр түрлi көзқарастарды, дәстүрлi жолмен, не электрондық техника ... ... ... алынған өнер туындыларын, басқа да ақпарттар мен ермек түрлерiн" ... ... ... болады. Ақпараттық қоғам және оның негiзi-ақпараттық экономиканың қалыптасу мәселесiнiң ... ... ... талқылау дәрежесiн аша отырып, оның бүкiл жағына тоқталуға ... ... ... келедi. Ғылыми зерттеулерде көрсетiлгендей нақты мәселе ұйымдасқан және ақпараттық ... ... ... технологиялық, ғылыми-техникалық төңкерiстiң әлеуметтiк-экономикалық салдарын талдаудан және оқып бiлуден ... ... ... Т.У.Садықов бұдан он жыл бұрын Д.Бенигер нұсқағандай, мұндай түрдегi ... ... ... зерттеудiң бағытындағы 77 әдiстi белгiледi. Бұл зерттеулер көбiнесе философиялық, ... ... ... және жалпы экономикалық сипатта болады. Осы жұмыстардың барлығы экономикалық ... ... ... даму құрылымындағы ақпараттың өсiп келе жатқан iс-тәжiрибелiк құндылығын ... ... ... көрсетедi және кейiнiрек, Т.Закупень, Е.Балацкий, С.Б.Абдашева және басқалары осы ... ... ... жоққа шығарады. Ақпараттық экономикалық, iс-тәжiрибелiк және теориялық мәселелердi жалпы қарастыру ... ... ... алғанда, ақпарат теориясы төңiрегiндегi ежелгi зерттеулерге қарасты белгiлеуге болады. ... ... ... және ұйымдастыру-басқару құрылымындағы ақпаратты ғылыми талдауды оны қабылдау-беру көзқарасын ... ... ... математиктер және байланыс, телекоммуникация мамандары өткiздi. Бәрiнен бұрын бұлар ... ... ... математикалық және статистикалық теориялар. Бұл теориялар ақпаратты оның сандық ... ... ... тұрғысынан қарастырады. Берiлген ақпараттардың сапасы (нақтылығы мен дәлдiгi) туралы ... ... ... бөгеттер мен кедергiлердiң әсерi қарастырылды. Бұл ХХ ғасырдың 30 ... ... ... болды. "Ақпарат" категориясы ғалымдар мен мамандардың көңiлiн аудартады. Сонымен ... ... ... сол кезден берi ғалымдардың ойын әуреге салған К.Шеннонның белгiлi ... ... ... толық iске аспай, техника-экономикалық процестерде ақпарттарды талдау үшiн қолданылмады. Кейiнiрек ... ... ... басқа да теориялары пайда болды. Мысалы: аглоритмдiк, прагматикалық, психологиялық, ... ... ... синтаксистiк, топологиялық, кибернетикалық, динамикалық, экономикалық және басқалары. Ақпараттық теорияны талдай ... ... ... келесiдей сипаттық белгiлеуге тоқталуға болады, әсiресе, көптеген теорияның iшiнде ... ... ... және парасатпен ұйымдастырылған адам қоғамынсыз ақпараттың болуы да мүмкiн ... ... ... ертеден қарастырылған сипаттауды қадет етпейтiн жорамалды қабылдау керек. Басқа ... ... ... мысалы, ақпараттың динамикалық және ақпараттық теориялары ақпаратты кеңiнен және ... ... ... қарастырады, басқаша айтқанда ақпараттық процестердi адам санасынан тыс, ... ... ... зерттейдi. Бiрiншiден, 30-жылдары ақпаратты сақату және беру төңiрегiнде техника-экономикалық және ... ... ... сипатындағы зерттеулер басталды. Сонымен қатар ғылым мен iс-тәжiрибенiң басқа ... ... ... ақпаратты зерттеуге күш жұмсалды. Ақпарат категория ретiнде философтардың назарынан ... ... ... қалған жоқ. Сондықтан, екiншiден ақпаратты талдау философия-экономикалық және әдiстемелiк жағынан ... ... ... Қоғамды, экономиканы, ақпаратты субъектiлеу мен объектiлеу тұрғысында ақпараттың тәуелдiлiгi ... ... ... атрибуттың қасиетi туралы ғылыми пiкiр-таластар өткiзiлуде. Алайда, ақпарат қоғамдық өндiрiстi ... ... ... және басқаруда iс-тәжiрибелiк мағынаға ие болғанда, өнеркәсiптiң дамуы сол ... ... ... сондай дәрежеге жетедi. Үшiншiден, экономика саласының дамуын бағдарламалау, нарықтық реттеу, ... ... ... тiркеу, бақылау, жоспарлау секiлдi басқарудың әр түрлi түрлерiнiң тиiмдiлiгiн ... ... ... ақпараттың өңдеу қорытындыларын қолдану мақсатында, оны қайта құру көзқарасында ... ... ... зерттеу басталады. Төртiншiден, ақпарат теориялық және iс-тәжiрибелiк жағынан көз алдында ... ... ... қоғам санасында жалпы ғылыми категорияға айналды. Ғылыми ақпараттық жағынан алғанда ... ... ... ақпаратты қолдану, қоғамдық өндiрiсте және тұтынуда жалғыз, жалпы, жалпы ... ... ... фактор деп түсiнедi. Басқаша айтқанда, ақпарат, дәстүрлi еңбектiң, шикiзаттың, ... ... ... энергетикалық, таиғи,¸ қаржылық, технологиялық, ұйымдасқан және басқа қорлардың сапасын ... ... ... қазiргi заманға сай өте жоғары деңгейге көтередi. Осыалйша, ақпараттық қор ... ... ... жақты бола тұрып екi ұшты сипатта болады: бiр жағынан ... ... ... алғашқы құрылған күйiнде аса ақпараттық болуы мүмкiн, ал екiншi ... ... ... өзгерген не басқа түрге енген экономикалық потенциалдың әр алуан ... ... ... көрiнедi. Сонымен қатар, Т.У.Садықов экономикадағы ақпарат деп толып жатқан дәлiрек ... ... ... оның есепсiз көптеген туынды түрлерi, мысалы, озық ақпараттық жаңа ... ... ... ақпараттық мәдениеттi, ақпараттық қатынасты, ақпараттық заңдарды, ақпараттық қарама-қайшылықты, ақпараттық ... ... ... тәсiлiн, ақпараттық өмiр салтын, ақпараттық постиндустрияны, жеке тұлғаның ақпараттық ... ... ... ой-өрiстiк қызметiн, ақпаратты адам, ақпараттық-тауарлық өндiрiстi, ақпараттық сұранысты, экономикалық ... ... ... және ұдайы өндiрудi ақпараттық-өнiмдi инновациялық түрi деп түсiнуге болады ... ... ... қорытындылайды. Керектi ақпаратқа ие болу арқылы көбiнесе кез келген мекеменiң ... ... ... табыс мөлшерiн анықтайды. Сондай-ақ, технологияның берiлуi, ақпараттың өңделуi көбiнесе ... ... ... техникасы мен байланыс құралдарының қарқынды өсуiне қамтамасыз етедi деп ... ... ... Ақпараттық технологияның тез өсуiне және оның берiлуi қызметiне қарамастан, ... ... ... салаларында (әсiресе қаржы нарығы, байланыс құралдары, бағдарламамен қамтамасыз ету ... ... ... және басқа) олардың дамуының бiрқалыпты қарқыны байқалады. Басқа салаларында, ... ... ... көмiрсутегi өнiмi нарығында бiздiң елiмiз жағдайында iс жүзiнде ақпаратты ... ... ... компьютерлiк технологиясы қолданылмайды және мұны мәселе ретiнде қарастырған жөн. Мықты ... ... ... байланыстар және таратылған желiлер қатынасы негiзiнде қызмет ететiн ақпараттық ... ... ... саласында ауқымды ақпараттық инфрақұрылымды құру мақсатында желiлердi бiрiктiру негiзгi ... ... ... болып табылады. Дамудың бұл бағыты ақпаратты жеткiзудiң жоғары жылдамдығын пайдаланатын ... ... ... және компьютерлендiрудiң рөлiн ұлғайтады. Сүранысы үздiксiз өсiп келе жатқан ақпараттық ... ... ... берiлген нарықтың қорытынды қозғаушы күшi болып есептеледi, және бұл ... ... ... саласының ақпараттың кең көлемiн тұтынатынына қарамастан, басқа аймақтарда да ... ... ... қызмет нарығының жұмыс iстеуi бөлiнген қаржы деңгейiне тiкелей байланысты. ... ... ... капиталдан жоғарғы табысты алуда ақпараттық қызмет, не болғанда да, ... ... ... технологияның басқа үш саласына: құрал-жабдықты жеткiзiп тұрушы және қызмет ... ... ... байланыс пен бизнес қызметiн қамтамасыз етушi, сондай-ақ ақпараттық өнiм ... ... ... өзiндiк құнына үстеме бағаны қосып есептеумен түсiндiредi. Ақпаратты технологияны қолданудағы ... ... ... бағытының жоланы, бағалау мен негiзгi қызметтегi ақпараттың рөлiне жоғары ... ... ... қатысын бiлу зерттеу мақсаты болып табылады. Iрi компанияларда бәсекелестiк ... ... ... тудыратын стратегиялық қозғаушы күш болып табылатын қандай да ... ... ... ақпараттың дәрежесiн белгiлеу болып табылады. Сондай-ақ ұлтаралық компания жетекшiлерi ... ... ... стратегиялық жоспарлау процесiне ақпараттық технологияны қосады ма, соны бiлу ... ... ... түрлi әлеуметтiк жүйенi және алғашқы кезекте экономика саласын ақпаратпен ... ... ... ету мәселесiне жаңа түсiнiкпен қарау ақпараттық қоғамды қалыптастыру деп ... ... ... Егер ақпаратпен қамтамасыз етудi ақпараттық қордың, ақпараттық жүйенiң, коммуникация ... ... ... және ақпараттық инфрақұрылымның басқа объектiлерiнiң жиынтығы деп түсiнсек, онда ... ... ... мемлекеттiк басқару процесiнде осы күш-жiгердi қолдануды қалай жақсартуға болады ... ... ... сұрақ туады. Экономиканы мемлекеттiк басқаруды ақпараттандыру, мемлекеттiң өзiндiк дамуын ... ... ... түсiндiрiледi: ақпараттық төңкерiс жағдайында мемлекет рөлi күшейе ме, әлде ... ... ... ме, экономика секiлдi күрделi жүйеге қатысты ақпараттық қоғамдағы мемлекеттiң ... ... ... рөлi қандай болмақ. Виртуалды ақпараттық қоғам көлемiнiң өсуi және мемлекеттiк ... ... ... жүйесiнде құқықтық мәселе шешiм қолдану мен меңгеру бiрте-бiрте айқындала ... ... ... Бiрақ, виртуалды және нақты әлем арасындағы өзара қатынас, нақты ... ... ... тұтынуда бiрдеңенi алғаш ойлап табу туралы сөз қозғалады деп ... ... ... И.Л.Бачило. Ғаламдық желiдегi ақпараттың жинақталу жетiстiгi, материалдық ретiнде қоғам ... ... ... маңызды қажеттiлiк болып табылатын ақпаратқа деген сұранысты алып тастамайды. ... ... ... интернет маңызды, пайдалы ақпарат көзi, ақпараттық технологияларды тарату, басқару ... ... ... көп процестердi жеңiлдететiн, қарапайымдандыратын болып табылғанмен, ол қоғам өмiрiн ... ... ... ететiн өнiм мен өндiрiстiң орнын алмастыра алмайды. Осы оймен ақпараттық ... ... ... түсiнiгiнiң дәлдiгiн бiлген пайдалы деп түсiндiредi И.Л.Бачило бұл нақты ... ... ... өзгертедi деп белгiлемейдi ол. "Ақпараттық қоғам-бұл постиндустриалды кезеңнiң ширегiн басынан ... ... ... өнеркәсiптiң құрсауынан босанған қазiргi әлеумет сипаты, дұрысын айтқанда қасиетi. ... ... ... экономика, мәдениет, саясат қана емес, сана мен түсiнiкте өзгередi. ... ... ... соңғы екi саладағы өзгеiрстер қоғамды ақпараттық ете алады". Дәл осы ... ... ... ф.ғ.д., профессор Я.Н.Засурский 2001 жылы Мәскеуде Кремль алаңында өткен ... ... ... болашағы-ХХI ғасырдың ақпараттық қоғамын құру" атты Бүкiл Ресейлiк конференцияда ... ... ... пiкiр келтiрген: "Әлем әлдеқашан ақпараттық қоғамда өмiр сүрiп жатыр. ... ... ... қоғамның дамуы, үш қозғаушы күшпен шектелген". Бiрiншi-байланыс құралдарын қолдануға, ... ... ... қолдануға; үшiншi-Интернеттi қолдануға рұқсат. Әрi қарай, бiз ақпараттық қоғамға ... ... ... кейде адамзат өз өмiрiнен күтетiн, уақыт пен кеңiстiк басқа ... ... ... ие болатын өзгерiстердi бағалаймыз,-деп есептейдi Засурский Я.Н. Өндiрiс пен ... ... ... басқа қатынастар құрылуда. Ақпараттық-коммуникация технологиясы басқару аппаратының икемдiлiгiн арттыруға, ... ... ... қор дамуының жаңа болашағын құруға, әрбiр нақты адамның қолдануына ... ... ... бередi. "Ақпараттық қоғам адамды икемдi етiп өзiнiң пiкiрiн қорытуына, ... ... ... техниканың дамуына жаңа жетiстiктер мен ой-пiкiрлер қосуына мүмкiндiк бередi. ... ... ... ақпараттық ғасырдың артықшылығын iске асыру үшiн көлденең және желiлiк ... ... ... дамуы мен басқаруын децентрализациялау талап етедi". Әсiресе, осындай құрылымдар ... ... ... бiр адамның ынтасын арттырып, қоғамға пайда келтiретiн жаңа ойлардың ... ... ... мүмкiндiк бередi. РҒА академигi Н.Н.Моисеев: Ұжымдық Сананы адамзаттың саналы адам ... ... ... дамуы кезiнде тiрегi болып, оның жетiлу мақсатында күшi саналып, ... ... ... тарихындағы кезеңге айналса, ақпараттық қоғамды да осындай кезеңге теңейдi. ... ... ... мәндi ақпараттық қоғам адамның мақсатты әрекетiнсiз, жаңа өркениеттiң жiктелiк ... ... ... нығая алмайды. Бiздiң маңызды мақсатымыз-ақпараттық қоғамның күшеюiне ат салысу-дейдi ... ... ... жылдары көп елдерде ақпаратқа кiруге рұқсат беретiн салада өз ... ... ... үлестiрiп беретiн заң актiлерi қабылданды. Жаңа ақпараттық технология кең ... ... ... сұраныс бойынша ақпаратты алу мен жинақтауға жол бердi. Сонымен ... ... ... ғаламдық жүйе арқылы ақпаратты алғанда, ақпараттық қорды қолданып, оны ... ... ... асыру кезiнде заң ықпалының араласуына тура келедi. Осы жерде мемлекеттiң ... ... ... функциясын iске асыру процесiнде ақпараттық қорды қолдану және қалыптастыру ... ... ... мемлекеттiң рөлi қандай деген сұрақ туады. Ұлттық экономиканың барлық саласы ... ... ... байланысты қосқанда) мемлекеттiң шексiз құқығында болып табылады. Ашық қоғамда, ... ... ... ақпаратқа ие болу тек шенеунiктерге емес, сондай-ақ көптеген ғылыми-талдау ... ... ... экономика саласындағы делдалдық құрылымға, экономика саласындағы кез келген қызмет ... ... ... адамға, еркiн пайдалануға рұқсат етiлген. Әрi олар өздерiнiң мәлiметтер ... ... ... бағдарламаларына, мақсатына ие болуда. Бұл әр түрлi ғылыми және ... ... ... құрама одақтар жариялайтын не көрсететiн бағдарламаларға және түрлi болжамдарға ... ... ... ретiнде көрнектi көрiнедi. Бұл бiр жағынан бұқарашыдықты көрсетедi, екiншi ... ... ... қиын-қыстау жағдайда экономика дамуының мемлекеттiк тұжырымдамасын жасау процесiнде ... ... ... қолдану және ақпараттық қор жүйесiндегi қызығушылық пен көптеген мақсаттағы ... ... ... күрделiлiгiн белгiлейдi. Саясатты және тұжырымдаманы жасауда ақпараттық орта құрама қайшылықта ... ... ... нәтижесiз болады. Тактикалық мақсатқа керектi ақпараттық қор көбiне бос ... ... ... себебi тек мемлекеттiң саяси құрылым нәтижесiнде ғана емес, сондай-ақ ... ... ... әсерiнен де ерекшеленiп қалыптасады. Бұл жерде мониторинг, заңды қызығушылыққа ... ... ... өз өкiлдiлiктерiнiң шектерiнен аспайтын аралықта барлық экономикада қызмет iстейтiн ... ... ... рұқсат ету негiзi саналады. Осыған орай мемлекет сәйкес атқару ... ... ... органдарының атынан барлығын бiлуге мiндеттi. Бұл экономикалық кеңiстiктегi құрылым қозғалысын ... ... ... үшiн сәйкес реттегiш шешiмдердi қабылдау мақсатында, мемлекеттiң қызығушылығы тарапынан ... ... ... балансты қамтамасыз ететiн экономиканың барлық саласындағы қозғалысқа өз уақытында ... ... ... ету үшiн қажет. Тiкелей iске асыру мақсатында ақпараттық қор көбiне ... ... ... тұрақсыз және көп түрлi болады. Оның негiзiн ақпаратты есепке ... ... ... ақпараттық есеп беру, тiркеу, мiндеттi құжаттар ережесi, жарнама және ... ... ... құрайды. Бұлардың барлығы өндiрiс, ғылым және басқа құрылым тiршiлiк ... ... ... салаларда талдайтын және қорытындылайтын жоғарғы деңгейдегi ақпаратты қалыптастыру үшiн ... ... ... болып табылады. Әсiресе, мұнда жинақталған ережелерде көптеегн кемшiлiктер байқалады, ... ... ... пайдалану және жеткiзу тәртiбiнде, керектi стандарттың жоқ болуымен және ... ... ... экономиканы басқарудың тiкелей жүйесiне қолдануда, ақпаратты экономикалық қызмет етушiге ... ... ... тұтынушыға жеткiзу тәртiбiнде, ақпаратты нормативтi-құқықтық қамтамасыз ету саласында ... ... ... iмндеттер аз емес. 1.3.Электрондық үкiметтi қалыптастыру ерекшелiктерi Интернеттiң әсерiнен және онымен ... ... ... технологияларда адамдар арасындағы қатынас тәсiлiнiң өзi өзгередi. Макроэкономиканың маңызды ... ... ... бiрi-үкiмет қызметiне бұл процестердiң қалай әсер ететiнiн бақылау маңызды ... ... ... саналады. Мұнда бiрлестiктi басқарудағы сипаттарға жуық сондай өзгерiстер пайда ... ... ... Iрi бiрлестiк ретiнде мемлекеттiң баяндалуы өте жаңаша. Қайтадан американ ... ... ... Д.Ноукт тәсiлiнiң өзектiлiгiн сызып көрсетуге болады, ол саяси жүйенi ... ... ... желi ретiнде қарастырып, осыған сәйкес дауыс беру, әлеуметтiк қозғалыс, ... ... ... топтың рөлi, халықаралық қатынастар және т.б. әлеуметтiк-саяси феномендi оқыр ... ... ... үшiн құрылымдық талдауды қолдануды ұсынады. Осыған орай саяси жүйенiң ... ... ... бөлiктерi желiлiк тәсiл арқылы 1-шi кестеде көрсетiлгендей қарастырылады. 2-кестеден сол ... ... ... ғана үлгiлi микродеңгейден макродеңгейге жеткiзудегi өзгерiстердi байқауға болады. Экономикалық ... ... ... жеткiлiктi жүзеег асырылатын желiлiк тәсiлдi жиi қолдана отырып, микроқұрылымды ... ... ... ғылыми аспапты, макроқұрылымды талдауға қолдануға болады. Ақпараттық қоғам жағдайында: басқарудың ... ... ... түрiн қолдану тәсiлiмен өндiрiс тиiмдiлiгiн арттыру жөнiнде фирмалар алдында ... ... ... мiндеттер секiлдi, қазiргi мемлекет алдында да сондай мiндеттер басқару ... ... ... өзгерту мағынасында пайда болады. Осыған сәйкес мемлекет фирмалар қолданатын ... ... ... ұқсас әдiстердi қолданады. Мысалы, дәл осылайша, қазiргi фирма өзiнiң ... ... ... тапсырыс берушiлерi туралы көбiрек бiлуге, жекелеген маркетингтi дамытуға талпынса, ... ... ... өзiнiң азаматтары туралы ақпаратты көбiрек бiлуге және өзiнiң конституциялық ... ... ... тиiмдi жүзеге асыруға тырысады "Мемлекеттiк басқару саласында әр түрлi ... ... ... тәсiлдер қалыптасуда; көптеген авторлар бұл туралы өз ойларын айтуда, ... ... ... тыс орталықтанған құрылымдар қазiргi әлемнiң өзгерiстерiне қажеттi жылдамдықпен әсер ... ... ... жағдайда болмай шықты, бұл әрi жеке фирмаларға да, үкiмет ... ... ... ұлтқа да қатысты". Ақпараттық технологияларды тарату кезiнде қоғам өмiрiмен қоса, ... ... ... басты болып есептелетiн үкiметтiң орындайтын рөлi де өзгередi. Үкiметтiң ... ... ... аясымен оны жеткiзудiң тәсiлдерiн өзгертуге итермелеген бiрнеше себептердi бөлiп ... ... ... болады. Бiрiншiден, тыңшылық процестердiң күрделiлiгi ескерiлсе. Берiлген саладағы қоғамдық қызметке ... ... ... жинақылығы мен икемдiлiгiне сұраныстар туындайды. Экономикалық теорияда "алтын талаптар" ... ... ... аталатын талаптар жүйесi бар, ол қалаған салық жүйесiне көрсетiледi ... ... ... тазалық, бейтараптық, әкiмшiлiк қарапайымдылық және басқа) және салық төлеушi ... ... ... салық органдарының қатынасындағы трансакциялық шығынды қысқарту жолымен әлдеқайта тез ... ... ... асыруға ақпараттық технология мүмкiндiк бередi. Екiншiден, интернеттi пайдалануға рұқсат алған ... ... ... саны өсуде, тiптi мемлекеттiк органдармен электронды түрде байланысқысы келетiндер ... ... ... жоқ емес. Осыған орай қазiргi қызмет, соның iшiнде мемлекеттiк ... ... ... тұтынушының өзгермелi сұранысымен хабардар болып, оған әлдеқайда кең қызмет ... ... ... көрсетiп, оларға әр алуан түрде мәлiметтер жеткiзедi. Үшiншiден, жаһандану процесiнiң ... ... ... тағы бiр себебi болып табылады, жеке елдердiң үкiметi соңғы ... ... ... тұжырымдамаларға керiсiнше жауап қайтара отырып, әлемдiк тұжырымдамаларды керектi мәлiметтермен ... ... ... етедi. Жабық қоғамның (әкiмшiлдiк, әмiршiлдiк жүйедегi) есте қаларлық белгiлi оқиғалары ... ... ... таралуын шектеуге тырысуы едi. Сондықтан, қазiргi жариялылық құрылымдағы қоғамның ... ... ... негiзi Интернет туралы айту орынды. Бiрақ осыған орай, электрондық ... ... ... жариялыққа бiр мезгiлде жеткiзедi деп түсiнбеген жөн. Технологиялар реттеу ... ... ... өзгерткенiмен, мәнiн өзгертпейдi. Ақпараттың электрондық ашықтығы, егер ол жариялылығы жоқ ... ... ... жағдайында бiр жақты сипатта болса, онда нәтижесiнде қоғамдық қатынастардың ... ... ... емес, қоғамға деген мемлекеттiк органдар тарапынан қатаң бақылаудың күшеюiне ... ... ... мүмкiн. Бұл басқаруда электрондық әдiстi тиiмдi қолдану бойынша жетекшiлiк ... ... ... бiрақ өзi жариялылық дәстүрдегi ел қатарына саналмайтын Сингапурды мысалға ... ... ... бiлiнедi. Электрондық технологиялар мемлекеттiк органдар үшiн бақыалу мүмкiндiгiне рұқсат ... ... ... мүмкiн, бiрақ осы жағдайда көрсетiлген органдардың азаматтар алдындағы есеп ... ... ... дәрежесiн көтермейдi. Барлық осы болып жатқан процестердiң жауабы мемлекеттi электрондық ... ... ... немесе электрондық үкiметтiң пайда болуында. Ғылыми әдебиеттерде электрондық үкiмет ... ... ... ненi түсiнедi? Бұл ұғым тұрғысында бiрнеше анықтамалар бар, бiрақ ... ... ... көрсетiлгендей, жеткiлiктi кең баяндайтын болсақ: бұл-қазiргi ақпараттық технологияны кең ... ... ... қалайтын мемлекеттiк басқару жүйесi. Әдетте (онлайн категориясын) қарастырғанда, электронды кеңiстiктiң ... ... ... бөлiгiн жеке сегмент түрiнде қАбылдаудың дұрыстығын дәлелдеу 2-шi кестеде ... ... ... кеңiстiк төңiреiгнде өзара әрекет ететiн әр түрлi әдiстердiң бар ... ... ... көруге болады. Мысалы, тұтынушылар тауарды не қызметтi бiр-бiрiне (С2С) ... ... ... бизнеске (С2В) жеткiзуi мүмкiн. Кейбiр елдерде үкiмет мемлекеттiк қамсыздандырушылыққа, ... ... ... жеке бөлiмдерге рұқсат бередi. Үкiмет электрондық технологияны ақпаратты ... ... ... үшiн (G1B, G2C) және салық және басқа да төлемдермен ... ... ... байланысты шығындарды, транзакциялық шығындарды төмендету үшiн қолданады. Әр түрлi ... ... ... деңгейлерi (G2G) арасында үйлесiмдiк жүзеге асуы мүмкiн. Алайда, өзара ... ... ... негiзгi үлесi В2В және В2С бағытын бiрiктiретiн электрондық коммерцияға ... ... ... Егер де электрондық кеңiстiктi 2-кестеде көрсетiлгендей өзара әрекет етуi ... ... ... сегемнттерге бөлсек, онда электрондық үкiмет жоғарғы жолға жазылады, яғни ... ... ... G2B, G2C сегменттерiнiң өзара қарым-қатынасы, сондай-ақ керi байланыстар сызық ... ... ... G2G және B2G көрсетiлген. Үкiметтiң тұрғындармен қатынасын қарастыру үшiн, ... ... ... үкiметтiң ақпараттық қызметiн қарастыру қажет: министрлер мен ведомствалықтардың веб-сайтын ... ... ... орналастыру, еледгi саяси процестер мен құқықтар туралы азаматтарды ақпараттандыру. Кейiнгi ... ... ... салықты төлеудi ұйымдастыру барысында Интернеттiң беретiн кең мүмкiндiгi дәлелдендi. ... ... ... салықтарды төлеу (мысалы, ҚҚС және сатудан түскен салық) көп ... ... ... талап етедi, өйткенi ай сайын не квартал сайын салықтық ... ... ... түсiмдер алынады, сондықтан салықтық қызмет көрсету электрондау жетекшiсiне айналады. ... ... ... мысалы, компаниялар мен жеке азаматтар кiрiс салығын, жергiлiктi салықты, ... ... ... салығы, әлеуметтiк қамсыздандырудың төлемдерiн Интернет арқылы есеп айырысады. Ирландияда ... ... ... пен жалақыдан түскен қорға салық желi арқылы жиналады, ал ... ... ... төлемшiлерi өзiнiң салық төлемдерiнiң жағдайын онлайын режимi арқылы бақылайды, ... ... ... iшкi табыспен айналысатын қызметi (Internal Revenue service), қоғамдық қызметтiң ... ... ... арасына қатысты веб-сайт орналастырады және салық төлемдерiнiң үштен бiрiне ... ... ... 2000 ж. желi құрылғысы арқылы жинайды. Бұл процесс бойынша ... ... ... басқаны Австралия болды, мұнда кiрiс салығының 75% Австралиялықсалық қызметiнiң ... ... ... (Austrlian Tax Office) арқылы жиналады. Онлайн жүйесiне өут арқылы атқарылатын, ... ... ... басқа да әкiмшiлiк түрлi мiндеттер бар. Мысалы, Францияда азаматтар ... ... ... құрылғысының медициналық қамсыздандыру бағдарламасы брйынша қатысты мiндеттердi талап ету ... ... ... ие болады; Германия университетiнiң студенттерi емтихан парағына тiркеледi, кiтапханаға ... ... ... арқылы өтедi, мұнда бiлiм берудiң онлайын орталығы орналасқан, электронды ... ... ... әкiмшiлiк органдарына шағым беур рұқсат етiлген (мысалы, Швецияда парламентке ... ... ... берiлетiн қоғамдық арнаулы өтiнiштер құрылып, электронды түрде жолданады); Аризона ... ... ... (АҚШ) көлiк қатынасын жүрiгзуге құқықты қайтадан жаңартуға рұқсат ... ... ... режимi арқылы берiледi (көлiктi жүргiзудегi құқықты бiр рет қайта ... ... ... шығынды қағазды қолдану кезiндегiге қарағанда онлайнды қолдану кезiнде 7 ... ... ... дейiн қысқарды). Үкiмет пен бизнес арасындағы өзара қАрым-қАтынастың даму аймағына ... ... ... байланыс құралдары арқылы алғшқы қадам жасауы үкiметтiң тендердi орналастыруы ... ... ... ұсыныстарды веб-сайт арқылы алуы болып табылады. Мұндай тәсiл ақпараттың ... ... ... жақсартады, сұраныс пен ұсыныстың мөлшерiне сәйкестеледi, қажеттi байланыстарды тез ... ... ... асырады, транзакциялық шығындарды төмендетедi. Бiр жағынан ұсынысты қабыладуды жүзеге ... ... ... күрделене түседi, себебi келiсiм-шартқа байланысты мiндеттемелердi орындауды байыпты тексеру ... ... ... болады, ал бұл әрдайым электронды түрде орындала бермейдi. Желi ... ... ... үкiмет пен бизнес арасындағы абйланыс үдей түсуде. Осылайша, АҚШ-тың ... ... ... орта мен табиғи қорды пайдалану Министрлiгi 1998 ж. электрондық ... ... ... өттi, бұл мемлекеттiк тапсырыстарды өңдеудi тезтедетi, мұндай жүйе автоматты ... ... ... чек жазатындығынан, қосымша қағаздар мен қол қою қажеттiлiгiн жоққа ... ... ... әр түрлi мемлекеттiк қызметтердiң арасында өзара байланыстар дамуда. Бұған ... ... ... интеграциялық тәсiл қолданылатын Сингапурды үлгiлi мысал ретiнде алады. 1981 ... ... ... ақпараттық технология саласында ұлттық жоспар жүзеге аса бастады; қол ... ... ... жаңа технологияларды енiгзуге сәйкестелген бұл жоспарды жүзеге асырып, ақпараттық ... ... ... саласында үкiметтiң барлық құлшынысын танытып, таратуға жауапты ақпараттық қатынас ... ... ... бойынша қызмет құрылды. Оның үкiметтiк ақпараттық инфрақұрылымын е-Citizen портал ... ... ... қолдайды және ол ақпараттық технологиялардың көп деңгейлi платформасы болып ... ... ... Бұл қоғамдық секторды байланыстыратын агенттiлiк саналады және электрондық құралдары: ... ... ... электронды пошта, үкiметтiк желiнi қолдану арқылы қатынасты жеңiлдетедi. Тiкелей байланыстарды ... ... ... өте иекмдi көлденең байланыстар үкiмет органдарына өзiнiң iшкi атқару ... ... ... бiр қорытындыға келтiруге, өте тығыз және тиiмдi қарым-қатынасты жүзеге ... ... ... мүмкiндiк бередi. Электрондық үкiметке тән берiлген белгi қатары болашақта оның ... ... ... жаңа үйлесiмдi кескiн әкеледi. Бiрiншiден, жаңа желiлiк технологиялар үлкен дәрежеде ... ... ... бөлiмшелер арасындағы және үкiметтiң өзiнiң арасындағы шекараны жояды, тұтынушылардың ... ... ... негiзделген қоғамдық игiлiктердi жеткiзiп, тұтынушыға көбiрек жақындауға тырысады. Екiншiден, өте ... ... ... ұйымдасқан үкiмет құрылымына қажеттi қатынастың электрондық түрiн қолдануымен ... ... ... жаңа енгiзулердi сәттi жүзеге асыру үшiн үкiмет өз iргесiнен ... ... ... өзгеруi тиiс. Үшiншiден, тұрғындардың азаматтық бағытының өзгерiсi, демек, қандай да ... ... ... дәрежеге демократияның формалды түрiнен сандық, электронды, кибер-демократияға өтуi қарапайымдандырылады. Сандық ... ... ... кең мағынада демократия процесi барысында ақпаратпен сандық алмасудың кез ... ... ... түрi деп қарауға болады. Мемлекеттiк билiктiң жаңа жiктелуi ... ... ... мұнда мемлекет басымдық күш танытпайды, қоғамдық құрылымға қызмет етедi. Электрондық ... ... ... тұжырымдамасын жүзеге асыру тұрғысынан ақпараттық қоғам мен өндiрiстiк қоғамды ... ... ... бiрнеше тәсiлдер бар (3-сурет). Электрондық үкiметтiң дамуы үшiн жаңа мүмкiндiктер ... ... ... ақпараттық қоғамға тән ұйымдастырулар мен басқаруларға көбiрек назар аударылуда. Электронды ... ... ... тұжырымдамасы әзiрше қалыптасу және әрi қарай өңделудi қажет ететiн ... ... ... тұр. Ақпараттық түрде қайта құрылу жолында тұрған елiмiздiң үкiметiне ... ... ... ақпарат төңiрегiнде басқарудағы нақты мiндеттердi қарастырған жөн. Нәтижесiнде, электронды ... ... ... алдына қойылған негiзгi үш мiндеттi шешуi үшiн қарастыру қажет: 1)бiрiгiп ... ... ... iстейтiн бөлiмшелер мен департаменттi бiрiктiретiн, орталықтандырылған мәлiметтер негiзi мен ... ... ... iшкi үкiметтiк желiгi құру; 2)азаматтардың сұрасынына бейiмделген қызмет түрлерiн ұсыну ... ... ... оны Интернет арқылы ыңғайлы да сенiмдi көрсету; 3)сандық демократияның мәселесiн ... ... ... асыруға қол жеткiзу. Электронды үкiметтi қалыптастыру пiкiрi бiр мәндi емес, ... ... ... оның да оң терiс жағы бар. Олардың кейбiреуiн бөлшектеп ... ... ... өз азаматтары жөнiндегi кең көлемдi ақпараттарды шоғырландыруы тиiс. Электронды төңкерiстiң ... ... ... артықшылығы негiзiнде бизнестiң қарқынды дамуын бақылай отырып, бұл тәрiздi ... ... ... басқару саласында әбден қол жеткiзуге болатынын ойша шамалайды. Интернет ... ... ... қызметтi ұйымдастыру саласын түпкiлiктi қайта құруға мүмкiндiк бередi. Қазiргi ақпараттық ... ... ... келiп түскен ақпараттарды жинақтау мен өңдеу арқылы трансакциялық шығындарды ... ... ... мемлекеттiк аппарат жұмысының тиiмдiлiк дәрежесiн көтередi. Осылайша, желiнi қолдану ... ... ... АҚШ-тың мемлекеттiк қызметi жылына шамамен 110 млрд.долларды үнемдейдi. Шығындарды ... ... ... азаматтардың салық ауыртпалығын төмендетедi. Мемлекеттiк аппараты электрондау жүйесi үкiметтiң, мекемелердiң, ... ... ... өздерiнiң арасындағы қарым-қатынас әдiсiн жеңiлдетедi. Ақпараттардың көбiне толық болмауына, ... ... ... кештеу жаңартылуына байланысты мемлекеттер мен ведомстволар экономика қызметiндегiлердi адасуға ... ... ... белгiлi. Оған қоса, қандай да бiр сұрақты шешу барысында ... ... ... уақытта бiрнеше ведомстволарға баруға тура келедi. Бюрократиялық аппараттың ... ... ... ұйымдастыру жүйесi шешiм қабыладуды бәсендететiн келiсудiң ұзақ процесiн ұсынады. ... ... ... мұндай мәселелердi жоюға мүмкiндiк бередi. Мемлекеттiк қызмет түрлерiн көрсететiн ... ... ... үйлесiмдi портал құру мүмкiн. Электрондық үкiмет үкiметтiң әр түрлi бөлiмдерiмен ... ... ... коммерциялық операцияларды адал орындап, екi жақты кеңес берiп, үкiмет ... ... ... өз таңдаушылары алдында орынды есеп беруiн қамтамасыз етедi. Берiлген ... ... ... ең маңызды құрамды белгiсi деп мемлекет пен аймақтың оң ... ... ... өзгерiсiн айтуға болады. Электрондық үкiмет пiкiрi бiртiндеп сандық демократияға ... ... ... өзгередi. Жоғарыда сандық демократияға демократия процесi барысында ақпаратпен сандық ... ... ... мағынасы бойынша анықтама берiлген. Алайда, сандық демократия деп онлайындық ... ... ... берудi түсiнедi. Онлайндық дауыс беру қатысында ғылыми әдебиеттерде екi көзқарас ... ... ... Онлайндық дауыс беру процесiне қатысуға аса белсендiлiк туғызады және ... ... ... әсiресе жастарды тiркеудi ұлғайтады деп саналады. Онлайндық дауыс беру ... ... ... тұрмысы төмен тұрғындар бөлiгiнiң дауыс беруiн бәсеңдетедi және интернетпен ... ... ... психологиялық, ой-өрiстiк қиындық сезiнетiн азаматтарды дауыс беру процесiнен ... ... ... деп есептеледi. Онлайндық дауыс беруден басқа сандық демократия қоғам пiкiрiн ... ... ... сайлаушылар мен сенiмдi өкiлдердiң қатынасын бiлудi, азаматтармен заң жобасын ... ... ... үшiн байланыстарды ұйымдастыруды, сайлау компанияларын өткiзудi жөн көредi. Онлайндық ... ... ... берудi ұйымдастырудың құралы болып табылатын сайлау компаниясын жүзеге асыру ... ... ... соңғы кездегi жетiстiктердiң бiрi болып саналады. Ф.Рузвельд алғаш өзiнiң сайлау ... ... ... радионы қолданып, оның көмегiмен қоғамның қалыптасқан пiкiрiн бiлгiсi келдi, ... ... ... осы мақсатта теледидарды қолданды; Дж.Вентура жаңа заман талабына сай ... ... ... құралын алғаш пайдаланып, 1998 ж. өз бәсекелестерiн жеңiп, Минесота ... ... ... губернаторы болып сайланды. 2000 ж. наурызында Дж.Буштан сайлауда жеңiлген ... ... ... өзiн қолдайтын сайлаушы компанияларының веб-сайт құралын пайдаланып, қаржы жинаудың ... ... ... үлгiсiн көрсеттi: ол желiнiң алғаш тұсаукесерiнен кейiн 48 сағат ... ... ... 1 млн. долларға жуық жинады, кейiн бұл сома 6 ... ... ... өскен. Интернеттi қолданып табысты жетiстiкке жеткен басқа да сайлау компанияларын ... ... ... алуға болады: 1997 ж. Ұлыбританиядағы сайлау интернеттi ақпарат көзi ... ... ... қолданып, 2000 ж. ақпанында оңшыл партия өкiлi И.Хайдер интернет ... ... ... жетiстiгiнен кейiн Австрия үкiметiнiң құрамына кiредi; 2000 ж. Аризона ... ... ... өткен сайлауда, демократиялық партия өкiлдерi өз кандидаттарының жоғарғы рейтингiсiне ... ... ... өз сайлаушыларына онлайндық режимде дауыс беруге мүмкiндiк бердi, Бразилияда ... ... ... және жергiлiктi деңгейде сайлау электронды түрде өткiзiледi. Ақпараттық сипаттың өзгерiсi ... ... ... мәселесiн ашып, оны басқару жүйесiне енгiзе бастайды, осы орайда ... ... ... түрде жұмыс әдiсiн өзгертпейдi. Мемлекеттiк шенеуiктердiң ескiрген менталитетi жаңа ... ... ... қолдануға сай емес. Сонымен қатар жаңа жұмыс түрлерi сырқат ... ... ... саналатын бюрократиялық аппаратты бiршама қысқартады. Ақпараттың ашықтығынан да мәселе туындайды. ... ... ... үкiмет ұсынған үкiмет пен азаматтардың арасындағы өзара ақпарат алмасу ... ... ... арнайы ақпараттардың тым жариялылығына әкелдi, бұл азаматтардың бостандығы мен ... ... ... өмiрiне қол сұғуға байланысты қолданушылардың қарсылыығн туғызады. Ақпаратқа енерде сандық ... ... ... басымдылық жағдайында лауазымын қолданып, өзiнiң мүддесiне бұрмалап бағыттай бастау ... ... ... бар. Сондықтан, электронды үкiметтi құра отырып, бұл демократияның жаңа үлгiсi ... ... ... екенiн, барлық мүмкiн болатын саяси сұрақтардың шешiмi бола алмайтынын, ... ... ... демократиялық құлшынысты жүзеге асыратын әдiс екенiн байқауға болады. Электрондық үкiметке ... ... ... өте күрделi, ол мәселеiн ұғыну үшiн уақытты және оны ... ... ... асыруда күштi саяси басшылықты талап етедi. Электрондық қатынастың басқа ... ... ... қарағанда электрондық үкiметтi аса тиянақтылықпен енгiзу қажет, себебi электрондық ... ... ... жағдайы туралы зерттеу жүргiзiлгенде экономикалық санақ пен саяси процестерде ... ... ... олқылықтар байқалады. Бiрқатар елдерде арнайы мемлекеттiк қызметтер ақпаратқа деген ... ... ... конституциялық құқығын сатайтын уәкiлеттiк берген. АҚШ-та бұл қызмет Chief ... ... ... Officer (ақпараттық сұраныстарға жауапты), Ұлыбританияда е-envoy (электронды елшi) деп ... ... ... Көптеген елдерде үкiмет жанынан ақпараттық технологияларды енгiзуде кеңес беру ... ... ... құрылған. Электрондық үкiмет тұжырымдамаларын жүзеег асырып, жетiстiкке жеткен елдер де ... ... ... Интернеттi қолдануда тәртiп белгiлейтiн заң АҚШ пен Канаданың мемлекеттiк ... ... ... қабылданды. Ұлыбританияда мемлекеттiк ақпараттық қызмет 300-ден астам мемлекеттiк ұйымдарды электрондық ... ... ... арқылы қамтамасыз етедi. Ақпараттық дәуiрде тұрғындарға қызмет көрсететiн стратегиялық ... ... ... қабылданды. Мұнда үкiметтiк қызметтiң азаматтарды толық қамтып, қамтамасыз етуi, ... ... ... қолдануды жақсарту, қызмет көрсету аясын кеңейту мәселелерi қарастырылады. 2008 ... ... ... қарай беiрлген бағдарлама жүзеге асырылады және негiзгi үкiметтiк қызметтер ... ... ... электронды түрде жүзеге асырады деп күтiлуде. Ұлыбританияда электронды үкiмет ... ... ... үшiн миллиард фунд стерлингтен астам қаржы жұмсалды. Францияда ақпарат және ... ... ... бойынша Ведомствоаралық комитет ақпараттандыру саласында мемлекеттiк органдар қызметiнiң үйлесiмдiлiк ... ... ... қойды. Испанияда Vereda жобасы жасалынып, жоба аясында азаматтарды қамсыздандыру бойынша ... ... ... жауап ала алады, қаржылық қызмет саласында, мемлекеттiк басқаруда, интерактивтi ... ... ... арқылы ақпараттар ала алады. Сингапурдың электронды үкiметi жұмысының тиiмдiлiгiмен ... ... ... қарқынды дамуда. Бұл салада әр түрлi елдерде қызмет үйлесiмдiлiгi орныққан. ... ... ... онлайн" жобасын мысал ретiнде қарастырайық, мұны "жетiлiк" елдерi жүзеге ... ... ... жылы қаңтарда Давоста Халықаралық экономикалық форумында электронды үкiмет және ... ... ... қызметiн құрудағы мәселелер талқыланды. Үкiмет пен азаматтар арасындағы өзара ... ... ... өзгертудегi интернеттiң күш-жiгерi қандай, интернет мүмкiндiктерiн тиiмдi пайдалану мақсатында ... ... ... өз операцияларын құру қалай жүруде, үкiметтiң қызмет түрлерiмен тұрғындарға ... ... ... көрсетудiң тиiмдiлiгiнiң мүмкiндiгi қандай, деген секiлдi электронды үкiметке қатысты ... ... ... Давостада талқыланды. Мұндай берiлген мәселеге назар аудару, электрондық үкiмет ... ... ... өзектi екенiне және әр түрлi ел үшiн ғаламдық маңызы ... ... ... екенiне халықаралық деңгейде көз жеткiзiлдi. Қазақстан Республикасында да интернетке ... ... ... мемлекеттiк органдар саны ұлғаюда. Бұл жерде шындығында қандай-да бiр ... ... ... қызмет жөнiнде не болмаса интернет арқылы қатынасқан байланыстар туралы ... ... ... ақпараттық функция туралы сөз болады, алайда электрондық үкiметтiң ой-пiкiрiн ... ... ... қандай да бiр дәрежеде жүзеге асыру туралы айтуға болады. ... ... ... болғанда да, бұл процестiң әрi қарай дамуы Қазақстанда ақпараттық ... ... ... қалыптасуымен қатар жүредi.