... ... ... – тарау. Кинематиканың структурасы мен
... ... ... Мектептегі физиканы оқыту әдістері
Педагогика мен дидактика жөніндегі басшылықтарда, кассификацияның
... ... ... қандай елеулі белгі алынғанына байланысты, оқыту әдістерінің әр түрлі
... ... ... келтіреді. Классификациялауға оқушылар білімдер мен дағдыларға ие болатын қайнар
... ... ... негіз етіп алып, барлық әдістерді үш үлкен
... ... ... – сөздік, көрнекілік және практикалық топтарға бөлуге болады
Сөздік әдістер:
... ... ... материалды баяндап беруі (лекция, әңгімелесу, түсіндіру ) әңгімелесу, кітаппен
... ... ... мен оқу құралдары анықтама және басқа әдебиет) жұмыс істеу.
... ... ... әдістер: мұғалімнің тәжірибие жасап көрсетуі, көрнекі құралдарды (жұмыс істеп
... ... ... машиналар мен техникалық қондырғыларды, макеттерді, схемаларды, суреттерді, чертеждарды, коллекцияларды
... ... ... көрсету .
Практикалық әдістер: оқушылардың эксперименттік және практикалық жұмыстар, жаттығулар
... ... ... шығару, графиктер салу және олармен жұмыс істеу,
... ... ... схемалар мен жұмыс істеу)
Алғашқы екі топ оқушылардың білімдер
... ... ... логикалық ойлау дағдыларын алуына көмектесетін әдістерді қамтиды.
Кітаппен жұмыс
... ... ... отырып мектеп оқушылары білімдерге және суреттерді, схемаларды, чертеждарды, таблицаларды
... ... ... шеберліктеріне ие болады. Үшінші топ оқушылардың білім алуларына ғана
... ... ... сондай-ақ оларды приборлар мен схемалар мен чертеждар
... ... ... жұмыс істеудің практикалық шеберліктерін және дағдыларын қалыптастыруға көмектесетін әдістерді
... ... ... қамтиды.
Оқыту әдістерінің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар және белгілі бір
... ... ... қандайда бір оқу-тәрбие міндеттерін шешкенде оңды нәтижелерге алып келеді.
... ... ... әдістерді универсал, кез-келген міндеттерді шешуге жарамды деп есептеуге болмайды.
Мектепте
... ... ... оқытудың алдына қойылған күрделі де алуан түрлі міндеттерді ойдағыдай
... ... ... шарты оқытудың әр-түрлі әдістерін қолдану болып табылады. Оқыту әдістерінің
... ... ... түрлілігі – оқушыларды жан-жақты дамытудың қажетті шарты.
Практикада, әдетте, әдістердің
... ... ... басқаларынан бөліп алып, таза күйде қолданбайды, қайта олармен
... ... ... қолданады. Мысалы, оқытудың сөздік әдістері тәжірбиелер жасап, көрнекі құралдарды
... ... ... практикалық әдістерді сөздік әдістермен үйлестіре қолданады.
Оқыту әдістерін таңдаған
... ... ... сабақтың мақсаты мен міндеттерін, оқу материалының мазмұнын оның оқулықта
... ... ... сипатын, оқушылардың жас ерекшеліктерін, класс құрамының өзгешеліктерін (дайындық дәрежесі
... ... ... басқа) физика ғылымдарының әдістерін, физика кабинетінде жабдықтың болуын ескеру
... ... ... сөздік әдістерін қарастырайық, (көрнекілік және практикалық әдістер)
Әңгімелесу-мұғалім оқушыларды бар
... ... ... практикалық тәжірибие мен тәжірибиелік көрсетулерге сүйеніп, сұрақтардың көмегімен оқушыларды
... ... ... білімдерді түсінуге және меңгеруге алып келетін оқыту әдісі.
Материалды әңгімелесу
... ... ... баяндау мұғалім мен оқушы арасында диалог түрінде өтеді.
... ... ... тәжірибиелер жасап көрсетіп немесе мектеп оқушылары орындайтын тәжірибиелерге сүйеніп,
... ... ... сұрақтар қояды. Мұғалімнің басшылығымен оқушылар логикалық пайымдау жолымен, алға
... ... ... мәселелер жөніндегі дербес ақыл ой жұмысы арқылы тұжырымдар мен
... ... ... жасайды. Физиканы оқытуда қолданылатын әңгімелесу әдісі –жаңа материалды оқып
... ... ... және оқушылар білімдерінің сапасын тексерудің негізгі әдістерінің бірі.
Оны мынадай
... ... ... қолданады: физикалық заңдарды демонстрациялық тәжірибелермен және оқушылардың фронтальдық
... ... ... экспериментімен ұштастыра оқып үйренген кезде;
Физикалық құбылыстардың мәнін ашып-айқындау
... ... ... (тәжірбиелермен ұштастыра)
Физикалық ұғымдарды қалыптастыру барысында (тәжірбиелерді демонстрациялау мен көрнекі
... ... ... көрсетумен ұштастыра)
Жаңа материалды оқып үйрену процесіне сүйену үшін білу
... ... ... болатын бұрын өтілген материалды қайталау кезінде , ;алға қойылған
... ... ... шешу жолдарын анықтау кезінде, сол сабақта оқып
... ... ... материалдың меңгерілу сапасын тексеру кезінде.
Көрсетілген жағдайларда әңгімелесу әдісі –негізгі,
... ... ... басқа әдістер қосылқы болып табылады. Қарастырылған жағдайларда бұл әдіс,
... ... ... әдістерге қарағанда, оқушыларда оқып үйренілетін мәселеге деген ынта –ықлас
... ... ... олардың ойлауын күшейтуге жақсы мүмкіндік тудырады.
Әңгімелесу-бұл мұғалімні материалды
... ... ... бейнелі түрде баяндап беруі, оның қолданылу мақсаты мынадай: оқушыларды
... ... ... табысының және физикалық заңдарды ашудың тарихымен, аса көрнекті ғалымдар
... ... ... өнертапқыштардың өмірбаянымен таныстыру.
Ғылым мен техниканың жетістіктерімен және даму перспективаларымен
... ... ... пен техникалық қондырғыларды бақыланатын құбылыстарды сипаттау;
Баяндаудың дәйектілігі мен айқындығы
... ... ... ойластырылған жоспар немесе конспект арқылы қамтамасыз етіледі, ал бейнелік
... ... ... эмоцияналдық елеулі дәрежеде мұғалімнің, эрудициясына, оның өз
... ... ... мен сөйлеу өнерін қалай меңгергеніне байланысты.
Түсіндіру-бұл мұғалімнің курстың неғұрлым
... ... ... мәселелерін дәйектілікпен, қатаң логикалық тұрғыда баяндап беруі.
Түсіндіруге
... ... ... ой қорыту, дәлелдеу сияқты белгілер тән. Бұл әдісті дәлелдеу,
... ... ... негіздеу қажет болғанда пайдаланады.
Оқушылардың оқып үйренілетін мәселе жөнінде мұғалімнің
... ... ... әдісімен материалды баяндауына негіз боларлық жеткілікті білімдері мен байқап-бағдарлағандары
... ... ... жағдайда бұл әдістің орны бөлек. Физиканы оқытуда түсіндіру методын
... ... ... әдісін төмендегі оқу міндеттерін шешу кезінде қолданады:
физикалық приборлар мен
... ... ... құрылысын және жұмыс істеу принциптерін оқып үйренген кезде;
физикалық құбылыстардың
... ... ... неғұрлым жалпы физикалық теориялар негізінде ашқан кезде;
денелердің физикалық қасиеттерін
... ... ... атомдық –молекулалық құрылысы туралы түсініктер мен электрондық теория негізінде
... ... ... заңдардың мәнін оқып үйрену мен олардың арасындағы байланысты ашқанда;
физикалық
... ... ... заңдарға негізделген технологиялық процестердің мәнін оқып үйренген кезде;
Түсіндіруді көрнекілік
... ... ... қолданумен қоса қабат жүргізген жағдайда ғана, ол материалды оқушылардың
... ... ... де берік меңгеруін қамтамасыз етеді. Түсіндіру процесінде мұғалімнің әрбір
... ... ... мәселені айқын етіп қоюы, дәлелдерді қатаң логикалық, дәйектілікпен баяндауы
... ... ... маңызға ие. Түсіндіру көбінесе әңгімелесу әдісімен ұштастырылып отырады; мұғалім
... ... ... өз пікірлерін айтып, өзінше түсінік беруді ұсынады. Ол
... ... ... зейінін аудару, ойлау барысын түсіндірілетін нәрсені қалай ұғынатынын
... ... ... үшін, оларға сұрақтар қояды[3-4].
1.2. Түзу сызықты қозғалыс кинематикасы.
Механика
... ... ... бірінші бөлімі болса,кинематика механиканың бірінші тарауы болады. Физика табиғаттағы
... ... ... түрлерінің жалпы қозғалыс заңдарын үйренеді. Қозғалыс түрлерінің ең қарапайымы
... ... ... қозғалыс. Дене қозғалысын зерттеу үшін,есеп шартына сай оны материалдық
... ... ... ретінде қарастыруға болады. Басқа денелермен салыстырғанда өлшемін ескермеуге болатын
... ... ... материалдық нүкте деп аталады. Орта мектепте физиканы үйрену кинематикадан
... ... ... Кинематикада қарапайым қозғалыстардың түрлерін ,олардың байланыстарын,қозғалыс түрлерін бағалаушы
... ... ... зерттейді. Кинематикада қарастырылудағы қозғалыс шамалары,қозғалысты келтіріп шығарушы себептермен байланыстырмайды.
... ... ... денелермен салыстырғанда кеңістікте уақыт бойынша материалдық нүкте орнының өзгеруіне
... ... ... қозғалыс деп аталады. Дене ілгерілемелі,айналмалы, тербелмелі, т.б. қозғалыстарда болуы
... ... ... нүктенің қозғалысы нәтижесінде кеңістікте сызған сызығына(қалдырған ізіне) траектория деп
... ... ... траекториясының ұзындығына жол (S) болады. Дене қозғалыс траекториясының кез-келген
... ... ... нүктесін қосатын бағытталған кесіндіні орын ауыстыру (r) деп аталады.
... ... ... ауыстыру векторлық шама болып,ол сандық мәнімен және бағытымен анықталады.
... ... ... түріне қарай қозғалыс түзу сызықты,қисық сызықты болады[5-6].
Дене қозғалысы санақ
... ... ... қатысты анықталады. Координаттар остерінің қиылысқан нүктесінде орналасқан денені санақ
... ... ... деп атайды. Әрбір қозғалыс санақ денеден басталады. Координаттар жүйесін,санақ
... ... ... және қозғалыс уақытын өлшеуші аспаптар (сағаттар) жинағына санақ жүйесі
... ... ... аталады.
Траекториясы түзу сызық болып,кез-келген уақыттың өзара тең аралықтарында бірдей
... ... ... жасайтын қазғалысты бір қалыпты түзу сызықты қозғалыс деп аталады.
Қозғалыстар
... ... ... шапшандықтарыменен айырмашылықта болады. Қозғалыс кезіндегі басып өтілген жолмен сол
... ... ... кеткен уақыт аралығының қатынасына тең болған шаманы қозғалыс жылдамдығы
... ... ... ) деп аталады:
Жылдамдық қозғалыс шапшандығын сипаттаушы векторлық шама:
Бірқалыпты қозғалыста
... ... ... тұрақты шама болады ( = const)
Бірқалыпты қозғалыстағы жол және
... ... ... уақытқа байланысты графиктері.
Жол графигі координата басына тік сызық болады (1-сурет)
Жылдамдықтың
... ... ... ордината осіне перпендикуляр,абсцисса осіне параллель болған сызық. Графиктегі штрихталған
... ... ... ауданы дененің орын ауыстыруының сан мәніне тең. Түзу сызықты
... ... ... жол менен орын ауыстырулардың сан мәндері өзара тең.
Жылдамдығы уақыт
... ... ... өзгеретін қозғалыс айнымалы қозғалыс болады. Жылдамдықтың өзгеру шапшандығын сипаттаушы
... ... ... шамаға қозғалыс үдеуі деп аталады. Кез-келген өзара тең уақыт
... ... ... жылдамдығы бірдей шамаға өзгеретін қозғалыс бірқалыпты айнымалы қозғалыс болады.
... ... ... бірдей шамаға өсетін қозғалыс бірқалыпты үдемелі қозғалыс болады.
Үдеуі:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... (3)
... ... ... – бастапқы, – сонғы жылдамдық.
Үдеу деп дене
... ... ... өзгеруімен сол өзгеріс болған уақыт аралығының қатынасына тең болған
... ... ... айтылады.
Жылдамдығы тең уақыт аралығында бір қалыпты кемитін қозғалысты бірқалыпты
... ... ... қозғалыс деп аталады,оның үдеуі:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... (4)
Дененің
... ... ... бойынша жүрген жолының сол жолды жүруге кеткен уақытқа қатынасына
... ... ... болған шаманы айнымалы қозғалыстың орташа жылдамдығы деп аталады:
=
... ... ... / t = ( S1+S2+...+Sn) / ( t1+t2+...+tn)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... (5)
Түзу сызықты бірқалыпты үдемелі қозғалыстың орташа жылдамдығы,бастапқы
... ... ... соңғы жылдамдықтарын арифмет икалық орта шамасына тең:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Траекторяның әрбір нүктесіндегі
... ... ... қозғалысының уақыт мезетіндегі жылдамдығын лездік жылдамдық деп аталады:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... үдемелі қозғалыста а>0, бірқалыпты кемімелі қозғалыста а
Түзу сызықты
... ... ... айнымалы қозғалыс денелердің вертикал еркін түсу және вертикал көтерілу
... ... ... кіреді. Вертикал(ордината богйынша) қозғалыс ауырлық күші әсерінде болып,үдеу (g
... ... ... денелер үшін бірдей мәнге (g= 9,8 м/с2) тең болады.
... ... ... жолы (орын ауыстыру) биіктікке (h) ауыстырылады.
Денелердің еркін түсуі бірқалыпты
... ... ... қозғалыс,вертикал көтерілу бірқалыпты кемімелі қозғалыс болады.
Еркін түскен немесе вертикал
... ... ... қозғалыстағы денелер үшін
... ... ... ... ... ... ( a=g) үдеудің шамасы еркін
... ... ... үдеуіне тең болады.
Түзу сызықты бірқалыпты вертикал қозғалған дененің үдеуі
... ... ... инерциал санақ жүйелерінде тұрақты шама.Вертикал қозғалыстағы орын ауыстыру (h):
... ... ...
Траекториясы қисық сызық
... ... ... келетін қозғалыстарды қисық сызықты
... ... ... деп атайды. Қисық сызықты
... ... ... кезінде дененің екі (х,у)
... ... ... үш (х,у,z) координаталары
... ... ... жылдамдық бағыты өзгереді. Дененің
... ... ... сызықты траекториясының кез-келген нүктесінде
... ... ... жылдамдық бағыты сол нүктеге жүргізілген
... ... ... жанама бойымен бағытталады. Қисық
... ... ... сызықты қозғалыстарды жіктеп, оларды зерттеуді
... ... ... оңайлатуға болады[7-8].
Қисық сызықты қозғалыстың қарапайым
... ... ... түрлері:
А) Горизонталь лақтырылған дене
... ... ... қозғалысы. Горизонталь лақтырылған дене парабола
... ... ... бойымен қозғалады. Егер координаттар осьтерін
... ... ... горизонталь, ал у вертикаль
... ... ... онда дене х осі
... ... ... түзу сызықты бірқалыпты қозғалып,
... ... ... осі бағытында еркін төмен
... ... ... Сонда дененің қозғалыс теңдеуі
... ... ... жазылады: және
... ... ... Траекторияның кез келген нүктесінде
... ... ... формуласымен анықталады.
Ә) Шеңбер
... ... ... бірқалыпты айнымалы қозғалыс. Дене
... ... ... R-ге тең шеңбер бойымен
... ... ... А нүктесінен В нүктесіне
... ... ... S орын ауыстырсын. Мұндағы
... ... ... бұрылу бұрышы, - нүктенің сызықтық
... ... ... жылдамдығы, - жылдамдықтың өсімшесі, l-
... ... ... доғасының ұзындығы; онда радиустың
... ... ... бұралу бұрышы формуласымен
... ... ... анықталады.
